جىر ءدۇلد ۇلى جامبىل /ج. جابايەۆ ءومىرى، شىعارماشىلىعى/
تاقىرىبى: جىر ءدۇلد ۇلى جامبىل /ج. جابايەۆ ءومىرى، شىعارماشىلىعى/
ماقساتى: بىلىمدىلىك – ج. جابايەۆتىڭ ءومىر جولى، اقىندىق قىزمەتى، شىعارماشىلىعىنان مالىمەت بەرۋ. اقىننىڭ سۋىرىپسالمالىق قىرى، ايتىس ونەرىندەگى وزىندىك ورنەگىن تانىتۋ، تولعاۋلارىن ۇلگى ەتۋ؛
دامىتۋشىلىق – وقۋشىلاردى وزىندىك ىزدەنىس جۇمىستارىنا باۋلۋ، وي - ءورىسىن، رۋحاني جان دۇنيەسىن بايىتۋ، ەركىن سويلەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ،
تاربيەلىك – جىر ءدۇلد ۇلى اتانعان ج. جابايەۆتىڭ ۇلى تۇلعاسىن دارىپتەۋ، «حح عاسىردىڭ گومەرى»اتانعان، ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىمەن ەكى عاسىردى تۇتاستىرعان ۇلى جىراۋدى قۇرمەتتەۋگە، ەلىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسيا. ساباق.
ءادىسى: زەرتتەۋ، ىزدەنىس.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، تەاتر.
كورنەكىلىگى: ج. جابايەۆ پورترەتى، ءتۇرلى فوتوسۋرەتتەر، كىتاپتار كورمەسى، «اڭىز ادام»جۋرنالى№08 - 2011جىل، ج. جابايەۆ جىر جيناعى I، II توم «جازۋشى»باسپاسى ت. ب.
بارىسى:
جوسپار:
1. «جاسىمنان اتىم ايان جامبىل ەدىم»
جامبىلدىڭ شىققان ورتاسى.
II. «شەجىرە»جامبىل ءومىرىنىڭ حرونولوگياسى.
III. «جامبىلدىڭ مارجان جىرلارى»/ شىعارماشىلىعىنىڭ كەزەڭدەرى/
IY. «ولشەۋسىز اقىندىق كۇش»
ا/ساتيرالىق ولەڭدەرى.
ءا/پاتريوت اقىن.
ب/ايتىستارى.
ۆ/شىعارماشىلىق ورلەۋ جىلدارى.
گ/ليرو - ەپوستىق جىرلاردى وزىندىك مازمۇنمەن جىرلاۋى.
Y. «ءجۇز جاساعان ەمەن»ەستەلىكتەر.
YI. قورىتىندى.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قازاقتىڭ حالىق پوەزياسىنىڭ الىبى جامبىل جاباي ۇلىنىڭ ەسىمى بۇگىندە دۇنيە جۇزىنە ءمالىم. عاسىر جاساپ ەكى زاماننىڭ بىردەي كۋاسى بولعان اقىن ءوز تاعدىرىن تۋعان حالقىمەن تۇتاستىرىپ، ونىڭ بار ءومىرىن بيىك مۇراتىن، مۇڭ - مۇددەسىن جىرىنا ارقاۋ ەتتى، ءداستۇرلى قازاق جىرىن جاڭا ءداۋىردىڭ تالاپ - تىلەكتەرىنە ورايلاستىرا، جاڭارتا، جاسارتا ءبىلدى. اسقاق ءۇندى الىپ اقىن، جىراۋ، سۋىرىپ سالما ايتىسكەر ج. جابايەۆ 170 جاسقا تولىپ وتىر. ول حالىق پوەزياسى مەن جازبا ادەبيەتىنىڭ اراسىنداعى كوپىر سياقتى بولدى. جامبىل شىعارماشىلىعىنىڭ 75 جىلدىعى تويلانىپ جاتقان كۇندەردە دانيانىڭ اسا كورنەكتى جازۋشىسى مارتين اندەرسەن - نەكسەنىڭ اقىنعا جولداعان سالەمىندە: «ءسىز كوشپەندىلەردىڭ ومىرىنەن وسى زامانعى ادامنىڭ، ەركىن ازاماتتىڭ ومىرىنە مىڭداعان جىلعى مادەنيەتتىڭ كوپىرىن سالدىڭىز»، - دەپ جازۋى جاي ايتىلا سالعان ءسوز ەمەس. ول قازاقتىڭ سۋىرىپ سالىپ ايتۋشىلىعى مەن تاپقىرلىعىن بۇگىنگى زامانعا جەتكىزىپ، شىڭداعان، جەتىلدىرگەن جامبىلدىڭ اقىندىق ونەرى حالىق پوەزياسىنىڭ وسى زامانعى بيىك ۇلگىسى ەكەنىن كورىپ، مويىنداعاندىقتان ايتقان. ال ورىس جازۋشىسى ل. سوبوليەۆ وسى پىكىردى «جامبىلدىڭ حالىقتىڭ اقىندىق داستۇرلەرىن ساقتاۋشى رەتىندەگى زور تالانتى، ونىڭ ايقىن دۇنيەتانىمى قازاق ادەبيەتىنىڭ ەكى باعىتىن: بۇرىنعى اۋىزشا پوەزيا مەن قازىرگى كاسىبي پوەزيانى ءبىرتۇتاس ەتىپ بىرىكتىرەدى» دەگەن ويمەن قورىتتى. اتاقتى ادامداردىڭ بارلىعى وعان وسىنداي باعانى تەككە بەرمەگەن. ولار جامبىلدىڭ حالىق پوەزياسىنىڭ شىن ماعىناسىنداعى الىبى ەكەندىگىنە كوزى جەتىپ بارىپ ايتقان. جامبىل – شەشەندىگىمەن، العىرلىعىمەن، بۇكىلحالىقتىق ەپوستى، قازاق پوەزياسىنىڭ وبرازدىق قۇرىلىمىن تەرەڭ بىلەتىندىگىمەن ەرەكشەلەنگەن ادام.
