جۇقپالى اۋرۋلار. ا ۆيرۋستى گەپاتيت اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى، الدىن الۋ شارالارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جۇقپالى اۋرۋلار. ا ۆيرۋستى گەپاتيت اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى، الدىن الۋ شارالارى.
ساباقتىڭ ماقساتى: ۆيرۋستى گەپاتيت اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى، تارالۋ جولدارى مەن اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى، ساقتانۋ جولدارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. جەكە باس تازالىعىنا ساقتاۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. زياندى ادەتتەرگە نەلەر جاتادى؟
2. تەمەكىنىڭ، ىشىمدىكتىڭ، ەسىرتكىنىڭ ادام ورگانيزمىنە اسەرى قانداي؟
3. زياندى ادەتتەرگە بايلانىستى قانداي ماقال - ماتەلدەر بىلەمىز؟
(وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداۋ، ويلارىن تولىقتىرۋ )
جاڭا ساباق. وي قوزعاۋ.
اعزالارعا اۋرۋ تۋعىزاتىن جۇقپالى اۋرۋلار بەس توپقا بولىنەدى:
1. باكتەريالار، ياعني ميكروبتار تۋعىزاتىن اۋرۋلار ( تۋبەركۋلەز، ءىش ءوتۋ، وكپە قابىنۋى، ت. ب.)
2. ۆيرۋستار، باكتەرياعا قاراعاندا كىشكەنتاي ميكروبتار تۋعىزاتىن اۋرۋلار ( سارى اۋرۋ، قۇتىرۋ، تۇماۋ، ت. ب.)
3. گريبوك تۋعىزاتىن اۋرۋلار (قىشىما، تەمىرەتكى(دەرماتوميكوز)، اياقتاعى گريبوك، ت. ب.)
4. دەنەدە تىرشىلىك ەتەتىن ىشكى پارازيتتەر تۋدىراتىن اۋرۋلار ( بەزگەك، ءىش سۇزەگى، ت. ب.)
5. دەنەدە تىرشىلىك ەتەتىن سىرتقى پارازيتتەر تۋدىراتىن اۋرۋلار ( بيت، بۇرگە، قوتىر، قىشىما، ت. ب.)
ءبىز بۇگىن ۆيرۋستى «ا» گەپاتيتىمەن تانىسامىز. بۇگىنگى ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن باۋىر دەگەنىمىز نە؟ مۇنى مىنا سۋرەتتەرگە قاراپ، تانىسامىز.
(سۋرەت) باۋىر – ەڭ ءىرى بەز. ماسساسى شامامەن 1500 گرامم. ول قىزىل - قوڭىر ءتۇستى. ونىڭ كوپ بولىگى وڭ جاق قابىرعا استىندا ورنالاسادى. باۋىر كوپتەگەن ۋلى زاتتاردى تۇتىپ، زيانسىزداندىرادى، قاۋىپسىزدەندىرەدى. ۆيرۋستى گەپاتيتتەردىڭ بارلىعى بىردەي تەك وسى باۋىردى زاقىمدايدى
ۆيرۋستى گەپاتيتتەر - جۇقپالى اۋرۋلار ىشىندە ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بۇنىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى - «ا» ۆيرۋستى گەپاتيت. ول تەز جۇعادى جانە تەز تارالاتىن اۋرۋلاردىڭ ءبىرى. ول حالىق اراسىندا سارى اۋرۋ دەپ تە اتالادى. «ا» ۆيرۋستى گەپاتيتتى جۇقتىراتىن اۋرۋ كوزى - گەپاتيتپەن اۋراتىن ناۋقاس. ۆيرۋس تاسىمالداۋشى