كەمەل اقىن، كەمەڭگەر ويشىل
قازاقتىڭ باس اقىنى – اباي قۇنانبايەۆ. ودان اسقان بۇرىن-سوڭعى زاماندا قازاق بالاسىندا ءبىز بىلەتىن اقىن بولعان جوق...
اباي نە نارسەنى جازسا دا ءتۇبىرىن، تامىرىن، ىشكى سىرىن، قاسيەتىن قارماي جازدى. ءار نارسەنىڭ سىرىن، قاسيەتىن تەرەڭ سەزىنىپ جازعان سوڭ، ءسوزدىڭ ءبارى دە حالىققا تىرەلىپ، وقۋشىلاردىڭ بىلىمىنە سىن بولىپ، ەمتيحان بولىپ تابىلادى ( ا. بايتۇرسىنوۆ).
جەر بەتىندە تۇراتىن ءاربىر ۇلت ءوز ەلىنىڭ ۇلى اقىنىمەن ماقتانادى. مىسالعا، ورىستار پۋشكينمەن، اعىلشىندار شەكسپيرمەن ماقتانسا، ال، ءبىز، قازاقتار ۇلى ابايمەن ماقتانامىز.
بارشامىزعا بەلگىلى اباي – قازاق ادەبيەتىندەگى ۇلى تۇلعا، ماڭداي الدى اقىن ەكەنى، تاڭداۋلى تۋىندىلارى دۇنيە ءجۇزى پوەزياسىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىمەن دەڭگەيلەس تۇرعانى – بىلگەن ادامعا ايقىن شىندىق. سان عاسىرلىق باي پوەزياسى، ەل قامىن جوقتاعان جۇزدەگەن ەرەن جۇيرىك جىراۋ، جىرشى، اقىندارى بار قازاق ادەبيەتىندە اباي ورنىنىڭ ەرەكشە بولۋى تەگىن ەمەس.
اباي قۇنانبايەۆ 1845 جىلى قازىرگى شىعىس قازاقستان وبلىسى، اباي اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. ال، ابايدىڭ اكەسى قۇنانباي قارقارالى وكرۋگىنە اعا سۇلتان بولعان. سول ءۇشىن اباي، ەل بيلەۋ ىسىنە جاس كەزىنەن ارالاسىپ، شەشەندىك سوزدەردى كوپ قۇنتتاپ، ۇيرەنىپ، ورىندى جەرىندە ۇنەمى قولدانىپ جۇرەدى. نەگىزىنەن، ۇلى ويشىلدىڭ شەشەن بولىپ وسۋىنە ىقپالىن تيگىزگەن – اناسى ۇلجان مەن اجەسى زەرە. وسى كىسىلەردىڭ ارقاسىندا بەلگىلى فيلوسوف ومىرگە ادىلدىكپەن قاراپ، ادامداردى اراسىندا سىناپ، اراسىندا ماقتاپ، ءوز ولەڭدەرىنە قوسقان.
ابايدىڭ شىندىق دارىنى اسا قۋاتتى جانە سان قىرلى. ول – كەرەمەت سۋرەتكەر اقىن جانە سىرشىل ليريكانىڭ سيرەك كەزدەسەتىن شەبەرى.
ۇلى اقىننىڭ اقىندىق تۇلعاسىن، جان دۇنيەسىن، ارمان-مۇراتىن ەڭ تولىق، ەڭ تەرەڭ، ەڭ دۇرىس تانىتاتىن – ارينە، ونىڭ پوەزياسى، اسقاق شابىتتىڭ قۋاتىمەن جۇرەگىن جارىپ شىققان، ينەنىڭ جاسۋىنداي جاساندىلىعى جوق ولەڭدەرىنىڭ « جالىن مەن وتتان جارالعان سوزدەرى. اقىن جۇرەگىنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلايمىز دەسەك، ونىڭ پوەزياسىنا بار ىقىلاسىمىزبەن، ۇلكەن ىلتيپاتپەن زەر سالۋ قاجەت.
