كەسەك كەمپىر
مۇعالجار تاۋىنىڭ ەتەگىن قۋالاي اققان ۇلى جەمنىڭ وڭ بەتىندەگى ءيىر-يىر جيدە توعايلارى مەن تۇبەكتەي وراتىلىپ جاتقان قالىڭ ءشيلى قولتىقتاردى ەجەلدەن قونىس ەتكەن ءبىزدىڭ اعايىننىڭ كوبىرەك شوعىرلانعان جەرىنىڭ ءبىرى — «كەمەر شي» ەدى. نەبىر قيىن كەزەڭدەردە دە، ەل ىقتاسىنى مول وسى «كەمەر شيدەگى» ەرماعانبەت يشان مەشىتىن ەس كورىپ، سونىڭ توڭىرەگىنە توپتالا كەلە، بۇل جەردى ۇلكەن اۋىلعا اينالدىرىپ جىبەرگەن. كەيىن «كەمەر شيگە» «قىزىل بۇلاق» پەن «كوك تۇبەك»ء-تى قوسىپ، ىرىلەندىرىلگەن كولحوز بولعاندا دا؛ اقىرى وسىلارعا «بۇلاقتى كول» مەن «قارا تاس»-تى قوسىپ، سوۆحوز قۇرعاندا دا، ورتالىق «كەمەر شي» بولىپ قالا بەرگەن سوڭ، جان-جاقتان ەل قوسىلعان بۇل اۋىلدىڭ كولەمى ەداۋىر ۇلعايىپ كەتكەن. بۇگىندە و شەتى مەن بۇ شەتى ات شاپتىرىمداي بوپ داليىپ جاتقان وسى «كەمەر شيدەگى» ءبىزدىڭ اعايىندى ءبىر سۋىق حابار ءدۇر ەتكىزدى.
…كەسەك كەمپىر قايتىس بولىپتى!
…نە دەيدى!؟
…ويپىراي، جاقىندا عانا ءبىر ابىسىنىنىڭ جىلى بەرىلىپ جاتقاندا، اپپاق جاۋلىعى قارقاراداي بولىپ، جارىقتىق، قاق توردە قاقيىپ وتىر ەدى عوي…
…ءيا، ءدام تاۋسىلسا، داۋا جوق قوي. بۇگىن… بەيسەنبىدەن جۇماعا قاراعان تۇندە، ءجۇرىپ كەتىپتى، جارىقتىق!
…ە، «جازمىشتان وزمىش جوق!» دەگەن وسى!
…دەگەنمەن ايتەۋىر ەل-حالىقتىڭ ورتاسىندا، بالا-شاعاسىنىڭ الدىندا، توقسانعا جاقىنداپ بارىپ كەتىپ جاتىر عوي. پەندە مۇنان ارتىق قۇدايدان نە تىلەمەك! الدىنان جارىلقاسىن ەندى مارقۇمنىڭ… — دەسىپ، ەستىگەن اعايىن-تۋما ەرتەرەك قيمىلداپ، كەمپىردىڭ جالعىز نەمەرەسىنىڭ ۇيىنە قاراي، كوڭىل ايتۋعا توپ-توپ بولىپ اعىلا باستادى.
***
قاي جەردە، قاي ەلدە كەمپىر ولمەي جاتىر، ءتايىرى…
كەسەك اجەمىزدىڭ قازاسى دا — اللانىڭ امىرىمەن تورەلەپ كەلگەن سونداي اق ءولىمنىڭ ءبىرى-تۇعىن. ءبىراق… مىنا جامانات حابار ول كىسىنىڭ ءقادىرىن بىلەتىن ءبىزدىڭ اعايىننىڭ ءبىرازىنىڭ، — اسىرەسە ۇلكەندەردىڭ، — جۇرەگىن ايازداي قارىپ ءوتتى.
بۇل «كەمەر شيدە» بۇرىن دا جاقسى اجەلەر بولعان عوي… الايدا كەسەك اجەمءنىڭ ورنى مۇلدە بولەك-تۇعىن. ول كىسى شىتىراداي اپپاق جاۋلىعى قاقىرايىپ، ايەل دە بولسا، ءومىرى ەڭكەيىپ كورمەگەن ءور كەۋدەسى تىپ-تىك كۇيىندە، كەيىنگى جىلدارى عانا قولىنا ۇستاعان ۇزىن اق تاياعىن پاتشالاردىڭ اساتاياعىنشا اسىقپاي شانشىپ تاستاپ… شانشىپ تاستاپ، ءبىر جاقتان كەلە جاتقانىندا مۇنداي ءساندى دە سالتاناتتى، ءھام بەكزات كەمپىرگە جولاي كەزدەسكەن اۋىلدىڭ قاراپايىم ەركەكتەرى تۇگىلى، اتقا مىنەر اتانىپ جۇرگەندەرىنىڭ ءوزى تۇرا قالىپ، ەلپىلدەي امانداسىپ جاتۋشى ەدى. ال انادايدان كورگەن كەلىن-كەپشىكتەرى توقتاي قالىپ… يىلىپ-بۇگىلىپ قايتا-قايتا سالەم سالىپ، كەسەك اجەم ءوزى: «باقىتتى بولىڭدار، شىراقتارىم!» دەپ باتاسىن بەرىپ، باسىن يزەپ قانا ءوتىپ كەتكەنشە، ينابات قىلىپ قوزعالماي تۇرۋشى ەدى.