/جوسپارمەن تانىستىرۋ، 10 - سىنىپ وقۋشىلارىنا ىزدەنىس تاپسىرمالار بەرىلگەن/
I.«جاسىمنان اتىم ايان جامبىل ەدىم» جامبىلدىڭ شىققان ورتاسى.
ۇستازى ءسۇيىنباي.
جەتىسۋ وڭىرىنە عانا ەمەس، بۇكىل قازاققا اتى ءماشھۇر جىر جامپوزى جامبىل جابايەۆ 1846 جىلى 28 اقپاندا قازىرگى جامبىل وبلىسى، مويىنقۇم اۋدانىنداعى جامبىل تاۋىنىڭ باۋرايىندا، ۇلى ءجۇزدىڭ ىشىندەگى شاپىراشتىنىڭ ەكەي رۋىنان شىققان جاپا ىستىباي ۇلىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
قاقاعان قار ارالاس سوعىپ بوران،
ەل ۇرەي، كوك نايزالى جاۋ تورىعان.
بايعارا، جامبىل، حاندا مەن تۋىپپىن،
جامبىل دەپ قويىلىپتى اتىم سودان. – دەپ ءوزى ايتقانداي، اقىن جاۋگەرشىلىك زامانىندا تۋعان. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ول كەزدە قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى، ونىڭ ىشىندە اقىننىڭ تۋعان ولكەسى – جەتىسۋ ءوڭىرى قوقان حانىنا باعىنعان. قوقان حانى قۇديار مەن ونىڭ اتارمان - شابارماندارى قازاق اۋىلىنا كوپ سالىق سالىپ، ادام توزگىسىز زورلىقتار جاسالعان. قالىڭ بۇقارانى قايىرشىلىققا ۇشىراتىپ، تەنتىرەتۋگە دەيىن بارعان. ەل قوقاندىقتارعا قارسى مايدان اشقاندا جامبىلدىڭ اتاسى ىستىباي دا قازىباي، جاپا، جادىرا، مايكە دەگەن ءتورت ۇلىن باستاپ، كوتەرلىسشىلەر ساپىنا قوسىلعان. جاۋدى وكشەلەي قۋىپ سوعىسىپ، اتتىڭ جالى، تۇيەنىڭ قومىندا كۇن كەشىپ جۇرگەن ساتتەردىڭ بىرىندە جاپانىڭ ايەلى – ۇلدان انا جامبىلدى دۇنيەگە اكەلگەن. اكەسىنىڭ اتى جاپا بولعانىمەن، ەل جاباي دەپ اتاپ كەتكەن. بۇنىڭ سەبەبىن جامبىلتانۋشىلار «ەرتەرەكتە جاباي دەگەن ەرجۇرەك باتىر وتكەن. جاپانىڭ قوقاندىقتارمەن سوعىستاعى ەرلىگىنە ءتانتى بولعان ەل - جۇرت «تۋرا جاباي سياقتىسوعىسادى ەكەن» دەپ، سودان جاباي اتانىپ كەتكەن دەپ تۇسىندەرىرەدى.
