InfoHub Logo

— نۇريلا، ا، نۇريلا!، — دەپ قوناق بولمەدەن شاقىرعان اقساقالىنىڭ داۋىسىنان اسحانادا كەسە-شاينەگىن جيناستىرىپ جۇرگەن كەيۋانا سەلك ەتە ءتۇستى. قولىنداعى ىدىستى قويا سالىپ، قابىرعالاس بولمەگە ەمپەڭدەي ۇمتىلدى. — نە بولدى، جازعان-اۋ، سونشا ايقايلاپ، شوشىپ كەتتىم عوي!، — دەپ الشالعىشىنا قولىن جۇرە ءسۇرتىپ ەسىكتەن كورىندى.باسىندا ويۋلاتقان قازاقى تاقيا، تۇيە ءجۇن جەڭسىزىنىڭ ءوڭىرى ەكى جاققا جايىلىپ كەتكەن قاريا جازۋ ۇستەلىنە وبلىستىق گازەتتى ايقارا اشىپ سالىپ بار ىنتاسىمەن ءتونىپ تۇردى. بايبىشەسى جانىنا جاقىنداپ:

— توكە، و نە؟ نە جازىپتى سونشا؟!، — دەپ ۇستەل شەتىندە جاتقان
كوزىلدىرىكتى مۇرىن ۇستىنە ىلە سالىپ، قوسىلا ءۇڭىلدى. قاي بەتىنە قاراۋ كەرەگىن ناقتى بىلمەسە دە، جارىنىڭ كوڭىلىن اۋدارعان گازەت بەتىنە.

— مىنا سۋرەتكە قاراشى!، — دەدى كۇيەۋى باسىن كوتەرمەگەن قالپى.

— تاۋەلسىزدىكتىڭ 25 جىلدىعىنا وراي ءتۇرلى — ءتۇستى ەتىپ شىعارعان با، «جەتىسۋدى».

— يە، مەنىڭ ساعان كورسەتىپ تۇرعانىم، مىنا بالا عوي. قاراشى!، — دەپ ەندى گازەتتىڭ ەكىنشى بەتىن ايەلىنە قاراي بۇردى.

— گيمناستكا عوي! قانداي ادەمى!، — دەپ نۇريلا كوزىلدىرىگىنىڭ ىلمەگىنەن ۇستاپ، گازەتكە قادالا كەتتى.

— نۇريلا، سەن جاقسىلاپ قاراساڭشى! ءبىزدىڭ ءجانيادان اۋمايدى ەكەن، — دەدى ەندى بايبىشەسىمەن باس تۇيىستىرە سۋرەتكە قايتا قاراپ.

— يە، شىنىندا، — دەپ ايەلى ەندى كوزىلدىرىگىن كوتەرە ءتۇستى.

— دوڭگەلەك ءجۇزى، بوتا كوزى، ءتامپىش تاناۋى...، — دەپ توكەڭ تەرمەلەپ بارادى.

— شاشى دا، — دەدى ايەلى، — كەكىلىنىڭ توگىلىپ تۇرعانىنا دەيىن اۋمايدى-اۋ، اۋمايدى...

— ءاي، «وسى ءبىزدىڭ ءاليا ەمەس پە؟»، — دەگەن وي كەلىپ تۇر ماعان، — دەپ باعانادان بەرگى كوڭىلدەگىسىن اقتارىپ سالدى. ەرى نە ايتسا دا ماقۇلداي جونەلەتىن نۇريلانىڭ جۇرەگى شىم ەتە تۇسسە دە:

— قويشى-ەي!، — دەپ قالدى، ءوزى قالاي قارسى ايتقانىن دا بايقامادى. گازەتتى جارىنىڭ قولىنان جۇلىپ الىپ تەرەزەنىڭ الدىنا جاقىندادى. سەنبەگەندەي قايتا ءۇڭىلدى.

— تالدىقورعانداعى جەتىم بالالار ۇيىنەن ەكەن. كوركەم گيمناستيكادان وبلىستىق بايقاۋدىڭ جۇلدەگەرى كورىنەدى، — دەپ توكەڭ ايەلىنە گازەتتەن وقىپ ۇلگەرگەنىن مالىمدەي باستادى.

— ءلايلا تابىلدييەۆا دەي مە؟!

— ءيا، اتى –ءلايلا ەكەن.

— جەتىمدەر ۇيىندە ءجۇرىپ مىنانداي جەتىستىككە جەتكەنىن قارا. اقىلدى قىز بولدى عوي!، — دەپ نۇريلا سۋرەتكە سۇيسىنە قاراپ تۇر ءالى. كەزىندە تالاي تالانتتى شاكىرت تاربيەلەگەن ۇلاعاتتى ۇستاز مىنا ونەرلى ورەنگە قىزىعا، ءمۇعالىمنىڭ كوزىمەن قاراپ، تامساندى.

ەرلى-زايىپتىلار سپورشى قىزعا قاراپ مارە-سارە بولىپ جاتقاندا سىرتتان كەنجەتايلارى – ءجانيانىڭ ەنگەنىن دە بايقامادى.

