جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى
بىلتىر كۇزدە ورايى كەلىپ بايىرعى دوسىم ميستەر شەرلوك حولمسقا كىرە شىققام. ۇيىندە موسقال تارتقان، شامادان تىس تولىق، جالىنداي تۇتەگەن جيرەن شاشتى ءبىر دجەنتلمەن وتىر ەكەن. ىشكە كىرگىم كەلگەنىمەن ەكەۋارا اڭگىمەنىڭ قىزىپ جاتقانىن كورىپ ىركىلىپ، قايتىپ كەتپەك بولدىم. الايدا حولمس مەنى بولمەگە سۇيرەگەندەي بوپ كىرگىزىپ، سوڭىمنان ەسىكتى جاۋىپ الدى.
— ىزدەگەنگە سۇراعان دەگەندەي، ناعىز كەرەك كەزدە كەلدىڭىز، قادىرمەندى ۆاتسون، - دەدى ول جايدارىلانا ەزۋ تارتىپ.
— سىزگە بوگەت جاساعىم كەلمەگەن. شۇعىل شارۋامەن اينالىسىپ جاتقانداي كورىنىپ ەدىڭىز ماعان.
— شۇعىل ەكەنى راس. ءتىپتى ايتارى جوق.
— باسقا بولمەگە بارىپ توسا تۇرسام قايتەدى؟
— جو-جوق... ميستەر ۋيلسون، - دەدى ول جۋانعا قاراي بۇرىلىپ، - مىنا دجەنتلمەن ءساتتى اياقتالدى - اۋ دەگەن ىزدەنىستەرىمنىڭ بارىندە دە ماعان تالاي رەت دوستىق كومەك كورسەتكەن. مىنا ءبىزدىڭ ىسىمىزگە دە پايداسى تيەرىنە ەش كۇمانىم جوق.
ورىندىعىنان كوتەرىلە تۇسكەن جۋانتىق ماعان قاراپ باسىن يزەدى، ماي باسىپ جىلتىراپ قالعان كوزى تۇلا بويىمدى تىمىسكىلەي شولىپ شىقتى.
— مىنا جەرگە، ديۆانعا جايعاسىڭىز، - دەدى حولمس.
ءوزى كرەسلوعا وتىرا كەتتى دە، ويعا شومعان كەزدەگى ادەتىمەن
ەكى قولىنىڭ ساۋساق ۇشتارىن بىر-بىرىنە ءتۇيىستىردى.
— قادىرمەندى ۆاتسون، - دەدى ول، - ادەتتەن تىس، شەتىن نارسە اتاۋلىنىڭ، ءبىرسارىندى تىرشىلىگىمىزدىڭ شىرقىن بۇزاتىن نارسە اتاۋلىنىڭ بارىنە ايرىقشا بەيىل بەرەتىنىمدى سوكەت كورمەيتىنىڭىز ماعان بەك جاقسى ءمالىم. الابوتەن وقيعالارعا دەگەن ايرىقشا قۇشتارلىعىڭىز بولماسا باستان كەشكەن كەيبىر جايلارىمدى سونشالىقتى ىنتىزارلىقپەن قاعاز بەتىنە تۇسىرمەس تە ەدىڭىز... دەي تۇرعانمەن، اق ادال شىنىمدى ايتسام، كەي اڭگىمەلەرىڭىزدىڭ ىس-ارەكەتىمدى ازدى-كەم بويامالاپ جىبەرەتىنى دە بار.
— باستان كەشكەن وقيعالارىڭىز وزىمە قاشاندا كەرەمەتتەي قىزىق كورىنەتىنى وتىرىك ەمەس، -دەپ قارسىلىق ءبىلدىردىم مەن.
— وسى جۋىردا عانا، ميسس سازەرلەند بىزگە جەڭىل-جەلپى جۇمباعىن ۇسىنار الدىندا، وزىڭىزگە كۇندەلىكتى ومىردە ورىن الىپ جاتاتىن ەلدەن ەرەك، وعاش تا ورەسكەل جايلاردى قانداي ۇشقىر قيالدىڭ دا ويلاپ تابا المايتىنىن ايتقانىم ەسىمدە.
— سول ارانىڭ وزىندە-اق پىكىرىڭىزدىڭ دۇرىستىعىنا شاك كەلتىرگىم كەلەتىنىن ايتىپ جاۋاپ قايتارعام.
— سولاي بولا تۇرعانىمەن، دارىگەر، پىكىرىمنىڭ دۇرىستىعىن مويىنداۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى، ويتپەگەن جاعدايدا ادام ايتسا نانعىسىز الۋان-الۋان فاكتىنى الدىڭىزعا شاش ەتەكتەن كەلتىرىپ جايىپ سالام دا، ءسىزدى وزىممەن كەلىسۋگە ءماجبۇر ەتەم. باسقاسىن بىلاي قويعاندا، جاڭا عانا وزىمە ميستەر دجابەز ۋيلسون ايتىپ بەرگەن وقيعانى الايىق. شىنىم سول، مۇنداي تاڭعالارلىق حيكايانى ءومىرى ەستىپ كورمەپپىن. ەسىڭىزدە مە، ۇساق قىلمىستار، سونىڭ ىشىندە ءتىپتى زاڭ بۇزۋشىلىق ورىن العان - تالماعانىنا كۇمان كەلتىرۋگە بولاتىندارى دا، اسا ءىرى قىلمىستاردان گورى الدەقايدا ءيىستىڭ، اقىلعا سىيمايتىنداي الابوتەن بوپ شىعاتىنى جايىندا ايتقانمىن. ال مىنا حيكايادا قىلمىس دەپ تانىرلىق جايلاردىڭ بار-جوعىن ازىرشە ايتا المايمىن، ءبىراق وقيعا بارىسى كوڭىل اۋدارۋعا تۇرارلىق. ميستەر ۋيلسون، راقىم ەتىپ، اڭگىمەڭىزدى قايتالاپ بەرىڭىزشى. مۇنى سىزدەن، دوسىم، دارىگەر ۆاتسون، اڭگىمەڭىزدىڭ باس جاعىن ەستۋى ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءوزىمنىڭ دە ءمان-جايعا مۇمكىندىگىنشە مولىراق قانىعۋىم ءۇشىن ءوتىنىپ وتىرمىن. ادەتتە، بىرەۋلەر ماعان الدەنەندەي ءبىر وقيعا جايىندا بايانداي باستاسا بولدى-اق، قاپەرىمە وسىعان ۇقساس مىڭداعان باسقا وقيعانىڭ ورالا كەتەتىنى بار، ءبىراق ءبۇل جولى بۇعان ۇقساس ەشتەڭە ەستىپ كورمەگەنىمدى مويىنداۋعا ءماجبۇر بوپ وتىرمىن.
جۋانتىق كليەنت الدەقانداي بولىپ كەۋدەسىن كوتەرىپ قويدى، پالتوسىنىڭ قويىن قالتاسىنان لاستانىپ، مىج-مىجى شىققان گازەتتى الىپ الدىنا جايدى. ول موينىن سوزىپ، حابارلاندىرۋ جاريالانعان باعانالاردى كوزبەن شولىپ جاتقان كەزدە مەن دە ونى قاس قاقپاي قاداعالاپ، شەرلوك حولمسقا ۇقساپ، ونىڭ كىم ەكەنىن كيگەن كيىمى مەن ءتۇر - كەسكىنىنە قاراپ ءبىلىپ الماققا تىرىسۋمەن بولدىم.
وكىنىشكە قاراي، مەنىڭ بايقاستاۋىم ەشقانداي ناتيجە بەرمەدى دەۋگە بولادى. كەلىمسەگىمىزدىڭ قاتارداعى قارابايىر دۇكەن يەسى، توقمەيىل، مارعاۋ، توپاس بىرەۋ ەكەنى و دەگەننەن اڭعارىلاتىن. قولپىلداعان كەڭ، شاتىراش بەدەرلى ءسۇر شالبار كيىپتى، كىرلەڭكىرەگەن قارا سيۋرتۋگىنىڭ ىلگەگىن اعىتىپ قويىپتى، ال قارا قوڭىر جيەگىنەن التىن جالاتقان اجەپتاۋىر جۋان شىنجىر كوزگە ۇرادى، الدەبىر مەتاللدىڭ ورتاسىنان تەسىلگەن ءتورت بۇرىشتى كەسەگى سونىڭ اشەكەي سالپىنشاعى رەتىندە سالبىراپ ءتۇر. توزىعى جەتكەن ءسيليندرى مەن بارقىت جاعاسى جىمىرىلىپ قالعان وڭىپ كەتكەن پالتوسىن جانىنداعى ورىندىققا تاستاي سالىپتى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، قانشا قادالا قاراعانىممەن بۇل ادامنىڭ بويىنان الاۋلاعان جيرەن شاشىنان باسقا ەرەكشە ەشتەڭە بايقاي المادىم. ايتكەنمەن، ونىڭ الدەنەندەي ءبىر جاعىمسىز جايدىڭ سالدارىنان قاتتى ابىرجىپ وتىرعانىن اڭداۋ قيىن ەمەس-تى.
بۇل كاسىبىم شەرلوك حولمستىڭ ءبارىن بايقاپ قوياتىن نازارىنان قالىس قالا المادى، ول ماعان كۇلە قاراپ باسىن يزەدى.
— ارينە، قوناعىمىزدىڭ، - دەدى ول، - كەزىندە قارا جۇمىستا بولعانى، مۇرىنعا ناسىباي اتاتىنى، فرانكماسون ەكەنى، قىتايدا بولىپ قايتقانى جانە سوڭعى ايلاردا قاعاز جازۋمەن كوپ شۇعىلدانۋىنا تۋرا كەلگەنى ايتپاي-اق اڭعارىلىپ ءتۇر عوي. ءشۇبا كەلتىرۋگە بولمايتىن وسى فاكتىلەردەن وزگە ەشتەڭەنى ءجوندى جوبالاي الماي وتىرمىن.
ميستەر دجابەز ۋيلسون كرەسلوعا تىكتەلىپ وتىردى دا، سۇق ساۋساعىن گازەتتەن ايىرماعان كۇيى دوسىما باعجيا قاراپ قالدى.
— مۇنى قالاي ءبىلىپ قويدىڭىز، ميستەر حولمس؟ - دەپ سۇرادى ول - مىسالعا، مەنىڭ قارا جۇمىسپەن اينالىسقانىمدى قايدان بىلەسىز؟ ءيا، راس ايتاسىز، ەڭبەك جولىمدى كەمەدە اعاش ۇستاسى بوپ باستاعام.
— مۇنى ماعان قولدارىڭىز ايتىپ بەردى، قۇرمەتتىم. وڭ قولىڭىز سول قولىڭىزعا قاراعاندا ەتجەندىلەۋ. جۇمىستى كوبىنەسە وسى قولمەن ىستەگەنسىز، سوندىقتان ونىڭ بۇلشىق ەتى دە مولىراق.
— ال مۇرىنعا ناسىباي اتۋدى شە؟ فرانكماسوندىقتى شە؟
— فرانكماسوندىققا قاتىسىڭىز بارىن اڭعارۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق، سەبەبى قوعامىڭىزدىڭ قاتاڭ جارعىسىنا قاراماستان دوعا مەن شەڭبەر بەينەلەنگەن گالستۋك تۇيرەۋىشىن تاعىپ ءجۇرسىز.
راس-اۋ! بۇل تىپتەن ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى... ال ەندى قاعاز جازۋمەن كوپ شۇعىلدانۋىما تۋرا كەلەتىنىن قايدان ءبىلىپ قويدىڭىز؟
وڭ جاق جەڭىڭىزدىڭ جىلتىراپ تۇرعانى جانە سول جاق ءجونىڭىزدىڭ شىنتاققا تاياۋ جەردەگى شۇعاسىنىڭ تەپ-تەگىس ءدوڭ ۇيكەلگەنى سونى اڭعارتپاعاندا نەنى اڭعارتادى!
ال قىتايعا بارعانىمدى شە؟
وڭ بىلەگىڭىزدەن كورىنىپ تۇرعان انە ءبىر بالىقتىڭ بەينەسى تەك قىتايدا عانا ينەمەن تاڭبالانۋى مۇمكىن. ينەمەن اشەكەي تاڭبا جاساۋ جايىن مەن جەتە زەردەلەگەم، ءتىپتى ءبۇل تاقىرىپتا جازعان نارسەلەرىم دە بار. بالىق قابىرشاعىن بيازى قىزعىلتىم تۇسپەن بوياۋ ءداستۇرى تەك قىتايدا عانا تامىر جايعان. ساعاتىڭىزدىڭ شىنجىر باۋىنا تاعىلعان جۇڭگو تەڭگەسىن كورىپ، قىتايدا بولعانىڭىزعا اقي-تاقي كوز جەتكىزدىم.
ميستەر دجابەز ۋيلسون قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.
— اڭگىمە قايدا! - دەدى ول - ءسىزدى جۇمباقتىڭ جاۋابىن الدەنەندەي قۇپيا سىرى بار ءتاسىل ارقىلى تابا ما دەسەم، انشەيىن - اق نارسە ەكەن عوي.
— جورامال جاساۋ ادىستەرىمدى تۇسىندىرەم دەپ قاتەلىك جىبەردىم-اۋ دەگەن ويعا كەلە باستادىم، ۆاتسون، - دەدى حولمس. - "Omne ignotum pro magnifico" دەگەندى بىلەسىز عوي، بۇلايشا اعىمنان جارىلا بەرسەم بولماشى ابىرويىمنىڭ اياق - استى بولاتىن ءتۇرى بار... قۇلاقتاندىرۋدى تاپتىڭىز با، ميستەر ۋيلسون؟
— تاپتىم، - دەدى اناۋ بىرتيعان قىزىل ساۋساعىن گازەت باعاناسىنىڭ ورتا تۇسىنا تىرەپ تۇرعان كۇيى. - مىنە، مىناۋ. ءبارى وسىدان باستالدى. ءوزىڭىز وقىپ كورىڭىز، سەر.