باتىس قازاقستان وبلىسى، قاراتوبە اۋدانى،
اقتاي - ساي اۋىلى، قاراكول جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن
مەكتەپ - بالاباقشاسىنىڭ ءمۇعالىمى
سامال جۋمينا ورىنباسار قىزى
جىر ءدۇلد ۇلى جامبىل جۇكتەۋ
ماقساتى: بىلىمدىلىك – ج. جابايەۆتىڭ ءومىر جولى، اقىندىق قىزمەتى، شىعارماشىلىعىنان مالىمەت بەرۋ. اقىننىڭ سۋىرىپسالمالىق قىرى، ايتىس ونەرىندەگى وزىندىك ورنەگىن تانىتۋ، تولعاۋلارىن ۇلگى ەتۋ؛
دامىتۋشىلىق – وقۋشىلاردى وزىندىك ىزدەنىس جۇمىستارىنا باۋلۋ، وي - ءورىسىن، رۋحاني جان دۇنيەسىن بايىتۋ، ەركىن سويلەۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ،
تاربيەلىك – جىر ءدۇلد ۇلى اتانعان ج. جابايەۆتىڭ ۇلى تۇلعاسىن دارىپتەۋ، «حح عاسىردىڭ گومەرى»اتانعان، ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىمەن ەكى عاسىردى تۇتاستىرعان ۇلى جىراۋدى قۇرمەتتەۋگە، ەلىن سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ءتۇرى: عىلىمي - پراكتيكالىق كونفەرەنسيا. ساباق.
ءادىسى: زەرتتەۋ، ىزدەنىس.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، تەاتر.
كورنەكىلىگى: ج. جابايەۆ پورترەتى، ءتۇرلى فوتوسۋرەتتەر، كىتاپتار كورمەسى، «اڭىز ادام»جۋرنالى№08 - 2011جىل، ج. جابايەۆ جىر جيناعى I، II توم «جازۋشى»باسپاسى ت. ب.
بارىسى:
جوسپار:
1. «جاسىمنان اتىم ايان جامبىل ەدىم»
جامبىلدىڭ شىققان ورتاسى.
II. «شەجىرە»جامبىل ءومىرىنىڭ حرونولوگياسى.
III. «جامبىلدىڭ مارجان جىرلارى»/ شىعارماشىلىعىنىڭ كەزەڭدەرى/
IY. «ولشەۋسىز اقىندىق كۇش»
ا/ساتيرالىق ولەڭدەرى.
ءا/پاتريوت اقىن.
ب/ايتىستارى.
ۆ/شىعارماشىلىق ورلەۋ جىلدارى.
گ/ليرو - ەپوستىق جىرلاردى وزىندىك مازمۇنمەن جىرلاۋى.
Y. «ءجۇز جاساعان ەمەن»ەستەلىكتەر.
YI. قورىتىندى.
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى: قازاقتىڭ حالىق پوەزياسىنىڭ الىبى جامبىل جاباي ۇلىنىڭ ەسىمى بۇگىندە دۇنيە جۇزىنە ءمالىم. عاسىر جاساپ ەكى زاماننىڭ بىردەي كۋاسى بولعان اقىن ءوز تاعدىرىن تۋعان حالقىمەن تۇتاستىرىپ، ونىڭ بار ءومىرىن بيىك مۇراتىن، مۇڭ - مۇددەسىن جىرىنا ارقاۋ ەتتى، ءداستۇرلى قازاق جىرىن جاڭا ءداۋىردىڭ تالاپ - تىلەكتەرىنە ورايلاستىرا، جاڭارتا، جاسارتا ءبىلدى. اسقاق ءۇندى الىپ اقىن، جىراۋ، سۋىرىپ سالما ايتىسكەر ج. جابايەۆ 170 جاسقا تولىپ وتىر. ول حالىق پوەزياسى مەن جازبا ادەبيەتىنىڭ اراسىنداعى كوپىر سياقتى بولدى. جامبىل شىعارماشىلىعىنىڭ 75 جىلدىعى تويلانىپ جاتقان كۇندەردە دانيانىڭ اسا كورنەكتى جازۋشىسى مارتين اندەرسەن - نەكسەنىڭ اقىنعا جولداعان سالەمىندە: «ءسىز كوشپەندىلەردىڭ ومىرىنەن وسى زامانعى ادامنىڭ، ەركىن ازاماتتىڭ ومىرىنە مىڭداعان جىلعى مادەنيەتتىڭ كوپىرىن سالدىڭىز»، - دەپ جازۋى جاي ايتىلا سالعان ءسوز ەمەس. ول قازاقتىڭ سۋىرىپ سالىپ ايتۋشىلىعى مەن تاپقىرلىعىن بۇگىنگى زامانعا جەتكىزىپ، شىڭداعان، جەتىلدىرگەن جامبىلدىڭ اقىندىق ونەرى حالىق پوەزياسىنىڭ وسى زامانعى بيىك ۇلگىسى ەكەنىن كورىپ، مويىنداعاندىقتان ايتقان. ال ورىس جازۋشىسى ل. سوبوليەۆ وسى پىكىردى «جامبىلدىڭ حالىقتىڭ اقىندىق داستۇرلەرىن ساقتاۋشى رەتىندەگى زور تالانتى، ونىڭ ايقىن دۇنيەتانىمى قازاق ادەبيەتىنىڭ ەكى باعىتىن: بۇرىنعى اۋىزشا پوەزيا مەن قازىرگى كاسىبي پوەزيانى ءبىرتۇتاس ەتىپ بىرىكتىرەدى» دەگەن ويمەن قورىتتى. اتاقتى ادامداردىڭ بارلىعى وعان وسىنداي باعانى تەككە بەرمەگەن. ولار جامبىلدىڭ حالىق پوەزياسىنىڭ شىن ماعىناسىنداعى الىبى ەكەندىگىنە كوزى جەتىپ بارىپ ايتقان. جامبىل – شەشەندىگىمەن، العىرلىعىمەن، بۇكىلحالىقتىق ەپوستى، قازاق پوەزياسىنىڭ وبرازدىق قۇرىلىمىن تەرەڭ بىلەتىندىگىمەن ەرەكشەلەنگەن ادام.