ۇلى ويشىلدىڭ شىعارمالارىندا، الدىمەن، مەيلىنشە مول، ءار قىرىنان كورىنەتىن، ارينە، اقىننىڭ ءوز بەينەسى، ءوز تۇلعاسى. ليريك اقىن قوعام ءومىرىنىڭ شىندىعىن ءوز كوڭىل-كۇيىن ءبىلدىرۋ ارقىلى، ءوز سەزىم تولقىنىستارى، وي-تولعامدارى ارقىلى تانىتادى. فيلوسوفتىڭ ءوز تۇلعا-بەينەسى ونى تەبىرەنتكەن وي-سەزىمدەردەن، ايتىلىپ، باياندالىپ وتىرعان ومىردەگى الۋان ءتۇرلى جاعدايلارعا، قوعامدىق ماسەلەلەرگە، ءار ءتۇرلى ادامداردىڭ ىس-ارەكەتتەرىنە ونىڭ قاتىناسىنان، بەرگەن باعاسىنان ايقىندالا ءتۇسىپ، جان-جاقتى تولىق كورىنىسىن تابادى.
ونىمەن قوسا كەمەڭگەر تۇلعا ادامگەرشىلىكتى، ادىلەتتىلىكتى ەڭ نەگىزگى مورالدىق پرينسيپ رەتىندە پوەزيالىق تۋىندىلارىندا دا، قارا سوزدەرىندە دە ۇنەمى اتاپ كورسەتىپ وتىرادى.
قايرات پەن اقىل جول تابار
قاشقانعا دا، قۋعانعا.
ادىلەت، شاپقات كىمدە بار،
سول جاراسار تۋعانعا.
باستاپقى ەكەۋ سوڭعىسىز
بىتە قالسا قازاققا،
الدىڭ – جالىن، ارتىڭ – مۇز،
بارار ەدىڭ قاي جاققا؟-دەيدى اقىن.
ءسۇيتىپ، ول ادىلەتتىك، مەيىرباندىق بولماعان جەردە اقىل مەن قايرات تا ادامدى جاقسىلىققا جەتكىزە المايدى دەپ تۇيەدى.
ال، وسىنىڭ ءبارىن جىرلاعان داناگويىمىز حالىقتىڭ شەشەندىك سوزدەرىنىڭ بايلىعىنان، مول سۋسىنداپ، شەشەندىك ونەردى ەركىن مەڭگەرگەن. ەل بيلەۋ ىسىنە جاس كەزىنەن ارالاسقان ابايدىڭ بويىندا تەكتى بابالارىمىزدىڭ اسىل قاسيەتى بار ەكەنىن بىلدىرەدى.
كەمەڭگەر ويشىلدىڭ قازاق ءتىلىن دامىتۋعا، ادەبي ءتىلدى، پوەزيا ءتىلىن ورىستەتىپ، جاڭا ءسوز ورنەكتەرىمەن بايىتۋعا سىڭىرگەن ەڭبەگى ۇلان-اسىر. ۇلى اقىننىڭ پوەزياسىنىڭ ءتىلى، ءسوز كەستەسى مەن كىرشىكتەي قوسپاسى جوق ساف تازا حالىقتىعىمەن، كەلىستى قاراپايىمدىلىعىمەن قۇندى.
ابايدان كەيىنگى داۋىردە قوعامدىق ومىردە، وي-سانادا باسقاشا اعىمدار، باعىتتار تۋدى، قوعام الدىندا جاڭا ماقسات، تىلەك-تالاپتار پايدا بولدى دەي وتىرىپ، كەيىنگى ءداۋىر تۋعىزعان قوعامدىق قوزعالىس، ونەرپازدىق ىزدەنىستەر حالىق يگىلىگىنە اينالعان اسىل مۇرانىڭ ءمانىن كەمىتە المايتىنىن ءسوزسىز مويىندايمىز.
