جىندىنىڭ جازبالارى
وكتيابردىڭ ۇشى-ە-ە...
قۇداي ساقتاسە-ە-ەن!.. بۇگىن قىزىق ءبىر ءىس بولدە-ە-ە! قارا باسىپ، ۇيقىنىڭ كوكەسىن تانىتقام بىلەم، كوزىمدى اشىپ كەپ قالسام، ءۇيدىڭ ءىشى جاپ-جارىق! ماۆرا ەتىگىمدى تازالاپ، ەنتىگىپ جەتىپ كەلگەندە ساسقانىمنان «ءاي، ساعات قانشا؟» دەدىم. ءوش، قاسقا! سويتسەم ساعات الدەقاشان وننان اسىپ كەتكەن ەكەن! اتەڭەلەت! جالما-جان اپىل-عۇپىل كيىنە باستادىم! شىنىمدى ايتسام بار عوي — دەپارتامەنتكە بارۋعا زاۋقىم جوق ەدى. بىلەم عوي، بىلە-ە-ەم، باستىقتىڭ اۋزىنىڭ قالاي قيساياتىنىن! بىلەم! قىزتالاق: «ءاي، بالا! وسى سەنىڭ باسىڭ باس پا، الدە اشىعان كوجە قۇياتىن قاباق پا؟ قاشان كورسەم — ارسى-گۇرسى! جىن كۋعان كوبەلەكتەي، قىز-ز-زىڭدى ۇرايىن، ەنتىگىپ جۇرگەنىڭ! شاتش-بۇتش، باس ارىپپەن جازىلاتىن تيتۋلدى قۇمىرسقاداي كىپ-كىشكەنتاي ارىپپەن جازاسىڭ! قولىڭ دا قول ەمەس، سايتاننىڭ شاتپاعىنداي قيقى-جيقى بىردەمە! نە ايىن، نە كۇنىن ايىرىپ بىلە المايسىڭ! بالدىر-باتپاقتىڭ ءوزى. قيسىق اياق كوكقۇتان نەمە! ديرەكتوردىڭ قاق تورىندە، ۇلى اعزامنىڭ قالامىن ۇشتاپ وتىرعانىمدى كورگەن سايىن قىزعانىشتان جارىلىپ ءولىپ كەتە جازدايدى. ولسەڭ نەگە ومىرەم قاپپايسىڭ، پادەرىڭە نالەت! سول دەپارتامەنتىڭە مەنىڭ بارعىم كەلىپ جۇرگەنى دە شامالى، شىنىمدى ايتسام! ماعان كەرەگى ءبىر-اق نارسە عوي ول جاققا بارعاندا، ءبىر-اق نارسە! جالىنىپ-جالپايىپ، الگى كازناچەي ساراڭ جويتتەن الدىن الا جالاقىمدى السام با دەگەن ەسەك دامە دە، ايتپەسە وسى دەپارتامەنت دەگەنىڭ دەنى ءدۇرىس پەندەنىڭ باراتىن جەرى دەيمىسىڭ. ويبو-و-وي، ول ءجويىت نەمەنىڭ دە وڭىپ تۇرعانى شامالى، جاتىرىڭدا قيسىق ءبىتىپ تۇعان ءبىر جىلپوس، قىستى كۇنى قار سۇراپ تا الا المايسىڭ، وزىڭە زاڭدى تيەسىلى جالاقى تۇگىلىم. زارلاعاندا بار عوي، اقىرزاماندى ورناتىپ، قوس قولىڭدى توبەڭە ارتىپ تەزەك تەرىپ كەتكىڭ كەپ تۇرادى! ءولىپ بارا جاتساڭ اۋزىڭا ءبىر قاسىق سۋ تامىزبايدى عوي، تامىزبايدى، قىزتالاق! قيعا ماي جاعىپ جەگىر ءجويت! جالعاندا جارىپ، جاقسىلىق كورمەگىر ءجويت! و دۇنيەدە وگىزشە وكىرگىر ءجويت!
ساعان باسقا ايتارىم جوق، ءبىلدىڭ بە؟ بىزگە كوز الارتىپ ەدىرەڭدەگەندە بار عوي — قۇلدى ءبىر قاۋساتىپ كەتەتىندەي قوپاڭدايدى كوتىنە قاراماي، ال ۇيىنە كەلگەندە اسپاز قاتىنىنىڭ وقتاۋىنا جىعىلعانىن تالاي كورگەندەر دە بار، وتىرىك ايتسا جاھاننامنىڭ تاندىر وتىندا تىرىسىپ، كۇيىپ قالسىن! توزاق وتىنا تىرداي جالاڭاش، ءابۇيىرىن جابارعا قول تابا الماي، كوزى الاقتاپ بارسىن! ال... ال، مىناۋ دەپارتامەنت بار عوي – كىسى قىزىعاتىن قىزمەت ەمەس! ءبىر تيىن پايداسى جوق!.. مەن سىزدەرگە ايتايىن، مىنا-ا،.. گۋبەرنيالىق باسقارما-ا... جانە... وكىمەت پالاتاسى دەگەن قىزمەت ورىندارى بار، ماسەلەنكي. مىنە كىسى قىزىعاتىن ورىندار، قىزمەت دەگەننىڭ كوكەسى سوندا! بارعاندا ىلعي كورەتىنىڭ: انادو-وي ءبىر بۇرىشتا بىرەۋ ءبۇرىسىپ، قاعاز شيمايلاپ وتىرادى. تۇرىنە قاراساڭ، قارنىڭ اشار بىرەۋ، ۇستىندە جاعال-جاعال، ەتەك-جەڭى ەبەدەيسىز بەلگىسىز بىرەۋدىڭ ۇستىنەن شەشىپ العانداي سەزىكتى فراكسىماق، ال وزىندە ءوڭ دەيتىن ءوڭ دە جوق، سۇرىقسىز بىرەۋ، كورسەڭ قۇسقىڭ كەلەدى، نەمەسە قاقىرىنىپ تۇرىپ ءبىر تۇكىرگىڭ كەلەدى! ال سويتە تۇرىپ، سالىپ العان ساياجاي داچاسىن قارا — جۇتىنىپ تۇر-اۋ، جۇتىنىپ تۇر! قۇددى ءبىر قۋىرشاق دەرسىڭ! ءۇيى تولعان فارفور ىدىس-اياق، بۇل، دەيدى، دوكتوردىڭ ماعان تارتقان سىيى! باسقا سىيدى، ارتىنا قاراماي، وزىنشە مەنسىنبەيدى! اكەلسەڭ ماعان، پاۋەسكەگە پار قىپ جەگەر قوس جورعا اكەل، دەيدى! نەمەسە، ءۇش ءجۇز تەڭگەلىك سۋساردىڭ تەرىسىن سىيعا تارت، دەيدى. كوردىڭ بە دامەسىنىڭ زورىن! سىرت كوزگە — مۇلايىمسىگەن ءبىر مومىن، سىپايى سىزدانىپ، ەرنىنىڭ ۇشىنان: «باكىڭىزدى بەرە تۇرىڭىزشى قالامىمدى ۇشتاپ الايىن» دەيدى! سوڭعىسى — بىلىق، سوڭعى جەيدەڭدى سىپىرىپ الماعانىنا شۇكىرشىلىك ەتە بەر! ال، ءبىزدىڭ جۇمىس پا؟ ءبىزدىڭ جۇمىس ناعىز سال-سەرى، اقسۇيەكتەردىڭ ىستەيتىن جەرى عوي! بۇنداعى تازالىقتى ايتسايشى! ونداي تازالىقتى گۋبەرنيالىق باسقارما ءۇش ۇيىقتاسا تۇسىندە كورە الماس! بەلمە باسى — قىزىل اعاشتان كەلىستىرىپ تۇرىپ جاساعان ستول! باستىق سىپايى، «ءسىز، ءسىز»، دەپ سىزىلىپ تۇرعانى! شىنىمدى ايتسام، وسى قاسيەتتەر بولماسا ءبىزدىڭ دەپارتامەنتكە ماي جاعىپ بەرسەڭ دە بارماس ەدىم!
سونىمەن مەن ەسكى شينەلىمدى كيدىم، قولشاتىرىمدى الا شىقتىم، سەبەبى سول كۇنى شەلەكتەپ جاڭبىر ۇرىپ تۇرعان! كوشەدە ەشكىم جوق، اۋەدە ەتەكتەرىمەن باسىن جاۋىپ العان قاتىندار مەن زاۋدە ءبىر قولشاتىرمەن قورعالانعان ورىس كوپەستەرىنىڭ جولىققانى بولماسا، ەشكىم كەزىككەن جوق. اقسۇيەكتەردەن جالعىز عانا ءبىزدىڭ ءبىر ارىپتەس شەنەۋىنىكتىڭ كەزىككەنى! كورگەن بەتتە-اق سەزگەم قاسقانىڭ قايدا اعىپ بارا جاتقانىن! «ەھە، كوگورششىم، سەن جۇمىسقا بارا جاتىرمىن دەپ كىمدى الداماقسىڭ؟ سەن دەپارتامەنتكە ەمەس، سەن اناۋ الدىندا بوكسەسىن بۇلتىڭداتىپ بەزىپ بارا جاتقان بيكەشتىڭ بالتىرىن كەنەت كورىپ قالام با دەپ، دامەتىپ باراسىڭ، اۋزىنڭان سىلەمەكەيىڭ اعىپ!» دەدىم ىشىمنەن. بايتال كورسە سوڭىنان بەزەتىن اقىماق ايعىر سىقىلدى عوي ءبىزدىڭ شەنەۋنىكتەر! اناۋ-مىناۋ وفيسەرلەرىڭ ولاردىڭ قاسىندا ءجىپ ەسە الماي قالار ەدى! قايدا-ا-ا!.. ءبىزدىڭ سەرىلەر قىراعى عوي، قىراعى — ءشىلاپى كيگەن كەلىنشەكتى ءىلىپ تۇسەدى عوي، ءىلىپ تۇسەدى! كايران سابازدار-اي!.. وسىنى ويلاۋىم مۇڭ-اق ەكەن، دۇكەننىڭ قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ، ءبىر كۇيمەنىڭ اعىپ كەپ، توقتاي قالعانى! بىردەن تاني كەتتىم — ءوزىمىزدىڭ ديرەكتوردىڭ كۇيمەسى. تانىدىم دا ويلادىم، ويلاعانىم: «ديرەكتور عوي دۇكەنگە ەشقاشان بارمايدى! بارسا باراتىن تەك قىزى! ايتقانىم الدىمنان شىقتى، — لىپ ەتىپ دۇكەننىڭ قابىرعاسىنا جابىسىپ ۇلگەردىم-اۋ ازەر — لاكەي كۇيمەنىڭ ەسىگىن اشار اشپاستان زىپ ەتىپ، توتى قۇستاي ديرەكتوردىڭ قىزى ۇشىپ شىعىپ، جەرگە قوندى! ەكى جاعىنا كەزەك-كەزەك قاراعاندا — قاسىن كورسەڭ كەرىلگەن! جانارى قانداي جارق ەتكەن! قۇدا-ا-اي، قۇرىدىم، كۇدايىم-اۋ، مەن ءبىتتىم! وسىناۋ دۇلەي جاڭبىر توپەپ تۇرعاندا سۇلۋ سىرتقا شىعار ما؟! ايەل زاتى شۇبەرەك دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى-اۋ، شىركىندەر!.. اجەپ بولعاندا قىز مەنى تانىعان جوق! ونىڭ ۇستىنە اعال-ساعال ەسكى شينەلدى جەلبەگەي جامىلىپ العام! قازىرگى جۇرت بيىك جاعالى ەتەگى ۇزىن پلاشش كيەتىن بولعان. ال مەنىكى قىسقا ءتۇرى. ونىڭ ۇستىنە مەن وسىندايدىڭ ەكەۋىن قوس قاباتتاپ كيىپ العان ەدىم! ول از دەسەڭ، سوكىنەسى دە سيىر جالاعانداي، دۇرىس وندەلمەگەن، پلاشش دەگەن اتى بولماسا — قۇر لىپا... سونىمەن قىز دۇكەن ىشىنە كىرىپ كەتتى دە سوڭىنا ەرتكەن قاندەنى سىرتتا قالىپ قويدى! بۇ قاندەندى مەن بۇرىننان بىلەتىنمىن. اتى مەدجي. سول قاندەنگە قاراپ تۇرىپ، بىردە تالىپ قالا جازداعانىم! ءوز قۇلاعىما ءوزىم سەنبەي تۇرىپ قاپپىن: «مەدجي، ءسالاماتسىڭ با!» — دەيدى ءبىر جىنىشكە داۋىس. ءبىر ورنىمدا شىر اينالدىم، قايدان ەستىلىپ تۇر دەپ. قۇدايىم-اۋ، بۇل كىم بولدى ەكەن؟ — دەيمىن ىشىمنەن. قاراسام — قارسى الدىمدا ەكى ايەل: قولدارىندا قولشاتىر، قىز بەن كەمپىر. ولار ەندى ءوزارا اڭگىمەلەسىپ قاسىمنان ءوتىپ تە كەتتى. ولار وتە الگى داۋىس تاعى دا ەستىلدى: «كۇنا بولادى، مەدجي!». ءوش قاسقا! سويتكەنىمشە بولعان جوق، الگى قاندەن مەدجي قىز بەن كەمپىردىڭ سونىڭا ەرگەن يتپەن قىڭسىلاسا باستادىم-اۋ، ىرىلداسا باستادىم-اۋ... قۇدانىڭ قۇدىرەتى، تاسباقانىڭ سۇگىرەتى، دەگەن وسى! «ەھە-ە-ە، باتىر!» — دەيمىن دە ءوزىمدى ءازىم شىمشش قويام. «باتىر-اۋ، قۇلقىنسارىدەن ءىشىپ العاننان ساۋمىسىڭ-ڭ؟ ءوش، قاسقا! اندا-ساندا بولماسا، سەندە بۇنداي جوق ەدى عوي!» — دەپ ءوزىمدى ءوزىم تاعى شىمشىپ الدىم. «جو-جوق، فيدەل، سەن وتتاما، — دەيدى الگى داۋىس تاعى دا. كادىمگى مەدجيدىڭ داۋىسى. — «اۆ، اۆ، اۆ، مەن سىرقات ەدىم وندا اۆ، اۆ»، — دەيدى. و قۇدانىڭ قۇدىرەتى، تاسباقانىڭ سۇگىرەتى! اح، قانشىق، قانشىق! شىنىمدى ايتسام، مەن ومىرىمدە قانشىقتىڭ ادامشا قاقساي سويلەگەنىن ءبىرىنشى رەت ەستىپ تۇرعان ەدىم. قۇلاق ۇيرەنگەنشە قيىن ەكەن، قۇلاق ۇيرەنگەن سوڭ تاڭدانۋدى قويدىم. بۇنداي-بۇنداي تاڭعاجايش وقيعالار دۇنيەدە كوپ قوي. ماسەلەنكي، انگليادا ءبىر عاجاپ بالىق سۋدان شىعىپتى دا كىسى بىلمەس ءبىر قىزىق تىلدە بىرنەشە ءسوز ايتىپ كەتكەن ەكەن، سودان بەرى، مىنە، باقانداي ءۇش جىل ءوتتى، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ايگىلى عۇلاما عالىمدارى سول جۇمباقتى ءالى كۇنگە شەشە الماي باس كاتىرىپ اۋرە! ءسىز ونى ايتاسىز، مەن ءوز كوزىممەن جاقىندا ءبىر گازەتتەن وقىدىم: ءبىر ەكى سيىر تاپا تال تۇستە دۇكەنگە كەلىپ، موڭىرەپ، ساتۋشىدان ءبىر فۋنت شاي سۇراپتى. ونى قوي ەندى، ءبىراق مەنى ەسىمنەن تاندىرا جازداعان مىناۋ — مەدجيدىڭ سايراعانى عوي! ءوش قاسقا! ۇيالماي، قىزارماي: «مەن ساعان حات جازعام، فيدەل! ءبىراق امال نەشىك، پولقان ساعان ول حاتتى اپارماپتى، مەندە جازىق جوق،» — دەيدى بەتسىز! ۇيات تا جوق، ايات تا جوق! اپىر-اۋ، تالاي سۇمدىقتى ەستىدىك قوي، ءبىراق بۇرىن-سوڭدى يت حات جازادى دەگەڭدى كىم ەستىگەن. ادەمىلەپ، قاتەسىز حات جازسا، ارينە، ادام جازادى، وندا دا سول ادامداردىڭ ىشىندە، تەك تەكتىلەر، اقسۇيەك دۆورياندار عانا جازار ەدى، ءبىلدىڭىز بە؟ ەندى شىنتۋايتقا كەلسەك، مىناۋ كەڭسە-كوپەستەردىڭ اراسىندا دا ساۋاتتى جىگىتتەر كەي-كەيدە كەزدەسىپ قالادى! ءبىراق راسى كەرەك، ولاردڭ جازعاڭدارىنىڭ كوبىسى تەك شيماي-شاتپاق كىسى تانىعىسىز، ءسوز بۋىنى قايدا، ءۇتىرى قايسى، نۇكتەسى قايسى — سونى ايىرام دەپ-اق جۇيكەڭ توزادى! ءتىپتى جىندانۋعا از-اق قالاسىڭ!