مەن گازەتتى الىپ، مىناداي جولداردى وقىدىم:
جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى
لەبانوندا، پەنسيلۆانيادا (اقش) عۇمىر كەشكەن مارقۇم يەزەكيا حوپكينستىڭ وسيەتىن ورىنداۋ ماقساتىندا قاۋىمداستىق مۇشەلىگىنە جاڭا ۆاكانسيا اشىلدى. تاپسىرىلعان ءىستى ورىنداعانى ءۇشىن اپتاسىنا ءتورت فۋنت ستەرلينگ جالاقى ۇسىنىلادى. بۇل جۇمىسقا جاسى جيىرما بىرگە تولعان، اقىل-ەسى ءبۇتىن، قاپەرى بەكەم كەز كەلگەن جيرەن شاشتى جارامدى بولۋى ىقتيمال دۇيسەنبى كۇنى، ساعات ون بىردە، قاۋىمداستىق كەڭسەسىنە، فليت-ستريت، پوپس-كورت، 7، دۋنكان روسسقا ءوزى كەلىپ جولىعۋى قاجەت.
— قۇرىپ كەتكىر، مۇنى قالاي تۇسىنۋگە بولادى ءوزى؟ - دەپ داۋىستاپ جىبەردىم ادەتتەن تىس قۇلاقتاندىرۋدى ەكى قايتارا وقىپ شىققاننان كەيىن.
حولمس دىبىسسىز ءماز بولا كۇلىپ، كرەسلودا وتىرعان كۇيى ءبىرتۇرلى بۇرىسە قالدى، ال مۇنىسى كوڭىل حوشىن تاۋىپ، جانى راقاتقا باتقاندىعىنىڭ بىردەن-بىر ايعاعىنداي نارسە ەدى.
— بۇل ءوزى ءداستۇرلى حابارلاندىرۋعا ونشا ۇقساڭقىرامايدى، ءا؟ قالاي ويلايسىز؟ - دەدى ول -ال ەندى، ميستەر ۋيلسون، باسىنان باستاڭىز، بىزگە ءوزىڭىز جايىندا، ءۇيىڭىز جايىندا جانە ءبۇل حابارلاندىرۋدىڭ ومىرىڭىزدە قانداي ءرول اتقارعانى جونىندە ايتىپ بەرىڭىز. ال، ءسىز، دارىگەر، راقىم ەتىپ، مۇنىڭ قانداي گازەت ەكەنىن جانە قاي كۇنى شىققانىن جازىپ قويىڭىزشى.
— "مورنينگ كرونيكل"، مىڭ سەگىز ءجۇز توقسانىنشى جىلعى جيىرما جەتىنشى كوكەك. دالمە-دال ەكى اي بۇرىن شىققان.
— تاماشا. قۇلاعىمىز سىزدە، ميستەر ۋيلسون.
— الگىندە وزىڭىزگە ايتقانىمداي، ميستەر شەرلوك حولمس، - دەدى دجابەز ۋيلسون ماڭدايىنىڭ تەرىن ءسۇرتىپ، - سيتيگە جۋىق ماڭداعى كوبۋرگسكۆەردە نەسيە بەرەتىن شاعىن كاسسام بار.
شارۋامنىڭ بۇرىن دا شالقىپ تۇرعانى شامالى ەدى، ال سوڭعى ەكى جىلداعى ءتۇسىم تەك جىرتىق-تەسىكتى جاماۋعا عانا جارايتىنداي دارەجەدە بولدى. بۇرىن ەكى كومەكشى ۇستايتىنمىن، ال ءقازىر جالعىز كومەكشىم بار؛ ونىڭ وزىنە دە ايلىق تولەۋ ماعان قيىنعا سوعا باستاعان، ءبىراق ءبۇل ءىستىڭ ۇڭعىل-شۇڭعىلىن زەرتتەۋگە مۇمكىندىك الۋدى كوزدەگەن ول جارتى اقىعا جۇمىس ىستەۋگە ىرزاشىلىق ءبىلدىردى.
ءبۇل ەلگەزەك بوزبالانىڭ ءاتى-جونى كىم؟ - دەپ سۇرادى شەرلوك حولمس.
— ونىڭ ەسىمى ۆينسەنت سپەللينگ جانە ول بوزبالا جاسىنان الدەقاشان اسقان جىگىت. جاسى قانشادا ەكەنىن كىم ءبىلسىن. ايتەۋىر، ودان ارتىق تىندىرىمدى كومەكشىنى ىزدەسەم تاپپاسىم انىق. باسقا جەردە بۇدان ەكى ەسە كوپ ايلىق الارىنا كۇمانىم جوق. ءبىراق ماعان نە كورىنىپتى، گىرلىگىنە رازى پەيىلدە جۇرگەن جاندى ءوز مۇددەمە زيان كەلتىرەر ىسكە يتەرمەلەپ نە شارۋام بار؟
— شىنىندا دا، نە شارۋاڭىز بار؟ جولىڭىز بولعانى كورىنىپ ءتۇر: مۇنداي جۇمىسقا باسقالار تولەيتىننەن الدەقايدا از اقى الاتىن كومەكشىڭىز بار. ءبىزدىڭ زامانىمىزدا مۇنداي اقپەيىل قىزمەتشى ءجيى ۇشىراسا بەرمەيدى - اق. كومەكشىڭىز تاڭىرقاۋعا تۇرارلىق ادام ەكەن، راسىن ايتقاندا، ءتىپتى قۇلاقتاندىرۋدان دا گورى تاڭىرقارلىق.
— الايدا، ادالىن ايتۋىم كەرەك، ونىڭ دا ءوز كەمشىلىكتەرى بار! - دەپ ءسوزىن جالعادى ميستەر ۋيلسون. - سۋرەت تۇسىرۋگە مۇنشالىقتى قۇمار ادامدى ءومىرى كەزدەستىرگەن ەمەن. جۇمىستىڭ توقتاپ تۇرعانىنا قاراماي اپپاراتىن شىرتىلداتادى دا جۇرەدى، سوسىن كەۋەگىنە كىرگەن قويان قۇساپ جەر قويماعا سۇڭگىپ كەتەدى دە، پلاستينكاسىن شىعارۋمەن شۇعىلدانادى. بۇل ونىڭ ەڭ باستى كەمشىلىگى. ال، جالپى العاندا، ول جاقسى قىزمەتشى، وعان ەشقانداي كىنا تاعا المايمىن.
— ول ءقازىر دە سىزدە ىستەي مە؟
— ءيا، سەر. وعان قوسا شيكىلى-پىسىلى اس ازىرلەيتىن، ەدەن جۋاتىن ون ءتورت جاسار قىز بالا بار. سول ەكەۋى عانا، باسقا ەشكىم جوق، مەن ءوزى ايەلىم دۇنيە سالعان ءارى بالا سۇيمەگەن اداممىن. ۇشەۋىمىز وتە قاراپايىم تۇرمىس كەشىپ جاتىرمىز، سەر. باسپانامىز بار، قارىزىمىزدى قايتارىپ تۇرمىز - ودان ارتىق نە كەرەك بىزگە؟ ءبىراق مىنا حابارلاندىرۋى تۇسكىر شىرقىمىزدى بۇزىپ كەتتى. سودان بەرى دالمە-دال سەگىز اپتا ءوتتى. كەڭسەگە وسى گازەتتى ۇستاي كىرگەن سپەللينگ:
— قۇدايدىڭ مەنى جيرەن شاشتى عىپ جاراتپاعانى قانداي وكىنىشتى، ميستەر ۋيلسون، -دەگەندى ايتتى.
— نەگە؟ - دەپ سۇرادىم ودان.
— مىنە، قاراڭىزشى، جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعىندا جاڭا ۆاكانسيا پايدا بوپتى. وعان يە بولعان ادام اجەپتاۋىر اقشا تاپپاق. وندا، شاماسى، كانديداتتاردان گورى بوس ورىندار كوپ بولسا كەرەك، وسيەتتى ورىنداۋشىلار اقشانى قايدا جىبەرۋدى بىلمەي باس قاتىرىپ جاتسا كەرەك. ەگەر شاشىم ءتۇسىن وزگەرتە الاتىن بولسا، مۇنداي ءتاۋىر ورىننان تەككە ايرىلىپ قالماس ەدىم، - دەدى اناۋ.
— ول نەعىلعان جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى؟ - دەپ سۇرادىم. - ويتكەنى، ميستەر حولمس، مەن نەگىزى ۇيكۇشىك اداممىن، كليەنت ىزدەپ اۋرەگە تۇسپەيتىندىكتەن، ولار ماعان وزدەرى كەلەدى، كەيدە اپتالار بويى سىرتقا اتتاپ شىقپايتىن كەزىم بولادى. مىنە، دۇنيەدە نە بولىپ، نە قويىپ جاتقانىنان حابارىمنىڭ ازدىعى دا سودان، وسى سەبەپتى جاڭالىق اتاۋلىعا قۋانا قۇلاق تۇرەم...
— اپىراي، جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى تۋرالى ەشقاشان ەشتەڭە ەستىمەگەنسىز بە؟ - دەپ سۇرادى سپەللينگ ماعان كوزىن باجىرايتىپ.
— ەشقاشان.
— مۇنىڭىز قىزىق ەكەن، ۆاكانسياعا يە بولاتىن ادامنىڭ ءبىرى ءوزىڭىز عوي.
— بۇدان بىردەڭە تۇسە مە ەكەن ءوزى؟ - دەپ سۇرادىم.
— جىلىنا ەكى ءجۇز فۋنت بوپ قالار، ودان ارتا قويماس، ەسەسىنە جۇمىسى جارىتىمسىز، باسقا شارۋامەن اينالىسۋعا كەدەرگى كەلتىرمەيدى.
ارينە، بۇعان ءا دەگەننەن اڭسارىم اۋا قالدى، ويتكەنى اينالىسىپ جۇرگەن كاسىبىمنەن تۇسەتىن تابىس سوڭعى كەزدە تىم ازايىپ كەتكەن-دى، جىل سايىن باسى ارتىق ەكى ءجۇز فۋنت الىپ تۇرعانىم ارتىق ەتپەيتىن.
— بۇل قاۋىمداستىق جايىندا بىلەتىنىڭىزدىڭ ءبارىن تۇگەل ايتىپ بەرىڭىزشى، - دەدىم.
— كورىپ تۇرعانىڭىزداي، - دەپ جاۋاپ قاتتى سپەللينگ ماعان قۇلاقتاندىرۋدى كورسەتىپ، -جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعىندا بوس ورىن بار كورىنەدى، ەگجەي-تەگجەيىن سۇرايتىن ادرەس تە ءتۇر ەكەن مىنا ارادا. بىلۋىمشە، بۇل قاۋىمداستىقتىڭ نەگىزىن يەزەكيا حوپكينس ەسىمدى بارىپ تۇرعان اپەندى امەريكان ميلليونەرى قالاپتى. ءوزى دە وت جالىنىنداي جيرەن بولعاندىقتان الەمدەگى جيرەن شاشتى اتاۋلىنىڭ ءبارىن قاناتىنىڭ استىنا الۋعا تىرىسىپتى. باقيعا اتتاناردا ارتىنا قوماقتى سوما قالدىرىپتى، ەندى وسيەتىن ورىنداۋشىلار سونىڭ ءوسىم پايىزىنا جايناعان جيرەن شاشتى ادامداردى جىلى ورىنعا جايعاستىرۋعا ءتيىس كورىنەدى. نەسىن ايتاسىز، تولەيتىن اقشاسى ءتاپ-تاۋىر، ال ىستەيتىن جۇمىس جوقتىڭ قاسى.
— جيرەن شاشتىلار مىڭ-مىڭداپ سانالماي ما، - دەدىم مەن بوس ورىنعا سونىڭ ءبارى تالاپ قىلسا شە؟
— وندايلار اناۋ ايتقانداي ونشا كوپ تە ەمەس. كورىپ تۇرعانىڭىزداي، حابارلاندىرۋ لوندوندىقتارعا، ونىڭ ىشىندە ەرەسەكتەرگە عانا ارنالعان. الگى امەريكان لوندوندا تۋىپتى، جاستىق شاعىن وسىندا وتكىزىپتى، ءسويتىپ تۋعان قالاسىن جارىلقاعىسى كەلىپتى. ونىڭ ۇستىنە، ەستىگەن اڭگىمەم راس بولسا، شاشى قۇبا جيرەن نەمەسە قوڭىرقاي جيرەندەردىڭ جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعىنا بارۋى بوس اۋرەشىلىك بولادى ەكەن، - ونداعىلارعا كەرەگى تەك ايشىقتى، كوز قاريتىن، وت جالىنىنداي جيرەن شاشتى ادامدار كورىنەدى. ەگەر بۇل ۇسىنىستى پايدالانىپ قالعىڭىز كەلسە، ميستەر ۋيلسون، وندا تەك جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى كەڭسەسىنە اقىرىن اياڭداپ بارۋىڭىز عانا كەرەك بولادى. ءبىراق، بىرنەشە ءجۇز فۋنتقا بولا نەگىزگى قىزمەتىڭىزدى قاعاجۋ قالدىرۋدىڭ سىزگە ونشا قاجەتى دە جوق شىعار؟.. -دەپ جاۋاپ قاتتى ول وزدەرىڭىز بايقاپ تۇرعانداي، دجەنتلمەندەر، شاشىمنىڭ كوز تارتارلىق ايشىقتى رەڭدەگى جايناعان جيرەن بولۋى سەبەپتى جيرەن شاشتىلار باسەكەسىنە تۇسە قالار جاعدايدا باسقالاردان گورى مەنىڭ مۇمكىندىگىم مولىراق بولار ەدى. ءبۇل ىستەن مەيلىنشە مول حاباردار ادام رەتىندە ۆينسەنت سپەللينگتىڭ پايداسى ءتيۋى ىقتيمالدى، سوندىقتان تەرەزە قاقپاقتارىن ءبىر كۇنگە جاۋىپ قويۋعا ءامىر ەتتىم دە، بىرگە ەرىپ ءجۇرۋىن ءوتىندىم. بۇگىن جۇمىستان بوسايتىنىنا ول قۋانىپ قالدى، ءسويتىپ ءبىز كەڭسەنى جاۋىپ، قۇلاقتاندىرۋدا كورسەتىلگەن ادرەسكە قاراي بەت الدىق.