اداممەن تىكەلەي تىعىز بايلانىس كەزىندە اۋرۋدى جۇقتىرۋى مۇمكىن جانە ول ساۋ ادامنىڭ اعزاسىنا اۋىز ارقىلى، لاس قول ارقىلى، اۋىز سۋ ارقىلى، ۆيرۋسپەن لاستانعان تاماق ارقىلى جانە ناۋقاس پايدالانعان قۇرالدار ارقىلى جۇعادى. شىبىندار ۆيرۋستىڭ تاسىمالداۋشىسى بولىپ تابىلادى. العاشقى بەلگىلەرى: اۋرۋدىڭ جاسىرىن كەزەڭى 25 - 30 كۇنگە سوزىلادى، وسى كەزەڭ وتكەن سوڭ ناۋقاستىڭ باسى اۋىرىپ، السىزدىك پايدا بولادى. جۇرەگى اينىپ، قۇسادى، تاماققا تابەتى جوعالادى، وڭ جاق قابىرعانىڭ استىنىڭ اۋىرسىنۋى بايقالادى. دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، ءىش ءوتۋى مۇمكىن. كىشى جانە ۇلكەن دارەتتىڭ ءتۇسىنىڭ وزگەرۋى - گيپاتيتكە ءتان بەلگىلەر بولىپ تابىلادى، كوزدىڭ، تەرىنىڭ سارعايۋى پايدا بولادى. سارى اۋرۋ 2 - 4 اپتاعا سوزىلادى. «ا» ۆيرۋستى گەپاتيتكە ۇقساس اۋرۋ بەلگىلەرى پايدا بولعاندا، وزدىگىنەن ەم قابىلداۋعا بولمايدى، بىردەن دارىگەرگە قارالۋ كەرەك. اۋرۋدىڭ نەگىزگى الدىن الۋ شاراسى - ەكپە الۋ.
ەگەر ەم ۋاقىتىندا باستالسا، ناۋقاستىڭ جىلدام ساۋىعىپ كەتەدى.
ساباقتى پىسىقتاۋ:
ارنايى بەرىلگەن فيگۋرالار ارقىلى سىنىپتى ەكى توپقا ءبولۋ.
ءى توپ
1. اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى.
2. «جانى ساۋعا - كۇندە توي»
ءىى توپ
1اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى.
2. «اۋرۋدىڭ جاقسىسى جوق، ءدارىنىڭ ءتاتتىسى جوق»
سيتۋاسيالىق سۇراق:
مىسالى، اۋرۋحانادا ەكى بالا گەپاتيت اۋرۋىمەن اۋىردى دەلىك. ءبىر بالا اۋرۋىنان تەز ايىقتى، ەكىنشىسىنىڭ جاعدايى ناشارلاپ كەتتى. نەلىكتەن؟
وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرى تىڭدالادى. تولىقتىرىلادى
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
گەپاتيتتەن ساقتايتىن قاتاڭ ەرەجەلەر:
• اشىق سۋقويماسى مەن بەلگىسىز سۋ كوزدەرىنەن سۋ ىشپەۋ
• جازدا وزەندەردە، كولدەردە سۋعا شومىلعاندا سۋ جۇتىپ قويماۋ
• قولدى ءجيى - ءجيى سابىندا جۋۋ
• كوكونىستەر مەن جەمىستەردى پايدالانار الدىندا مۇقيات جۋۋ
• شىبىنداردى ۇنەمى جويىپ وتىرۋ
• تاعامداردى ساقتاۋ جانە دايىنداۋ ادىستەرىن قاتاڭ ۇستانۋ
پ. ك. يۆانوۆتىڭ «قاراعىم» اتتى ءىلىمىنىڭ 6 - ەرەجەسى «اينالا قورشاعان تابيعاتتى ءسۇي. توڭىرەگىڭە تۇكىرمە، جالپى قاقىرىنىپ - تۇكىرىنىپ، ىشىڭنەن ەشتەڭە شىعارما. وسىعان ادەتتەن. بۇل سەنىڭ دەنساۋلىعىڭ».
ەندەشە بالالار، اۋىرماۋ ءارقايسىمىزدىڭ ءوز قولىمىزدا ەكەن. تازالىقتى ساقتاپ، ءبىر - بىرىمىزگە قامقور بولىپ جۇرسەك، ءبىز ءبارىن دە جەڭەمىز.