— اپا، نە بولدى گازەتتەن باستارىڭىزدى كوتەرە الماي قالىپسىزدار عوي؟، — دەگەندە بارىپ بۇرىلىستى.

— اكەڭ «جەتىسۋدان» ءبىر گيمناست قىزدى كورىپ ساعان ۇقساتىپ تۇر، — دەدى بەيعام عانا اناسى. «ساعان ۇقساتىپ تۇر»، — دەگەنگە ەلەڭ ەتكەن قىز جاندارىنا جۇگىرىپ كەلىپ:

— قانە؟!، — دەدى گازەتكە ۇمسىنىپ.

— مىنە، قاراشى، العاشىندا سەن ەكەن دەپ قالدىم، — دەدى اكەسى.

— كەكىلىنە دەيىن ساعان ۇقسايدى!، — دەدى شەشەسى قىزدى ءتىپتى قىزىقتىرىپ.

— بەرشى...بەرشى...، — دەپ اناسىنىڭ قولىنان گازەتتى الا سالىپ ديۆانعا جايىپ جىبەرىپ ۇڭىلە كەتتى.

— اپا! اكە! مىناۋ ءاليا ەمەس پە؟!، — دەدى داۋىسى دىرىلدەي شىققان قىز. ءوزىنىڭ سىڭارىن ىزدەپ جۇرەتىن بالانىڭ جۇرەگى تارسىلداپ قويا بەردى گازەتكە قاراعان سايىن. اكەسى ورىنتاقتان اتىپ تۇرىپ ديۆاندا جايىلىپ جاتقان «جەتىسۋعا» قايتا ءۇنىلدى.

— بۇل بالا بالالار ۇيىنەن ەكەن. بولسا بولار. جوعالىپ كەتكەندە مۇمكىن بىرەۋ تاۋىپ الىپ بالالار ۇيىنە تاپسىرعان شىعار، — دەپ توپشىلادى، قىزىنىڭ قولىنداعى گازەتكە تاعى قاراپ.

— سەندەر نە دەپ جاتىرسىڭدار، ءاي!، — دەدى پەرزەنتىن جوعالتقان انا جۇرەگى ەلجىرەپ سۋرەتكە قايتا ءۇڭىلىپ جاتىر.

— ويباي، قۇلىنشاعىم-اي، كىم ءبىلسىن. بيىل ون ءۇش جىلعا كەتتى عوي، ءىز-تۇزسىز بولعانىنا. مىنا بالا نەشەدە ەكەن؟، — دەپ جارىنا قارادى، ادەتتەگىسىندەي ءبارىن سول بىلەدى دەگەندەي.

— اكەلىڭدەر بەرى»، — دەدى اكە ەندى تىزگىندى قايتا ءوز قولىنا الىپ.

— بيىل ونىنشى سىنىپ وقۋشىسى كورىنەدى...

— ءۇش جاستا جوعالدى، سودان بەرى ون ءۇش جىل بولدى. ءبىزدىڭ ءاليا دا وسىنداي ون التىعا تولار ەدى. ايتپاقشى، ول ەكەۋمىز جاستىمىز عوي!، — دەپ ءجانيا تاقىلداپ ەسەپتەپ شىقتى.

— مىنانى اعالارىڭ مەن اپالارىڭا حابارلاپ، ىزدەۋ سالالىق، — دەدى نۇريلا جۇرەگى الىپ-ۇشىپ.

— تالدىقورعانداعى نومەرى ەكىنشى بالالار ۇيىنەن دەپتى. سۋرەتتى تۇسىرگەن – سوۆەتبەك ماعزۇموۆ دەيدى. وسى بالالار ۇيىنە بارىپ سۇراستىرايىق، — دەدى اكەنىڭ دە كوڭىل تۇپكىرىنەن ءۇمىت ويانىپ. ۇستىندەگى تۇيە ءجۇن جەڭسىزدى ءبىر شەشىپ، ءبىر كيدى. تولقىپ تۇرىپ:

— نۇريلا ءاليادان ايىرىلىپ قالعان كۇن ەسىڭ دە مە؟!، — دەدى بايبىشەسىنە.

گازەتتەن گيمناستكا قىزدىڭ سۋرەتىن كورگەننەن جۇرەگى ەلجىرەپ، جان دۇنيەسى تولقىپ وتىرىپ قالعان انا جاۋاپ بەرۋگە اسىقپادى. سول ازاپتى كۇندى ەسىنە العانداي ءبىر ۋاقىتتا بارىپ:

— ارينە، توكە! ەسىندە مە دەگەنىڭ نە؟ مەن سول كۇننەن بەرى جىل ەمەس، كۇن ساناپ جۇرگەن جوقپىن با؟! ءجانيانىڭ ءار قىلىعىنا، ءار ىسىنە قاراعان سايىن ءاليامدى ەسكە الىپ، «ول بار بولسا بۇيتەر ەدى، سۇيتەر ەدى ەكەۋى، بيىل مىناسىنشى سىنىپقا وتەر ەدى، مىنانداي جاسقا جەتەر ەدى»، — دەپ ىشتەي ءوزىمدى ءوزىم جەپ ءومىرىم ءوتىپ جاتقان جوق پا! باسقا بالالاردىڭ قىزىعى ءبىر توبە دە، ءاليامنىڭ قايعىسى ءبىر توبە. كوڭىلىم ءار كۇن، ءار ساعات سايىن سونى جوقتاپ كەلەدى. تەك ەشكىمگە بىلدىرگىم كەلمەيدى. سونىڭ وسى جاعدايعا ۇشىراۋىنا دۇنيە قۋعان ءوزىمدى كىنالايمىن.