سول عوي، سول مەنى تانقالدىراتىن! سول! وسى جەردە مەن مويىنداۋعا تۋرا كەلەتىن ءبىر نارسە بار. سوڭعى كەزدەرى، مەن سىزدەرگە اق جارىلىپ، شىنىمدى ايتايىن ەندى... سوڭعى كەزدەرى قاراپتان قاراپ وتىرىپ، مەن كەيدە بار عوي قۇلاق ەستىپ، كوز كورمەگەن تاڭعاجايىپ وقيعالارعا تاپ بولىپ ءجۇرمىن. ءبىر قىزىق ەلەستەر كەپ كەنەتتەن ەسىمدى شىعارادى! ءبىر قىزىق-قىزىق داۋىستاردى ەستيدى-اۋ قۇلاق شىركىن... قىزىق، ءا؟! ءبىراق مەن سىزدەرگە ايتپاعان بولايىن، سىزدەر ەستىمەگەن-اق بولىڭىزدار، كەلىستىك قوي؟.. ەندەشە، اڭگىمەمدى جالعاستىرايىن، جاراي ما؟.. ال، ەندەشە، كەتتىك!.. ال ەندى بۇل قوس يت نە ىستەر ەكەن تاعى دا، دەپ مەن ارتتارىنان جونەيىن، قانشا دەگەنمەن قىزىق قوي...
سونىمەن قولشاتىرىمدى قولىما ۇستاپ، ەكەۋىنىڭ ارتىنان ەمپەڭدەپ ەرىپ كەلەم، ەرىپ كەلەم! الدىمەن گوروحوۆ كوشەسىنەن وتتىك، سوسىن بار عوي... ءسويتىپ وتىرىپ، تارتقاننان تارتىپ وتىرىپ، ستوليارلار كوشەسىن كەسىپ ءوتىپ، اكىرىندا كوكۋشكين كوپىرىنە دە جەتتىك. جەتىپ بارىپ توقتادىق. سول كوپىردىڭ تۇبىندەگى ۇلكە-ە-ەن ءۇيدىڭ تۇبىندە... «بىلەم دەيمىن ىشىمنەن، بىلەم عوي بۇل ءۇيدى بۇرىننان بۇل ءۇي، كادىمگى ءوزىم بىلەتىن زۆەركوۆتىڭ سۇر ءۇيى. زاۋلە-ە-ەم ءۇي... ەكا، ماش-ش-شينا! وپ-پا! قۇداي باسقا سالماسىن، سالماسىن! ءبۇل ۇيدە ءتۇرلى-تۇرلى ادامدار تۇرىپ جاتادى: قانشاما اسپاز قاتىندار جۇرگەنى ۋلاپ-شۋلاپ! ال ءبىزدىڭ شەنەۋنىك اعايىندار — ساناساڭ سان جەتپەيدى عوي، سان جەتپەيدى! باسىنداگى شاشتان كوپ، يتتەن دە كوپ دەسەڭ بولادى، الگى قاڭعىباس، كوشە-كەزبە يتتەردى ايتام! ءبىرىنىڭ ۇستىنە بىرىمەن-بىرى ۇيلىعىپ جاتاتىن يتتەر بار ەمەس پە! قۇددى سول دەرسىڭ! ەستىمەگەن ەلدە كوپ دەگەن - وسى-ە-ە! بۇل ۇيدە، ايتا بەرسەڭ مەن جاقسى تانيتىن تاعى ءبىر جىگىت تۇرادى. ءوزى مۋزىكانت، ترۋبادا ويناعاندا بار عوي — تۇلا بويىڭدى شىمىرلاتادى، يت!.. سونىمەن، قىسقاسى، الگى ەكى ايەل جايلاپ باسىپ، بەسىنشى قاباتقا كوتەرىلدى. سوڭدارىنان ەرە بەرەيىن دەپ ويلاعام باسىندا، ءبىراق ول ويدان تەز اينىدىم دا، كوشەدە قالىپ قويدىم. «جار-ر-رايدى، وسى دا جەتەر ەندى، دەدىم ىشىمنەن، كەلگەن جەرلەرى بەلگىلى بولدى عوي، ءبىر جولعا وسى دا جەتەر، ال قالعانىن قاناعات تۇتىپ، ەرتەنگە قالدىرايىن، دەدىم دە جۇمىسقا قاراي جونەلدىم.
وكتيابردىڭ ءتورتى.
بۇگىن سارسەنبى. بۇل مەنىڭ ادەتتە باستىقتىڭ كابينەتىنە كەلەتىن كۇنىم. سونسوڭ دا ەرتە كەلدىم دە قاق توردە وتىرىپ اپ، باستىعىمنىڭ بارلىق قارىنداشتارىن ادەمىلەپ، اسىقپاي ۇشتاپ شىقتىم. زادى، ءبىزدىڭ باستىق باسى ىستەيتىن جىگىت. تەگىن ادام تاز بولمايدى دەگەن، كابينەتىنىڭ ىشىندەگى سورەلەر تولعان كىتاپ. اپىراي، دەسەيشى! كەيبىر كىتاپتتاردىڭ اتىن وقۋدىڭ ءوزى قيىن، اقىرەت ءبىر — كوزىڭ ءسۇرىنىپ، ءتىلىڭ كۇرمەلىپ قالادى. فرانسۋز تىلىندە ما-اۋ، نەمىس تىلىندە مە-اۋ، ايتەۋىر باس قاتىراتىن اتتاردى وقىپ كور ەندى! ال ءوزىنىڭ تۇرىنە قاراساڭ بار عوي، ءا — كوزىڭ تويادى، تەكتى جىگىت، تەكتى، كوزىنىڭ جايناپ تۇرعانى! ارتىق ءبىر ءسوزى بولساشى، شىركىنىڭ! سابازىڭ سىرعا بەرىك ەكەنى كورىنىپ تۇر. زاۋدە ءبىر سۇرايتىنى بار، قولىڭنان قاعازدى الىپ جاتىپ: «اۋا رايى قالاي؟» بار ءسوزى وسى. «اۋادا سىز بار، عۇمىرى كۇشتى ءامىرشىم»، دەيمىن سوندا مەن. بار بولعانى وسى. تەكتى عوي، تەكتى جىگىت. ءبىز سياقتى قاراتاياق ەمەس. مەملەكەتتىك ادام. ايتەۋىر ءبىر بايقاعانىم — ءوزى مەنى سىيلايدى، ەرەكشە جاقسى كورەدى. وزىمەن بىرگە مەنى قىزى دا جاقسى كەرسە عوي، شىركە-ە-ەن! استاپىراللا، نە دەپ كەتتىم! تىنىش، تىنىش، تس-س-س!.. جاقىندا «پچەلكا» جۋرنالىن وكىدىم! ەحە-حە، بۇل فرانسۋز دەگەنىڭ اقىماق حالىق قوي! سولارعا وسى نە كەرەك-ەي؟ ماعان سالسا، بۇل ەلدى قامشىمەن ساباپ-ساباپ، ءبىر ەتىككە قۋىپ تىعار ەم، امال قانشا! ايتپاقشى، مەن سول جۋرنالدان ءبىر كۋرسك پومەشيگىنىڭ بالدى كەرەمەت سۋرەتتەپ جازعانىن وقىپ شىقتىم. جالپى وسى كۋرسك پومەشيكتەرى جازعىش كەلەدى. ءسويتىپ تۇرعاندا ەسىمە تۇسكەنى — ساعات ون ەكى جارىم بولىپتى، ال مەنىڭ باستىعىم بولسا تورگى بولمەدەن شىعار ەمەس. ال ەكىگە جارتى ساعات قالعاندا قىزىقتىڭ كوكەسى بولدى، ونى اۋىزبەن ايتىپ تا، جازىپ جەتكىزۋ وڭاي تىرلىك ەمەس! الگىندەي ءار ءتۇرلى ويمەن تۇرعاندا، كەنەت ەسىك اشىلسىن دا كەتسىن، مەن بۇل ديرەكتور ەكەن دەپ ورنىمنان اتىپ تۇرمايمىن با! سويتسەم — كايداعى ديرەكتور — قىز! قىز دەيمىن! اپىر-اي، ۇستىڭدەگى كويلەگىن سۋرەتتەۋدىڭ ءوزى ءبىر ازاپ قوي، سۋرەتتەپ جەتكىزۋ قيىن ەندى! اپپاق كويلەك كيگەن اققۋ دەرسىڭ! كەر-ر-رەمەت! ماعان ءبىر قاراعاندا تۇرعان ورنىمدا تۇرىپ تالىپ قۇلاي جازدادىم — جانارى جالىن اتقان كۇنمەن تەڭ! شارپىپ ءوتتى عوي! شارپىپ ءوتتى عوي، جالىن قۇشىپ كوبەلەكتەي جانىپ كەتە جازدادىم جالپ ەتىپ! ءسال ءيىلدى دە — «پاپام ءالى كەلگەن جوق پا؟» — دەدى. داۋىسىن ايتساڭ عوي، داۋسە-ە-ەن! بۇلبۇل دەرسىڭ تۋرا ءبىر! ۇلى اعزام دەي جازداعانىم قاراپتان قاراپ تۇرىپ. «ۇلى اعزام، كەسەم دەسەڭىز، مىنەكي باس دايىن، كەسسەڭىز تەك ءوز گەنەرال قولىڭىزبەن كەسىڭىز،» — دەۋگە از-اق قالدىم. ءبىراق ءتىلىم كۇرمەلدى دە قالدى. تەك قانا «ج-جوق جو-جوق!» دەپ مىنگىرلەگەنىم ەسىمدە. قىز ماعان تاعى ءبىر رەت قارادى، سوسىن كىتاپتارعا قارادى، ءسويتىپ تۇرىپ قولىنان ورامالىن ءتۇسىرىپ العانى! جەرگە تۇسىرمەي قاعىپ الام عوي دەپ ىشقىنا ۇمتىلعانىمدا پاركەتكە تايىپ جىعىلىپ، مۇرنىمدى بۇزىپ الا جازداعانىم! ءبىراق قۇداي قولداپ، قۇلاعام جوق، ورامالدى جەردەن لىپ ەتكىزىپ الدىم دا قولىنا بەردىم. و جاساعان! بۇنداي دا ورامال بولادى ەكەن-اۋ، تازا باتەس، وتە نازىك بەتەستەن، كەستەلەنگەن ورامال! قوش ءيىسى قانداي! اقسۇيەك گەنەرالدىڭ تۇقىمى عانا وسىنداي حوش ءيىستىڭ يەسى! راحمەتىن ايتتى دا، ءسال كۇلىم قاعىپ، ءتاپ-تاتتى ەرىن ۇشىن كورسەتتى، كەتىپ قالدى. تاعى ءبىر ساعاتتاي وتىرىپ، لاكەي: «اكسەنتيي يۆانوۆيچ، ۇيىڭىزگە بارا بەرىڭىز، مىرزا الدەقاشان كەتىپ قالعان»، دەگەسىن مەن دە كەتتىم. شىنىمدى ايتسام، وسى لاكەي دەگەن حالىقتى سۋقانىم سۇيمەيدى. مىرزا بولماسا دا مىرزا ۇقساپ شىرەنىپ جۇرگەندەرى. ءبىراق ءتۇبى قۇل قاراتاياقتىڭ اتى قاراتاياق ەمەس پە! ەڭ بولماسا شينەلىڭدى كيگىزۋگە دە ميى جەتپەيدى. ءوي، شىرىك نەمە، دەدىم ىشىمنەن، سەن قانشا شىرەنگەنىڭمەن مەنىڭ تەگىم تازا، شەنەۋنىك تۇقىمىنانمىن دەدىم دە ءوزىم كيىنىپ ۇيگە قاراي قايقايدىم. ۇيگە باردىم دا، شالقامنان ءتۇسىپ ۇزا-اق جاتتىم. جاي جاتقام جوق، ولەڭ جازدىم. «جانىم، سەنى ءبىر ساعاتتاي كورمەسەم، ءبىر جىل بويى كورمەگەندەي بولامىن! ءومىرىمدى جەك كورسەڭ، سول بولار مەنىڭ اجالىم!» وسى ءوزى پۋشكيننىڭ ولەڭى بوپ شىققپاسا يگى ەدى! كەشقۇرىم شينەلىمدى قىمتاي كيىنىپ، قۇرمەتتى مىرزامنىڭ ەسىگى الدىن كۇزەتىپ ۇزاق ءجۇردىم، اتتەگەن-اي، ءبىراق قىزى شىقپادى عوي، شىقپادى!
ءنويابردىڭ التىسى.