مۇنداي قىزىقتى، ميستەر حولمس، ەندى ەشقاشان كورمەيتىن شىعارمىن! شاشىندا جيرەن ءتۇستىڭ شامالى دا بولسا نىشانى بار ادامنىڭ ءبارى تۇگەل سولتۇستىكتەن، وڭتۇستىكتەن، شىعىستان جانە باتىستان سيتيگە قاراي وڭمەڭدەپ بارا جاتتى. فليت-ستريت جيرەندەرگە لىق تولدى، ال پوپسكورت ارالاپ ءجۇرىپ اپەلسين ساتاتىنداردىڭ قول ارباسىنا ۇقساپ كەتتى. حابارلاندىرۋ بويىنشا قانشاما ادام جينالعان دەسەڭىزشى! انگليادا وسىنشا جيرەن شاشتى بار دەپ ويلاساڭشى. جيرەننىڭ - سابان ءتۇستى، قىزعىلت-سارى، قىزىل-كۇرەڭ، ليمون ءتۇستى، يرلاند سەتتەرىنىڭ ءجۇنى تۇسىندەي، وت ءتۇستى، ساز بالشىق ءتۇستى الۋان-الۋان رەڭكى كەزىگەتىنىن ايتا كەتۋ كەرەك، سپەللينگ كادىمگىدەي كوز اربايتىن اشىق، جالىنداي تۇتەگەن باستاردىڭ ءبۇل ارادا از ەكەنىن قۇلاعدار ەتتى. سولاي بولا تۇرعانىمەن، مىناداي توبىردى كورىپ كوڭىلىم قارايىپ، ءبۇل شارۋادان باس تارتپاققا بەكىندىم، الايدا سپەللينگ سوزىمە قۇلاق اسپاي-اق قويدى. قالاي رەتىن تاپقانىن كىم ءبىلسىن، ايتەۋىر ول جۇرتتىڭ ءارىسىن ءارى، بەرىسىن بەرى يتەرىپ العا جىلجۋمەن بولدى، ءسويتىپ اقىرى كەڭسە ەسىگىنە باستايتىن باسپالداققا دا جەتتىك. باسپالداقپەن ادام اعىنى قوس قاتار بوپ ءوتىپ جاتتى: ءبىرى ءۇمىت تولى كوڭىلمەن جوعارى ورلەپ بارا جاتسا، ەكىنشىسى جابىرقاۋ جۇزبەن تومەن ءتۇسىپ كەلە جاتىر ەدى. ءبىز سىعىلىسىپ ىلگەرى وزدىق تا، ۇزاماي كەڭسەگە كىردىك.
— ادام سەنگىسىز حيكايانى باستان كەشكەن ەكەنسىز! - دەدى حولمس، قاپەرىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن كليەنتى مۇرنىنا ناسىباي اتىپ جاتقان كەزدە. - ءيا، ايتا بەرىڭىز.
— كەڭسەدە بىر-ەكى اعاش ورىندىق پەن قارابايىر قاراعاي ۇستەلدەن باسقا ەشتەڭە جوق ەكەن. ۇستەل باسىنا شاشى مەنىكىنەن دە جيرەندەۋ شاعىن دەنەلى شاپاتى بىرەۋ جايعاسىپتى. ول ۇمىتكەرلەردىڭ ارقايسىسىمەن قىسقا-قىسقا عانا تىلدەسىپ، ءارقايسىسىنان الدەنەندەي ءبىر كەمشىلىك تاۋىپ جاتتى. بۇل ۆاكانسيانى يەلەنۋ ماعان وڭاي شارۋ ا ەمەستەي كورىندى. ايتسە دە كەزەگىمىز كەلگەندە شاپاتى نەمە بىزگە الدەقايدا جىلى شىراي تانىتتى، ءسويتىپ بىزبەن وڭاشا سويلەسۋ ءۇشىن ەسىكتى ىشتەن كىلتتەپ الدى.
— بۇل كىسى - ميستەر دجابەز ۋيلسون، - دەدى كومەكشىم. - قاۋىمداستىقتاعى ۆاكانسياعا يە بولسام دەگەن ويى بار.
— ول بۇعان ابدەن لايىقتى، سەبەبى بارلىق تالاپقا ساي كەلىپ تۇر، - دەپ جاۋاپ قاتتى شاپاتى. - مىناداي كوركەم شاشتى كورمەگەلى قاي زامان!
ول ءبىر ادىم كەيىن شەگىنىپ، باسىن ءبىر جاعىنا قيسايتىپ ۇستاعان كۇيى شاشىما قادالا قاراپ قالدى، ۇزاق قاراعانى سونشا، ءوزىمدى ىڭعايسىز سەزىنە باستادىم. سوسىن وقىستان ىلگەرى ۇمتىلىپ قولىمنان ۇستاي الدى دا، مەنى قىزۋ قۇتتىقتاي باستادى.
— ەندى كەشىكتىرۋگە بولمايدى، ول قىلمىسقا پاراپار نارسە، - دەدى ول - سولاي بولا تۇرعانىمەن، ازدى-كەم ساقتىق شاراسىن جاساعانىمدى ايىپقا بۇيىرماسسىز دەپ ويلايمىن.
سونى ايتىپ شاشىما قوس قولىمەن جارماسا كەتتى دە، جۇلقىپ قالدى؛ قاتتى جۇلقىعانى سونشا، جان داۋسىم شىعىپ باقىرىپ جىبەردىم.
— كوزىڭىزدەن جاس شىقتى، - دەدى ول شاشىمنان قولىن ايىرىپ جاتىپ. - بۇل ءبارى ويداعىداي ەكەنىن بىلدىرەدى. كەشىرە كورىڭىز، ساق بولماساڭ بولمايدى، سەبەبى ءبىزدى جاساندى شاشتىڭ كومەگىمەن ەكى رەت، بوياۋدىڭ كومەگىمەن ءبىر رەت الداپ كەتكەندەر بولدى. ادامدارعا دەگەن جيرەنىش سەزىمىڭىزدى وياتاتىن نە قيلى الاياقتىق جايىندا ايتىپ بەرە الام سىزگە.
سودان سوڭ ول تەرەزەگە بارىپ، بار داۋىسىمەن ايقايلاپ ۆاكانسياعا ادام تابىلعانىن ايتتى. تومەنگى جاقتان وكىنىش بىلدىرگەن كۇڭىرەنىس ەستىلدى، جينالعان جۇرت ءتۇرلى باعىتپەن بەت-بەتىنە بىتىراي باستادى، ۇزاماي وزىممەن كەلىسسوز جۇرگىزىپ جاتقان شاپاتى ەكەۋىمىزدەن باسقا بىردە-بىر جيرەن شاشتى قالعان جوق.
— ەسىمىم - ميستەر دۋنكان روسس، - دەدى ول، - مەن دە اقجۇرەك جارىلقاۋشىمىز وزىمىزگە قالدىرعان قوردان زەينەتاقى الام. ءسىز ۇيلەنگەن ادامبىسىز، ميستەر ۋيلسون؟ وتباسىڭىز بار ما؟
مەن ايەلىمنىڭ قايتىس بولعانىن، بالالارىمنىڭ دا جوقتىعىن ايتتىم. ونىڭ ءتۇسى بۇزىلىپ سالا بەردى.
— ءيا، بۇل - كەرەمەت ۇلكەن كەدەرگى! اتتەگەن-اي، ايەلىڭىزدىڭ جوقتىعى قانداي وكىنىشتى. بۇل قور جيرەن شاشتىلاردى قولداۋ ءۇشىن عانا قۇرىلماعان، سونىمەن بىرگە ولاردىڭ قاتارىن كوبەيتۋگە دە سەپتىك جاساۋعا ءتيىس. بويداق بوپ شىققانىڭىزدى قاراشى!
نەسىن جاسىرايىن، ميستەر حولمس، ءبۇل ءسوزدى ەستىگەندە قاتتى قايعىرىپ قالدىم، ويتكەنى المايتىن بولدى-اۋ دەپ قاۋىپتەنگەم؛ الايدا بىرنەشە مينۋت ويلانعاننان كەيىن روسس "وقاسى جوق" دەگەندى ايتتى.
— باسقا بىرەۋ ءۇشىن ەرەجەمىزگە قيعاش كەلەتىن ىسكە ەشقاشان بارماس ەدىك، ءبىراق مىناداي شاشى بار ادامعا قارايلاسقان ءجون بولادى. قىزمەتىڭىزدى اتقارۋعا قاشان كىرىسە الاسىز؟
— سونى بىلمەي تۇرمىن، كۇندەلىكتى اينالىساتىن كاسىبىم بار-تىن... - دەپ جاۋاپ قاتتىم مەن.
— وعان الاڭ بولماڭىز، ميستەر ۋيلسون! - دەدى ۆينسەنت سپەللينگ. - جۇمىستى ءوزىم - اق تىندىرا بەرەم.
— قىزمەتتى قاي ۋاقىتتا اتقارۋىم كەرەك بولادى؟
— ساعات وننان ەكىگە دەيىن.
نەسيە كاسسالارىنداعى نەگىزگى جۇمىس كەشكىلىك ۋاقىتتا، اسىرەسە بەيسەنبى جانە جۇما كۇندەرى، جالاقى الار الدىندا، قىزاتىندىقتان، مەن، ميستەر حولمس، تاڭەرتەڭگىلىك مەزگىلدە ازىن-اۋلاق تابىس تاپقان جامان بولماس دەپ شەشتىم. كومەكشىم سەنىمدى ادامدى، ورنىمدى جوقتاتپايتىن.
— بۇل ماعان وڭتايلى ۋاقىت ەكەن، - دەدىم. - ال تولەيتىن اقىڭىز قانداي؟
— اپتاسىنا ءتورت فۋنت.
— قانداي جۇمىس اتقارماقپىن سوندا؟
— تاپسىرىلعان ءىستى عانا ورىندايسىز.
— تاپسىرىلعان ءىس دەگەندى قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟
— كەڭسەدە، تىم قۇرىعاندا ايتەۋىر، كەڭسەمىز ورنالاسقان عيماراتتا تاپجىلماي وتىرۋعا ءتيىسسىز. سىرتقا شىعۋعا بولمايدى - ورىننان ايرىلىپ قالاسىز. وسيەت قالدىرعان ادام وسى شارتتىڭ مۇلتىكسىز ورىندالۋىن قاتاڭ قاداعالاۋدى ەسكەرتكەن. ەگەر جۇمىس ۋاقىتىندا كەڭسەدەن ءبىر-اق رەت بولسا دا كەتىپ قالساڭىز، تالابىمىزدى ورىنداماعان بوپ سانالاسىز.
— تاۋلىگىنە ءتورت-اق ساعات جۇمىس ىستەسەم، كەڭسەدەن كەتىپ قالاتىنداي ماعان نە كورىنىپتى سونشا، - دەدىم مەن.
— وسىنى ۇمىتپاڭىز، - دەپ نىقتادى دۋنكان روسس. بۇعان ەشقانداي كەشىرىم جاسالمايدى. اۋىرىپ قالدىم، اناۋ-مىناۋ شارۋام بولدى دەپ اقتالا المايسىز. كەڭسەدە تابان اۋدارماي وتىرۋىڭىز قاجەت، ايتپەسە قىزمەتپەن قوش ايتىساسىز.
— سوندا نەندەي ىسپەن اينالىسپاقپىن؟
— "بريتانيا ەنسيكلوپەدياسىن" كوشىرىپ جازۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى. ءبىرىنشى تومى مىنا شكافتا تۇر. قالام سيانى، قاعازدى جانە سورعىشتى ءوزىڭىز اكەلەسىز؛ ءبىز ۇستەل مەن ورىندىق بەرەمىز. جۇمىسقا ەرتەڭنەن باستاپ كىرىسە الماس پا ەكەنسىز؟
— ارينە، كىرىسە الام، - دەپ جاۋاپ قاتتىم مەن.
— ەندەشە، ساۋ بولىڭىز، ميستەر دجابەز ۋيلسون. مىناداي جاقسى قىزمەت تاۋىپ الۋىڭىزبەن تاعى دا قۇتتىقتاپ قويۋعا رۇقسات ەتىڭىز.