سەنى دە اياپ كەتەم كەي — كەيدە «ءاليامنىڭ ەتى ءتىرى ەدى، امان بولسا ءبىر جەردەن شىعار ەدى»، — دەگەنىڭدە»، — دەپ جانارىنان جاس پارلاپ، وكسىپ-وكسىپ جىبەردى.

— ماعان ءاليا جاقىن ءبىر ماڭدا بىزگە كورىنبەي جۇرگەندەي بولىپ ءاردايىم كوڭىلىمدى الاڭداتىپ جۇرەدى، — دەگەن وتاعاسى جانىنا ديۆانعا كەلىپ جايعاستى.

— باعانا سەن بالالار ۇيىنەن دەگەندە جۇرەگىم بۇلك ەتىپ، سۋرەتىنە قايتا قاراعاندا ءجانيادان اۋمايتىنىن بايقادىم. اكەسى، ىزدەيىكشى، وسى ءبىزدىڭ قىزىمىز!، — دەپ ەرىنىڭ قولىنان ۇستاپ الىپ ءوزىنىڭ جۇرەك تۇسىنا جاقىنداتىپ:

— قاراشى، جۇرەگىم سەزىپ تۇر. سوعۋىن تىڭداشى!، — دەپ جارىنىڭ جۇزىنە سونداي ءبىر جالىنىشپەن قارادى.

— ارينە، ىزدەيمىز. ون ءۇش جىلدان بەرى مەن دە ونى ىشتەي ىزدەپ، قايدا بارسام دا سول قۇرالپىلاس قىز بالاعا تەلمىرە قاراپ، ەگىزدەرىمە ۇقساستىق ىزدەپ جۇرەمىن. سەن جىلاي بەرمەسىن دەپ ايتپايتىنمىن. اللادان سىڭارىنا اماندىق تىلەيمىن!، — دەپ توكەڭ قولىن ايەلىنىڭ يىعىنا سالىپ، باۋىرىنا تارتتى.

— اپا، مەن تاتەم مەن اعاما گازەتتىڭ اتىن، نومەرىن جازىپ، سۋرەتىن ۆاتساپپەن جىبەردىم، — دەپ بولمەگە ءجانيا قايتا كىردى تەلەفونىن قولىنا ۇستاپ.

— اعاڭنىڭ قولى ۇزىن عوي، سول تاپپاسا زەينەتكەرلەردى كىم تىڭداسىن، — دەپ اناسى مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەيتىن ۇلىن ماقتانىشپەن ەسكە الدى.

2

«تولەپبەرگەننىڭ ەگىز قىزدارىنىڭ بىرەۋى جوعالىپ كەتىپتى!»، — دەپ اۋىل ءدۇر سىلكىندى ەكى كەشتىڭ اراسىندا. ەتەكتەگى شاعىن ەلدى مەكەنگە كۇن تاۋدان اسسا بولدى قاراڭعى تۇسەدى.

— ءاسيما اپا ەگىز قوزىسىن كوزىنەن تاسا قىلماۋشى ەدى، قالاي ايىرىلىپ قالدى ەكەن؟

— توكەڭ مەكتەپتىڭ جوعارعى سىنىپ وقۋشىلارىن جيناپ الىپ ىزدەۋگە شىعىپتى.

— نۇريلا تاعى قىتايعا تاۋار الىپ كەلۋگە كىرىپ كەتسە كەرەك، ءالى كەلمەپتى.

— تۇنگە قالىپ قىرعا شىعىپ اداسىپ شيبورىگە تالانىپ قالماسا جارار ەدى»، — دەگەن الىپ-قاشپا اڭگىمە اۋىل ءىشىن شارلاپ كەتتى. جاقىن اعايىندارى تولەپبەرگەننىڭ ۇيىنە كەلە باستادى. ولار اڭىراپ وتىرعان ءاسيما كەمپىر مەن اجەسىنىڭ ەتەگىنە ورالىپ، باۋىرىنا جابىسىپ كوزى باقىرايىپ جىلاپ وتىرعان ەگىزدىڭ سىڭارى – ءجانيانى كوردى. ەگىزدەردى اجىراتا الاتىندارى:

— ە، ءاليا ما جوعالىپ كەتكەن؟، — دەپ جاتتى.