ءبولىم باستىعى بۇلقان-تالكان، قاھارىن ەرتتەپ ءمىنىپ اپتى. دەپارتامەنتكە كەلگەن بەتىم، مەنى شاقىرتىپ الدى دا، بەتىنە سىدىگى شاپشىپ: «ءاي، باي بولعىر، ايتشى، وسى سەن نە ءبىتىرىپ ءجۇرسىڭ؟» — دەدى. — «نە بىتىرگەنى نەسى؟ ەشتەمە ءبىتىرىپ جۇرگەنىم جوق،» — دەدىم. — «باي بولعىر ەي، باي بولعىر! قاۋاشاعىڭدى ءسال قيناپ، ويلانىپ كورشى از دا بولسا ءبىر مەزگىل. جاسىڭ بولسا عوي قىرىقتىڭ قىرقاسىنا جەتتى — قىلشىلداعان قىلىش كەزىڭ! ەس كىرىپ، اقىل تولىساتىن كەز. قاۋاشاعىڭداعى زات — مي ما، الدە قي ما؟ سەنىڭ ەسەرلىكپەن ەسىڭ اۋىپ جۇرگەنىڭدى مەن سەزبەي ءجۇر دەپ ويلايسىڭ با، ءباتشاعار. ءاي، اۋماسىن-اق، اۋماسىن! سەنىڭ ديرەكتوردىڭ قىزىنىڭ سوڭىنان كۇشىككە ىلەسىپ، سەندەلىپ، ەسىڭ كەتىپ جۇرگەنىن كەشەدەگى قايىرشىلارعا شەيىن بىلەدى. ءاي، ءوز ۇسقىنىڭا ءبىر زەر سالشى، ءبىر ءسات قاراپ كورسەڭ نەتتى؟! سەن كىمسىڭ؟ بىلەسىڭ بە؟ سەن ءنولسىڭ. كادىمگى ءنولسىڭ! قالتاڭ تەسىك، جەل ۋلەگەن، جۇمىرتقادان قىرقۋعا ءجۇن ىزدەگەن تاقىر كەدەيسىڭ! ديرەكتوردىڭ قىزىندا سەنىڭ نە شارۋاڭ بار-ەي، وسپادارسىز! سەن وسى اندا-ساندا ايناعا قاراپ تۇرمايسىڭ با، ەي، پادەرىڭە نەلە-ە-ەت-اۋ، پادەرىڭە نالەت، ا؟! تەڭ — تەڭىمەن، تەزەك قابىمەن دەگەڭدى بىلەمىسىڭ، بىلمەيتىن ساڭلاۋسىزسىڭ با، ويباي-ي!.. — دەيدى باستىعىم. و، تو-وبا-ا، ءسويتىپ تۇرىپ، جارقىنىم، ءوزى تۋرالى دا ويلاپ كورسە قايتەدى-ەي!.. ءوزىنىڭ بەتى دە جەتىسىپ تۇرعان جوق. سونى دا بەت دەپ ويلايدى-اۋ، ەسەر نەمە! بەتى بەت ەمەس، كادىمگى ءدارىحاناداعى بۋاز بوتەلكەلەر بار گوي. سول بۋاز بوتەلكەلەردىڭ ءسىڭلىسى دەرسىڭ! توبەسىندە ءۇرپيتىپ، كۇزدىگۇنگى جەلدەن جاپىرىلعان ءبىر شوق جىندى شيدەي عىپ قويعان شاشى بار، ونى دا ماپەلەپ، ماي جاعىپ جىلتىراتىپ قويادى وزىنشە، ماستەك نەمە! كوتىنە قاراماي، ونىسىن تاعى بۇيرالاتىپ، شوشايتىپ قويادى تاعى دا! ە-ە، ەرىككەن ەركەك وسى نە ىستەيدى دەۋشى ەدى، ا؟.. ەرىككەن ەركەك... سولاي!.. ءسويتىپ تۇرىپ، اتەك نەمە، قۇدايمىن، دەيدى. قۇدايىڭنان بۇلايمىن دەيدى. سوپيعان سورلى! ماعان نەگە قىجىلى قايناپ جۇرگەنىن سەزبەيدى دەيسىڭ بە! نەگە سەزبەيىن! كورە المايدى! قىزعانادى! و سورلى! سو-رىندى پالەنشە كىلايىن، اتەك نەمە! ماعان ايناعا قارا، دەيدى. ءوزى ارتىنا قاراسا قايتەدى، ا؟.. ۇرعانىم بار ما، كوتىنە قاراماي كەڭەسشىلىن! ديرەكتوردىڭ قىزىنىڭ ماعان كەت ءارى ەمەس ەكەنىن سەزگەننەن عوي ءىشىنىڭ كۇيىپ جۇرگەنى! ءىشىڭ كۇيسە ءتۇز جالا، اتەك نەمە. تۇكىردىم مەن ساعان، ءبىلدىڭ بە! تۇكىردىم — مىنە! نادۆورنىي سوۆەتنيك بولساڭ قايتەيىن! ۇرعانىم بار ما! التىنداتىپ شىنجىرلى ساعات سالعانىندى دا ۇردىم، ادام دەگەن كورپەسىنە قاراي كوسىلسە كايتەدى وسى! شىرەيىپ، كىسىمسىپ، الىنە قاراماي تاعى دا وتىز سومعا! وتىز سومعا، و پەرۋاردىگەر، ەتىك تىكتىرەدى! ۇردىم ونىسىن دا! مەن نە — جان باعا الماي جۇرگەن الباستى رازنوچينەس دەپ پە ەدىڭدەر؟ نەمەسە قارا جاياۋ قايداعى ءبىر قاراتاياق دەپ پە ەدىندەر! مەن تورەنىڭ تورەسى، اقسۇيەكتەردەن بولامىن! اسىقتىرماڭدار تەك — مەنىڭ دە كۇنىم تۋار ءالى، كەشەمە كوكتەم كەلەر ءالى! دارەجە دەگەن نە ول! قىزمەتتىڭ كوكەسى ءالى الدا-ا! قىرىقتىڭ ەكىسىنە ەندى كەلدىك قوي، اسىعىس نە، ءتايىرى! ساسپا، دوستىم! ءبىز دە پولكوۆنيك بوپ كالارمىز ءالى! بەلكىم، قۇداي جازسا، ودان دا ۇلكەن شەندەر دە بار ەمەس پە! ودان دا ۇلكەن مانساپتار بار-ر-ر... قىز-زىڭدى ۇرايىن! و نەسى-ەي! كىسىمسىپ!.. سەنەن باسقا جان جوقتاي! سەن قۇساپ سونعى مودىمەن رۋچيەۆسكيي فراك كيسەم، اسەمدەپ گالستۋك تاقسام، كورەر ەدىم مەن سوندا وۋسەلەندى! سونسوڭ جەل جاعامنان ءجۇرىپ كور-ر! اتتەڭ، قول قىسقا عوي، قول قىسقا!
ءنويابردىڭ سەگىزى!
تەاتردا بولدىم. كەلەساۋ فيلاتكانى — ورىس فيلاتكانى ويىنىن كورسەتتى. ءاي ءبىر ىشەك-سىلەمنىڭ قاتىپ كۇلگەنىم-اي! كوپتەن بەرى بۇلاي كۇلمەپ ەم. اسپازداردىڭ ەمىرىمەن العان تاماشا ۆوديەۆيل كوردىك. اسىرەسە ىشىندە كوللەجسكيي رەپيتيتورعا ارنالعان باتىل-باتىل شۋماق اندەر بار ەكەن، سەنزۋرانىڭ قالاي عانا جىبەرە قويعانىن! ال كوپەستەر جونىندە بولسا، ولاردىڭ قارا حالىقتى قالاي الدايتىنىن اشىق ءارى اششى-اششى ايتىپ تاستاپتى! ونىڭ ۇستىنە، از دەگەندەي، ولاردىڭ بالالارىنىڭ اراققا تويىپ اپ جانجالداسىپ، دۆوريان بولۋعا جۇلىنعاندارى دا ايتىلىپتى! جۋرناليستەردى دە جەتىستىرمەپتى! بۇگىندە جازعىشتار كوبەيدى عوي! نەبىر الاڭعاسار، اۋما-تاكپە دۇنيەلەر جازادى سابازدا-رىڭ! ەرىنبەگەننەن ەتىكشى شىعادى دەمەكشى، ەرىنبەي وتىرساق مەن دە جازۋشى، مىنا سىزدەر دە، جامان جازۋشى بولماس ەدىك-اۋ، ە! جازسىن! جازا بەرسىن، بىزدەر اۋزىنا قاقپاق بولماي-اق قويايىق! جالپى مەن تەاتردى جاقسى كورەم. قالتاما ارتىق-اۋىس تيىن-تەبەن تۇسە قالسا، كىشىمايتىن جەرىم قىشىپ، ۇيدە وتىرا المايمىن — ەنتىگىپ تەاترعا جەتەم. ال ءبىزدىڭ شەنەۋنىك اعايىنداردىڭ ىشىندە نە ءبىر شوشقالار بار عوي، تەپكىلەپ تەاترعا الىپ بارا المايسىڭ! بيلەتتى تەگىن بەرسەڭ دە كەجەگەسى كەيىن تارتىپ تۇرعانى! سوسىن، ايتپاقشى، تاعى ءبىر اكتريسا ءان شىركادى... داۋىسى قانداي تاماشا ەدى! ەح، شىركە-ە-ەن!.. جارايدى! جارايدى تس-س دەمىڭدى شىعارما! تس-س!.. دەمىڭ ىشىڭدە بولسىن.
ءنويابردىڭ توعىزى.
تاڭ اتىسىمەن ساعات سەگىزدە دەدەكتەپ جۇمىسقا جەتتىم. ءبولىم ناشالنىگى مەنى كورسە دە، كورمەگەن بولىپ تۇر تەرىس قاراپ. مەن دە ەكەۋمىزدىڭ ورتامىزدا ەشتەمە بولماعانداي سازارىپ وتىرا بەردىم. اسپاي-ساسپاي قاعازدارىمدى اۋدارىپ، توڭكەرىپ تەكسەرىپ بولعاسىن،ساعات تورتتەردە سىرتقا شىعىپ كەتتىم. ديرەكتوردىڭ ءۇيىنىڭ تۇسىنان ءوتتىم، ءبىراق ەشكىم كوزىمە ۇشىراعان جوق. سوسىن ۇيگە كەلدىم دە، ءنار سىزباي سونو-و-وۋ قىزىل ىندرگە شەيىن كەرەۋەتكە سۇلاپ ءتۇسىپ جاتىپ الدىم.
ءنويابردىڭ ون ءبىرى.
بۇگىن ديرەكتوردىڭ بولمەسىندە وتىرىپ، ول ءۇشىن جيىرما ءۇش قالام ۇشتادىم. سوسىن پاي-پاي!.. قۇرمەتتى بيكەش ءۇشىن دە ءتورت قالام ۇشتادىم. باستىعىم الدىندا كوبىرەك دايار قالام تۇرعانىن ۇناتادى. مي كوپ قوي باسىندا، مي كو-وپ! ۋح! كوپ سويلەگەندى جاقتىرمايدى — بار وي باسىندا. اقىل كوپ قوي، اقىل كو-وپ! مەن سولاي ويلايمىن. كەي-كەيدە ويلايمىن، ءوزىنىڭ قاۋاشىعىن ءبىر ءسات جارىپ كورسە عوي دەپ، نەندەي ويلار بار ەكەن سول كاۋاشاقتىڭ ىشىندە، دەپ. كەي-كەيدە وسى تورەلەرمەن ەتەنە ارالاسىپ، تۇرمىسىن، اناسىن-مۇنىسىن كورگىم-اق كەلىپ تۇرادى. بۇلاردىڭ ءومىرى قىزىق قوي! بىرنەشە رەت ديرەكتورىممەن اشىلىپ ءبىر اڭگىمەلەسكىم-اق كەلگەن، ءبىراق ءتىلى قۇرعىر كۇرمەلىپ، انانى ايتىپ، مىنانى ايتىپ، اۋا رايىن ايتىپ ءسوز جالعاستىرا الماي ابدىراپ، تۇتىعىپ تۇرىپ قالعانىم! كەيدە ءبىر ۇيلەرىنە قوناققا دا بارعىڭ كەلىپ ىنتىعىپ تۇرعانىڭ! ءقايسىبىر كۇنى شالا جابىق ەسىكتەن كوزىم تۇسكەنى — قۇداي باسقا سالماسىن — ءبىر ەسىكتەن سوڭ ءبىر ەسىك، ءبىرىن-بىرى قۋالاي قاشقان قۋما-قۋما بولمەلەرى! ەح، بايلىقتان كوزىڭ تۇنادى. اينالاردىڭ كوكەسى، فارفورلاردىڭ كوكەسى سوندا — لىقا تولى! كوزدىڭ جاۋىن الادى! ءبارىن ايت تا ءبىرىن ايت، بارىنەن بۇرىن انا-اۋ ەڭ تۇپكى بيكەش جاتاتىن وتاۋ بولمەگە ءبىر باس سۇقسام عوي، ەح، شىركە-ە-ەن! اگىر-يىسماي قۇيعان نەشە ءتۇرلى قۇتىلار دەيسىڭ بە! حوش ءيىسى اڭقىعان ءتۇرلى-تۇرلى گۇلدەستەلەر دەيسىڭ بە، ويبو-و-وي، تىنىس الۋعا قورقاسىڭ! ءجا جارايدى، ونى قوي! اناۋ توسەك ۇستىندە شاتتتىلىپ جاتقان شايى كويلەكتەردى ايتساي بارىنەن بۇرىن! شايى ەمەس! ءموپ-مولدىر اۋا دەرسىڭ! كويلەك دەۋگە اۋزىڭ بارمايدى! ارۋلارعا كويلەك ورنىنا اۋا كيسە دە جاراسادى گوي! سونسوڭ... سونسوڭ ارۋ بيكەشتىڭ جاتار بولمەسىنە بارساڭ... — پاي-پاي! ول جەر — توسەك ەمەس راحات! راحاتىڭ نە — جاننات شىعار ە؟.. پەيىش دەسەڭ دە بولارى اناۋ تۇرعان كىشكەنتاي ورىندىقتى قاراپ! ول ورىندىققا تاڭەرتەڭ اققۋداي كەرىلىپ ويانىپ، اق بالتىرىن جارق ەتكىزىپ بيكەش اياعىن قويدى، پاي! پاي-پاي-وي! سونسوڭ اسىقپاي سىزىلىپ اق شۇلىعىن كيەدى، ەسىنەپ، وتىرىپ — پاي-پاي-پاي-وي! سوندا سەن تۇرساڭ گوي جانىندا، پاح-پاح! جارايدى، جارايدى... دەمىڭ ىشىڭدە بولسىن،دەمىڭ ىشىڭدە بولسىن.تاڭەرتەڭ ۇيقىم شايداي اشىلعانى! نيەۆا پروسپەكتىسىندە ەستىگەن § ەكى قاندەننىڭ ءوزارا اڭگىمەسى ەسىمە تۇسە كەتتى! ە-ە، ماقۇل، دەدىم ىشىمنەن، بۇل ەكى ماقۇلىقتىڭ جازىسقان حاتتارىن قالايدا قولعا ءتۇسىرۋ كەرەك! سونسوڭ ار جاعىن كورە جاتارمىن! شىنىمدى ايتايىن، ءبىر جولى تىگگگى مەدجيدى شاقىرىپ الىپ، مەدجي قۇلاق سالىپ، ەكەۋمىزدەن باسقا بۇل جەردە ءتىرى جان جوق، قالاساڭ ەسىكتى جاۋىپ قويايىن، شىنىندى ايتشى، وسى سەن بيكەش جونىندە نە بىلەسىڭ، تۇگەل ايت، ۇيالما، قۇداي ۇرسىن، ەشكىمگە ايتپايمىن، ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا كالادى، دەگىم كەلگەن. ءبىراق قانشىق نەمە ايلاكەر ەكەن، ەشتەمە ەستىمەگەندەي، قۇيرىعىن بۇلعانداتىپ، تايىپ تۇردى. ادامنىڭ يتتەن الدەقايدا اقىلدى ەكەنىن مەن بۇرىننان بىلەتىنمىن. ءتىپتى قينالساڭ سويلەپ تە كەتۋى بەك مۇمكىن ءبىراق قىرسىق ماقۇلىق قوي، قىرسىق. قىرسىقتىعىن بىلاي قويعاڭدا، سايىپقىران ساياساتشىل وزدەرى! ىىشندەگىنى كوزىڭە قاراپ-اق بىلە قويار سەزىمتالدىعى تاعى بار! جو-جوق، مەن ەرتەڭ مىندەتتى تۇردە ەۆەركوۆتاردىڭ ۇيىنە بارىپ كەلەم. فيدەلدى قىسىپ كورەيىن، مۇمكىڭ، شىنىن ايتار! ءتىپتى بولماي بارا جاتسا، مەدجي ەكەۋى جازىسقان حاتتاردى قالايدا قولعا ءتۇسىرۋ كەرەك! اسىرەسە، مەدجي جازعان حاتتاردى جولىم بولسا قولعا تۇسىرۋگە تىرىسارمىن!
ءنويابردىڭ ون ەكىسى.