جۇقپالى اۋرۋلار. ا ۆيرۋستى گەپاتيت اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى، الدىن الۋ شارالارى جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: ۆيرۋستى گەپاتيت اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى، تارالۋ جولدارى مەن اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى، ساقتانۋ جولدارى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ. جەكە باس تازالىعىنا ساقتاۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
1. زياندى ادەتتەرگە نەلەر جاتادى؟
2. تەمەكىنىڭ، ىشىمدىكتىڭ، ەسىرتكىنىڭ ادام ورگانيزمىنە اسەرى قانداي؟
3. زياندى ادەتتەرگە بايلانىستى قانداي ماقال - ماتەلدەر بىلەمىز؟
(وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرىن تىڭداۋ، ويلارىن تولىقتىرۋ )
جاڭا ساباق. وي قوزعاۋ.
اعزالارعا اۋرۋ تۋعىزاتىن جۇقپالى اۋرۋلار بەس توپقا بولىنەدى:
1. باكتەريالار، ياعني ميكروبتار تۋعىزاتىن اۋرۋلار ( تۋبەركۋلەز، ءىش ءوتۋ، وكپە قابىنۋى، ت. ب.)
2. ۆيرۋستار، باكتەرياعا قاراعاندا كىشكەنتاي ميكروبتار تۋعىزاتىن اۋرۋلار ( سارى اۋرۋ، قۇتىرۋ، تۇماۋ، ت. ب.)
3. گريبوك تۋعىزاتىن اۋرۋلار (قىشىما، تەمىرەتكى(دەرماتوميكوز)، اياقتاعى گريبوك، ت. ب.)
4. دەنەدە تىرشىلىك ەتەتىن ىشكى پارازيتتەر تۋدىراتىن اۋرۋلار ( بەزگەك، ءىش سۇزەگى، ت. ب.)
5. دەنەدە تىرشىلىك ەتەتىن سىرتقى پارازيتتەر تۋدىراتىن اۋرۋلار ( بيت، بۇرگە، قوتىر، قىشىما، ت. ب.)
ءبىز بۇگىن ۆيرۋستى «ا» گەپاتيتىمەن تانىسامىز. بۇگىنگى ساباعىمىزدى باستاماس بۇرىن باۋىر دەگەنىمىز نە؟ مۇنى مىنا سۋرەتتەرگە قاراپ، تانىسامىز.
(سۋرەت) باۋىر – ەڭ ءىرى بەز. ماسساسى شامامەن 1500 گرامم. ول قىزىل - قوڭىر ءتۇستى. ونىڭ كوپ بولىگى وڭ جاق قابىرعا استىندا ورنالاسادى. باۋىر كوپتەگەن ۋلى زاتتاردى تۇتىپ، زيانسىزداندىرادى، قاۋىپسىزدەندىرەدى. ۆيرۋستى گەپاتيتتەردىڭ بارلىعى بىردەي تەك وسى باۋىردى زاقىمدايدى
ۆيرۋستى گەپاتيتتەر - جۇقپالى اۋرۋلار ىشىندە ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. بۇنىڭ ىشىندە ەڭ كوپ تاراعان ءتۇرى - «ا» ۆيرۋستى گەپاتيت. ول تەز جۇعادى جانە تەز تارالاتىن اۋرۋلاردىڭ ءبىرى. ول حالىق اراسىندا سارى اۋرۋ دەپ تە اتالادى. «ا» ۆيرۋستى گەپاتيتتى جۇقتىراتىن اۋرۋ كوزى - گەپاتيتپەن اۋراتىن ناۋقاس. ۆيرۋس تاسىمالداۋشى اداممەن تىكەلەي تىعىز بايلانىس كەزىندە اۋرۋدى جۇقتىرۋى مۇمكىن جانە ول ساۋ ادامنىڭ اعزاسىنا اۋىز ارقىلى، لاس قول ارقىلى، اۋىز سۋ ارقىلى، ۆيرۋسپەن لاستانعان تاماق ارقىلى جانە ناۋقاس پايدالانعان قۇرالدار ارقىلى جۇعادى. شىبىندار ۆيرۋستىڭ تاسىمالداۋشىسى بولىپ تابىلادى. العاشقى بەلگىلەرى: اۋرۋدىڭ جاسىرىن كەزەڭى 25 - 30 كۇنگە سوزىلادى، وسى كەزەڭ وتكەن سوڭ ناۋقاستىڭ باسى اۋىرىپ، السىزدىك پايدا بولادى. جۇرەگى اينىپ، قۇسادى، تاماققا تابەتى جوعالادى، وڭ جاق قابىرعانىڭ استىنىڭ اۋىرسىنۋى بايقالادى. دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، ءىش ءوتۋى مۇمكىن. كىشى جانە ۇلكەن دارەتتىڭ ءتۇسىنىڭ وزگەرۋى - گيپاتيتكە ءتان بەلگىلەر بولىپ تابىلادى، كوزدىڭ، تەرىنىڭ سارعايۋى پايدا بولادى. سارى اۋرۋ 2 - 4 اپتاعا سوزىلادى. «ا» ۆيرۋستى گەپاتيتكە ۇقساس اۋرۋ بەلگىلەرى پايدا بولعاندا، وزدىگىنەن ەم قابىلداۋعا بولمايدى، بىردەن دارىگەرگە قارالۋ كەرەك. اۋرۋدىڭ نەگىزگى الدىن الۋ شاراسى - ەكپە الۋ.