تولەپبەرگەن باستاعان مەكتەپ بالالارى مەن اۋىل ەرەسەكتەرى تاڭ بوزارعانشا اياق جەتەر جەردەگى وي-شۇقىر، ساي-توعان، قىر-بەلەس، ورمان-توعاي اتاۋلىنى تۇگەل ءسۇزىپ شىقتى. بالا ۇشتى — كۇيلى جوق! سۇراعانعا توكەڭ: «تاڭەرتەڭ شەشەسى جولعا شىققاندا ەكەۋى دە اجەسىنىڭ جانىندا قالىپتى. ودان كەيىن ءاليانىڭ قاي كەزدە ۇيدەن سىتىلىپ شىعىپ كەتكەنىن ەشكىم بايقاماعان. ەرىپ كەتتى دەيتىندەي سىرتتان ەشكىم كەلمەگەن. ۇلكەندەرى ەرتەمەن ساباقتا. تەك تۇسكە قاراي اس ىشەردە تىرشىلىكتەن بوساعان اپام ىزدەگەن عوي. ول كەزدە ءجانيا ۇيدە ويناپ وتىرعان ەكەن»، — دەيدى ءتۇرى قارايىپ.

ەرتەسىنە اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمشەسىنە حابار بەرىلدى. ءاليانىڭ سۋرەتى اياق جەتەر جەرگە ءىلىنىپ، حابارلاسۋ ءۇشىن اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمشەسى مەن اتا-اناسىنىڭ تەلەفونى قوسا جازىلىپ ىزدەۋ جاريالاندى.

ءۇش كۇننەن سوڭ قىتايدان تاۋار ارقالاپ جەتكەن اناسى نۇريلا ءالياسىنىڭ ءىزىن دە تاپپاي كوز جاسىن كولدەتىپ قالا بەرەدى. سول جوقتان بالدىرعان ءىزىم-قايىم جوق بولدى. كوردىك دەگەن، ءبىر جەردەن بالا تاۋىپ الىپتى دەگەن پەندە بولمادى. باقىتتارىنا وراي، جاماناتتان دا حابارشى بولمادى. اكە مەن شەشەنىڭ بالاسىنا ىزدەۋ سالىپ حابار جولداماعان جەرى قالمادى. ەگىز قوزىداي ەكى قىزدىڭ ەكى جاسقا تولعان كۇندەرىندە تۇسكەن سۋرەتىن ۇلكەيتىپ تورگى بولمەگە ءىلىپ قويدى. «ءتىرى جۇرسە ءبىر تابارمىز»، — دەگەن ۇمىتپەن جىلدار ءوتىپ جاتتى.

— ويباي، نەسىن ايتاسىڭ بالالاردى ۇرلاپ الىپ كەتىپ دەنە مۇشەلەرىن ساتادى ەكەن...

— شەتەلگە بالا ساتىپ اقشا تاباتىندارعا اۋىلداعىلار دا دەلدال بولادى ەكەن...

— سولاي ۇرلاپ كەتپەسە ءبىر حابارى شىعار ەدى دە...

— يت-قۇس جەسە ەكى الاقانى مەن تابانىن قالدىرادى ەكەن. بالالار ساي-سالانى ءتىنتىپ شىقتى، سۇيەك تابىلمادى عوي، — دەگەندەي سوزدەر العاشىندا گۋلەپ بارىپ باسىلدى.

اۋىلداعىلار ءارقايسىسى ءوز بالالارىنان ايىرىلىپ قالارداي بولىپ قورقىپ، ساقتىقپەن ءجۇردى.

«ۋاقىت– ەمشى»، — دەگەن راس ەكەن. جىلدار جىلجي كەلە ەل ىشىندە ەگىز قىزدىڭ جوعالعان سىڭارى جايلى ەسكە الۋشىلار ازايدى. جەلكىلدەپ ءوسىپ كەلە جاتقان ءجانيا عانا سىڭارىن ۇمىتتىرمايتىن. اتا-اناسى دا، جاقىن، اعايىن-تۋىس تا جۇرەك تۇپكىرلەرىندە ءبىر جەردە ءجۇر-اۋ دەگەن ۇمىتپەن ءجانيانىڭ ءار قىلىعىن كورگەن سايىن ءاليانى ەسكە الىساتىن. «ءۇمىتسىز — شايتان»، — دەگەن راس قوي.

نۇريلا باۋىر ەتى بالاسىنىڭ نە ءولى ەكەنىن، نە ءتىرى ەكەنىن بىلە الماي جۇرەگى ەزىلىپ سۇلەسوق ءجۇردى. ساۋدا-ساتتىق جايىنا قالدى. «كۇيىگىن جاسىرعاننىڭ كوڭىلى جۇبانبايدى»، — دەگەن بار قازاقتا. سول ايتقانداي تولەپبەرگەن مەن نۇريلا كۇيىكتەرىن ىشىنە تىعىپ، ال انالارى – ءاسيما سول كۇيىكتەن ومىردەن ءوتتى.

3

ءاليانىڭ ءۇش جاسقا اياق باسقان كەزى. اناسى – نۇريلا ەگىزدەرىن ەنەسىنە قالدىرىپ ساۋدامەن اينالىسىپ كەتكەن. ول قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن العان العاشقى جىلدار ەدى عوي. مەكتەپتە ۇستازدىق ەتىپ جۇرگەن نۇريلا بىردە ۇيگە:

— مەن ەرتەڭنەن باستاپ راۋشانمەن بىرگە ساۋدا جاساۋعا شىعامىن، اپا، — دەدى ەنەسىنە.