ءتۇس اۋا ساعات ەكىدە قالايدا فيدەلدى تاۋىپ، جاۋاپ الۋ كەرەك بولدى دا مەن ۇيدەن جونەپ كەتتىم. وسى مەن بالا كەزىمنەن كاپۋستانى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەم، ال كۇندە جولاي مەششانسكيي كوشەسىمەن وتەردە ءاربىر دۇكەن، ءاربىر ءۇيدىڭ تەسىك تەرەزەسىنەن بۇرقىراعان كاپۋستانىڭ ءيىسى قولقامدى اتىپ، بۋلىعىپ، تۇنشىعىپ ءولىپ قالا جازدايسىن. بۇنداي ساسىق ءيىس توزاقتا دا بولماس! ەكى وكپەمدى قولىما الىپ، اعىپ بارا جاتىرمىن. وسى كوشەنىڭ تاعى ءبىر جامانى — ۇزىننان بويى مايدا-شۇيدە جاسايتىن ۇستاحانا مەن باقالت ت تت-تەمىرشىلەر كوپ-اق! سولاردىڭ كورىنىڭ استىنان شىققان ءتۇتىن مەن شاڭدى قۇداي باسقا سالماسىن! بۇل جەردە جاي اياڭمەن سەرۋەندەپ ءجۇرۋ ءبىز سياقتى زيالىلارعا ۇلكەن سىن! ول جەردەن دە اعىپ ءوتتىم، جۇگىرىپ، ءۇيدىڭ التىنشى قاباتىنا جەتتىم دە ەسىكتەگى قوڭىراۋدى شىلدىرلاتتىم.الدىمنان لىپ ەتىپ بەتىندە ازداعان سەكگدلى بار قىز شىقتى. سول باياعى قىز. كوشەدە كەمپىر جەتەكتەپ جۇرگەن قىز. لەزدەمەدە بەتىنە قان ويناپ شىعا كەلدى. «ەھە-ە»، دەدىم ىشىمنەن، بوي جەتىپ، ەندى باي ىزدەپ جۇرگەننەن ساۋ ەمەس، دەدىم. اۋسەلەڭ بىزگە تۇسىنىكتى عوي، بويجەتكەن! «سىزگە نە كەرەك ەدى؟» — دەدى ماعان. مەن: «مەن ءسىزدىڭ قىزىڭىزبەن سويلەسۋگە كەلىپ ەدىم،» — دەدىم. قىزدىڭ شاشى ۇزىن، اقىلى قىسقا دەگەن ەمەس پە؟ ي-ي، اينالايىن، اقىلى مۇلدەم جوق ەكەن. ءبىر مىسقال دا بولسا! ءسويتىپ تۇرعاندا جۇگىرىپ، قۇيرىعىن بۇلعاڭداتىپ ۇشىپ كەلدى قاسىمىزعا.ەركەلەتىپ قولىما الا بەرگەنىم سول، نوكەس نەمە، شاپ ەتىپ مۇرنىمدى تىستەي جازداعانى! كەنەت بۇرىشتاعى ۇياسىن كورە قويعانىم! ءاپ، بەرەكەلدە-ە! ماعان كەرەگى دە سول ۇياسى ەدى! جەتىپ كەلدىم دە، ساباندارىن جالما-جان ىبىرسىتىپ، شاشىپ ءجۇرىپ ءبىر كىشكەنە قوبديشانى تاۋىپ الدىم! ءاپ، بارەكەلدە-ە! باسە! — دەپ قويام اندا-ساندا. ىشىنەن ءبىر بۋما قاعاز شىقتى! اڭىراپ تۇرعانىمدا، نوكەس نەمە، بالتىردى تىستەپ العانى! سونسوڭ قاعازدارى قولىما تۋسكەنىنەن ىزالانىپ، ال كەپ شاۋىلدەپ ءۇرسىن! ال كەپ ءۇرسىن! «كوگەرشىنىم، حوش!» — دەدىم دە حاتتاردى الىپ، زىتتىم! الگى سەكشل بەت قىز مەنى اۋىش دەپ ويلادى يۋي دەيمىن، كوزى باقىرايدى دا قالدى! ۇيگە كەلە مىنا حاتتاردى وقىپ شىعۋعا اڭسارىم اۋىپ-اق ەدى! تەك، اتتەڭ، شىراق يىسىنەن باسىم اۋىرىپ، ونىڭ ۇستىنە كوزىم بۇلدىرايتىندى شىعارىپ جۇرگەن. وسىلاي دال بولىپ وتىرعانىمدا، تاڭەرتەڭ كەلىپ جۋاتىن ەدەندى، ەلەڭ-الاڭ ىڭىردە كەپ ماۆرا ەتەگىن بەلىنە ءبۇرىپ، جالما-جان جۋۋعا كىرىستى دە كەتتى! ءوي، وسى مالاي قاتىندار كەيدە كىرشىكسىز كىرپياز بولا قالادى! وسى ەدەنى قۇرعىردى قۇددى ءبىر اكەسىڭ قۇنى قالعانداي، وندەتىپ ءجۇرىپ، پىشاقپەن قىرناپ، ۇزاق جۋسىن-اي، جۋسىن-اي كەپ! ىزام كەپ، ولاي ءجۇرىپ، بىلاي ءجۇرىپ ويعا شومدىم. ايتەۋىر حاتتاردىڭ قولىما تۇسكەنىنە قۋانىپ تۇرمىن — قولعا ءتۇستى دەگەن وسى! ەندى ۋىستان تىعىپ كورىندەر! كونە! بۇل يت دەگەن حالىق توبەسى تەسىك حالىق قوي، ءبارىن بىلەدى، ءتىپتى ساياسي ماملەلەردى دە سەزەدى! اقىل بار عوي، اقىل! سولار ارقىلى مىنە ەندى ءبىز دە كىمنىڭ كىم ەكەنىن، كىممەن ومپەي-جامپەي ەكەنىن بىلەتىن بولامىز! ءتىپتى ماعان ۇنايتىن الگى بۇراڭ بەل بيكەش... تس-س-س! دىمىڭ ىشىڭدە بولسىن، ىشىڭدە بولسىن دىمىڭ! قاراڭعى تۇسە ۇيگە قايتتىم، كەلە، كەرەۋەتكە سۇلاپ ءتۇسىپ، سونو-و-وۋ ءتۇن ورتاسىنا شەيىن ويعا شومىە-ە-ەپ جاتتىم.
ءنويابردىڭ ون ءۇشى.
حات تازا، ءارى ادەمى جازىلعان ەكەن، ارىپتەر مارجانداي تىزىلە قاپتى، كانە كورەلىك! ايتكەنمەن ءيتتىڭ اتى يت ەمەس پە، ءاربىر ءارىپ ماعان شاۋىلدەپ ءۇرىپ تۇرعانداي كورىنگەنى! ال، وقىلىق: «ساداعاڭ عانا بولايىن، سۇيىكتى فيدەل!..» ءاي! ءاي، تەك! مىنا قاندەنىڭ قالاي-قالاي دەپ كەتتى-اي! جارايدى ارى قاراي وقيىق: «وسى سەنىڭ مەششاندىق ەسىمىڭە كوندىگە الماي-اق قويدىم. ساعان نە ءجونى ءتۇزۋ باسقا ات قويا الماعاندارى ما؟ فيدەل، روزا — تفۋ! قانداي سولەكەت، ەرسى ەستىلەدى! قۇدايى شىنىم، ەكەۋمىزدىڭ حات جازىسا باستاعانىمىزعا ولەردەي باقىتتىمىن، ساۋلەم...» نە دەيدى-ەي، مىنا سابالاق! ءوي، شىركىن-اي، ءا! «س-ساۋلەم...» استاپىراللا، ەستىمەگەن ەلدە كوپى جارايدى، ءارى جورعالايىق! حات ساۋاتتى ءارى جاتىق جازىلىپتى — ءۇتىر، نۇكتە، لەپ بەلگىلەرى، ءتىپتى ەسكىشە جۋان بەلگى يات حارپ — دە ورىندى! شىنىمدى ايتسام، بۇنداي ساۋاتتى حاتتى ءبىزدىڭ ءبولىم ناشالنىگى دە جازا الماس ەدى، ءبىر قۇدايعا ايان، ونىڭ قالاي عانا ۋنيۆەرسيتەت ءبىتىرىپ جۇرگەنى! ءجاررايدى، ءارى قاراي كەتتىك! «مەنىڭشە، سۋيىكتىم، بىرەۋمەن حات جازىسىپ، ءومىر جايلى پىكىر تالاستىرۋ دۇنيەدەگى ەڭ كەرەمەت نارسە ەمەس پە؟» نە دەيت؟ نە دەپ كەتتى؟ بۇل ەندى... بىرەۋدەن ۇرلانعان وي. نەمىسشەدەن اۋدارىلعان ءبىر كىتاپ بار ەدى! سودان ۇرلانعان عوي! اتتەگەن-اي، اتى ەسىمنەن شىعىپ كەتكەنىن قاراشى! «مەن بىلاي... كوپ وقىدىم عوي، از-ماز جيناعان توجىريبەم دە جوق ەمەس! بىرەۋلەر قۇساپ ءتىلىم سالاقتاپ اۋلا-اۋلانى كەزگەن جوقپىن، سوندا دا مەن بىلەتىن نارسەلەر دۇنيەدە بارشىلىق! مەنىڭ ءومىرىم ناعىز راحاتيزم عوي، شىركە-ە-ەن! مەن جاقسى كورەتىن بيكەشتى، اكەسى ونى، ايتپاقشى، سوفي دەيدى، سول سوفي ماعان ولەردەي عاشىق. تفۋ! مىناۋ تاعى وتتاپ كەتتى. جارايدى، جارايدى. تس-س، ۇندەمەلىك «ول كىسى مەنى دە قاتتى ەركەلەتەدى. ەركەلەتكەنى سونشاما، ماعان ءسۇت قاتقان كوفە مەن قىزىل-قوڭىر شاي بەرەدى! اح، مون شەع! /فرانسۋزشا/ ساعان ايتا كەتەر ءبىر جايت بار — مىنا اسحانا ماڭىنان شىقپايتىن پولكان دەگەن يت بار! قىزىق ءبىر يت! جۇرت ءمۇجىپ تاستاعان سۇيەكتى كەمىرۋگە قۇمار-اق ءوزى! كوزىن جۇمىپ، ءبىر راحاتتانىپ كەمىرىپ جاتقانى قاشان كورسەڭ! ءوي، بەيشارا، ماقۇلىق نەمە! سۇيەكتىڭ كوكەسى مىنا قۇستاردىڭ سۇيەگى ەمەس پە! سۇيەك دەپ مىنە وسىنى ايت! ءوزىن ەشكىم مۇجىمەگەن بولسا-ا! ىشىندەگى مايىن ەپجىم سىلەمەيلەپ سورماعان بولسا-ا! مىنە راحاتتىڭ كوكەسى! تەك كوك ءشوپ ارالاسپاعاڭ بولسىن! مىنە استىڭ كوكەسى! وسى ادامدار كەيدە قىزىق، ماقۇلىق وسى يتتەرگە نەگە قامىردى قۇرت قۇساتىپ دوپ-دومالاق قىپ ءراسۋاسىن شىعارىپ بەرەدى؟ كەيدە ءبىر كاكاستەۋ مىرزا قوناققا كەلگەندە قوجايىنعا جاعىنعىسى كەلە مە، قايدام، ءار نارسەنى ۇستاعان ۋىس-ۋىس مايلى قولىمەن ابدەن ەزگىلەپ-ەزگىلەپ ناندى ولاي مىجىپ، بۇلاي مىجىپ، اۋزىڭا سالاتىنى بار، يا-ي-ي! جەركەنسەڭ دە قىلعىتىپ جەي بەرەسىڭ! باس تارتايىن دەسەڭ — ۇيات، ادەپسىزدىك بولادى! امال نەشىك، جەركەنسەڭ دە قىلعىتا بەرەسىڭ! قىلعىتا بەرەسىڭ! ال كىلعىتىپ بولعاسىن...»
ءاي، مىناۋ تاعى وتتاپ كەتتى! يتىگىسىڭ دەگەن. جارايدى. يت يتتىگىن جاساماسا باسى اۋىرادى ەمەس پە! كەلەسى بەتتە نە جازدى ەكەن؟ سونى وقيىق
«سەن ەندى ءبىزدىڭ ۇيدەگى كۇندەلىكتى ءوتىپ جاتقان تىرلىك-تىرشىلىكتەن دە حاباردار ەتۋگە قۇشتارلىعىمنىڭ ارتىپ وتىرعانى! مەن بۇدان بۇرىن ءبىزدىڭ ءسوفيدىڭ پاپا دەپ ەركەلەيتىن مىرزا تۋرالى ايتىپ كەتكەنىم ەسىڭدە بولار، ەڭدى سول تۋرالى توقتالىپ جۇرەكجاردى سىرىمدى ساعان ارنايىن. ول ءوزى، شىنىمدى ايتسام، وتە ءبىر قىزىق كىسى...»
ءاپ، بارەكەلدە-ە! مىنە جەتتىك-اۋ ەندى! ءاي، ءبىلىپ ەم-اۋ، بىلگەنمىن: بۇل يت دەگەن، جارىقتىق، ساياسات جونىندە دە ءوز پىكىرىن ايتپاسا قىشىماسى قىشيتىنىن بىلگە-ەم! جار-رايدى، ەندى پاپانىڭ كانداي كىسى ەكەنىن كورەلىك!..
«پاپا — ول ءبىر قىزىق كىسى! كۇنۇزاققا اۋزىنا سۋ تولتىرىپ العانداي ما، اۋزىن بۋعان وگىزدەي دەسەڭ ءتىپتى دۇرىس، مىلقاۋداي مەڭىرەيىپ وتىرادى دا قويادى. ىلعي دا سولاي. قۇدانىڭ قۇدىرەتى، سول پاپامىز ءبىر كۇنى ال كەپ سويلەسىن! ال كەپ سايراسىن! ءتىلىنىڭ تيەگى اعىتىلدى دا كەتتى! وزىمەن-وزى جىندى ادامشا ال كەپ سويلەسىن. ال كەپ سويلەسىن! ەكى تال قاعازدى قولىنا الىپ، بىرەۋىن جۇمىرلاپ جۇمىرىعىنا جاسىرىپ»، «الام با، المايمىن با؟ الامىن با، المايمىن با؟» دەپ كۇنى بويى كۇبىرلەدى دە وتىردى. ءبىر ساپار، قايىرىلىپ، مەنەن دە سۇراعانى: «مەدجي، قالاي ويلايسىڭ، الام با، المايمىن با؟» — دەدى. مەن نە دەۋشى ەم، ەشتەمە ۇقپاعان كۇيىمدە ەتىگىن يىسكەپ، يىسكەپ الدىم دا جونىمە كەتتىم. التىنىم-اۋ، دوستىم-اۋ، ءبىر كۇنى كەلسەم پاپا جەتى اتاسى بىردەي ءتىرىلىپ كەلگەندەي — ەكى ەزۋى ەكى قۇلاعىندا! سول كۇنى ءۇيدىڭ ەسىگىندە تىنىم بولعان جوق، سارت-سۇرت اشىلىپ-جابىلىپ، قوناقتار سابىلىپ دەگەندەي! داستارحان ۇستىندە دە پاپا اسا ءبىر كونىلدى وتىردى! انەكدوت — ءازىلدى قارشا بوراتتى! مۋنديرلەرىنە سىيماي سىزداپ كەلگەن قوناقتار قولىن قىسىپ كۇتتىقتاپ جاتتى. ال تۇسكى استان سوڭ قوناقتان ءبىر ءدوس ارىلعاندا مەنى قاسىنا شاقىرىپ اپ: «ال، مەدجي، مىنانى كوردىڭ بە؟ جاقسىلاپ، جوندەپ قاراپ ال! — دەپ مەنى موينىمنان قۇشاقتاپ ءوز موينىنداعى ءبىر جىلتىراق جىبەك تاسپا-لەنتانى يىسكەتتى. يىسكەسەم اسىپ بارا جاتقان ءيىسى دە جوق، شىداي الماي تىلىممەن جالاپ قالدىم — تۇزدىڭ ءدامى بار ما، قالاي؟..»