ول باسىن ءيىپ ىزەت ءبىلدىردى. مەن بولمەدەن شىقتىم دا، ويلاماعان جەردەن جولىم بولىپ كەتكەنىنە ىشتەي ءماز كۇيدە كومەكشىممەن بىرگە ۇيگە قايتتىم. ءبۇل حيكمەت كۇنى بويى ويىمنان شىقپاي قويدى، الايدا كەشكە قاراي كوڭىلىم باسەيىڭكىرەپ قالدى، مۇنىڭ ءبارى انشەيىن الاياقتىق دەگەن ويعا ءبىرجولا دەرلىك دەن قويدىم، سويتە تۇرا، ءبۇل شارۋانى قولعا العانداردىڭ قانداي ماقساتتى كوزدەگەنىنە قالاي قيالدانسام دا اقىلىم جەتپەدى. الدەكىمنىڭ وسىنداي وسيەت قالدىرۋى، "بريتانيا ەنسيكلوپەدياسىن" كوشىرىپ جازۋ ءۇشىن الدەكىمدەردىڭ وسىنداي مولشەردە اقشا تولەۋگە ىنتالى بولۋى ادام سەنبەستەي نارسە بوپ كورىندى. ۆينسەنت سپەللينگ كوڭىلىمدى اۋلاۋعا بارىن سالىپ-اق باقتى، دەگەنمەن، توسەككە جاتار الدىندا ءبۇل ىستەن باس تارتۋ جونىندە نىق شەشىمگە كەلدىم. ايتسە دە، تاڭەرتەڭ تۇرعان سوڭ، كەشەگى جەرگە بارىپ شىققانىم ءجون بولار دەگەن ويعا بەيىل بەردىم. پەننيگە سيا ساتىپ الىپ، قاۋىرسىن قالام مەن قاعازدىڭ جەتى ۇلكەن تاباعىن الىپ، پوپسكورتكە تارتتىم. تاڭىرقاۋعا تۇرارلىق نارسە بولمەنى تاپ-تۇيناقتاي عىپ قويىپتى. قۋانىپ كەتتىم. ۇستەل جۇمىسقا دايىن ەتىلىپ، ميستەر دۋنكان روسس مەنى توسىپ وتىر ەكەن. ول ماعان "ا" ارپىنەن باستاۋىم كەرەگىن ايتتى دا، كەتىپ قالدى. ءبىراق جۇمىس ىستەپ جاتقان جاتپاعانىمدى ءبىلۋ ءۇشىن اراعا ۋاقىت سالىپ كىرىپ-شىعىپ تۇردى. ساعات ەكىدە مەنىمەن قوشتاسىپ، سونشاما كوپ كوشىرىپ ۇلگەرگەنىم ءۇشىن ماقتاپ، كەڭسەنىڭ ەسىگىن كىلتتەدى.
وسىلايشا كۇن ارتىنان كۇن جالعاسىپ جاتتى، ميستەر حولمس. سەنبى كۇنى ميستەر روسس ۇستەل ۇستىنە ءتورت التىن سوۆەرەن قويدى اپتالىق جالاقىم ەدى ءبۇل ەكىنشى اپتا ءوتتى، ودان سوڭ ءۇشىنشىسى. كۇن سايىن ساعات وندا بارىپ، ساعات ەكىدە كەتىپ ءجۇردىم. كەيىن ميستەر دۋنكان روسس كەڭسەگە كەلۋىن بىرتە-بىرتە سيرەتە باستادى، سوسىن مۇلدەم توبە كورسەتۋدى قويدى. ايتسە دە، مەن بولمەدەن سىرتقا ءبىر مينۋتقا بولسا دا اتتاپ شىقپادىم، ويتكەنى ونىڭ كەز كەلگەن ساتتە كىرىپ كەلۋى مۇمكىن ەدى، ال مەنىڭ مىناداي پايدالى قىزمەتتەن ايرىلعىم جوق-تى.
وسىلايشا سەگىز اپتا ءوتتى؛ مەن ابباتتار جايىنداعى، ارتيللەريا جايىنداعى، ارحيتەكتۋرا جايىنداعى، اتتيكا جايىنداعى ماقالالاردى كوشىرىپ شىقتىم، ءسويتىپ ۇزاماي "ب" ارپىنە كىرىسپەك بوپ ءجۇردىم. قاعاز الۋعا اجەپتاۋىر شىعىندالدىم، جازعان پاراقتارىم سورەگە ارەڭ سىيىپ تۇردى. ءبىراق ءبارى اياق استىنان ءتامام بولدى.
— ءتامام بولدى دەيسىز بە؟
— سولاي، سەر. بۇگىن تاڭەرتەڭ. جۇمىسقا كۇندەگىدەي ءدال ساعات وندا كەلگەم، كەلسەم ەسىك قۇلىپتاۋلى تۇر، ەسىكتىڭ سىرتىنا ءبىر پاراق قالىڭ قاعاز شەگەلەنىپ قويىپتى. مىنە، كورىڭىز.
ول بىزگە الگى پاراقتى بەردى. وندا بىلاي دەپ جازىلىپتى:
جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى تاراتىلدى
9-شى قازان 1890 جىل
شەرلوك حولمس ەكەۋىمىز وسىناۋ قىسقاشا قۇلاقتاندىرۋعا قادالا قاراپ ءبىراز وتىردىق، سوسىن دجابەز ۋيلسوننىڭ جابىرقاۋ جۇزىنە نازار اۋداردىق؛ بولعان وقيعانىڭ كۇلكىلى جاعى وڭگەسىن قالتارىسقا قالدىردى دا، بار داۋىسىمىزبەن قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردىك.
— كۇلەتىندەي ەشتەڭە كورىپ تۇرعام جوق! - دەپ ايقايلادى كرەسلودان اتىپ تۇرعان، جالىن تۇسىندەي جيرەن شاشىنىڭ تۇبىنە دەيىن قىپ-قىزىل بوپ كەتكەن كليەنتىمىز. قول ۇشىن بەرۋدىڭ ورنىنا مەنى مازاق قىلماق بولساڭىز، باسقا بىرەۋدى تاۋىپ الايىن!
— و نە دەگەنىڭىز، و نە دەگەنىڭىز! - دەدى ونى كرەسلوعا قايتادان وتىرعىزىپ جاتقان حولمس جۇباتا ءۇن قاتىپ. - ءسىزدىڭ ىسىڭىزبەن اينالىسۋدان قانداي ءبىر سەبەپپەن دە باس تارتقىم كەلمەيدى - اق. بۇل مەنى ءوزىنىڭ سونىلىعىمەن شابىتتاندىرادى. كەشىرىم وتىنەم، ءبىراق مۇندا، قالاي دەگەنمەن دە، كۇلكى كەلتىرەتىن جاعدايات بارشىلىق... ەسىكتەگى مىنا جازبانى كورگەننەن كەيىن نە ىستەدىڭىز؟
— ابىرجىپ كەتتىم، سەر. نە ىستەرىمدى بىلمەي داعدارىپ قالدىم. كورشى كەڭسەلەردى ارالاپ ءوتتىم، ءبىراق ەشكىم ەشتەڭە بىلمەيتىن بوپ شىقتى. اقىر سوڭىندا ءۇيدىڭ يەسىنە بارىپ، - ول تومەنگى قاباتتا تۇراتىن، - جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعىنا نە بولعانىن سۇرادىم. ول مۇنداي ۇيىم جايىندا ەشقاشان ەشتەڭە ەستىمەگەنىن ايتتى. سول ارادا ودان ميستەر دۋنكان روسس جايىندا سۇراستىردىم. ول مۇنداي ەسىمدى العاش رەت ەستىپ تۇرعانىن ءمالىم ەتتى.
— ءنومىرى ءتورتىنشى پاتەرىڭىزدى جالعا العان دجەنتلمەندى ايتام، - دەدىم مەن.
— جيرەن شاشتىنى ما؟
— ءيا.
— وۋ، ونىڭ ەسىمى ۋيليام مورريس قوي! ول - اسپاز، بولمەمدى باسقا ورىن تاپقانشا ۋاقىتشا جالعا العان. كەشە بوساتىپ كەتتى.
— ونى قايدان تابۋعا بولادى؟
— جاڭا كەڭسەسىنەن. ادرەسىن قالدىرعان، ءبىر جەردە جاتىر ەدى، مىنە مىناۋ: كينگ-ەدۋارد-ستريت، ون جەتى، اۋليە پاۆەل سوبورىنىڭ ماڭايى.
مەن وسى ادرەس بويىنشا ىزدەپ باردىم، ميستەر حولمس، ءبىراق ول جەردە پروتەز جاسايتىن شەبەرحانا ورنالاسقان ەكەن، ونداعىلاردىڭ ەشقايسىسى ميستەر ۋيليام مورريس جايىندا دا، ميستەر دۋنكان روسس جايىندا دا ەشتەڭە بىلمەيتىن بوپ شىقتى.
— ودان سوڭ نە ىستەدىڭىز؟ - دەپ سۇرادى حولمس.
— ساكس-كوبۋرگ-سكۆەردەگى ۇيىمە قايتىپ ورالىپ، كومەكشىممەن اقىلداستىم. ءبىراق ول ەشقانداي اقىل قوسا المادى. كۇتە ءتۇرۋ كەرەك، بالكىم، ساعان پوشتا ارقىلى ءبىر حابارىن بەرەتىن شىعار دەيدى. ءبىراق بۇل مەنىڭ كوڭىلىمدى كونشىتەر ەمەس، ميستەر حولمس. قاراپتان قاراپ ەسەمدى جىبەرگىم كەلمەيدى. ءسىزدى قيىن جاعدايدا قالعان قاۋىپ قاتەرلەرگە اقىل-كەڭەس بەرەدى دەگەندى ەستىپ، تۋرا تارتىپ وزىڭىزگە كەلدىم.
— وتە دۇرىس ىستەگەنسىز، - دەدى حولمس. تاڭعالارلىق جاعدايعا تاپ بولعان ەكەنسىز، بۇل ىسپەن اينالىسۋعا مۇمكىندىك العانىم ءۇشىن ءوزىمدى باقىتتى سانايمىن. ءبىر قاراعاندا، جەڭىل-جەلپى نارسە سەكىلدى كورىنەتىن بۇل ءىستىڭ ارتىندا ۇلكەن اۋىرتپالىق جاتىر-اۋ دەگەن ءتۇيىن ءتۇيىپ وتىرمىن ايتقان اڭگىمەڭىزدەن.
— اۋىرتپالىق بولعاندا قانداي! - دەدى ميستەر دجابەز ۋيلسون. - اپتا سايىن الاتىن ءتورت فۋنتتان قاعىلىپ تۇرمىن.
— دەگەنمەن، ءوز باسىڭىزدىڭ وسىناۋ ەلدەن ەرەك قاۋىمداستىققا ارتاتىن وكپەڭىز جوق سەكىلدى، - دەدى حولمس. ويتكەنى، "ا" ارپىنەن باستالاتىن ءبىراز نارسە تۋراسىندا تەرەڭ ماعلۇمات العانىڭىزدى ايتپاعاندا، وتىز فۋنت تاپتىڭىز ەمەس پە. سوندىقتان، شىن ايتىندا، ءسىز ەشتەڭە جوعالتقان جوقسىز.
— سولايى سولاي، وعان داۋىم جوق، سەر. ايتسە دە، ولاردى ىزدەپ تاپقىم كەلەدى، ولاردىڭ كىم ەكەنىن، ەگەر مۇنى مازاققا بالاساق، نەلىكتەن مەنى مۇنداي مازاققا دۋشار ەتكەنىن بىلگىم كەلەدى. ءيا، بۇل ەرمەك ولارعا تىم قىمباتقا ءتۇستى: بۇل ءۇشىن وتىز ەكى فۋنت تولەۋلەرىنە تۋرا كەلدى.
— ءبىز مۇنىڭ انىق-قانىعىنا جەتۋگە تىرىسامىز. ءبىراق اۋەلى وزىڭىزگە بىرنەشە سۇراق قويۋعا رۇقسات ەتىڭىز، ميستەر ۋيلسون. كومەكشىڭىز... اناۋ الگى حابارلاندىرۋدى كورسەتكەن ادام سىزدە كوپتەن جۇمىس ىستەي مە؟
— ونىڭ مەندە جۇمىس ىستەي باستاعانىنا سول تۇستا ايعا جۋىق ۋاقىت بولعان.
— ونى قايدان تاۋىپ الدىڭىز؟
— ول ماعان گازەتكە بەرگەن قۇلاقتاندىرۋىم بويىنشا كەلدى.
— قۇلاقتاندىرۋعا جالعىز سول عانا كوڭىل اۋدارىپ پا؟
— جوق، ون شاقتى ادام.
— باسقانى ەمەس، سونى تاڭداۋىڭىزعا نە سەبەپ؟
— سەبەبى ىجداعاتتى كورىندى جانە كوپ اقى سۇراعان جوق.
— ءسىزدى وعان جارتى ايلىق تولەۋ مۇمكىندىگى قىزىقتىردى ما؟
— راس.
— ۆينسەنت سپەللينگ دەگەن قانداي ادام ءوزى؟
— تاپالتاق، دەمبەلشە، ىلدىم-جىلدىم. جاسى وتىزعا تاياپ قالعانىمەن، بەت-اۋزىندا ءبىر تال قىلشىق جوق. ماڭدايىندا اقشىلتىم داق بار - قىشقىلدىڭ كۇيدىرگەن ورىنى.
حولمس بويىن تىكتەدى. تىنىشى كەتە باستاعانى سەزىلدى.
— ءوزىم دە سونداي دەپ ويلاعام! - دەدى ول - قۇلاعىندا سىرعاعا ارنالعان تەسىك بارىن بايقاعان جوقسىز با؟
— بايقادىم، سەر. ول مۇنى بالا كەزىندە الدەبىر سىعان ايەل تەسىپ كەتكەنىن ايتتى.
— ءھىم! - دەپ تۇنجىراعان حولمس، تەرەڭ ويعا شومعان كۇيى كرەسلونىڭ ارقالىعىنا شالقايدى. - ول ءالى سىزدە قىزمەت ىستەي مە؟
— ءيا، سەر، ونى الگى ازىردە عانا كورگەم.