— نەگە؟ سەنى بىرەۋ مەكتەپتەن قۋىپ جاتىر ما؟! ساۋداسى نەسى، سارتقا ۇقساپ. تەگىمدە ساۋداگەر جوق، — دەپ كەيۋانا شوشىپ كەتىپ، ءبىراز ءسوز ايتىپ سالدى دا، تىگىپ وتىرعان ءىسىن اشۋ ءۇستى ىسىرا سالدى.

— تولەپبەرگەن ەكەۋمىز دە وسى مەكتەپتى ساعالاپ كەلگەنىمىزگە جيىرما جىل بولدى. ءبىر ءيىنىمىز بۇتىندەلىپ، ەڭسەمىز كوتەرىلگەن ەمەس. ءبىردى بىرگە جالعاپ كەلەمىز، جالعاپ كەلەمىز. مويىنىمىزدى سوزىپ جاقسىلىقتان ۇمىتتەنىپ ىلگەرى قاراعانىمىزبەن كەرى كەتىپ بارامىز. سوڭعى جىلدارى ايلىقتى دا ۋاقتىلى بەرمەيدى. ولاي تارتساڭ –ولاي، بىلاي تارتساڭ – بىلاي جەتپەيدى» — دەپ سۇڭقىلداپ كەلە جاتىر ەدى، ەنەسى:

— ءاي، شىراعىم، ءجونىن ايتشى، نەدەن كەندە بولىپ، نەدەن تارىعىپ ءجۇرسىڭ؟، — دەدى جاقتىرماي.

— اپا، ۇلكەن ەكەۋى قاتار ءوسىپ كەلەدى. ەرتەڭ-اق الماتىعا وقۋعا تۇسەمىز دەيدى. باياعىداي تەگىن جوعارى ءبىلىم الۋ جوق، زامان باسقا. ەگەر جاقسى بالل جيناي الماسا، اقىلى وقۋعا اقشا كەرەك.

— نەمەنە جيناۋ كەرەك؟، — دەدى ساۋاتى جوق كەيۋانا، جاقتىرماي سۇراپ.

— «بالل»، — دەگەندى جينايدى اپا. بىلىمدەرىن سولاي باعالايدى. باياعىداي بەس الدى، ءتورت الدى دەگەن جوق ەندى.

— مەنىڭ بالالارىم قالاي باعالاسا دا ۇزدىك بولادى. وقىعىش! سەن اقىر زاماندى تاقاي بەرمەي مەكتەبىڭە بار.

— اپا، مەن دەرەكتىرگە ايتىپ كەلدىم. ەرتەڭنەن باستاپ جۇمىسقا كەلمەيمىن دەپ. توقاڭ دا كەلىستى. كەلەر جەتىدە راۋشانعا ەرەم دە جۇڭگو اسىپ تاۋار تاسىيمىن!»، — دەپ تۇر نە شايتان تۇرتكەنىن ءومىرى تىك قاراپ سويلەمەيتىن كەلىنى.

— ءبارىن ءوزىڭ كەسىپ — ءپىشىپ قويىپسىڭ عوي، بايعا دا، ەنەگە دە بيلىك بەرمەي. ءادىرام قال، تابىس تابام دەيدى عوي! قاتىن تابىس تاۋىپ قارىق قىلعاندى كورمەپپىن!» — دەپ كەمپىر ەتەگىن ءبىر قاعىپ ورنىنان تۇردى دا سىرتقا بەتتەدى.

ەنەسىنىڭ جاقتىرعان-جاقتىرماعانىمەن ءىسى جوق كەلىن جولعا جينالا باستادى. سول ساپاردان ساپار جالعاسىپ، جاركەنتتەن – قورعاس، قورعاستان – جۇڭگو اسىپ نۇريلا قاپشىعىن ارقالاعان ساۋداگەر بولىپ شىعا كەلدى. بىردەن قولى ءجۇرىپ، ءىسىن دوڭگەلەتە جونەلدى. اۋدان ورتالىعى، اۋىلداعى شاعىن ماركەت دۇكەندەرگە كيىم-كەشەك، ۇساق-تۇيەك، ويىنشىق دەگەندەردى قارىزعا قالدىرىپ، تاۋارى وتكەندە قارجىسىن جيناپ جۇرەتىن بولدى. ساۋداسى قىزا كەلە تاۋار تاسىيتىن جۇك كولىكتەرىن جالداي باستادى.

ۇلكەن بالالارى الماتىعا جوعارى وقۋعا ءتۇستى. شىنىمەن اجەلەرى ايتقانداي وقىعىش ەكەن، ەكەۋى دە مەملەكەتتىك گرانتقا ءىلىندى. تامىزدىڭ ورتاسىندا «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنە شىققان تالاپكەرلەردىڭ ءتىزىمىنىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى. بۇل – اتا-انا عانا ەمەس مەكتەپكە دە ابىروي بولدى. ەگىزدەرى اجەسىنىڭ ەتەگىنە جارماسىپ ۇيدە جۇرەتىن. اكەلەرى كۇن ۇزاققا مەكتەپتە.