يا-ا-ا! ءتىپتى ەركىنسىپ كەتكەن جوق پا بۇ قاندەن!.. جوتاسىنان شىبىقپەن ءبىر وسىپ السا-ا ءوزىن! ەركەلەگەنى بىلاي، ەركىنسىپ بارادى عوي جۇدا، ا؟جارايدى بۇل قىلىعىن دا جادىمىزعا جاتتاپ الايىق...
«حوش، ساۋ-سالامات بول، مون شەع، دوستىم مەنىڭ، سۇيىكتىم! مەن كەتتىم جونەپ!.. تاعىسىن تاعىلار... حاتىمدى ەرتەڭ اقتارمىن... يا، ارمىسىڭ! مىنە، بۇگىن تاعى دا جۇزدەستىك! تاپ بۇگىنگى بولعان وقيعانى جازىپ وتىرمىن. بۇگىن مەنىڭ سوفيىم بار عوي...»
ا؟ نە دەيت؟! بار بولعىر! نە دەپ كەتتى-ەي؟ جار-رايدى، تاعى وقيىق...
«بيكەشىم مەنىڭ سوفي جاقىندا كۇيىپ-پىسىپ قاربالاسقا ءتۇستى دە قالدى. ويدا-جوقتا بالعا بارام دەدىم-اۋ، ول ءسويتىپ ەلەككە ءتۇسىپ جاتقاندا مەنىڭ قۋانعانىمدى كورسەڭ! ويتكەنى ساعان حات جازۋ ءۇشىن وڭاشا ءسات تۇسەدى گوي! وسى مەنىڭ سوفيام بال دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى! ءبىراق سول بال قۇرعىرعا باراردا كيىم تاڭداپ، ءبىر كيىنىپ، ءبىر شەشىنىپ اابىگەرگە تۇسكەنى جامان دا! وسى بال دەگەن پالەگە وسى قىز-كەلىنشەك نەگە قۇمار، وسىنى ءتۇسىندىرشى سەن ماعان، مون شەع، دوستىم، سۇيىكتىم مەنىڭى.بالعا بارعانى قۇرىسىن بۇل سوفيدىڭ! ارىپ-اشىپ، جۇدەپ قايتادى ىلعي. شاماسى سول جەردە بۇعان ەشكىم تاماق بەرمەيدى-اۋ، ءسىرا! بۇنداي كۇندى باسقا بەرمەسىن! ماعان ەڭ مايلى، ەڭ ءدامدى جاس مالدىڭ سۇيەگىنە بال جاعىپ بەرسە دە بارماس ەدىم. ەگەر ماعان سورپاسىمەن ءپىل ەتىن، نە بۇكتىرىلعان تاۋىق ەتىن بەرمەسە... بىلمەيمىن نە بولارىمدى! ءولىپ قالار ەدىم اشىققاننان! ال ەندى سوۋس قوسقان بوتقانى ايتسايشى بارىنەن دە، ويحو-وي! دۇنيە-اي! ءسابىز-مابىز، ءشوپ-شالام قوسقان تاماقتىڭ مەنى سيلاساڭ، اتىن اتاما!»
قانداي ولاق، ويدىن-شويدىم جازىلعان حات. ارىپتەر بىر-بىرىمەن كىزىل جيەككە توبەلەسىپ تۇسكەن قاعازعا. نە دە بولسا ادام جازباعاندىعى ايدان انىق. ادام قۇساپ باس جاعىن ءتاپ-تاۋىر جاقسى باستايدى دا ارتىن مىجىپ، يتشىلەپ بىتىرەدى ەكەن! مىنە، تاعى ءبىر حات شىقتى. ءوزى تىم ۇزاق! قالاي ەرىنبەيدى-ەي! يا-ا-ا... ونىڭ ۇستىنە ايى دا، كۇنى دە جازىلماعان.
«سۇيىكتىم مەنىڭ! (پاۋ، شىركىن!) جۇپار ءيىسى اڭقىپ، مىنە كوكتەم دە جەتتى! جۇرەگىم ءلۇپىل قاعىپ، ۇيقىدان ايىرىلدىم! قۇلاق شۋىلداپ، مازا جوق. الدىڭعى ەكى اياعىمدى كوتەرىپ، ەسىككە سۇيەنىپ، تىڭ تىڭدايمىن. ساعان ءبىر سىر ايتايىنشى — اكەسى ولگەندى دە ەستىرتەدى، مەندە نە كوپ، ويناسشىل يت كوپ! كەيبىر كۇندەرى تەرەزەدەن تەسىلىپ سىرتقا ۇزا-اق كارايتىنىم دا بار. الگىلەر جۇرەدى شۇبىرىپ. اپىراي، سەن بىلە بىلسەڭ عوي — سولاردىڭ ىشىندە ءتۇر دەيتىن نە ءتۇر جوق، نە ءبىر "سۇيكىمسىز سابالاقتارى دا بار-اۋ! كەيبىرەۋى كەسپىرسىز اقىماق، كەلەساۋ ەكەۋى ماڭدايىندا تايعا تاڭبا باسقانداي انىق جازۋلى تۇرادى، سونى دا تۇسىنبەي، وزدەرىنشە مىڭ بۇرالىپ، ايداي سۇلۋ، اي سۇلۋمىن دەپ ماڭعازداناتىنىن قايتەرسىڭ ارتتارىنا قاراماي! ءايت، شىكىناي-ا! كوزدەرىنە كوزىڭ تۇسە قالسا، مايىسىپ، كوزدەرى بوزارا قالادى — ءايت، شىركىناي، ءالى ماحابباتتىڭ قۇدىرەت كۇشى الديلەپ قالدى دەپ ويلايدى وزدەرىنشە! ادىرە قال-اۋ! مەنىڭ پىسقىرعانىم بار ما ولارعا! كوز دەگەندە ار بار-ما. قاراۋ بار دا، كوز ءسۇزۋ، كوز سالۋ بار! ول سورلىلار ونى تۇسىنبەيدى عوي! مۇرىندارى ءيىس سەزبەيدى! سەزبەيدى! كەي-كەيدە تەرەزە تۇبىنە ءتۇسى سۋىق ءبىر توبەت دوگتىڭ دا كەلىپ تۇرا قالاتىنى بار. ءتارتىپسىز نەمە ەگەر ارتقى اياعىنا سوزىلىپ تۇرا قالسا، ءبىراق ونى قايدان بىلە قويسىن، سورلى نەمە.ءسويتىپ بوي جارىستىرا قالسا، نوكەس نەمە، بويى مەنىڭ سوفيىمنىڭ پاپاسىنان ارتىپ كەتەر ەدى. ويتكەنى ول كىسىنىڭ ءوزى ءبىر كىسىدەي بويى بار، الپامساداي كىسى! بۇل توبەت، شىنىندا ناعىز بارىپ تۇرعان ەبەدەيسىز، تويىمسىز ءبىر سورلى! ءوي، ناكەس نەمە! مەن بىر-ەكى رەت وعان بىلاي ءۇرىپ، ولاي ءۇرىپ ىمداپ كورگەم، بوسقا ارام تەر بولما دەپ. ءىمدى تۇسىنبەگەن دىمدى دا تۇسىنبەيدى! وسپادارسىز نەمە، مەن ونى مەنسىنبەيتىنىمدى ايتىپ، مازاق قىلسام ءتىپتى بەتىن دە تىجىرايتقان جوق! وزىنشە ەركەكسىماق! سالپاڭ قۇلاعى دەلديىپ، تىلىنەن سىلەمەيى شۇبىرىپ، ماعان قاراپ قاپتى! وزىنشە ەركەكپىن دەگەنى! ادىرە قال! ەركەكتەردەن ساداعا كەت! سەن ءبىراق سۇيىكتىم، مون شەعىم، مەنىڭ دوستىم، وسى شكىرلەرىمە قاراپ مەنى باسقالارعا ءتىپتى ەنجار، سەلسوق ەكەن دەپ استە ويلاماعىن! ءبىر ىنتىق سەزىمنەن مەن دە ادا ەمەسپىن! وبالى نەشىك. وسىندا ءبىر كورشى جىگىت بار، ناعىز كاۆالەر دەرسىڭ! اتى تەزور. اح، مەنىڭ مون شەعىم-اي! جىگىتتىڭ سەركەسى عوي، اتتە-ە-ەڭى» تفۋ! مىناۋ تاعى نە دەپ وتتاپ كەتتى-ەي! سايتاننىڭ ساپالاعى. وسىنداي بەيپىل سوزدەرمەن اپ-ادەمى باستالعان ماحاببات سولەمىن بۇلدىرگەنىن قاراشى! بەيپىل اۋىز-اي! ماعان ادام كەرەك! ادام! ادامدى كورگىم كەلەدى! جانىمدى جادىراتاتىن ادەمى سەزىم كەرەك! مىناۋ بىلاپىت بەيپىل سوزدەر سەزىمدى بىلعايدى، جانىڭدى جۇدەتەدى! اتتەگەن-اي، اتتەگەن!.. جارايدى، ءارى قاراي وقيىق!
«سول كۇنى سوفي ءىس تىگىپ وتىرعان. مەن قاشانعى ادەتىمشە تەرەزەگە تەسىلىپ، وتكەن-كەتكەندەرگە قاراپ ءتۇر ەدىم. كەنەتگەن مالاي القىنىپ كىرىپ كەلدى دە: «تەپلوۆ كەلدى!» دەپ حابارلادى. سوفي قۋانعاننان داۋىسى قاتگى تتتىعىپ كەتتى: «كىرسىن!» دەدى. سونسوڭ مەنى ال كەپ ءقۇشاقتاسش، ال كەپ قۇشاكتاسش، ايمالاسىن! ءبۇل ادامدار قۋانعاندا ءقۇددى ءبىز سياقتى عوي. اح، مەدجيى مەدجي!.. كىم كەلگەنىن كورسەڭگوي! بۇلبريۋنەت! كامەر-يۋنكەرى كوزدەرىن كورسەڭى كوزدەرىن! كوز ەمەس — جايناعان شوق قوي!» سونىمەن مەنى ايمالاپ، ءسۇيىپ، ءسۇيىپ، سوفي ىشكى بولمەگە جۇگىرىپ قويىپ كەتگى. شاماسى ءۇستى-باسىن جونگە كەلتىرۋگە كەتتى-اۋ! ىلە بولمەگە كامەر-يۋنكەر كىردى. اينا الدىنا تۇرا عاپ، شاشىن تۇزەدى. باكەنباردىن سىلادى. سوسىن كوزىمەن بولمەنى شولىپ ءوتتى. مەن ازداپ ۇرگەنسىدىم دە جاي كىڭسىلاپ، ءوز ورنىما كەتتىم. ىشكى بولمەدەن سوفي شىققاندا كامەر-يۋنكەر وكشەسىن سارت-سۇرت ەتكىزىپ، باسىن ءيدى. مەن جورتا تۇك كورمەگەنسىپ، تەرىس اينالدىم دا تەرەزە جاققا قارادىم، ءبىراق قۇلاعىم تۇرىك، نە دەر ەكەن ەكەۋى دەپ وتىرمىن ىشىمنەن. ولاردىڭ اڭگىمەسىن ەستىسەڭ عوي، مون شەع، سۇيىكتىم! بۇل ادام دەگەن قىزىق قوي، ويىنا نە كەلسە سونى وتتايدى-اي كەپ، وتتايدى-اي كەپ! سونداعى اڭگىمەلەرىنىڭ ءتۇرى مىناداي: كەشەگى بالدا كىمنىڭ قالاي بيلەگەنى! ءبىر بيكەشتىڭ بيلەپ ءجۇرىپ ءبىر فيگۋرانىڭ ورنىنا جاڭىلىسىپ، باسكا فيگۋرا جاساعانى! جانە بوبوۆ دەگەن ءبىر سىلقىمنىڭ ءبىر ءبۇرىشتا سوسگاىپ ءتۇرعاندا كوكقۇتانعا ءۇقسايتشىن، سوسش ونىڭ ءبىر بيكەشپەن بيلەپ ءجۇرىپ، اياعى شالشىسىپ، ءقۇلاپ قالا جازداعانىن، سوسىن ليدين دەگەن بىرەۋدىڭ كوزى شەگىر بولا ءتۇرا، ءوز ويىشپا كوگىلدىر دەپ ويلايتىنىن كەلەكە قىلدىم-اۋ، ايتەۋىر تۇككە ءتۇرمايتىن نارسەلەردى مىجىدى ەكەۋى اڭگىمە قىپ! انىراي، دەدىم ىشىمنەن، ءبۇل ادامداردا ەس بولسايشى! دەدىم دە تاعى ىشتەي مىنا كامەر-يۋنكەردى ترەزورمەن سالىستىرىپ كوردىم. ايىرماسى، ورينە، جەر مەن كوكتەي. بىرىششدەن كامەر-يۋنكەردىڭ بەتى بەت ەمەس، جاپ-جالپاق تاباق دەرسىڭ! ونىڭ ۇستىنە اناۋ ءمۇرتى مەن قايتا-قايتا سىلاي بەرەتىن باكەنباردى — باكەنبارد ەمەس بەت-اۋزىن ءتۇمشالاپ وراپ العان بوكەبايعا ءۇقسايدى! ال ترەزوردىڭ ءتۇمسىعش ايتسايشى! اپ-ادەمى، سۇيكىمدى ءتۇمسىق قوي، شىركە-ە-ەن! ال ماندايشداعى وزىنە جاراسىپ قالعان اي تاڭباسىن ايت! پاي-پاي، پاي-اي! ترەزوردىڭ ءقىلدىرىقتاي بەلىن كامەر-يۋنكەردىڭ بەلىمەن سالىستىرۋ! ويبا-ا-اي، ايتپا ونى، ايتپا! سۇيىكتىم-اۋ، مون شەعىم-اۋ، وسى سوفي نە ءۇشىن ءقۇشتار بولا قالدى وسى كامەر-يۋنكەرگە؟» ءبۇل جەردە يت ەكەۋمىز ءبىر جەردەن ءشىقتىق. ءوزىم دە سولاي ويلايتشمش. بۇلجەردە مەن بىلمەيتىن ءبىر پەلە بار. سيقىرلاپ قويدى، نە دۋالاپ كەتپەيتىندەي قش قويدى. جار-رايدى، ءارى قاراي كەتتىك:
«وسى پوشىمىمەن كامەر-يۋنكەر قىزعا جاقسا، وندا ول قىز بارا-بارا ءبۇلىنىپ، اناۋ كابينەتتە پاپامەن اڭگىمەلەسىپ وتىرعان شەنەۋنىكتى دە عاشىق وتىنا كۇيدىرەر ءتۇبى! سۇيىكتىم، مون شەعىم، ول شەنەۋنىكتى سەن كورسەڭ بار عوي... ويبا-ا-اي، بەتىن اۋلاق قىلسىن! قاپقا سالعان تاسباقاداي قۇبىجىق قوي ول، قۇبىجىق!»
قاي شەنەۋنىكتى ايتىپ وتىر دەيسىز عوي. وقيىق...