— كەڭسەدە بولماعان كەزىڭىزدە شارۋانى اقساتىپ العان جوق پا؟
ولاي دەپ ايتا المايمىن، سەر. جالپى، ەرتەڭگىلىك ۋاقىتتا نەسيە كاسساسىندا ىستەيتىن ءىس جوقتىڭ قاسى.
جارايدى، ميستەر ۋيلسون. بىرەر كۇننەن كەيىن وزىڭىزگە قاجەت نارسەنى حاباردار ەتۋ قۋانىشىنا يە بوپ قالارمىن. سەنبى... دۇيسەنبىدە ءبارىن بىلەتىن بولارمىز.
— ال، ۆاتسون، بۇل ايتىلعانداردان قانداي ءتۇيىن ءتۇيدىڭىز؟ — دەدى حولمس، كليەنتىمىز كەتكەننەن كەيىن.
— ەشقانداي ءتۇيىن تۇيگەن جوقپىن، - دەدىم اعىمنان جارىلىپ. - بۇل ءىس ماعان جان بالاسى تۇسىنبەيتىن قۇپيا سەكىلدى كورىنىپ تۇر.
— جالپىعا ورتاق ەرەجە مىناداي، - دەدى حولمس، - وقيعا نەعۇرلىم ادەتتەن تىس وعاش بولسا، ونىڭ قۇپياسى دا سوعۇرلىم از بولادى. اسىرەسە وسىنداي قارابايىر، ەشقانداي ەرەكشەلىگى جوق قىلمىستاردى اشۋ زور قيىندىققا تۇسەدى؛ قازىڭ توپتىڭ اراسىنان ۇسقىنسىز ادامدى ىزدەپ تابۋ قانداي قيامەت بولسا، بۇل دا سونداي قيامەت. ءبىراق، بۇل وقيعاعا بايلانىستى جايباسارلىققا جول بەرمەۋىم كەرەك.
سوندا نە ىستەمەكشىسىز؟ - دەپ سۇرادىم مەن. تەمەكى تارتپاقپىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى ول. - بۇل دالمە-دال ءۇش قورقوردى تۇگەسەتىن ۋاقىتتا شەشىلەتىن جۇمباق. مەنىمەن ەلۋ مينۋتتاي سويلەسپەۋىڭىزدى وتىنەم.
ول جۇدەڭدەۋ تىزەسىن يمەكتەۋ كەلەتىن مۇرنىنا قاراي جاقىنداتىپ العان كۇيى كرەسلوعا بۇرىسە جايعاستى؛ وسىلاي كوزىن تارس جۇمىپ، قىشتان جاسالعان، بەيمالىم ءبىر قۇستىڭ تۇمسىعىنا ۇقساس قارا قورقورىن ىلگەرى ۇمسىندىرعان كۇيى ۇزاق وتىردى. ونى قالعىپ كەتكەن شىعار دەپ ويلاعام، ءوزىم دە مۇلگي باستاعام، ءبىراق سول مەزەت ول نىق شەشىمگە كەلگەن ادامشا ورنىنان اتىپ تۇرىپ، قورقورىن كاميننىڭ ۇستىنە قويدى.
— بۇگىن سەنت-دجەيمس-حوللدا ساراساتە وينايدى، - دەدى ءوزى. - بۇعان قالاي قارايسىز، ۆاتسون؟ ناۋقاستارىڭىز ءسىزدى بىرنەشە ساعاتقا بوساتا الا ما؟
— بۇگىن بوسپىن. جالپى، مەنىڭ قىزمەتىم ونشا كوپ ۋاقىت المايدى.
— ەندەشە، قالپاعىڭىزدى كيىنىڭىز، جۇرەيىك. مەنىڭ سيتيگە بارۋىم كەرەك، جول-جونەكەي ءبىر جەردەن جۇرەك جالعارمىز. كونسەرت باعدارلاماسىنان نەمىس مۋزىكاسى مول ورىن العان، ءبۇل ماعان فرانسۋز نەمەسە يتاليان اۋەندەرىنەن كوبىرەك ۇنايدى. نەمىس مۋزىكاسى تەرەڭ ويعا تولى كەلەدى، ماعان دا ءبىرقىدىرۋ نارسە جايىندا وي كەشۋ قاجەت بوپ تۇر.
ءبىز جەر استى تەمىر جولىمەن ولدەرسگەتكە دەيىن باردىق، ول جەردەن جاياۋلاتىپ ساكس-كوبۋرگ-سكۆەرگە جەتتىك - تاڭەرتەڭگىسىن بىزگە ءمالىم ەتىلگەن وقيعالار وسى كوشەدە وتكەن-دى.
ساكس-كوبۋرگ-سكۆەر - اريستوكراتيالىق ستيلگە ۇقساپ باعۋعا تىراشتانعان شاعىن عانا شالا ۇيقىلى الاڭ ەدى. ءتورت قاتار بوپ تىزىلگەن، كىر باسقان قوس قاباتتى كىرپىش ۇيلەردىڭ تەرەزەسى ءارامشوپ تۇتاسىپ جاتقان تيتىمدەي باققا قارايتىن. قاۋلاي وسكەن ءارامشوپ اراسىنان بوي كوتەرگەن، ءتۇسى وڭىپ كەتكەن بىرنەشە لاۆر بۇتاسى تۇتىنگە تولى بىلعانىشتى اۋامەن ارپالىستى كۇرەسكە ءتۇسىپتى. سارعىش بوياۋعا شىلانعان ءۇش شار مەن بۇرىشتاعى "دجابەز ۋيلسون" دەيتىن اق سىرمەن جازىلعان جازۋى بار، كۇلگىن ءتۇستى ماڭدايشا جيرەن شاشتى كليەنتىمىزدىڭ كەڭسەسى تاپ وسى جەردە ەكەنىن كورسەتىپ تۇر ەدى.
شەرلوك حولمس ەسىك الدىنا كەلىپ توقتاپ، باسىن ءبىر جاعىنا قاراي قيسايتىپ ۇستاعان كۇيى وعان قادالا قاراپ قالدى، جارتىلاي جۇمىق قاباعىنىڭ استىنان كوزىنىڭ وتتاي جايناپ تۇرعانى بايقالدى. سودان سوڭ ۇيلەرگە زەر سالا قاراعان كۇيى كوشەمەن جاي باسىپ ءجۇرىپ ءوتتى. نەسيە كاسساسىنىڭ الدىنا كەلگەن كەزدە قولىنداعى جىڭىشكە اسەم تاياعىمەن كوشەنىڭ تاس توسەمىن ءۇش قايتارا سوعىپ - سوعىپ جىبەردى، سودان سوڭ ەسىككە جاقىنداپ، ونى تىقىلداتىپ قاعا باستادى. ىلە-شالا ەسىك تە اشىلىپ، تازا قىرىنعان ەلگەزەك جاس ادام ىشكە كىرۋىمىزدى ءوتىندى.
— راقمەت سىزگە. وسى ارادان سترەندكە قالاي بارۋعا بولاتىنىن عانا سۇرايىن دەگەم، - دەدى حولمس.
— ءۇشىنشى بۇرىلىستان وڭعا، تورتىنشىدەن سولعا، - دەپ ميستەر ۋيلسوننىڭ كومەكشىسى جىلدام جاۋاپ قاتتى دا، ەسىكتى سارت ەتكىزىپ جاۋىپ الدى.
— تاقىس جىگىت! - دەدى حولمس قايتادان كوشە بويلاپ ءجۇرىپ كەلە جاتقان كەزىمىزدە. - بۇل ءوزى بۇكىل لوندوندا تاقىستىعى جاعىنان ءتورتىنشى، ال جۇرەكتىلىگى جاعىنان، ءتىپتى ءۇشىنشى ورىن الادى-اۋ دەپ ويلايمىن. ونىڭ جايىنان ءبىرشاما حاباردارمىن.
— شاماسى، ميستەر ۋيلسوننىڭ كومەكشىسى جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعىندا وزىندىك ءبىر ءرول وينايتىن شىعار، - دەدىم مەن. - ودان جول سۇراعاندا ونى جاقسىلاپ كورىپ الايىن دەگەن ويدا بولعانىڭىز انىق.
— جوعا، ونى ەمەس.
— سوندا نەنى؟
— تىزەلەرىن.
— نە كوردىڭىز سوندا؟
— كوكسەگەن نارسەمدى.
— ال كوشەنىڭ توسەمىن نەگە سوققىلادىڭىز؟
— مەيىرىمدى مىرزام، ءقازىر بالپىلداپ سويلەيتىن ۋاقىت ەمەس، باقىلاۋ جۇرگىزەتىن ۋاقىت. ءبىز جاۋ جاتاعىندا جۇرگەن بارلاۋشىمىز. ساكس-كوبۋرگ-سكۆەر جايىندا ازدى-كەم مالىمەت الدىق. ەندى وعان قارسى بەتتەن جاناساتىن كوشەلەردى كورۋىمىز قاجەت.
ساكس-كوبۋرگ-سكۆەر مەن بۇرىشتان اينالعان ساتتە كورگەنىمىزدىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق - بەينە اسەم ەتىپ سالىنعان سۋرەت پەن ونىڭ سىرت جاعى سەكىلدى ايتىپ جەتكىزگىسىز الشاق ەكەن. بۇرىشتىڭ ارعى جاعىندا ءسيتيدى سولتۇستىكپەن جانە باتىسپەن جالعاستىراتىن نەگىزگى كۇرە جولداردىڭ ءبىرى كوسىلىپ جاتتى. ءبۇل ۇلكەن كوشە بىر-بىرىنە قارسى باعىتتا قوس قاتار بوپ اعىلعان ەكيپاجعا لىق تولى بولاتىن، قاپتال جولدارمەن اسىعىس ادىمداعان جۇرگىنشىلەردىڭ قارا-قۇرا توبىرى ءوتىپ جاتىر. قاز-قاتار ورنالاسقان كوز جاۋىن الار دۇكەندەر مەن كەرەمەت ءساندى كەڭسەلەرگە قاراپ تۇرىپ وسى ۇيلەردىڭ سىرتىندا ادام جۇرمەيتىن قوراش الاڭ جاتىر دەگەندى كوز الدىڭا ەلەستەتۋدىڭ ءوزى قيىن ەدى.
— اسىقپاي قاراپ الۋىما مارحابات ەتىڭىز، - دەدى بۇرىشقا جەتىپ ايالداعان حولمس، سونى ايتىپ ءبىر ۇيدەن سوڭ ءبىر ءۇيدى زەيىن سالا زەردەلەي باستادى. - عيماراتتاردىڭ ورنالاسۋ ءتارتىبىن ەستە ساقتاپ قالعىم كەپ ءتۇر. لوندوندى زەرتتەۋ - اڭسارىم... ىم-م، اۋەلى مورتيمەردىڭ تەمەكى دۇكەنى، ودان سوڭ گازەت ساتاتىن دۇڭگىرشەك، ودان سوڭ قالا جانە قالا ماڭى بانكىنىڭ كوبۋرگتىك بولىمشەسى، ودان كەيىن ۆەگەتارياندىق رەستوران، سودان سوڭ ماك-فارلەيننىڭ كارەتا دەپوسى. ودان ءارى ەكىنشى ورام باستالادى... مىنە، دارىگەر، جۇمىسىمىز دا وسىمەن ءتامام! ەندى ازىن-اۋلاق كوڭىل كوتەرۋىمىزگە دە بولادى: بىزگە كەرەگى بۋتەربرود پەن ءبىر شىنىاياق كوفە - سوسىن ءلاززات الاتىن، جان راقاتىن تاباتىن، ۇيلەسىم ۇستەمدىك ەتەتىن، ءتۇرلى نارسەمەن باسىمىزدى قاتىرۋعا قۇشتار جيرەن شاشتى كليەنتتەر اۋلاق جۇرەتىن سكريپكا الەمىنە اتتانامىز.
دوسىم مۋزىكاعا ايرىقشا قۇمار ادام بولاتىن جانە ءتاۋىر ورىنداۋشى عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە اسا دارىندى سازگەر دە ەدى. راقاتقا باتىپ، سۇيرىكتەي ساۋساقتارىن مۋزىكا ىرعاعىنا ساي اقىرىن قوزعالاقتاتىپ، كەشتىڭ ۇزىنا بويىندا كرەسلودا تىرپ ەتپەستەن وتىردى دا قويدى؛ جايدارى كەيىپتە كۇلىمدەگەن كەلبەتىنە، بۋالدىر تارتقان جانارىنا قاراپ ونى زاڭ بۇزۋشىلاردىڭ سوڭىنا تۇسۋگە كەز-كەلگەن ساتتە دايىن حولمس تىڭشى، ايلاكەر دە قاتىگەز حولمس دەي المايتىنسىڭ. ءبۇل كىسىنىڭ تاڭعالۋعا تۇرارلىق مىنەز-قۇلقىنىڭ ەكى ءتۇرلى باستاۋ كوزى بار ەدى. ونىڭ قايران قالدىرارلىق كورەگەندىگى مەن تاپقىرلىعى مىنەز-قۇلقىنىڭ باستى ەرەكشەلىگى پوەتيكالىق ىڭعايدا وي ورنەكتەۋگە بەيىمدىلىگىمەن تايتالاس نەگىزىندە قالىپتاسقان-اۋ دەيتىن وي كەلەتىن ماعان ءجيى-جيى. بەيمارال مامىراجاي حالدە وتىرعان جەرىنەن قولما-قول وزگەرىپ، كەۋدەسىن كەرنەگەن قايراتتى قايدا جىبەرەردى بىلمەي بۋىرقانىپ شىعا كەلۋ ادەتكە اينالعان نارسەسى ەدى، سونداي-اق مەن ونىڭ ويىندا دانەڭە جوق، جاعاسى جايلاۋ حالدە جاڭا تۋىنداعان اۋەندەرىمەن جانە نوتالارىمەن اينالىسىپ جۇرگەن ناق وسى كۇندەردە باسقا كۇندەرگە قاراعاندا شەكتەن تىس راقىمسىز بوپ كەتەتىنىن دە جاقسى بىلەتىنمىن. ءىز كەسۋگە دەگەن ىنتىزارلىعى تۇتقيىلدان لاپ ەتىپ تۇتانىپ باسى - ءبۇتىن باۋراپ الاتىن، ءبىر وزىنە عانا ءتان پارمەندى پايىم پاراساتى ودان ارمەن شيرىعىپ ينتۋيسيا دارەجەسىنە يە بولاتىن، ءسويتىپ ونىڭ ادىس-تاسىلىنەن بەيحابار جاندار كوز الدىندا تۇرعان ءبۇل ادامدى كوپ پەندەنىڭ ءبىرى ەمەس، الدەنەندەي ايرىقشا جاراتىلعان جان يەسى دەپ ويلاي باستايتىن. سەنت-دجەيمس-حوللداعى كونسەرت كەزىندە سىرتتاي باقىلاپ وتىرىپ ونىڭ مۋزىكانى قالايشا جان-تانىمەن بەرىلە تىڭداعانىن كوردىم، سونى كورىپ، ءبۇل كىسى سوڭىنا تۇسكەندەردىڭ سورى بەس ەلى ەكەنىن ءتۇسىندىم.