ەگەر ەم ۋاقىتىندا باستالسا، ناۋقاستىڭ جىلدام ساۋىعىپ كەتەدى.
ساباقتى پىسىقتاۋ:
ارنايى بەرىلگەن فيگۋرالار ارقىلى سىنىپتى ەكى توپقا ءبولۋ.
ءى توپ
1. اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى.
2. «جانى ساۋعا - كۇندە توي»
ءىى توپ
1اۋرۋدىڭ العاشقى بەلگىلەرى.
2. «اۋرۋدىڭ جاقسىسى جوق، ءدارىنىڭ ءتاتتىسى جوق»
سيتۋاسيالىق سۇراق:
مىسالى، اۋرۋحانادا ەكى بالا گەپاتيت اۋرۋىمەن اۋىردى دەلىك. ءبىر بالا اۋرۋىنان تەز ايىقتى، ەكىنشىسىنىڭ جاعدايى ناشارلاپ كەتتى. نەلىكتەن؟
وقۋشىلاردىڭ پىكىرلەرى تىڭدالادى. تولىقتىرىلادى
ساباقتى قورىتىندىلاۋ:
گەپاتيتتەن ساقتايتىن قاتاڭ ەرەجەلەر:
• اشىق سۋقويماسى مەن بەلگىسىز سۋ كوزدەرىنەن سۋ ىشپەۋ
• جازدا وزەندەردە، كولدەردە سۋعا شومىلعاندا سۋ جۇتىپ قويماۋ
• قولدى ءجيى - ءجيى سابىندا جۋۋ
• كوكونىستەر مەن جەمىستەردى پايدالانار الدىندا مۇقيات جۋۋ
• شىبىنداردى ۇنەمى جويىپ وتىرۋ
• تاعامداردى ساقتاۋ جانە دايىنداۋ ادىستەرىن قاتاڭ ۇستانۋ
پ. ك. يۆانوۆتىڭ «قاراعىم» اتتى ءىلىمىنىڭ 6 - ەرەجەسى «اينالا قورشاعان تابيعاتتى ءسۇي. توڭىرەگىڭە تۇكىرمە، جالپى قاقىرىنىپ - تۇكىرىنىپ، ىشىڭنەن ەشتەڭە شىعارما. وسىعان ادەتتەن. بۇل سەنىڭ دەنساۋلىعىڭ».
ەندەشە بالالار، اۋىرماۋ ءارقايسىمىزدىڭ ءوز قولىمىزدا ەكەن. تازالىقتى ساقتاپ، ءبىر - بىرىمىزگە قامقور بولىپ جۇرسەك، ءبىز ءبارىن دە جەڭەمىز.
جۇقپالى اۋرۋلار. ا ۆيرۋستى گەپاتيت اۋرۋىنىڭ پايدا بولۋى، الدىن الۋ شارالارى جۇكتەۋ
You Might Also Like