«ءاتى-جونى قىزىق. مىنەزى ودان دا قىزىق. توبە-شاشى شومەلەدەي شوشايعان ەبەدەيسىز بىرەۋ. مۇرنى پىسىلداپ ىلعي دا قالامداردى ۇشتاپ وتىرعانى... پاپا ونى ىلعي دا جۇمسامايتىن جەرگە جۇمساپ قولبالا قىلعان.»
ءاي! ءاي! بۇ نە بىلشىل تاعى دا؟ وسى جەكسۇرىن يت مەنى مەڭزەپ وتىرعاننان ساۋ ما؟! شومەلەدەي شوشايعان توبە-شاشى دەيدى!
«سوفي ونى كورگەن سايىن كۇلكىدەن ىشەگى ءتۇيىلىپ...»
وتتاپسىڭ! ءوي، اتىڭ وشكىر قاندەن نەمە! ءتىلىن قاراشى ءوزىنىڭ! كەسىپ الار ما ەدى! وسىدان قولىما تۇسسە، اتتەڭ! قىزعانعانى عوي، يت ەكەش يت تە! ءىشىڭ كۇيسە تۇز جالا، قاندەن نەمە! بىلمەيمىز عوي، بىلە-ە-ەم بۇ كىمنىڭ ساسىتىپ مەنى وسەكتەپ جۇرگەنىن. الگى ءبىزدىڭ ءبولىم باستىعىنىڭ وسەگى! مەنى ءيتتىڭ ەتىنەن جەك كورەتىنىن ءوزى دە ايتقان باياعىدا. بىلەمىز، بىلە-ە-ەم. قىزعانىش ادامعا نە ىستەتپەيدى! قىلاتىنىندى قىلىپ ب ا ق وندا! جار-رايدى، مىناۋ تاعى ءبىر حاتتى اشىپ وقىلىق... مۇمكىن، تاپ ءبىر قۇپيانىڭ كۋاسى بولارمىز...
سۇيىكتىم مەنىڭ فيدەل! كوپتەن بەرى حات جازباعانىما عافۋ ەتىنەم! قول تيە بەرمەيدى عوي! ءومىر دەگەن قىپ-قىزىل ءورت! قىزىق دۇنيە! «ماحاببات دەگەن ەكىنشى ءومىر. ءومىردىڭ ايناسى» دەپ ءبىر جازۋشى ءدوپ باسىپ ايتقان. ونىڭ ۇستىنە ءبىزدىڭ ۇيدە كوپ وزگەرىس-جاڭالىقتار بار، سۇيىكتىم. كامەر-يۋنكەر كۇن ءقۇرعاتوايتىن بولدى. ءبىزدىڭ سوفي ەسى كەتكەن، ولەردەي عاشىق! پاپانىڭ تاقياسى اسپاندا. جانە دە مىناۋ وزىمەن-وزى كۇبىرلەپ سويلەسىپ ءجۇرىپ، كۇندە ەدەن جۋاتىن گريگورييدەن ەستىپ قالعانىم — جاقىڭدا توي بولادى-مىس! ويتكەنى پاپامىز قىزىنىڭ گەنەرال بولا ما، كامەر-يۋنكەر بولا ما، ايتەۋىر ونىڭ اسكەري ادامعا بايعا شىققانىن قالايدى...»
و س-س-سايتاننىڭ ساپالاعى! بۇ نە بىلشىل تاعى دا؟! كامەر-يۋنكەر... گەنەرال؟.. وي، زامان-اي! جىلى دا جۇمساق تا، قىزدىڭ ادەمىسى دە وسى كامەر-يۋنكەرلەر مەن گەنەرالداردىڭ قانجىعاسىندا كەتەدى! مەن ۇرلىق قىلعان كۇنى-اي جارىق بولدى دەپ، ءبىز بايعۇستار باقىت قۇسىنا ەندى-ەندى قول سوزا بەرگەندە بۇل قاراقشىلار «بەرسەڭ—قولىڭنان، بەرمەسەڭ —جولىڭنان» كەرىن كەلتىرەدى! قۇداي توبەلەرىڭنەن قوس قولداپ ۇرعىرلار! كىمنىڭ گەنەرال بولعىسى كەلمەيدى دەيسىڭ؟ مەن گەنەرال بولا قالسام، مەن قىزدى قولعا ءتۇسىرۋ ءۇشىن ەمەس، الدىمەن مىنا شۋىلداق، وڭشەڭ ەسەرلەردى الدىما اكەلىپ، تۇمسىعىمەن جەر سۇزدىرگەن بولار ەدىم. سونسوڭ ايتار ەدىم، تۇكىردىم اناۋ جالپيعان بەتتەرىڭە، ىرجيعان اۋىزدارىڭا، اناۋ شەندەرىڭە! ال ايتپەسە!
دەكابردىڭ ءۇشى.
وتتاپتى! ساندالىپتى ءبارى دە! بولمايدى ول توي! بولدىرمايمىز! كامەر-يۋنكەر بولسا شە! قۇسقانىم بار ما شەنگە! شەن دەگەن — ول نە؟ قولعا ۇستايتىن قوماقتى زات ەمەس. كامەر-يۋنكەر ەكەنسىڭ دەپ، ساعان قۇداي باقىرايتىپ ءۇشىنشى كوز سىيلامايدى عوي! نە بىزدەن ارتىق ەرەكشە قىپ مۇرنىن التىننان جاراتىپ بەرەدى دەيسىڭ بە! ايتايىق-اۋ! و نەسى-ەي! ادامعا قۇداي مۇرىن سىيلاعاندا — مۇرىنمەن تاماق ءىشسىن دەمەيدى! ادامعا مۇرىن سىيلاعاندا جاراتقان اللا — مۇرىنمەن جوتەلمەسىن دەيدى. بىردەڭەنى يىسكەسىن دەپ سىيلايدى. مەنىڭ وسى وزگەلەردەن قاي جەرىم كەم، ولاردىڭ مەنەن نەسى ارتىق — سونى بىلگىڭ كەپ تالاي تاڭدى كىرپىك قاقپاي اتقىزعام. وسى مەن نەگە تەك قانا تيتۋليارنىي سوۆەتنيكپىن؟ نەگە؟ مۇمكىن، ادىلىنە سالساق مەن، مۇمكىن ءتىپتى اقسۇيەك گراف شىعارمىن؟ الدە جاي، جورتا تيتۋليارنىي سوۆەتنيك بولىپ جۇرگەن گەنەرالدىڭ ءوزى شىعارمىن؟! ا؟ مۇمكىن، مەن ءوزىمنىڭ كىم ەكەنىمدى بىلمەي سەندەلىپ جۇرگەن جان شىعارمىن؟ تاريحقا ءۇڭىلىپ قارايىقشى! تۇر-الپەتىنە قاراساڭ — جاي عانا ءبىر بەيشارا، ال جەتى اتاسىن تۇپتەپ قاراساڭ — تەكتى ءبىر دۆوريانين، نەمەسە، ءتىپتى... اق سارايدىڭ ارداعى ارعى اتاسىنان الپاۋىت، پاتشا تۇقىمىنان بولىپ شىعاتىندار بار ەمەس پە! كوزدەرىڭە ءبىر ءپاس ەلەستەتىپ كورىڭدەرشى قانە! ۇلكە-ە-ەن داربازا اشىلىپ كەپ قالدى دەڭىز! كەرنەيلەتكەن نوكەرلەردى سوڭىما ەرتىپ، مەن كىرىپ كەلەيىن! وڭ يىعىمدا التىن جاققان ءبىر ەپولەت! سول يىعىمدا ءبىر ەپولەت! وڭ يىعىمنان توگىلىپ تۇسكەن كوگىلدىر تاسپا-لەنتانى قايدا قوياسىز؟ سۇلۋلار سوندا اسىلماي كورسىنشى موينىما! مەن مەنسىنبەي ەسىنەن تاڭعاندارىن ەسەپكە الماي-اق قويىڭىز! سوندا كورەر مە ەدى مىنا پاپا دەپ جۋرگەن كىسىنىڭ تۇرقىن! ديرەكتورىمىزدىڭ تۇرقىن! ە-ز-ە، بۇل سىزداپ، كىسىمسىپ كالعان جاي ءبىر مۇڭدار ەمەس پە! ءتۇبى پشكى بۇنىڭ. ماسون. ناعىز ماسون. جاي انشەيىن ىزەتپەن جۇرگەن جانسىز عوي. مەن ونى باياعىدا-اق سەزگەم! ماسەلەنكي، ول اركىممەن ءار ءتۇرلى امانداسادى — بىرەۋگە قوس قولىن ۇسىنات قۇراق ءۇشىت قالسا، بىرەۋگە تەك ەكى سياۋساعىنىڭ ۇشىن عانا ۇستاتا سالاتىن كىساپىرلىگى تاعى بار. ءاي، جاراندار وسى مەنىڭ گەنەرال-گۋبەرناتورلار مەن ينتەندانتتاردان قاي جەرىم كەم؟ مەن نەگە وسى تەك قانا تيتۋليارنىي سوۆەتنيك بوپ جاراتىلدىم؟ نەگە تيتۋليارنىي سوۆەتنيك بوپ قالدىم؟ نەگە؟ ا؟
دەكابردىڭ بەسى.
تاڭ اتا تەسەكتە جاتىپ، باس الماي بۇگىنگى گازەتتەردىڭ ءبارىن قاراپ شىقتىم. يسپانيادا قىزىق-قىزىق وقيعالار بولىپ جاتىر. ءبىراق، ادام ءتۇسىنىپ بولمايدى. ءتاجى-تاق قۇلاپتى. ەندى مۇراگەردى قالاي تاققا وتىرعىزامىز دەپ سارايداعىلاردىڭ باسى قاتىپ جاتقان كورىنەدى. قىزىق ەكەن! ءتاق-تاجىنى قالاي جوققا شىگارادى سوندا؟ ششر دوننا تاققا دامەسى بار دەيمە-اۋ... قاتىن قالاي پاتشا بولماق؟ تاقتا ەركەك وتىرۋ كەرەك. ەركەك ادام كورول بولماققا كەرەك! كورول جوق، دەيدى. نەگە؟ ونداي بولۋى مۇمكىن ەمەس! وتتاپتى! كورولسىز قالاي مەملەكەت بولماق؟ I كورول بار! تەك ونى ىزدەۋ كەرەك. جاقسىلاپ ىزدەۋ كەرەك! ول الىستا ەمەس. ول جانىمىزدا ءجۇر. ونى تەك ءبىز بايقاماي ءجۇرمىز! ول ءتىپتى ءبىر جەردە جاسىرىنىپ ءجۇرۋى دە بەك مۇمكىن. مىنا كورشى وتىرعان فرانپيادان ءقاۋىپتى مە، الدە باسقا قاپتاعان ساياسي سەبەپتەردەن بە — ول جاسىرىن ءجۇرۋى دە ابدەن مۇمكىن عوي.
دەكابردىڭ سەگىزى.
تاڭەرتەڭ دەپارتامەنتكە جونەلەين دەپ ويلادىم دا بارماي قالدىم. مىنا قۇرعىر يسپانيادا بولىپ جاتقان ىستەر باسىمدى قاتىرىپ، ويىم ونعا بەلىنسەشى! تاقتان دامەلى دوننا دا اقىماق ەكەن! قاتىن تاققا وتىرسا يسپانيانىڭ كۇنى قاراڭ بولىپ قالماي ما! جو-جوق! بۇل بولمايتىن بەرەكەسىز تىرلىك! بولدىرماۋ كەرەك! ول از بولسا — انگليا مىنەز كورسەتەدى! ءاي، قالقالارىم-اۋ، بۇل ءىس تەك قانا يسپانيانىڭ ءىسى ەمەس، بۇكىل ەۆروپانىڭ ورتاق مۇددەسى ەمەس پە، اينالايىندار-اۋ! اۆستريانىڭ يمپەراتورى، ءبىزدىڭ ۇلى اعزام دەگەندەي... وسى اۋىر ويلاردىڭ شىرماۋىنان شىعا الماي توسەكتە دوڭبەكشىپ جاتتىم دا قويدىم. تۇلا بويىم سۇلەسوق باسىم مەڭ-زەڭ. سوسىن كۇنۇزاققا ەكى قولىم الدىما سىيماي، ءۇي ىشىندە ارى-بەرى سەندەلىپ ءجۇردىم دە قويدىم. تۇسكى تاماق ۇستىندە سول پىش-پگىتىرىق ويلاردىڭ قۇشاعىندا وتىرىپ، نە جەپ، نە ىشكەنىمدى دە بىلمەي، قولىمنان ءتىپتى ىدىستاردى ءتۇسىرىپ السام كەرەك، اسپاز قاتىن ماۆرا ماعان اڭىراپ قاراپ قاپتى! ءتۇس اۋا تاۋعا تارتتىم. ءبىراق سەرگي العان جوقپىن. سودان سونا-اۋ قاس قارايعانشا كىرپىگىم ايقاسپاي يسپانيانىڭ قامىن ويلادىم دا جاتتىم.
ەكى مىڭىنشى جىل. اپرەلدىڭ قىرىق سەگىزى. بۇگىنگى كۇن مەن ءۇشىن سالتانات كۇنى! يسپانيادا كورول بار! تابىلدى اقىرى، ەنەڭدى ۇرايىن.ءشسى ازاندا ەستىگەن جاڭالىق! شىنىمدى ايتسام، مەن ءۇشىن بۇل جاي تۇسكەندەي جاڭالىق ەدى.ادام دەگەن قىزىق-اۋ — تۇك تۋسىنسەم بۇيىرماسىن، مەن نەگە وسى ءوزىمدى تيتۋليارنىي سوۆەتنيكپىن دەپ ءجۇرمىن، ا؟ ونى ماعان كىم بەردى؟ بۇل ءتىپتى ەسۋاستىڭ ويىنا كەلمەيتىن ءىس كوي! قۇدايعا شۇكىر، وسى جاڭالىق ءۇشىن مەنى ەشكىم جىندىحاناعا جەتەكتەپ اپارعان جوق، ءتىپتى قاپەرىنە دە العان جوق. بۇگىننەن باستاپ مەنىڭ باسىم بوس، الدىم اشىق! كورشكەلدەي كۇن ىلگەرى تىرلىكتى بولجاپ، كورىپ، ءبىلىپ وتىرام! ال كۇنى كەشە — ءبارى ماعان ءبيمالىم، تۇسىنىكسىز، تۇماننان ءارى بۇلىڭعىر ەمەس پە ەدى؟! مەنىڭ ويىمشا جۇرت اقىماق شالىستاۋ عوي دەيمىن، ايتپەسە ولار نەگە ادامنىڭ ميى مىنا قاۋاق باستىڭ ىشىندە دەپ ويلايدى؟ جو-جو-و-وق! مي دەگەن جەلمەن جەڭكىپ مىنا كاسپيي تەڭىزىنەن كەلەر بولار!الدىمەن وسى ويلارىمدى مەن اكىرىن ماۆراعا عانا ايتتىم. الدىڭدا وتىرعان كىسى كىم دەگەن سۇراق قويسام — تۇك تۇسىنبەي ءبىر قارادى دا قويدى. سوسىن شىداي الماي مەن، الدىڭدا وتىرعان — ول يسپانيانىڭ كورولى دەدىم. ول كىم؟ — دەيدى. ول — مەن. و، سورلى! كەزى الاقانداي بوپ، اۋزىنان اقكوبىگى اعىپ تىپىرلادى دا قالدى. قورىققانىنان ارينە. ءتىرى كورولدى كورمەگەن كەششە، توپاس نەمە، ارينە، ءسويتىپ تىپىرلاپ كالادى.ءى ەيگرو-وي، ءسويتىپ مەن ساۋ باسىما اقيناتىلەپ الدىم ەمەس پە! اۋزىما تۇسكەن نەبىر ادەمى سوزدەردىڭ تىزبەگىن اعىتىپ ولاي جۇباتام، ءتىپتى ول كەششەنىڭ كەي-كەيدە سالاقتىقپەن مەنىڭ ەتىكتەرىمدى شالا سۋرتەتىنىنە ەش رەنجىمەيتىنىمدى دە ايتىپ ءجاتىرمىن-نام جوق! و، قۇدايدىڭ قۇدىرەتى! تاسباقانىڭ سۇگىرەتى، توپاس نەمە! وپاستان توپاس، قارا حالىق تۋادى دا! ولارعا ۇلكەن ماتەريا جونىندە لەكسيا وقىپ، استە باس قاتىرما! ماۆرا قورقاتىن بىر-اق-سەبەپ بار. ايتايىن با؟ ول بىلاي ويلايدى — يسپانياداعى بارلىق كورول ەگىز قوزىداي ەكىنشى فيليپكە ۇقساپ تۋادى دەپ! مىنە، بار گاپ قايدا جاتىر. سودان قورىقتى بۇ قاتىن! مەن وعان تالداپ، ءاي، اينالايىن-اۋ، مەنى قازانعا ساپ، مىڭ رەت قايناتساڭ دا فيليپ ەكەۋمىزدەن ۇقساستىق تابا المايسىڭ دەپ جاتىرمىن. ءبارىبىر تۇسىنگەن جوق... دەپارتامەنتكە ءسويتىپ قولدى ءبىر-اق سىلتەدىم — بارمايمىن، دەدىم. ءتىپتى جانىپ، كۇدەرى كوككە ۇشسىن، ماعان دەسە! جوق، اعايىندار، مەنى ەندى ازعىرا المايسىندار بارماعانىم دەپارتامەنت بولسىن! كورمەگەنىم دە سول قارعىس اتقىر قاعازدار بولسىن!