سول جوعالاتىن كۇنى ءالياسى جولعا شىققان اناسىنىڭ سوڭىنان باقىرا جىلاپ ارەڭ قالعان بولاتىن.

— قانشا قالىپ ءجۇرىپ مۇنداي اقىماقتىق كورسەتپەۋشى ەدى. سول جولى ءبىر ەرەكشە جىلادى. ارەڭ الىپ قالدىم، — دەيدى اجەسى.

اناسىنىڭ داربازادان شىققان باعىتىن كورىپ العان كىشكەنتاي قىز ويىنشىعىن ۇستاعان كۇيى ارتىنان ەرە جونەلەدى. ونىڭ قالاي ىلەسە جونەلگەنىن اجەسى دە بايقامايدى. ۇيلەرى اۋىلدىڭ شەتىندە، ۇلكەن جولدىڭ بويىندا بولاتىن.

قاقپادان شىققاننان تومپاڭداعان قالپى كىشكەنتاي اياقتار ۇلكەن جولعا – ءوزىنىڭ ەڭ العاشقى ساپارىنا باستادى...

4

سەنبى كۇنى تولەپبەرگەنگە ۇلى ەرلان الماتىدان تەلەفون شالدى.

كوكە،تالدىقورعانداعى ەكىنشى بالالار ءۇيى تۋرالى ءبىلدىم. مەكەن-جايى، بايلانىس تەلەفوندارىن تاپتىم. سەنبى-جەكسەنبىدە اكىمشىلىگى جۇمىس ىستەمەيدى ەكەن. قۇداي بۇيىرسا، دۇيسەنبىگە جۇمىستان سۇراندىم، سوندا تارتىپ كەتەم.

— الدىمەن تەلەفون ارقىلى ناقتىلاپ المادىڭ با؟

— تەلەفونمەن نە بىلە الامىن. ولار ءار بالانىڭ ءومىربايانىن قۇپيا ۇستايدى عوي. سوندىقتان بارىپ، باسشىلارىمەن بەتپە-بەت سويلەسكەنىم دۇرىس بولار، — دەدى ەرلانى.

— ەگەر ناق ءاليا بولسا، دەرەۋ حابار بەر، شەشەڭ ەكەۋمىز تەز جەتەيىك، — دەپ تاپسىردى اكەسى.

— مەنىڭشە، ءبىزدىڭ ءاليا. ءۇش جاستا اتىن انىق ايتا الماي، «ءالا»، — دەگەن شىعار، سودان «ءلايلا»، — دەپ جازعان عوي. تاۋىپ العان بالانىڭ تەگىن «تابىلدييەۆا»، — دەپ تۇسىرگەن قۇجاتقا.

— مىنا جوباڭ اقىلعا قونادى، ۇلىم. تەك ازىرگە اناڭا ايتپاي تۇرايىق. كىم بىلەدى ءبىر كەدەرگى بولسا جۇرەگى شىداماي، اۋىرىپ قالار. ونسىز دا وسى كۇنگە دەيىن سول قىزدىڭ جوعالعانىنا ءوزىن كىنالاپ كەلەدى، — دەدى اكە.

— جارايدى كوكە، حابار مەنەن بولادى، — دەپ اياقتادى بالاسى اڭگىمەسىن.

توقبەرگەن سەنبى-جەكسەنبىنى وتكىزە الساشى. اشەيىندە زىمىراپ ءوتىپ جاتقان ۋاقىت، كوككە كۇندى بايلاپ قويعانداي جىلجىمايدى-اۋ، جىلجىمايدى. جەكسەنبىدە قوناققا شاقىرعان جەر بار ەدى وعان دا بارعىسى كەلمەدى. جۇرەگى كۇپتى بولىپ، كوڭىلى الاڭداپ، ۇيدەن شىققىسى كەلمەدى.

ايەلى:

— جۇرسەڭشى، بارىپ قايتايىق. كوپ بولدى عوي ناعاشىلارىڭدى كورمەگەلى، — دەپ قويماعان سوڭ امالسىز ەردى. وندا دا ويى ونعا، ساناسى سانعا ءبولىنىپ وتىردى. قايتاردا جانىندا سۇيرەتىلىپ كەلە جاتقان جارىنا جۇبايى:

— توقا، ساعان نە بولعان؟ ءبىر جەرىڭ اۋىرىپ ءجۇر مە؟! ، — دەدى كوز جانارىنا قورقىنىش ۇيالاپ، ۇرەيلەنە قاراپ.

«ەرلان جولعا شىعادى. ءيا، اللام، ءبىر ءوزىڭ جار بولا گور! اداسقان قۇلىنىمدى ۇيىرىنە قايىرا گور!»، — دەپ اتقىزدى دۇيسەنبىنىڭ تاڭىن تولەپبەرگەن.
تۇندە جاستىققا باس قوياردا «ۇلدان حابار جوق ءالى. ەكەۋمىز سول بالالار ۇيىنە ءوزىمىز بارىپ قايتساق قايتەدى»، — دەپ جالىنعانداي بولعان بايبىشەسى ازاننان ۇندەمەيدى. ءجانيا مەكتەبىنە كەتتى.