دانا شىعارمالارىنىڭ ماعىناسىن تەرەڭ بويلاپ، ۇعىپ-تۇسىنە الساق، وتكەن زاماندى، ەلدىڭ جايىن، حالىقتىڭ تاعدىرىن، وي-ارمانىن تاني الامىز. جانە سول ارقىلى قازىرگى زاماندى، كەشەگى مەن بۇگىنگىنى، كەلەشەگىمىزدى دە باعدارلايمىز.
ءبىز وسى ارقىلى ۇرپاققا ۇلگى بولعان اباي اتامىزدى ۇلىقتايمىز. قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت كەمەل ۇلىنىڭ باسپا ءسوز بەتتەرىنە جاريالانعان « اباي جانە ححI عاسىرداعى قازاقستان» اتتى ماقالاسىندا بۇگىنگى قازاق قوعامى اسا قاجەتسىنىپ وتىرعان ءبىرقاتار ماڭىزدى دا كۇرمەۋلى ماسەلەلەردى قوزعاۋىمەن قۇندى دەپ بىلەمىن. بيىل قازاقتىڭ باس اقىنىنىڭ تۋعانىنا 175 جىل تولاتىندىعىن ويعا الساق، مەملەكەت باسشىسىنىڭ اتالعان ماقالاسى – ۇلى دالا تويىنىڭ بەتاشارى ىسپەتتى. پرەزيدەنت ماقالاسىندا اباي شىعارماشىلىعىنىڭ باعالى جاقتارىنا باسا نازار اۋدارىلىپ، ونداعى قازاق حالقىنا عانا ەمەس، كۇللى الەم جۇرتشىلىعى ءۇشىن قىمبات جالپىادامزاتتىق يدەيالارعا ارنايى توقتالىپ، تاريحي-الەۋمەتتىك تۇرعىدان تەرەڭ تالداۋ جاسالىپتى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ اتالعان ماقالاسىندا ابايدى «الەمدىك مادەنيەتتىڭ تۇلعاسى» رەتىندە تانىتۋعا ايرىقشا نازار اۋدارىلعان.
شىنىمەن دە، دارا اقىنىمىزدىڭ مول مۇراسى قازاق ۇلتىنىڭ جاڭا ساپاسىە قالىپتاستىرۋعا قىزمەت ەتەدى. ونىڭ شىعارمالارىنداعى وي-تۇجىرىمدار ءاربىر جاستىڭ بويىنا حالقىنا، ەلى مەن جەرىنە دەگەن پاتريوتتىق سەزىمدى ورنىقتىرادى. سوندىقتان، حاكىم اباي ەڭبەكتەرىنىڭ ءنارىن وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ساناسىنا ءسىڭىرۋ جانە ومىرلىك ازىعىنا اينالدىرۋ – ۇلتتى جاڭعىرتۋعا جول اشاتىن ماڭىزدى قادامنىڭ ءبىرى. سول كەزدە، ءبىز وركەندەيمىز، وسەمىز. سەبەبى، ابايىن ۇلىقتاعان ەل ەشقاشان ۇتىلمايدى جانە ەشقاشان ۇمىتىلمايدى.
You Might Also Like
-
قوس باتىر قاتار وسكەندەرىمەن، رايىمبەكتىڭ جولى ۇلكەن بولسا كەرەك. ەكەۋى نارىنقول جاقتان تيگەن دۇشپاندارعا تويتارىس بەرىپ، قايتىپ كەلە جاتىپتى. جول-جونەكەي ءبىر بۇلاقتىڭ باسىنا توقتاپ، ات شالدىرىپتى....
-
تاۋەلسىزدىك. ەركىندىك. بۇل ۇعىمدار ايتار اۋىزعا قاۋىرسىنداي جەڭىل بولعانىمەن، سايىپ كەلگەندە قورعاسىنداي اۋىر، تالاي اققان تەر مەن توگىلگەن قاننىڭ، جاڭبىرشا تامعان كوز جاستاردىڭ دالەلى....