/جوسپارمەن تانىستىرۋ، 10 - سىنىپ وقۋشىلارىنا ىزدەنىس تاپسىرمالار بەرىلگەن/
I.«جاسىمنان اتىم ايان جامبىل ەدىم» جامبىلدىڭ شىققان ورتاسى.
ۇستازى ءسۇيىنباي.
جەتىسۋ وڭىرىنە عانا ەمەس، بۇكىل قازاققا اتى ءماشھۇر جىر جامپوزى جامبىل جابايەۆ 1846 جىلى 28 اقپاندا قازىرگى جامبىل وبلىسى، مويىنقۇم اۋدانىنداعى جامبىل تاۋىنىڭ باۋرايىندا، ۇلى ءجۇزدىڭ ىشىندەگى شاپىراشتىنىڭ ەكەي رۋىنان شىققان جاپا ىستىباي ۇلىنىڭ وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
قاقاعان قار ارالاس سوعىپ بوران،
ەل ۇرەي، كوك نايزالى جاۋ تورىعان.
بايعارا، جامبىل، حاندا مەن تۋىپپىن،
جامبىل دەپ قويىلىپتى اتىم سودان. – دەپ ءوزى ايتقانداي، اقىن جاۋگەرشىلىك زامانىندا تۋعان. دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، ول كەزدە قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگى، ونىڭ ىشىندە اقىننىڭ تۋعان ولكەسى – جەتىسۋ ءوڭىرى قوقان حانىنا باعىنعان. قوقان حانى قۇديار مەن ونىڭ اتارمان - شابارماندارى قازاق اۋىلىنا كوپ سالىق سالىپ، ادام توزگىسىز زورلىقتار جاسالعان. قالىڭ بۇقارانى قايىرشىلىققا ۇشىراتىپ، تەنتىرەتۋگە دەيىن بارعان. ەل قوقاندىقتارعا قارسى مايدان اشقاندا جامبىلدىڭ اتاسى ىستىباي دا قازىباي، جاپا، جادىرا، مايكە دەگەن ءتورت ۇلىن باستاپ، كوتەرلىسشىلەر ساپىنا قوسىلعان. جاۋدى وكشەلەي قۋىپ سوعىسىپ، اتتىڭ جالى، تۇيەنىڭ قومىندا كۇن كەشىپ جۇرگەن ساتتەردىڭ بىرىندە جاپانىڭ ايەلى – ۇلدان انا جامبىلدى دۇنيەگە اكەلگەن. اكەسىنىڭ اتى جاپا بولعانىمەن، ەل جاباي دەپ اتاپ كەتكەن. بۇنىڭ سەبەبىن جامبىلتانۋشىلار «ەرتەرەكتە جاباي دەگەن ەرجۇرەك باتىر وتكەن. جاپانىڭ قوقاندىقتارمەن سوعىستاعى ەرلىگىنە ءتانتى بولعان ەل - جۇرت «تۋرا جاباي سياقتىسوعىسادى ەكەن» دەپ، سودان جاباي اتانىپ كەتكەن دەپ تۇسىندەرىرەدى.
باتىس قازاقستان وبلىسى، قاراتوبە اۋدانى،
اقتاي - ساي اۋىلى، قاراكول جالپى ورتا ءبىلىم بەرەتىن
مەكتەپ - بالاباقشاسىنىڭ ءمۇعالىمى
سامال جۋمينا ورىنباسار قىزى
جىر ءدۇلد ۇلى جامبىل جۇكتەۋ
You Might Also Like