ءمارتوبردىڭ سەكسەن التىسى.
بۇگىن ماعان ءىس باسقارۋشى — ەكزەكۋتور كەلىپ كەتتى. بۇل نە جاتىس، جۇمىس قايدا، دەپارتامەنتكە بارمايسىڭ دەيدى. كورىنبەگەلى ءۇش جەتى بولدى، دەيدى. مەن بارعىم كەلمەسە دە، ازىلگە ساپ، بايقاپ كورەيىن دەگەن نيەتپەن دەپارتامەنتكە باردىم. بولىمشە باستىعى مەنى ول ەندى ەكى بۇكتەتىلىپ كەشىرىم سۇرار، جالىنىپ، جالبارىنار دەپ ويلاپ قالسا كەرەك، اتاسىنىڭ باسى! ەشكىمگە نازار دا سالماي، بويىمدى تىك ۇستاپ، ەشتەمە بىلمەگەندەي ءوز ورنىما وتىرا كەتتىم.سوسىن اينالامداعى كەڭسەنىڭ قاعاز كەمىرگىش كورتىشقاندارىنا قاراپ وتىرىپ ويعا قالدىم: «ءاي، ماۋباستار، سەندەر الدارىڭدا وتىرعان ادامنىڭ كىم ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟ بىلەسىڭدەر عوي، دەيمىن ىشىمنەن، قۇداي اقى، قالاي شۋ ەتە قالارلارىڭدى؟! الدىمەن وندا بولىمشە ناشالنىگى جەتەر ەدى ەكى يىنىنەن دەم الىپ! كەشىرىم سۇرار ەدى ماڭدايىمەن ۇرىپ! تۇپ-تۋرا ديرەكتوردىڭ كابينەتىنە كىرگەننەن ارى! قايدا-ا!.. الدىما بىرەۋ قاعاز اكەپ تاستاعانى ەسىمدە. ەكستراكت-تالقان جاساسىن دەگەنى دا! مەن سەلت ەتكەن جوقپىن. ەندى ءبىر قاراسام — ءبارى ابىر-سابىر. ديرەكتور كەلە جاتىر دەي-ما-اۋ. ە، كەلسە كەلە بەرسىن! الدىنان ورە تۇرەگەلىپ، ءبارى ابىگەر بولدى دا قالدى! ءبارىنىڭ ءبىر كورىنىپ قالعىسى كەلەدى. بايعۇستار، ءقايتسىن-اي! مەن ورنىمنان قوزعالعام جوق.ول جانىمىزدان وتە بەرگەندە كيىمدەرىن تۇزەپ، تۇيمەلەرىن تاعىپ قاقيىپ قاتتى دا قالىستى! مەن وندا دا ەش قوزعالعام جوق. كەسەتىنىن كەسىپ السىن! وسى دا ديرەكتور ما؟ وسى كىزتالاقتىڭ الدىندا قاقيىپ تۇرىپ، مەن باس ءيىپ، ءتاجىم ەتپەكپىن بە؟ كەتسىن ءارى! بۇل ديرەكتور ەمەس، كادىمگى بوتەلكەنىڭ تىعىنى! ءيا-يا، جاي عانا تىعىن! بوتەلكە جاباگىن!مەنىڭ بۋىنىپ ءبىر كۇلكىم كەلگەنى — بارىنەن بۇرىن بىرەۋىنىڭ مەنىڭ الدىما قاعاز اكەپ قويعانى! قول قويسىن دەگەنى عوي! ال قول قوي دەدىندەر عوي، قويىپ بەرەيىن وندا، دەپ، قاعازدىڭ ەڭ جوعارعى جاعىنا ادەيى ايداقتاتىپ، ءبىراق ايقىن: «فەرديناند VIII» دەپ وسىرتا- قويىپ بەردىم قولىمدى. سونداعى ديرەكتوردىڭ سوستيعان ءتۇرىن كورسەڭ! كورۋ كەرەك ەدى! ماعان قارا-ا-اپ تۇردى دا: «ەشقانداي اتا-تەكتى جازۋدىڭ كەرەگى جوق ەدى» — دەپ شىعىپ كەتتى. سوسىن مەن جۇمىستان شىعا ديرەكتوردىڭ ۇيىنە تارتتىم. ۇيىندە جوق ەكەن. لاكەيى كىرگىزگىسى كەلمەپ ەدى، مەن سىبىرلاپ ءوزى بىلەتىن ءبىر ءسوزدى ايتا قويىپ ەم، سۇپ-سۇر بوپ كەتتى دە جىبەرە سالدى. مەن بىردەن بيكەشتىڭ شىمىلدىق قۇرعان وتاۋىنا قويىپ كەتتىم. اينا الدىندا وتىر ەكەن سىلانىپ، مەنى كورگەندە اتىپ تۇردى. الايدا مەن وعان، يسپانيانشش كورولى ەكەنىمدى ايتكام جوق. ايتقانىم تەك ماعان قوسىلساڭ باسىڭا باقىت قۇسى ورنايدى، شادىمان-شات ءومىر سۇرەمىز بولدى. و، بۇ ايەل قاۋىمى ايلاكەر، زىميان عوي! وسى بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بۇل كانشىق قاتىننىڭ سايتانعا عاشىق ەكەنىن مەنەن باسقا ەشكىم بىلمەۋشى ەدى. جان بالاسى سەزبەيتىن! قۇداي شىنىم. فيزيكتەر اقىماق حالىق ەمەس پە - ايەلدەر مىناداي، ايەلدەر اناداي دەپ بوسەدى كەپ. ال بۇل ايەلدەر بولسا سايتانعا قۇشتار، ىنتىزار! سەنبەسەڭىز انا-اۋ لودجياداعى ايەلگە قاراڭىزشى! قولىنداعى لورنەت-كوزىلدىرىكتى كوردىڭىز بە؟ ءسىز ونى مىنا وتىرعان ارتى كەرسەندەي يىعىنا جۇلدىز قاداعان مەسقارىنعا قاراي سالىپ وتىر دەيسىز بە؟ ايتاق-اۋ! جوندەپ قارا! ونىڭ تەسىلىپ، ەمىنىپ قاراپ وتىرعانى بۇنىڭ ارتىندا وتىرعان سايتان! انە جاسىرىنىپ قالدى سايتان نەمە! فراكتىڭ جاعاسىنان ىشىنە كىرىپ كەتتى! ءانى! ءان-نى! كوردىڭ بە ەندى؟ ول كىمگە كوزىن قىسىپ، ساۋساعىمەن ىمداپ جاتىر؟ اناۋ لورنەتتى ايەلگە، ارينە! ول ايەل سول سايتانعا بايعا شىقپاي قويمايدى ءالى! قارا دا تۇر! ال مىنا وتىرعان مىرزالار، شەنەۋنىكتەر، وڭشەڭ اقىماق، مۇرىندارى ەشتەمە سەزبەيدى! ءبارى دە پاتشا سارايىنا ىنتىق! ولار وزدەرىنشە جاپپاي پاتريوت! ءبارى دە دەپۋتاتتىقتان دامەلى! ولارعا نە كەرەك دەيسىڭ عوي؟ ولارعا اكسيا كەرەك! ولارعا ءتيىمدى كرەديت كەرەك! ولار سوندا ەلىم دەپ ەڭىرەيتىن ەرلەر دەمەكسىڭ بە؟ كەتشە-ەي! ولارعا ءتيىمدى كونتراكت كەرەك! ارەندا كەرەك! لاۋازىم كەرەك! شەن كەرەك! اتاق كەرەك! پ-پاتريوت؟! ءوماي-ا! ولار اقشا دەسە ارىن، كەرەك بولسا اقشا ءۇشىن لاۋازىم-شەن ءۇشىن، مانساپ ءۇشىن اكەسىن بىلاي قويعاڭدا اناسىن جالەپحاناعا ساتىپ جىبەرۋگە ءازىر ادامدار! قۇدايىن ۇمىتىپ، اللانى تارىك ەتكەن وڭشەڭ جىرتقىشتار! دىننەن بەزگەن بۇل ءپاتشاعارلاردىڭ مانساپ ىزدەپ شىرقىراپ جۇرگەن ءبىر-اق سەبەپتەرى بار — ول تىلدەرىنىڭ استىندا. سول ءتىل استىنداعى ءدارى دە بار بوپ تۇر عوي، ۇقتىڭ با ەندى؟ انا-اۋ گوروحوۆويداعى شاشتارازدىڭ جاساپ بەرگەن دارىسىندە بار گاپ! سول ءدارىنىڭ ىشىندەگى تۇيرەۋىشتىڭ باسىنداي عانا قۇرتتا بوپ تۇر عوي، سورلاعاندا، بار گاپ!.. ول شاشتاراز قىزتالاقتىڭ ەسىمى ەسىمدە جوق. ءبىراق ءبىر بىلەتىنىم، ول قىزتالاق، ءبىر كىندىك شەشەمىن دەپ جۇرگەن قاتىن ەكەۋى بۇكىل الەمگە مۇسىلمان ءدىنىن تارقاتىپ ءجۇر. ەڭدى ۇقتىڭ با؟ ۇققان جوقسىڭ با-ا! سوندىقتان عوي مىنا كورشى ەل فرانسيانىڭ بەس ۋاقىت دارەت الىپ، ناماز وقىپ كەتكەنى! مۇحاممەد پايعامباردىڭ ءدىنى كۇشتى، ءا؟!
قايسى ءبىر چيسلو. كۇن چيسلوسىز بولعان.
نيەۆا پروسپەكتىسىن بويلاپ جاسىرىن ءجۇردىم. پاۋەسكەسىن اعىزىپ ۇلى اعزام يمپەراتور ءوتىپ بارا جاتتى. ءبارى دە باس كيىمىن الىپ، تاعزىم ەتىپ، قۇراق ۇشىپ جاتىر. مەن دە ىرىمىن جاسادىم، ءبىراق يسپانيا كورولى ەكەنىمدى تاعى جاسىرىپ قالدىم. مىنا قارا حالىقتىڭ الدىندا اشىلىپ قالۋدى ءجونسىز كوردىم. ونىڭ ۇستىنە تانىسۋ ءۇشىن الدىمەن اق سارايعا ارنايى بارۋىم كەرەك قوي. سونى ويلادىم. ەكىنشى جايت تاعى بار — ول ۇستىمدە اقسۇيەك كورولدەر كيەتىن كوستيۋم دە جوق ەدى. ءالى كۇنگە دەيىن تىكتىرمەي — مەن دە ءبىر سالعىرت، قىر جالقاۋمىن عوي... ەڭ بولماسا ءبىر مانتيا بولسا... ءبىر تاماشا ىسمەر تىگىنشىگە تىكتىرىپ السام با دەپ جۇرگەم، ءبىراق بۇ كۇندە بۇلاردىڭ ءبارى ەسەك بوپ كەتكەن، نە ەسەكتىڭ ميىن جەگەن ەسەر بوپ كەتكەن! كەزىڭ تايسا، لىپ ەتكىزىپ الداي سالۋعا دايىن تۇرعانى، ءقازىر ءبارى بەز تەرىپ، كوشە سىپىرىپ، كوشەگە تاس توسەپ دەگەندەي ەسەڭگىرەپ كەتتى عوي!.. مەن ءوزىمنىڭ ەكى-اق رەت كيگەن جاپ-جاڭا ءمۋڭديرىمنىڭ يت ءراسۋاسىن شىعاردى!
چيسلوسى ەسىمدە جوق. اي دا بولعان جوق. قاي كۇنى ەكەنىن يت ءبىلسىن!
مانتيا دايىن! تىگىپ بولدىم-اۋ، ايتەۋىر! وسى ماۆرا ەسالاڭ. مەن دايىنداپ بولعان مانتيامدى كيگەنىم سول، ارتىنا بىرەۋ ءبىز تىعىپ العانداي شىڭعىرىپ كەپ جىبەرگەنى! داۋىسىنىڭ اششىسى-اي جالەپتىڭ!.. ءبىراق مەن، ەڭ باستىسى، اق سارايعا بارىپ ۇلى اعزاممەن ءوزىمدى تانىستىرۋعا استە اسىققان جوقپىن. ەڭ قىزىعى — يسپانيادان دەپۋتاسيا ءالى كەلگەن جوق.
دەپۋتاتتارسىز بولمايدى. ءتارتىپ سولاي. قازىر، قاسيەت اقساپ قالۋى كادىك. سول دەپۋتات قۇرعىرلاردى كۇتە-كۇتە كوزىم تالدى.
ءبىرىنشى چيسلو.