توقبەرگەن ۇلىنىڭ قارىنداسىن ىزدەستىرىپ جاتقانىنان ءتىس جارمادى. مالداردى جايعاستىرىپ، مەكتەپ جاققا بارىپ ۋاقىت وتكىزىپ ءجۇر. بەسىنگە تارتا بالاسى حابارلاستى-اۋ!
— كوكە، بالالار ءۇيىن تاپتىم. باسشىسىنا جولىقتىم. مەنى تۇسىنگەن بولدى. ءلايلا تابىلدييەۆا باسقا بالالار ۇيىنەن اۋىسىپ كەلگەن كورىنەدى. الدىمەن دنك ساراپتاماسىن جاساپ بارىپ، ءسىزدىڭ قىز با، ەمەس پە دەپ ناقتىلايمىز دەدى، — دەپ ۇلى قىسقا سويلەدى. ءوزى مىنەزى اۋىر بالا، جايشىلىقتا دا كوپ ءسوز ايتپايتىن.

— قاشان جاسايدى ەكەن ساراپتاماسىن؟

— ايتپاقشى بالانىڭ بويىندا ەرەكشە ءبىر بەلگى بار ما ەدى دەيدى.

— قانداي بەلگى بولۋى كەرەك؟

— ءبىر جەرىندە قال، نە تىرتىق دەگەندەي..

— مەن ناقتى بىلمەيدى ەكەم. شەشەسىنەن ءبىلىپ بەرەيىن، — دەپ توقاڭ ساسقالاقتاپ قالدى. سونداي ساۋال بولادى دەپ كۇتپەسە كەرەك. سودان امال جوق بالاسى ەكەۋىنىڭ جوسپارىن جارىنا جايىپ سالدى.

— باسە، تىمىرايىپ جۇرىسىڭنەن ءبىلىپ ەم-اۋ، بىردەڭە ويلاستىرىپ جۇرگەندەرىڭدى. ەرلاش تا حابارلاسپاي قويدى. قۇداي-اۋ، بۇلار حابارى شىققان بالانى ىزدەمەي ما، دەپ ەم-اۋ!، — دەپ ايەلدىك سوزشەڭدىككە سالىنا باستاپ ەدى:

— ءاي، زارلاماي، ەرلانعا ايتساڭشى، ەرەكشە بەلگىسى بار ما ەدى؟، — دەپ ەرى زەكىپ تاستادى.

— بار عوي، ەڭبەكتەپ جۇرگەندە اياعىن كۇيدىرىپ العانبىز...

— جەتىسىپسىڭ. سودان بەلگى قالىپ پا ەدى؟!

— ءيا، بالتىرىندا تىرتىعى بار، ەگەر جازىلىپ كەتپەسە...

— تىرتىقتىڭ تەگىستەلگەنىن ەستىمەپپىن، ورنى بار شىعار. قايسى اياعىندا ەدى؟

— وڭ اياعىندا...

توقاڭ تەلەفوندى الا سالىپ ەستىگەن مالىمەتتەرىن ۇلىنا جەتكىزىپ جاتتى. تۇتقانى قويعان سوڭ:

— كىشكەنتاي كەزىندەگى سۋرەتتەرىن، مەتركەسىن دە سۇراپتى، — دەدى جارقىن داۋىسپەن قىزى تابىلعانداي.

— نەسىن تەكسەرە بەرەدى، ءجانيانى الا بارامىز. مەن ەكەۋىنە بىردەي كويلەك اپەرەم. بارعاندا ەكەۋىنە بىردەي ەتىپ كيگىزىپ، قاتارلاپ قويامىز. سۋدىڭ قوس تامشىسىنداي، ەگىز قوزىلارداي بولىپ تۇرادى قاراقتارىم، سودان كەيىن مەنەن تۋمادى دەپ ايتىپ، ايىرىپ كورسىن، — دەپ نۇريلا ءوز پايىمىن ايتتى ەرىنە.

— ءيا، ساعان قاراپ تۇرعان زاڭ بار دەگەن. ولار الدىمەن قانىڭدى سالىستىرادى. كاماسيا قۇرىپ ارعى-بەرگى تاريحىڭدى تەكسەرەدى. بالانىڭ قالاي جوعالعانىن، قالاي بالالار ۇيىنە تاپ بولعانىنا دەيىنگى جولدى زەرتتەيدى. سودان كەيىن بارىپ شەشىم شىعارادى. ۇكىمەتتىڭ تىزىمىنە ءوتىپ كەتكەن بالانى قايتارىپ الۋ وڭاي دەيسىڭ بە؟، — دەپ ءتۇسىندىردى ءوز جوباسىن كۇيەۋى. ءجانيا دا سىڭارىنىڭ تابىلاتىنىنا قۋانىپ، كوڭىلى الىپ — ۇشىپ، اپاسى ەكەۋىنە بىردەي ەتىپ الىپ قويعان كويلەگىن كيىپ اكە-شەشەسىنىڭ الدىندا اينالىپ ءماز.