— دارىگەر، ۇيگە قايتپاقسىز عوي، شاماسى؟ - دەدى ول كونسەرت اياقتالعاننان كەيىن.
— ارينە.
— ال ماعان تاعى ءبىر شارۋامەن شۇعىلدانۋ قاجەت بوپ تۇر. ءبۇل ءۇش-تورت ساعاتتاي ۋاقىت الماق. كوبۋرگسكۆەردە بولعان وقيعانىڭ ءقاۋىپتى سالدارى بار.
— ءقاۋىپتى دەيسىز بە؟
— وندا اسا قاتەرلى قىلمىس ىسكە اسقالى جاتىر. دەگەنمەن، الدىن الۋعا ۇلگەرەتىن شىعارمىز دەگەن ءۇمىتىم بار. الايدا بۇگىن كۇننىڭ سەنبى بولۋى از-ماز قولبايلاۋ جاساعالى ءتۇر. ايتپاقشى، كەشكىسىن ماعان قولعابىس كومەگىڭىز قاجەت بوپ قالۋى ىقتيمال
— قاي شامادا؟
— ساعات وندارعا تامان.
— تۋرا ساعات وندا بەيكەر-ستريتتەن تابىلايىن.
— بوپتى. بۇنىڭ قاتەرلى شارۋا ەكەنى ەسىڭىزدە بولسىن، دارىگەر. ارميالىق ريەۆولۆەرىڭىزدى قالتاڭىزعا سۇعا سالىڭىز.
ول ماعان قولىن بۇلعادى، سوسىن جالت بۇرىلدى دا، قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا ءنوپىردىڭ اراسىنا ءسىڭىپ عايىپ بولدى.
مەن ءوزىمدى وزگەلەردەن اقىماق سانامايمىن، سويتسەم دە شەرلوك حولمسپەن ىستەس بولعان ساتتەردە ءوزىمدى سۋ مي بىرەۋ سەكىلدى سەزىنىپ، ەڭسەم ءتۇسىپ كەتەدى. ويتكەنى ول نە ەستىسە مەن دە سونى ەستىپ، ول نە كورسە مەن دە سونى كورىپ تۇردىم عوي، الايدا ونىڭ قانداي وقيعا ورىن العانىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە الدا قانداي وقيعالار ورىن الاتىنىن دا اڭعارىپ قويعانداي كورىنەتىنى قايران قالدىرادى، ال ماعان مۇنىڭ ءبارى سول ءاۋ باستا ەستىگەندەي اقىلعا سىيىمسىز انشەيىن بىردەڭە سياقتى بوپ قالا بەرەدى.
كەنسينگتونداعى ۇيىمە قاراي بارا جاتقان جولىمدا "بريتانيا ەنسيكلوپەدياسىن" كوشىرۋشى جيرەننىڭ ادام تاڭعالارلىق اڭگىمەسىن دە، ساكس-كوبۋرگسكۆەرگە بارعانىمىزدى دا، حولمستىڭ قوشتاساردا وزىمە ايتقان كىسى شوشيتىن ءسوزىن دە - ءبارىن تۇگەل تاعى ءبىر مارتە وي ەلەگىنەن وتكىزدىم. وسىناۋ تۇنگى جورىق نە ءۇشىن كەرەك بولدى ەكەن جانە مەن نەلىكتەن قارۋ اسىنىپ كەلۋگە ءتيىسپىن؟ قايدا بارماقپىز، نە ىستەمەكپىز؟ راس، حولمس ماعان نەسيە كاسساسى قوجايىنى كومەكشىسىنىڭ قانداي قىلمىستان دا قايمىقپايتىن ءقاۋىپتى ادام ەكەنىن ەمەكسىتكەن ەدى. ءبىراق بۇل جۇمباقتاردىڭ شەشۋىن تاپپاق بوپ قانشا تىرىسقانىممەن ەشتەڭە وندىرە المادىم، سوسىن وسىنىڭ ءبارىن وزىمە ەگجەي-تەگجەيلى ءتۇسىندىرىپ بەرەتىن ءتۇندى كۇتۋدى ۇيعاردىم.
توعىزدان ون بەس كەتكەندە ۇيدەن شىقتىم دا، گايد پارك پەن وكسفورد-ستريتتى كەسىپ ءوتىپ بەيكەر-ستريتكە تاپ بولدىم. ەسىك الدىندا ەكى كەب تۇر ەكەن، اۋىز ۇيگە كىرگەنىمىزدە جوعارى جاقتان شىعىپ جاتقان داۋىستاردى قۇلاعىم شالدى. حولمسقا ەكى ادام كەلىپتى، سولارمەن قىزدى-قىزدى اڭگىمەگە كىرىسىپ كەتىپتى. بىرەۋىن بۇرىننان تانيتىنمىن، ول – پوليسيا اگەنتى پيتەر دجونس بولاتىن؛ ەكىنشىسى جالتىراعان سيليندر مەن كوز ۇيالاتىنداي كىرشىكسىز فراك كيگەن ۇزىن بويلى، اشاڭ، قاباعى تۇكسيگەن بىرەۋ ەدى.
— مىنە، ەندى باسىمىز تۇگەلدەندى! - دەدى بۇرشاق ءتۇستى كۇرتەسىنىڭ ىلگەگىن سالىپ، سورەدەن سابىنا قورعاسىن قۇيىلعان اڭشىنىڭ شولاق قامشىسىن الىپ جاتقان حولمس. ۆاتسون، ءسىز سكوتلاند-ياردتا ىستەيتىن ميستەر دجونستى بۇرىننان بىلەسىز عوي دەپ ويلايمىن. سىزگە ميستەر مەرريۋەزەردى تانىستىرىپ قويۋعا رۇقسات ەتىڭىز. ميستەر مەرريۋەزەر تۇنگى جورىعىمىزدا بىزبەن بىرگە بولماقشى.
— بايقاپ تۇرعانىڭىزداي، دارىگەر، ميستەر حولمس ەكەۋمىز قايتادان بىرلەسىپ ءىز كەسۋگە كىرىستىك، - دەدى دجونس كىسىگە مەنمەنسي، مۇسىركەي قارايتىن ادەتىنشە. - اڭشىلىقتى ودان ارتىق ەپتەيلى باستايتىن ەشكىم جوق. الايدى اڭدى ايداپ شىعۋ ءۇشىن وعان ءتىس قاققان تازىنىڭ كومەگى قاجەت بولادى.
— اڭنىڭ ورنىنا الدەنەندەي ءبىر ۇيرەكتى اتىپ الىپ جۇرمەيىك، - دەدى ميستەر مەرريۋەزەر تۇنەرىپ.
— ميستەر حولمسقا سەنۋىڭىزگە ابدەن بولادى، سەر، - دەدى پوليسيا اگەنتى ەسىركەي سويلەپ. -ونىڭ ءوزى ويلاپ تاپقان ءادىس-تاسىلى بار، الايدا ءبۇل ادىستە، ايتا كەتكەنىم ارتىق ەتپەس، تۇيسىك پەن قيالعا جول بەرۋشىلىك بايقالىپ قالادى، سولاي بولا تۇرعانىمەن ويداعىداي ناتيجە بەرىپ ءجۇر. شولتونىڭ ولىمىنە قاتىستى ءىس پەن اگرونىڭ التىن-كۇمىس اشەكەيلەرىنە بايلانىستى وقيعالاردا پوليسيا جاڭساقتىق جاساپ، ءبۇل كىسىنىڭ جورامالى دۇرىس بوپ شىققانى بار، مۇنداي جايلاردىڭ ءجيى كەزدەسىپ تۇراتىنىن مويىنداماسقا بولمايدى.
— بۇل اڭگىمەنى مىنا ءوزىڭىز ايتىپ تۇرعان بولساڭىز، ميستەر دجونس، - وندا تاپ سولاي ەكەنىنە ەش كۇمان جوق، - دەپ ىزەت بىلدىرە سويلەدى بەيتانىس. — ايتسە دە، شىنىمدى ايتايىن، كۇندە وينايتىن روببەرىمنەن بۇگىن قول ءۇزىپ قالاتىنىم كوڭىلىمدى كونشىتپەي تۇر. بۇل سوڭعى جيىرما جەتى جىل ىشىندەگى كارتا ويىنىڭسىز وتكىزبەكشى العاشقى سەنبىلىك كەشىم.
— بۇگىنگى ويىنعا تىگىلگەن كون قارتاڭىزداعىدان الدەقايدا قوماقتىلاۋ، - دەدى شەرلوك حولمس، - وعان قوسا، ويىننىڭ ءوزى دە قىزىقتىراق. كوننىڭ كولەمى، ميستەر مەرريۋەزەر، وتىز مىڭ فۋنت ستەرلينگكە تەڭ. ال سىزگە بۇيىرماقشى كون، دجونس، ءوزىڭىز كوپتەن قولعا تۇسىرە الماي جۇرگەن ادام.
— ءيا، دجون كلەي - كىسى ءولتىرۋشى، ۇرى-قارى، جالعان اقشا جاساۋشى، - دەدى دجونس. - ول ءالى جاس، ميستەر مەرريۋەزەر، ايتسە دە، ءقازىردىڭ وزىندە ناعىز باۋكەسپە قىلمىسكەر سانالادى. لوندوندا باسقا ەشكىمگە ەمەس، تاپ سونىڭ قولىنا بۇعاۋدى قۋانا-قۋانا سالعان بولار ەم. وندىردەي جاس ءبۇل دجون كلەي ايرىقشا تاعدىر يەسى. اتاسى گەرسوگ بولعان ادام، ءوزى يتون مەن وكسفوردتا وقىعان. ساۋساعى قانداي ەپتەيلى بولسا، اقىل-ويى دا سونشالىق سۇڭعىلا -قالدىرىپ كەتكەن ءىزىن ادىم اتتاعان سايىن كەزىكتىرىپ جۇرسەك تە، ءالى كۇنگە قولعا تۇسپەي كەلەدى. وسى اپتادا شوتلانديادا ءۇيدىڭ كىلتىن بۇزىپ ۇرلىق جاساسا، كەلەسى اپتادا كورنۋەللدە جەتىمحانا قۇرىلىسىنا اقشا جيناۋمەن اينالىسىپ جاتادى. سوڭىنا تۇسكەنىمە تالاي جىل بولعانىمەن الپەتىن ءالى كۇنگە ءبىر كورگەن ەمەن.
— بۇگىن تۇندە ونى وزىڭىزبەن جۇزبە-جۇز كەزدەستىرۋ قۋانىشىنا يە بولارىم حاق. مەنىڭ دە ميستەر دجون كلەيدىڭ ەرلىك ىستەرىن بىرەر مارتە باقىلاۋىما تۋرا كەلگەن، ونى ەلدەگى ەڭ باۋكەسپە ۇرى دەگەن سوزىڭىزگە ابدەن قوسىلام... الايدا، ساعات وننان كەتىپتى، جولعا شىعار ۋاقىت جەتتى. سىزدەر ءبىرىنشى كەبكە وتىرىڭىزدار، ال ءبىز ۆاتسون ەكەۋىمىز ەكىنشىسىنە مىنەيىك.
جول بويى شەرلوك حولمس كوپ سويلەي قويمادى: ورىندىعىنا شالقايا جايعاسىپ العان كۇيى بۇگىن كونسەرتتە ەستىگەن اۋەندەرىن اقىرىن ىسقىرىپ ايتۋمەن بولدى. گازبەن جارىقتاندىرىلعان شەتسىز دە شەكسىز يۋ-قيۋ كوشەلەرمەن ءجۇرىپ وتىرىپ اقىرى فاررينگتون-ستريتكە دە جەتتىك.
كەلىپ تە قالدىق، - دەدى دوسىم. - انا مەرريۋەزەر دەگەن كىسى - بانك ديرەكتورى، ءىستىڭ ويداعىداي شەشىلۋىنە مەيلىنشە ىنتالى ادام. دجونستىڭ دا بىزگە پايداسى تيمەك. كاسىبىنە قاتىستى شارۋاعا وراشولاقتاۋ، ايتسە دە ءوزى ءتاۋىر جىگىت. كۇمان كەلتىرۋگە بولمايتىن ءبىر قاسيەتى بار: بۋلدوگ سەكىلدى باتىل، شايان سياقتى جابىسقاق. بىرەۋ-مىرەۋدى قىسقاشىنا ىلىكتىرسە ءبىتتى - ءومىرى ايىرىلمايدى... Miنe، ءبىز دە كەلدىك، انالار الدەقاشان جەتىپتى.