وسى دەپۋتاتتاردىڭ پارىقسىز، سىلعىرت كەلەتىنى-اي! سوعان تاڭعالام. نەندەي سەبەپتەرمەن كەشىگىپ جاتىر ەكەن ىگپركىندەر؟ الدە... تاعى دا فرانسيا كەرى تارتىپ تۇر ما؟ بۇل فرانسيا دەگەن ازداپ كەرتارتپالىعى بار، ءبىر تىرناعى ىشىندە كەتكەن دەرجاۆا عوي. پوشتاعا تاعى باردىم. يسپانيادا دەپۋتاتتار نەگە كەلمەي جاتىر دەپ سۇراسام، پوچمەيستەر دەگەنىمىز ءبىر اڭگۇدىك نەمە! ەشتەمە بىلمەيد. ەشكانداي يسپانيا دەپۋتاتتارىن بىلمەيمىن دەيدى. حات جازعىڭ كەلسە مارحابات، جاز. ءبىراق شەت ەلگە حات جازۋ ءراسىمىن قاتاڭ قولدانامىز، دەيدى قاسقا! و، سايتان العىر-اۋ، ول قانداي حات؟ ول نە حات؟ وتتاپسىڭ، دەدىم. حاتتى اپتەكارلار جازادى. سولار جازسىن! سونىمەن مەن يسپانياعا كەلدىم. بۇل ءوزى كوزدى اشش-جۇمعانشا بولدى. تاڭەرتەڭ ءالى توسەكتە جاتقام عوي كەرىلىپ، قاراسام — جانىمدا يسپانيا دەپۋتاتتارى! ءاپ، بارەكەلدە-ە! — دەدىم دە مەن ولارمەن بىرگە كارەتاعا وتىردىم، ك^نگوتر^اتگى تاڭقالدىرعانى.— بۇلاردىڭ ادەتتەن تىس جىلدامدىعى بولدى. اتتاردى سابالاپ وتىرىپ، ءاش-پۇش دەگەنشە ءبىز يسپانيا شەكاراسىنا دە جەتتىك! ايتپاقشى، ءقازىر بۇكىل ەۆروپا تەمىر جولعا كوشكەن. پاراحودتارى جەلدەن جۇيرىك. يسپانيا قىزىق ولكە! ءبىز ءبىرىنشى بولمەگە كىرگەڭدە الدىمەن كوزگە ۇرعانى — وڭشەڭ شاشتارىن ۇستارامەن الدىرعان تاقىرباستار ەدى. ە-ە، بۇلارى تاقىرباس گراندتار، نە سولداتتار عوي، دەپ ويلادىم. ويتكەنى ولاردىڭ شاشىن ىلعي دا تىقىرلاتىپ العىزىپ تۇراتىن. مەنى تاعى ءبىر تاڭقالدىرعانى، مەملەكەتتىك كاىشلەردىڭ مەنى قولىمنان جەتەكتەگەنى! ول مەنى ءبىر شاعىن بولمەگە يتەرىپ كىرگىزىپ جىبەردى دە «وتىر وسىندا، ەندى قايتىپ كورول فەرديناندپىن دەسەڭ، جاعىڭدى ايىرامىن!» — دەدى. بۇل مەنى — نە تەكسەرىپ تۇر، نە ادەيى ازعىرىپ تۇر، دەپ ويلاپ مەن ەرىس جاۋاپ بەرگەم. ءسويتىپ ەم، الباستى، ەكى رەت اياماي تاياكپەن، جوتامنان تارتىپ-تارتىپ جىبەرگەنى! جوعارعى لاۋازىم بەرەردە وسىلاي رىسارلاردى سوققىمەن سىنايتىنىن تالاي كورگەم، سوندىقتان دا ءۇنسىز شىدادىم، تىستەنىپ تۇرىپ. ويتكەنى، يسپانيادا رىسارلىق سالت ءالى كۇنگە دەيىن ساقتالىپ قالعان. وڭاشا قالعاسىن ىسكە شۇعىل كىرىسىپ كەپ كەتتىم-م! سول كۇنى مەن اشقان جاڭالىق — مىنا يسپانيا مەن جۇڭگو دەگەنىمىز ءبىر-اق مەملەكەت! ونى تەك جەتەسىز كەششەلەر عانا اجىراتا المايدى. سەنبەسەڭىز — كاعازعا يسپانيا دەپ جازىپ كورىڭىزشى. ءانى — جۇڭگو بوپ شىعادى. ءبىراق مەنى قاپالاندىرىپ ءتۇرعان ءبىر-اق نارسە — ول ەرتەڭگى بولار وقيعا. ەرتەڭ تاڭەرتەڭگى جەتىدە تاڭعاجايىپ وقيعا بولماق. جەر ايعا بارىپ قونادى. ول جونىندە اتاقتى اعىلشىن عالىمى بەللينگتون دا جازعان. شىنىمدى ايتسام، مەنىڭ جۇرەگىم جارىلارداي دۇرسىلدەي جونەلگەن. سوسىن مىنا ايدىڭ وتە وسالدىعى. اي، ادەتتە، گامبۋرگتە جاسالادى عوي. وسىعان انگليانىڭ ءالى كۇنگە دەيىن نازار اۋدارمايتىن سالعىرتتىعى وتە تانعالدىرادى! بۇل اي دەگەندى اي تۋرالى جارىتىپ ەشتەمە بىلمەيتىن -اقساق شەلەكشى جاسايدى. سيىقسىز كەلەساۋ نەمە، وسى ايدى جاساعاندا ونى انا جاققا ارقانمەن شاندىپ تاستايدى ەكەن، سوسىن اياماي اعاش مايىن جاعادى ەكەن — سوندىقگان عوي مىنا دۇنيەنىڭ مۇڭكىپ، ساسىپ كەتەتىنى! تفۋ! سوسىن دا گوي ايدىڭ سونداي نازىك، مۇباراك كەلەتىنى! سوسىن دا عوي وندا ادامداردىڭ وتىرمايتىن سەبەبى. سوسىندا عوي ول ايدا تەك مۇرىنداردىڭ كاپتاپ جۇرەتىنى! سوسىندا عوي ءبىز ءوز مۇرنىمىزدى ءوزىمىز كورە الماي دال بولاتىنىمىز. كەنەت ماعان ءبىر وي ساپ ەتە قالعانى! ەگەر مىنا جەر ايعا بارىپ شىنىندا قونا قالسا مۇرىن بىتكەن. جانشىلىپ، ەزىلىپ قالماي ما؟ سول ەسىمە تۇسكەڭدە جانىم شىعىپ كەتە جازدادى! جالما-جان شۇلىعىم، باشماعىمدى تەز-تەز كيىپ اپ، دەرەۋ جەردى ايعا قوندىرماۋعا پوليسياعا بۇيرىق بەرگەلى مەملەكەتتىك كەڭەس زالىنا كىرىپ باردىم. سويتسەم زال ءىشى، قۇداي باسقا سالماسىن! — قاپتاپ جۇرگەن قاسقا باستار، تاقىرباستار! وزدەرى شەتىنەن اقىلدى. مەن كەلە ايعايعا باستىم، وسىنداي دا وسىنداي، ايدى جىلدام قۇتقارۋ كەرەك! سابازدار، ايتكانىمدى ەكى ەتكەن جوق — ءبارى دە جاپاتارماعاي قابىرعاعا ايدى الۋعا ورمەلەپ كەتتى. ءسويتىپ ىڭكىلداپ جاتقانىمىزدا ۇلى كانسلەردىڭ كىرىپ كەلگەنى! ءبارى تۇرا قاشىپ، مەن جالعىز قالعام. تاعى مەن تانقالعانىم — كانسلەر كەلدى دە اياماي تاياقپەن جونارقامنان تارتىپ جىبەرىپ، بولمەگە قۋىپ تىقتى. ۇعىپ قوي، اعايىن — يسپانيا حالقىنىڭ سالتى ەلى وسىلاي!
سول جىلدىڭ يانۋارى، فيەۆرالدەن كەيىن تۋعاي اي.
يسپانيا دەگەن ەلدى ءتۇسىنىپ بولمايسىڭ. وزدەرىنىڭ سالتى دا سىپايىلىعى دا قىزىق. تۇسىنبەيمىن، تۇسىنبەيمىن، ەشتەمەنى دە تۇسىنبەيمىن! قانشاما «موناح بولمايمىن» دەسەم دە، شىڭعىرتىپ تۇرىپ بۇگىن مەنىڭ شاشىمدى ۇستارامەن تاپ-تاقىر قىپ الىپ تاستادى. ىلە شەلەكپەن تۇرىپ باسىما سۋ قۇيعاندارى ەسىمدە، قالعانى ەسىمدە جوق اپىر-اي، ،توزاقتا دا بۇنداي ازاپ بالمايتىن شىعار. تاماعىمدى جىرتىپ، قۇدىراي شىڭعىرعانىم ەسىمدە. ارعى جاعى ەسىمدە جوق. وسىنداي دا سالت بولادى ەكەن-اۋ، تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن! سۇيكىمسىز سالت قوي بۇل.وسىنداي سالتتى ەلدى جويماعان كورول دە كەلەساۋ عوي. كەي-كەيدە مەن ويلايمىن — ءسىرا مەن وسى ينكۆيزياعا تاپ بولدىم-اۋ، دەپ. مەنىڭ كانسلەر دەپ جۇرگەنىم ۇلى ينكۆيزيتوردىڭ تاپ ءوزى بولىپ شىقپاسىن! ءبىراق بۇلاردىڭ كورولدىڭ ءوزىن دە اياماي ازاپتايتىنىنا تاڭ قالدىم، تاڭ قالدىم دا تۇك تۇسىنبەي باسىم قاتتى! بۇل نە دە بولسا فرانسيانىڭ ماعان كورسەتكەن كۇقايى. نە دە بولسا بۇل سول فرانسيا پرەزيدەنتى پولينياكتىڭ ماعان ادەيى جاساعان كاستاندىعى! و، اتىڭ وشكىر پولينياك! مەن ولە-ولگەنشە كەك الام دەپ انت بەرگەن ەكەن ەلىنە. سول، سول عوي. ە، سورلىە-ە، تۇك تۇسىنبەس ميعۇلا، سەنىڭ قولىڭمەن اعىلشىندار عوي وت كوسەپ وتىرعان. ەڭ بولماسا سونى تۇسىنەرمىسىڭ، ەي! سورلى!.. اعىلشىندار سايقال ساياساتشىلار عوي، ولاردىڭ تۇمسىعىن تىقپايتىن جەرلەرى بولسايشى! بۇكىل دۇنيەگە ءمالىم ءبىر نارسە بار — ول اعىلشىن ناسىباي يىسكەسە، فرانسيا تۇشكىرەدى.
چيسلو جيىرما بەس!
ءانى... ۇلى ينكۆيزيتوردىڭ ءوزى كىرىپ كەلە جاتىر. مەن ورىندىكتىڭ استىنا جاسىرىنا تۇرايىن. مەنى تابا الماعان بەيباق، اڭىراپ قالدى. ءانى سارسپىلىپ ىزدەپ ءجۇر! ە-ە، سورلى! سوقىر سورلى! ايعايلا، ايعايلا ەندى «پوپريششين!» مەن ءۇنسىزبىن. تاعى ايعايلا. «اكسەنتيي يۆانوۆ! تيتۋليارنىي سوۆەتنيك! دۆوريانين!» و، سورلى! مەن تاعى ۇندەگەن جوقپىن. «سەگىزىنشى فەرديناند! يسپانيا كورولى!» جاسىرىنعان جەرىمنەن موينىمدى سوزىپ كورىنگىم-اق كەلگەن، ءبىراق اينىپ قالدىم. سەزەم، سەزە-ەم قۋلىعىڭدى سابازىم. قانشاما سۋدىراحمەت بولساڭ دا قۋلىعىڭدى بىلە-ەم! ءاي، اتاڭا نالەت-اي. كورىپ قويعانىن قاراشى! كورىپ قويدى دا باس سالىپ، تاياقتاپ، ورىندىق استىنان قۋىپ شىقتى. باسىما تاعى سارىلداتىپ سۋ قۇيا ما، دەپ زارەم قالماپ ەدى، جوق — تاياق استىنا الدى. قارعىس اتقىردىڭ تاياعى قامشىدان وتكىر ەكەن! ءار سوققىدان ءبىر سىيلىق دەگەندەي، مەن سول سوققى استىندا تۇرىپ، ءبىر جاڭالىق اشتىم، جاراڭدار ءار قورازدىڭ قاۋىرسىن استىنا جاسىرعان ءبىر يسپانياسى ءبارى.. ۇرا ۇرا قولى دا اۋىردى عوي دەيمىن، اشۋدان تەرىسىنە سيماي ماعان قادامداپ، قوقان-لوقى كورسەتىپ، ۇلى ينكۆيزيتور امالسىز شىعىپ كەتتى. اشۋ دەگەن اقىلسىزدىڭ ءىسى. اشۋ دەگەن السىزدىكتىڭ بەلگىسى. ە-ە، سورلى انگليانىڭ قولشوقپارى ەكەنىن قايدان ءبىلسىن!
فيەۆرۋار توڭكەرىلدى 349. نۇكتە.
جو-وق بۇدان ءارى ءتوزىم جەتپەس! قۇداي-اۋ، بۇلار ماعان نە ىستەمەي جاتىر!-باسىما مۇپ-مۇزداي سۋدى تاعى دا شەلەكتەپ قۇيىپ جاتىر! وڭشەڭ اقىماق، نە ىستەپ، نە قويعانىن سەزبەيدى وزدەرى. مەندە قانداي جازىق بار ەدى؟! نەگە بۇلار مەنى سونشاما كزششاندى؟ مەن بايعۇس نە جازىپ ەم؟ بۇلار مەنەن نە تىلەيدى؟ شىدام ءبىتتى ءتوزىم تاۋسىلدى، باسىم ىسىپ، ميىم قايناپ بارادى. قۇتقار! قۇتقارىڭدار مەنى! شىعارىڭدارشى مەنى بۇل جەردەن! قۇيىڭداي ۇشار ءۇش ات جەتكىزىڭدەر ماعان! وگف، جامشىك! سىڭعىرلا، قوڭىراۋ! سامعا مەنىڭ ارعىماقتارىم! الىپ كەت مەنى بۇ جەردەن! الىپ قاش مەنى بۇ دۇنيەدەن! الىسقا، الىسقا سامعاپ الىپ قاش! كوزدەن جاس سورعالاسىن ءبىر! ەشتەمە كورمەيىن! كوزىمدى تارس جۇمايىن! الدىمدا انە! كوك اسپان! استىمدا بۇلت، جونكىگەن جۇلدىزدار دا جارقىراپ! قاراعايلى توعاي دا كەتتى ءانى زىمىراپ! جارىقتىق اي دا كەتتى، ءانى قول سوزىم جەردەن جالت ەتىپ! تابانعا تۇمان توسەلدى، اپپاق مامىق توسەكتەي! تۇمان ءىشى تولعان كۇمىس، تەك ءتيىپ كەتسەڭ ءون سالار! سول جاعىمدا كوك تەڭىز. وڭ جاعىمدا يتاليا. ويبو-و-وي، مىناۋ كورىنگەن ورىس ۇيلەرى ەمەس پە؟ اناۋتەرەزە الدىندا وتىرعان مەنىڭ انام-اۋ، ءسىرا؟.. انا-ا-ا... اناشىم مەنىڭ... اپا-ا... اپا، سەنبىسىڭ؟ جو-وق سەن ەمەسسىڭ... انا-ا... اناشىم مەنىڭ... قايداسىڭ؟ قايداسىڭ سەن، اناشىم مەنىڭ، انا-ا-ا؟ قايداسىڭ سەن، قايداسىڭ؟ كەلسەڭشى مىنا بالاڭا — قۇتقار سورلى بالاڭدى! كوز جاسىڭمەن جاردەم بەر. بايعۇس ۇلىڭنىڭ باسىن ۇستاشى، كوز جاسىندى كول قىلشى. ومىراۋىڭا باس، يىسكەت! قينالدىم-اۋ قينادى عوي! قيناپ جاتىر جىرتقىشتار! قور قىلدى عوي سورلى جەتىمەگىڭدى! اياشى مەنى، اناشىم! قۋعىن-سۇرگىن بۇل ومىردەن ەڭدى كايتىپ قۇتىلام؟.. اناشىم-اۋ، قايداسىڭ؟ ايتپاقشى الجير بەيىنىڭ تاناۋىنىڭ استىڭدا، دال استىندا بارماقتاي عانا شيقان بار. سونى سەندەر بىلەسىڭدەر مە؟
اۋدارعان: ساتىبالدى نارىمبەتوۆ.
You Might Also Like
-
ارقانىڭ اقتۇتەگىنەن جىرتىس ەنشىلەگەن اۋىل تاس بۇركەنىپ جاتىر ەدى. شاتىردىڭ بۇيىرىندەگى قىلقيعان قوجالاق مۇرجانىڭ تاناۋىنان ورگەن ءتۇتىن قۇرىق بويىنان ىدىرايدى. كوتەنىن پەشگە تىرەپ قويىپ، قىسقا كۇندى...