سارسەنبىنىڭ ساتىنە ۇشەۋى جولعا شىقتى. ەرلان تالدىقورعاننىڭ كىرەبەرىسىندە كۇتىپ الدى. تورتەۋ تۇگەلدەنىپ توبەدەگى جاقسىلىقتان ۇمىتتەنىپ بالالار ۇيىنە كەلدى.

ەرلاننىڭ شاپقىلاۋىنىڭ ارقاسىندا بالالار ۇيىندەگىلەر دە قۇلاقتانىپ قالىپتى. باسشىسى جاقسى قارسى الىپ ءوز دارىگەرلەرىن قوسىپ تولەپبەرگەن مەن نۇريلانى دنك ساراپتاماسىن وتكىزۋگە جىبەردى. ءجانيا مەن اعاسى اليامەن تانىسا بەرمەك بولىپ ەدى، وعان تاربيەشىلەر رۇقسات بەرمەدى.

— ەگەر بالا سىزدەردىكى بولماي شىقسا جۇيكەسىنە اسەر ەتەسىزدەر. ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ءتارتىبى بويىنشا ءىس ناقتىلانباي الدىن-الا تانىستىرۋعا بولمايدى، — دەدى.

دنك ساراپتاماسىن ءۇش تاۋىلىك كۇتۋگە تۋرا كەلدى. ەرلان قىزمەتىنە الاڭداپ، اسىعىپ الماتىعا قايتتى. توقاڭ ايەلى مەن قىزىن الىپ وسىنداعى اعايىنىنىڭ ۇيىندە ءۇش كۇن ءۇش ايداي بولىپ ۇمىتپەن وتكىزدى.

— كوكە، مەن كەلدىم، بالالار ۇيىنە جەتىڭىزدەر، بۇگىن ساراپتاما قورىتىندىسىن ايتاتىن كۇن، — دەپ ۇلى تۇسكە تامان حابارلاسىپ، شاقىردى. ۇشەۋى قۇستاي ۇشىپ جەتتى.

بالالار ءۇيى ديرەكتورىنىڭ قابىلداۋىنا قولىندا ۇلكەن كونۆەرتى بار دارىگەر كىردى. ءبارىنىڭ كوزىنشە كونۆەرتىنىڭ جەلىمىن اشتى دا، ىشىندەگى حابارلامانى داۋىستاپ وقىدى:

— بەركىمبايەۆ توقبەرگەن ءسالىم ۇلى مەن بەركىمبايەۆا نۇريلا وسكەن قىزىنىڭ اتا-انالىق ساراپتاماسى تابىلدييەۆا ءلايلانىڭ ساراپتاماسىمەن 98 پايىزعا سايكەس كەلدى. قۇتتىقتايمىز!، — دەپ مالىمدەدى.

— وي، اداسقان قۇلىنىم-اي!، — دەپ اكەسى داۋىستاپ جىبەردى قۋانىشتان.

— جارىعىم-اۋ، اداسقان اققوزىم-اۋ!، — دەپ اناسى جىلاپ قويا بەردى.

— ەرلان مەن ءجانيا ءبىرىن-بىرى قۇشاقتاپ جانارلارى قۋانىش جاسىنا تولدى.

اناسىنىڭ اكەلگەن كويلەگىن تاربيەشىسى ءلايلا-الياعا كيگىزىپ ەرتىپ كەلدى. ەگىز ەكى قىز قاتارلاسىپ تۇرا قالعاندا شىنىمەن «نۇريلادان تۋمادى دەپ ايتىپ كورسىن جۇرت»، — دەگەندەي بولدى.

ون ءۇش جىل بويى ءبىر بالالار ۇيىنەن ەكىنشىسىنە اۋىستىرىلىپ، ءبىر اۋداننان ەكىنشى اۋدانعا كوشىپ جۇرگەن ءلايلا-اليا قىز ءوز اتا-اناسىن، باۋىرلارىن تاپقانىنا سەنەر-سەنبەسىن بىلمەي كوڭىلى تولقىپ، جانارىنا جاس ءۇيىرىلدى. ءوزىنىڭ سىڭارىنىڭ بارىن دا بىلمەيتىن. ءجانياسىن كورگەندە جان-جۇرەگى ەزىلىپ، ىشكى سەزىمى اعىل دا تەگىل ەلجىرەپ، باقىتتان باسى اينالىپ كەتتى.
تۇستەن كەيىن ءاليا مەن ءجانيانىڭ اتا-اناسى بالالار ءۇيىنىڭ اسحاناسىندا توي جاساپ، سونداعى باۋىرلاستارى ءلايلاسىن ان-جىرمەن شىعارىپ سالدى.

ون ءۇش جىلدان سوڭ ءوزىن اداستىرىپ الىپ كەتكەن جولدارمەن ءاليا قىز بويجەتكەن بولىپ تۋعان جەرىنە، تۋعان شاڭىراعىنا، ءوز اۋلەتىنىڭ ورتاسىنا اتا-اناسىمەن، باۋىرلارىمەن ورالىپ كەلە جاتتى...

---