تاڭەرتەڭ ءوزىمىز بولعان، كولىگى دە، ادامى دا كوپ ىعى-جىعى كوشەگە كەلىپ توقتاعان ەدىك. ارباكەشتەرمەن ەسەپ تىرىسقان سوڭ، ميستەر مەرريۋەزەردىڭ سوڭىنان ەرىپ وتىرىپ الدەبىر ەنسىزدەۋ دالىزگە باس سۇقتىق، سوسىن اناۋ وڭ كىلتىمەن اشقان بۇيىردەگى ءبىر ەسىككە زىپ بەرىپ كىرىپ كەتتىك. الدىمىزدان تاعى ءبىر شولاقتاۋ ءدالىز شىقتى، ول قوماقتى تەمىر ەسىككە كەپ تىرەلەدى ەكەن. ونى اشقان سوڭ، بۇرالاڭ باسپالداقتىڭ تاس تەپكىشەكتەرىمەن تومەن ءتۇسىپ، تاعى ءبىر الگىندەگىدەي ۇلكەن ەسىككە كەلدىك. ميستەر مەرريۋەزەر توقتاپ فونار جاقتى دا، ءبىزدى توپىراق ءيىسى شىعىپ تۇرعان تاس قاراڭعى دالىزبەن باستاي جونەلدى. تاعى ءبىر ەسىكتەن وتكەن سوڭ، سەبەتتەر مەن ايدىك جاشىكتەرگە تولى اۋماقتى جەرتولەگە تاپ بولدىق.
— مۇندا جوعارىدان كىرۋ وڭاي شارۋا ەمەس، - دەدى فوناردى كوتەرىپ، توبەنى شولىپ وتكەن حولمس.
— تومەننەن دە كىرە المايدى، - دەدى ميستەر مەرريۋەزەر، ەدەنگە توسەلگەن تاس تاقتالاردى ءساندى تاياعىمەن تىق-تىق ۇرىپ. سوسىن: - اۋ، نە سۇمدىق! مىنانىڭ استى قۋىس سياقتى وي دىبىسىنا قاراعاندا! - دەپ تاڭدانا داۋىستاپ جىبەردى.
— شۋ شىعارماۋىڭىزدى وتىنەر ەدىم سىزدەن، - دەدى حولمس اشۋلى ۇنمەن. - ءسىزدىڭ قىرسىعىڭىزدان بۇكىل ارەكەتىمىز ءساتسىز اياقتالۋى مۇمكىن. راقىم ەتىپ، ءبىر جاشىككە جايعاسىڭىز، بىزگە بوگەت جاساماڭىز.
ماڭعازداۋ ميستەر مەرريۋەزەر جابىرلەنگەن كەيىپتە سەبەتكە بارىپ وتىردى، ال جەرگە تىزەرلەي كەتكەن حولمس فونار مەن ۇلكەيتكىش شىنىنى پايدالانىپ تاس تاقتالار اراسىنداعى ساڭىلاۋدى زەردەلەۋگە كىرىستى. زەرتتەۋ جۇمىسىنىڭ ناتيجەسىنە كوڭىلى تولعانداي بولعان ول سالدەن كەيىن ورنىنان تۇرىپ ۇلكەيتكىش شىنىسىن قالتاسىنا سالىپ قويدى.
— ءالى ءبىر ساعاتتاي ۋاقىتىمىز بار، - دەدى حولمس. قادىرمەندى ءوسىمقور ۇيقىعا بوي الدىرعانشا ولار ىسكە كىرىسە قويماس. Miنe، سودان كەيىن بارىپ قانا ولار قارا تەر بوپ قيمىلداماق، سەبەبى شارۋا نەعۇرلىم ەرتەرەك ءتامامدالسا، قارا باتىرىپ قاشىپ كەتۋگە دە سوعۇرلىم كوپ ۋاقىت قالماق... ءوزىڭىز دە بايقاپ ۇلگەرگەن شىعارسىز، دارىگەر، ءبىز لوندوندىق ەڭ باي بانكتەردىڭ ءبىرىنىڭ قالالىق بولىمشەسىنىڭ قويماسىندا تۇرمىز. ميستەر مەرريۋەزەر - بانك باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى، بۇل كىسى بىزگە قايمىعۋ بىلمەيتىن قاراقشىلاردىڭ مىنا قويماعا نەلىكتەن تاپ قازىرگى كەزدە توتەنشە نازار اۋدارىپ جۇرگەنىنىڭ سەبەبىن ءتۇسىندىرىپ بەرەدى.
— مۇندا فرانسۋزدىق التىنىمىزدى ساقتاپ وتىرمىز، - دەدى ديرەكتور سىبىرلاپ. - ونى توناپ كەتۋگە ارەكەت جاسالاتىنى جايىندا بۇعان دەيىن بىزگە الدەنەشە مارتە قۇلاققاعىس ەتىلگەن بولاتىن.
— فرانسۋزدىق التىن دەيمىسىز؟
— ءيا. بىرنەشە اي بۇرىن بىزگە اينالىمعا سالاتىن قاراجات قاجەت بولعان، سول سەبەپتى فرانسۋز بانكىنەن وتىز مىڭ ناپولەوندور قارىز العانبىز. كەيىن بىزگە قوسىمشا قاراجات قاجەت بولماي قالدى، اقشانىڭ بۋماسىن دا شەشپەگەنىمىز، ونىڭ ءالى كۇنگە وسىندا جاتقانى كوپشىلىككە ءمالىم بوپ ۇلگەردى. مىنا ءوزىم وتىرعان سەبەتتە ەكى مىڭ ناپولەوندور جاتىر، ولار فولگا پاراقتارىنا ورالعان. ءبىر بولىمشەدە وسىنشاما التىننىڭ ساقتالۋى سيرەك كەزدەسەتىن جاعداي، سوندىقتان ديرەكتورلاردىڭ مازاسىزدانۋ سەبەبى دە، ارينە، تۇسىنىكتى عوي.
ولار مازاسىزدانار سەبەپتىڭ بارى راس، - دەپ قۇلاققاعىس ەتتى حولمس. ال بىزگە دايىندىق جاسايتىن ۋاقىت جەتتى. تاياۋداعى ءبىر ساعاتتىڭ ىشىندە ءبارى ءتامام بولار دەپ ويلايمىن. ميستەر مەرريۋەزەر، مىنا فوناردى بىردەڭەمەن بۇركەي تۇرۋعا تۋرا كەلەر.
— سوندا تاس قاراڭعىدا وتىرماقپىز با؟
— باسقا امال جوق. مەن ءبىر قات كارتا الا شىققام، بۇل اراعا ءتورت ادام جينالۋىمىز سەبەپتى ءبىر روببەر ويناۋىمىزعا دا بولار ەدى. ءبىراق، دۇشپاننىڭ قاپىسىز دايىندالعانىن كورىپ تۇرمىن، سوندىقتان جارىقتى سول كۇيىندە قالدىرۋ قاتەرگە ۇشىراتۋى مۇمكىن. ءارقايسىسىمىز ءوز ورنىمىزعا ورنالاسايىق. ولار قورقۋدى بىلمەيتىن جاندار، كۇتپەگەن جەردەن تاپ بەرەتىن بولساق تا، ساقتىق جاساماساق سان سوقتىرىپ كەتۋى عاجاپ ەمەس. مەن مىنا سەبەتتىڭ ارتىندا بولايىن، سىزدەر انا تۇرعاندارىنىڭ تاساسىنا تىعىلىڭىزدار. توناۋشىلارعا شام جارىعىن تۇسىرگەن ساتىمدە ارپا باس سالىڭىزدار. ەگەر ولار وق اتا باستاسا، ۆاتسون، ويلانباستان ءسىز دە اتىڭىز.
مەن ريەۆولۆەرىمدى وقتاپ، ونى جاشىك قاقپاعىنىڭ ۇستىنە قويدىم دا، ءوزىم سونىڭ تاساسىنا جاسىرىندىم. حولمس فوناردى تۇمشالادى، ءسويتىپ اينالامىزدا كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىلىق ورنادى. راس، قىزعان مەتاللدىڭ ءيىسى فوناردىڭ سونبەگەنىن، جارىقتىڭ كەز كەلگەن ساتتە جارق وتە قالاتىنىن ەسكە ساپ ءتۇر ەدى. ءۇنسىز كۇتىپ وتىرۋدان جۇيكەم جۇقارىپ، قاراڭعىلىق پەن جەر استىنىڭ سالقىن سىزى ەڭسەمدى تۇسىرە باستاعان.
— ولاردىڭ شەگىنەر جولى جالعىز-اق - كەيىن قاراي ءۇي ارقىلى ساكس-كوبۋرگ-سكۆەرگە شىقپاق، - دەپ سىبىرلادى حولمس. - وزىڭىزگە ايتقان ءوتىنىشىمدى ورىنداعان شىعارسىز، دجونس؟
— ءۇيدىڭ كىرە بەرىسىندە ينسپەكتور مەن ەكى پوليسمەن تۇر.
— ەندەشە، تەسىك اتاۋلىنىڭ ءبارىن تىعىنداعان بولدىق. ەندى تەك ءۇنسىز توسىپ وتىرۋ عانا قالدى.
ۋاقىتتىڭ ءوتىپ بولماعانى-اي! كەيىن بىلگەنىمدەي، بار-جوعى ءبىر جارىم ساعاتتاي عانا توسىپپىز، ءبىراق سول كەزدە ماعان ءتۇن ءوتىپ تە كەتكەندەي، جوعارىدا تاڭ اتىپ كەلە جاتقانداي كورىنگەن. اياعىم ۇيىپ، قاقساپ بارا جاتسا دا، قىبىر ەتىپ قوزعالۋدان قورىقتىم؛ جۇيكەم مەيلىنشە شيرىعىپ كەتكەن-دى، ال ەستۋ قابىلەتىمنىڭ اسقىنعانى سونشا، ەتجەڭدى دجونستىڭ تەرەڭ دە باسەڭ دەم الۋىن بانك ديرەكتورىنىڭ ىزىڭدى تىنىسىنان اجىراتىپ وتىردىم. جوىىىىك قالتارىسىنداعى ورنىمنان ەدەننىڭ ءبىر بولەگى كورىنىپ تۇرعان، كەنەت سول ارادان، تومەننەن، جارىقتىڭ جالتىلىن كوزىم شالدى.
ءاۋ باستا ءبۇل بولار-بولماس قانا ۇشقىن ەدى. ۇزاماي ۇشقىن سارعىلتىم جولاققا اينالدى. سوسىن ەدەننەن ەلەۋسىز تۇردە ساڭىلاۋ پايدا بولدى، ءسويتىپ جارىققا شىلانعان كەڭىستىكتىڭ قاق ورتاسىنان ايەلدىڭ قولىنداي نازىك، اپپاق، قول شىعىپ، الدەبىر نارسەنى قارماۋعا تىرىسقانداي قيمىل جاساي باستادى. ساۋساعىن جىبىرلاتۋمەن بولعان قول ەدەننەن ءبىر مينۋتتاي دەرلىك سورايىپ شىعىپ تۇردى. ودان سوڭ قالاي پايدا بولسا سولاي عايىپ بولدى دا، توڭىرەكتى قايتادان قاراڭعىلىق باستى، تاقتالار اراسىنداعى ساڭىلاۋدان عانا بولىمسىز ساۋلە كورىنىپ تۇردى.
الايدا قاس قاعىم ساتتەن كەيىن اقشىلتىم، جالپاق تاس تاقتانىڭ ءبىرى سىقىرلاعان قاتتى دىبىس شىعارىپ اۋدارىلىپ ءتۇستى دە، فوناردىڭ جارىعىنا شومىلعان تورت بۇرىشتى ويىق پايدا بولدى. ول جەردەن جاس جىگىتتىڭ ساقال-مۇرتى تەگىس ەتىپ الىنعان الپەتى ايان بەردى؛ بەيتانىس جان-جاعىنا ءجىتى قارانىپ الدى، سودان سوڭ ويىقتىڭ ەكى شەتىنەن تىرەنىپ جوعارى تارتىلا باستادى؛ اۋەلى يىعى، سوسىن كەۋدەسى كورىندى، ءسويتىپ مىنە ەندى تىزەسىن دە ەدەنگە باستى. كەلەسى ساتتە بەيتانىس تۇرەگەلىپ تۇردى، سوسىن ءوزى سەكىلدى الاسا بويلى، ەپتەيلى، قۋقىل ءوڭدى، جالىنداي بۇرقىراعان جيرەن شاشتى جولداسىنا جوعارى شىعۋعا جاردەمدەسە باستادى.
ءبارى ويداعىداي، - دەپ سىبىر ەتتى ول - قاشاۋ مەن قاپشىقتار سەندە مە؟.. ءاي، انتۇرعان-اي!.. سەكىر، ارچي، سەكىر، مەن ەسەمدى جىبەرمەيمىن.
تىعىلعان جەرىنەن اتىپ شىققان شەرلوك حولمس ونى جاسىنان الا ءتۇستى. ەكىنشى ۇرى ىنگە سۇڭگىپ كەتتى؛ دجونس ونى ۇستاپ قالۋعا تىرىسقان، ءبىراق، شاماسى، ونىسىنان ەشتەڭە شىقپادى-اۋ دەيمىن. جىرتىلعان ماتانىڭ دىبىسىن قۇلاعىم شالدى. ريەۆولۆەر وقپانى جالت ەتتى، ءبىراق حولمس اڭشىلار قامشىسىمەن قارسىلاسىن قولىنان وسىپ جىبەردى دە، ريەۆولۆەر تاس ەدەنگە سالدىر-كۇلدىر ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى.
بوسقا ارامتەر بولماڭىز، دجون كلەي، - دەدى حولمس سىپايى عانا. - قولعا ءتۇستىڭىز.
كورىپ تۇرمىن، - دەپ جاۋاپ قاتتى اناۋ اسپاي-ساسپاي. - ءبىراق سەرىگىم قۇتىلىپ كەتتى، پيدجاگىنىڭ ەتەگىن عانا ۇستاپ قالدىڭىزدار.
— ەسىك سىرتىندا ونى ءۇش ادام توسىپ تۇر، - دەدى حولمس.
— سولاي ما ەدى؟ ءبارى ەسكەرىلگەن ەكەن! قۇتتىقتايمىن ءسىزدى.
— مەن دە ءسىزدى قۇتتىقتايمىن. جيرەن شاشتىلار جونىندە ويلاپ تاپقانىڭىز اجەپتاۋىر تىڭ نارسە ەكەن.
— ءقازىر سەرىگىڭىزبەن قايتا تابىساسىز، - دەدى دجونە. - ىنگe سۇڭگۋگە ىلكىمدى-اق ەكەن ءوزى، مەن سياقتى ەمەس. ال ءقازىر قولىڭىزدى بۇعاۋلايمىن.
— تارتىڭىز جەركەنىشتى قولىڭىزدى! جۋىسپاڭىز ماعان! - دەدى وعان تۇتقىنىمىز قولىنا بۇعاۋ سالىنعاننان كەيىن. - مەنىڭ كورول تۇقىمىنان ەكەنىمدى ءسىز، بالكىم، بىلمەيتىن شىعارسىز. مەنى "سەر" دەپ اتاۋعا جانە "راقىم ەتىڭىز" دەپ سويلەۋگە ءتيىسسىز.
— ءجون ەكەن، - دەدى دجونس مىسقىلداي مىرس ەتىپ. - سەر، راقىم ەتىپ، جوعارى كوتەرىلىڭىزشى، سوسىن ءوزىڭىزدى، بيىك مارتەبەلىم، پوليسياعا الىپ باراتىن كۇيمەگە وتىرۋعا مارحابات ەتىڭىزشى.
— مىنە، ءبۇل باسقا اڭگىمە، - دەدى دجون كلەي بايسالدى كەيىپتە. سوسىن بىزگە باسىن ماڭعازدانا يزەپ قويدى دا، تىڭشىنىڭ الدىنا ءتۇسىپ الاڭسىز اياڭداي بەردى.
— ميستەر حولمس، - دەدى ءبىزدى قويمادان سىرتقا باستاپ كەلە جاتقان مەرريۋەزەر، - شىنىمدى ايتسام، مىنا قىزمەتىڭىز ءۇشىن بانكىمىزدىڭ وزىڭىزگە قانداي سىي-سياپات جاساۋى كەرەگىن بىلمەيمىن. بانكتى بۇرىن-سوڭدى بولماعان قيان-كەسكى توناۋدىڭ الدىن الدىڭىز.
— ميستەر دجون كلەيگە ەسەم كەتىپ جۇرگەن، - دەدى حولمس. - بۇگىنگى شارۋاعا بايلانىستى ازىن-اۋلاق شىعىندالعام، ونى، البەتتە، بانك ءوزى وتەي جاتار. ال باسقا جايلارعا كەلسەك، ىلۋدە ءبىر جولىعاتىن شىتىرمان وقيعانى باستان كەشتىم جانە جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى جايىنداعى تاماشا حيكايادان حاباردار بولدىم - وسىنىڭ ءوزى ماعان ۇلكەن سىيلىق...
— تۋراسىن ايتايىن، ۆاتسون، - دەپ باستادى اڭگىمەسىن شەرلوك حولمس ەرتەڭىنە تاڭەرتەڭ بەيكەر-ستريتتە سودالى سۋ قوسىلعان ۆيسكي ءىشىپ وتىرعان كەزىمىزدە، - جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى جايىنداعى الگى الابوتەن حابارلاندىرۋ مەن "بريتانيا ەنسيكلوپەدياسىن" كوشىرىپ جازۋدىڭ جالعىز عانا ماقساتى - نەسيە كاسساسىنىڭ نوگويلەۋ قوجايىنىن كۇن سايىن بىرنەشە ساعاتقا ۇيىنەن جىراقتاتۋ ەكەنىن ءاۋ باستان-اق اڭعارعام. ولاردىڭ تاڭداپ العان ءتاسىلى ارينە كۇلكى كەلتىرەرلىك، الايدا وسى ءتاسىلدىڭ ارقاسىندا ولار كوزدەگەن ماقساتىنا جەتتى. كلەيدىڭ بۇل جوسپاردى تۋىنداتقان ورالىمدى وي-قيالىنا سىبايلاسىنىڭ شاشىنىڭ ءتۇسى تۇرتكى بولعانىنا كۇمان جوق. اپتاسىنا ءتورت فۋنت - ۋيلسون سياقتىعا تاپتىرماس جەمتىك، مىڭداعان فۋنتتى قولعا ءتۇسىرۋدى كوزدەگەندەر ءۇشىن ءتورت فۋنت دەگەن نە، ءتايىرى! ولار گازەتكە قۇلاقتاندىرۋ جاريالادى، ءبىر الاياق كەڭسەنى ۋاقىتشا جالعا الدى، ەكىنشى الاياق قوجايىنىن سوندا بارۋعا ۇگىتتەپ كوندىردى، ءسويتىپ كۇندە تاڭەرتەڭ ەكەۋى ونىڭ ۇيدە جوقتىعىن پايدالانىپ قالۋعا مۇمكىندىك الدى. كومەكشىنىڭ جارتى اقىعا جۇمىس ىستەۋگە رازى ەكەنىن ەستىگەن بويدا-اق مۇنداي ىسكە بارۋ ءۇشىن ويلانۋعا تۇرارلىق سەبەپ بولۋعا ءتيىس ەكەنىن تۇسىنە قويدىم.
— ال، ولاردىڭ قانداي وي-جوسپارى بارىن قايدان ءبىلدىڭىز؟
ەگەر ۇيدە ايەل تۇراتىن بولسا، وندا مۇنى ادەتتەگى اشىنا جايلىققا سايار ەدىم. ءبىراق ايەل جوق، سوندىقتان مۇنداي جورامالعا جول جابىقتى. جيرەن كليەنتىمىزدىڭ كاسىبى - كۇيكى تىرلىك، پاتەرىندە دە وسىنداي كۇردەلى ويىندى باستاۋعا تاتيتىنداي تارتىمدى ەشتەڭە جوق. دەمەك، ولار ۇيدەن تىس جەردەگى الدەنەنى دىتتەگەن بولدى. ءبىراق، سوندا نەنى؟ سول ارادا كومەكشىنىڭ فوتو تۇسىرۋمەن اينالىسپاعانى، جەر قويماعا قايتا-قايتا بارعىشتاي بەرەتىنى ەسىمە تۇسە كەتتى. جەر قويما! مىنە، وسىناۋ شىم-شىتىرىق حيكايانىڭ كىلتى. ءبۇل ادام جايىندا مالىمەت جيناستىرىپ، ومىڭ لوندونداعى ەڭ وجەت تە قايسار قىلمىسكەر ەكەنىنە كوز جەتكىزدىم. سونىمەن، ونىڭ جەر قويمادا الدەنەندەي كۇردەلى ىسپەن شۇعىلدانعانى بەلگىلى بولدى، - ويتكەنى، وعان كۇنىنە بىرنەشە ساعاتتان ەكى اي بويى قاتارىنان جۇمىس ىستەۋگە تۋرا كەلدى عوي. سوندا ول نەمەن شۇعىلدانباق؟ ارينە، ءبىر-اق نارسەمەن: باسقا عيماراتقا جەر استى جولىن قازباق. وقيعا وتكەن ورىندى كورۋگە بارعان كەزىمىزدە وسىنداي تۇجىرىمعا كەلگەم. كوشەدەگى تاس توسەمىن تاياقپەن تىقىلداتقان كەزىمدە قاتتى تاڭىرقاعانسىز. مەن بولسام، جور استى جولى ءۇيدىڭ الدىنا قاراتا ما الدە اۋلاعا قاراتا ما - قاي باعىتتا قازىلعانىن بىلگىم كەلگەن. الدىڭعى جاقتا جوق بوپ شىقتى. ودان سوڭ مەن الگى ءۇيدىڭ ەسىگىن قاقتىم. كۇتكەنىمدەي-اق، ەسىكتى كومەكشى اشتى. ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا بۇرىن دا ءارقيلى تەكەتىرەس بولعان، ءبىراق بىر-بىرىمىزبەن ەشقاشان جۇزبە-جۇز كەزدەسپەگەن ەدىك. بۇل جولى دا ونىڭ بەتىنە قاراعام جوق. شالبارىن كورگىم كەلگەن. شالبارىنىڭ قانشالىقتى لاستانىپ، مىج-تىجى شىعىپ، تىزەلىگىنىڭ قىرقىلعانىن ءوزىڭىز دە بايقاۋعا ءتيىس ەدىڭىز. بۇل ونىڭ ۇزاق ساعاتتار بويى جەر قازعانىن دالەلدەيدى. ەندى جەر استى جولى قايدا باستايتىنىن انىقتاۋ عانا قالعان. بۇرىشتان اينالعان بويدا قالا جانە قالا ماڭى بانكىنىڭ ماڭدايشاسىن كورىپ، جۇمباقتىڭ جاۋابى تابىلعانىن ۇقتىم. كونسەرتتەن كەيىن ءسىز ۇيگە قايتقاندا مەن سكوتلاند-ياردقا، ول جەردەن بانك باسقارماسى ءتوراعاسىنا باردىم. ناتيجەسى وزىڭىزگە جاقسى ءمالىم.
— ال ولاردىڭ دالمە-دال وتكەن ءتۇنى توناۋعا تالپىنىس جاسايتىنىن قايدان ءبىلدىڭىز؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— ولار جيرەن شاشتىلار قاۋىمداستىعى كەڭسەسىن جاپقان كەزدە ءبىلدىم. بۇل - ميستەر دجابەز ۋيلسوننىڭ ۇيدە بار-جوعى ولارعا ەندى قاجەت بولماي قالعانىن بىلدىرەتىن، باسقاشا سوزبەن ايتقاندا، جەر استى جولى دايىن بولعان-دى. ولاردىڭ ۋاقىتتى بوسقا جوعالتپاۋعا تىرىساتىنى بەلگىلى؛ سەبەبى، بىرىنشىدەن، جەر استى جولى بارى ءبىلىنىپ قالۋى مۇمكىن ەدى، ال، ەكىنشىدەن، بانكتەگىلەردىڭ التىندى باسقا ءبىر ورىنعا اپارىپ قويۋى دا عاجاپ ەمەس-تى. ەڭ وڭتايلى كۇن - سەنبى بولاتىن، ويتكەنى دۇيسەنبىگە دەيىن التىننىڭ قولدى بولعانىن ەشكىم بايقامايتىن، ءسويتىپ بوي تاسالاۋ ءۇشىن ولاردا ءبىر تاۋلىك ۋاقىت قالاتىن. بانكىنى توناۋعا تاپ وسى تۇندە ارەكەت جاسالاتىنى جايىنداعى بايلامعا وسىلاي كەلدىم.
— وي - تۇجىرىمىڭىزدا تيتتەي كىنارات جوق! - دەپ داۋىستاپ جىبەردىم مەن شىن جۇرەكتەن ءتانتى بولىپ. - بىرىنەن ءبىرى تۋىنداعان سان قيلى جاعداياتتار، ءبىراق قاي-قايسىسى دا قيسىندى.
— بۇل وقيعا مەنى ەڭسە باسار ەنجارلىقتان قۇتقاردى، - دەپ اعىنان جارىلدى شەرلوك حولمس، ەسىنەپ الىپ. وكىنىشكە قاراي، زەرىگۋشىلىك بويىمدى قايتا بيلەي باستاعانىن بايقاپ وتىرمىن! بۇكىل ءومىرىم كۇندەلىكتى تىرلىكتىڭ ءىش پىستىرار ءبىرسارىندىلىعىنان قاشىپ قۇتىلۋ جولىنداعى ۇمتىلىستان تۇرادى. ءوزىم كەي-كەيدە شەشۋىن تاۋىپ جۇرگەن ۇساق-تۇيەك جۇمباقتاردىڭ وسىعان تيگىزەر سەپتىگى بار.
ءسىزدى ادامزات بالاسىنىڭ ناعىز جاناشىرى دەۋ كەرەك، - دەدىم مەن. حولمس يىعىن قومداپ قويدى:
— ازىن-اۋلاق پايدام تيسە شىنىمەن ءتيىپ تە جۇرگەن شىعار. گيۋستاۆ فلوبەردىڭ جورج ساندقا جازعان حاتىندا: I homme س"est rien - Ioeuvre س'est tout" دەگەنى بار عوي.
You Might Also Like
-
قازىرگى مەكتەپتە ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى سوڭعى وتىز جىلدا ۇنەمى وزگەرىستەرگە ۇشىراپ كەلەدى. جىل سايىن جاڭا باعدارلاما ەنگىزىلەدى، بىرەۋى جارايدى، بىرەۋى جاراماي قالادى. ءبىرىنشى سىنىپقا قابىلداۋدىڭ دا شار...
-
بالا — ادامنىڭ باۋىر ەتى. سوندىقتان ءاربىر اتا-انا ءوز بالاسىنىڭ باقىتتى، ءارى ءومىرى ساتتىلىككە تولى بولۋى ءۇشىن بارىن سالادى. ءبىراق كۇندەلىكتى قاربالاس تىرلىكپەن ءجۇرىپ، اقشا تولەپ، ءبىراق ە...