يماندى بولعىر مەنىڭ اجەم جامال دا ەل سىيلايتىن كىسىنىڭ ءبىرى-تۇعىن. ويتكەنى ەرماعانبەت يشان اتامىز دۇنيەدەن وتكەن سوڭ، ەندى مەشىتكە باس بولاتىن ەكى ۇلىن بىردەي كەڭەس وكىمەتى كوز كورمەسكە ايداپ جوق قىلعاندا، نەمەرە تۋىسى — مەنىڭ اتام ىبىراي وسىندا يمامدىق ەتكەن ەكەن. سوندىقتان باسىن بايگەگە تىگىپ، پالەن جىل وسىندا يمام بولعان اتامنىڭ قوساعى — جامال اجەمنىڭ اتىن اتاماي، جۇرت «ەلتى» دەپ قۇرمەتتەيتىن-دى.
سول كىسىدەن ءبىر كۇنى كەسەك كەمپىر تۋرالى ادەيى سۇراعام:
— اجە، وسى… كەسەك كەمپىردى كورگەن ەل نەگە يىلىپ-بۇگىلىپ تۇرا قالادى؟ — دەپ.
— ءتايت ءارى! — دەپ اجەم كەيىپ تاستادى. — «كەسەگىڭ» ازداي، «كەمپىرىڭ» نە؟ «اجە!» دە. و كىسى مىنا ءسوزىڭدى ەستىسە، قۇلاعىڭدى كەسىپ الادى، ءبىلدىڭ بە! — دەدى ول.
شوشىپ كەتتىم. دەگەنمەن «ءانشەيىندە مەنىڭ تابانىما كىرەتىن شوگىر، ءوزىنىڭ ماڭدايىنا قادالسىن دەپ وتىراتىن اجەم؛ كادىمگى، جان بالاسىنا شەكەمنەن شەرتتىرمەيتىن قامقور اجەم، ەگەر بىرەۋ مەنىڭ قۇلاعىمدى كەسىپ العالى جاتسا، قالايشا ارا تۇسپەيدى؟!» دەگەن ءبىر سۇراق ءتىلىمنىڭ ۇشىنا كەپ قالىپ ەدى، ءبىراق ايتا المادىم. اجەم بولسا، كەسەك كەمپىردىڭ قۇلاق كەسۋگە تولىق قاقى بار ادامداي جانە… وعان اراشا تۇسۋگە ەشكىمنىڭ، ءتىپتى ءوزىنىڭ دە قاقىسى جوق كىسى سەكىلدى، كونبىس كەيىپتە وتىر.
سودان جامان شوشىعان مەن، الگى ءسوزىمدى كەسەك كەمپىر ەستىپ قالسا، قۇلاعىمدى كەسىپ الادى-اۋ دەپ قورقىپ:
— وي، اجەكە، بىلمەي قالدىم! ەنءدىگارى ونداي ءسوزدى ايتپايىن. تەك كەسەك اجە ەستىپ قالماسىنشى! — دەگەم جالىنىپ.
اجەم سىلق ەتە قالدى:
— ە، ءسويت، اينالايىن! ول كىسى دە — مەن سەكىلدى اجەڭ عوي… مەن سەكىلدى، ول دا — قاراكەسەكتىڭ قىزى. سوسىن عوي، وسى اۋىلدىڭ كىسىلەرى «كەسەك كەمپىر» اتاندىرىپ جۇرگەنى.
ال، ەندى… جاسى كىشىلەر، كەلىن-كەپشىك، ول كىسىنى كورگەندە تۇرا قاپ جاتسا، ۇلكەندى سىيلاۋ، ءىلتيپات كورسەتۋ دەگەن — كىشى اتاۋلىنىڭ مىندەتى بولادى، قارعام. ءوزىڭ دە ۇلكەندەردى كورگەندە ءسويت! بۇل — جالپى ەلدىڭ تاربيەسى… ءداستۇر! ونىڭ ۇستىنە، اجەڭ جاقسى ادام بولعاسىن، ءتىپتى ەرەكشە سىيلايدى-داعى ءبارى… — دەگەن ول.
«اجەڭ جاقسى ادام بولعاسىن!»…
كەسەك اجەم شىنىندا نەسىمەن «جاقسى ادام» ەكەنىن ۇعاتىن شاما — ول كەزدە مەندە جوق. ءبارى-بارىن كەيىن ەستىپ، كەيىنىرەك ۇقتىق قوي…
ءبىزدىڭ اعايىن ول كىسىنى ءبىز كورگەن كەزدەن كوپ بۇرىن، ءتۇۋ ەرتەدەن سىيلايدى ەكەن! ويتكەنى كەسەك اجەمنىڭ وتاعاسى جانباي دەگەن كىسى — توقسانباي بابامىزدان تاراعان التى ۇلدىڭ نە ەڭ ۇلكەنى ەمەس، نە ەڭ كىشىسى ەمەستىگىنە قاراماستان، قارا شاڭىراق ناق وسى كەسەك اجەمىزدىڭ ارقاسىندا، ونىڭ وتاعاسى جانباي ۇرپاقتارىندا قالىپتى.
ولاي بولاتىنى — الدىنداعى اعالارى دا، كەيىنگى ىنىلەرى دە جانبايدان بۇرىن دۇنيەدەن ءوتىپ كەتكەندە، سول جانبايدىڭ ءوزى — نەبارى ەلۋ ءتورت-اق جىل عۇمىر كەشىپ، بۇل دا مارقۇم بولعان. سوندا باس كوتەرەر ەر ازاماتتارىنان تۇگەل ايرىلعان توقسانباي اۋلەتىنىڭ بەرەكەسىن قاشىرماي، ايەل دە بولسا ءبارىنىڭ باسىن قوسىپ، تىزگىندى قاتتى ۇستاپ وتىرعان — وسى كەسەك اجەمىز بولىپتى.
قاي زاماندا دا ەر بولسىن، ايەل بولسىن، اعايىنعا باس بولعان كىسى — بەرەكە باسى عوي… بىرگە تۋعان التى جىگىتءتىڭ ءبارى باقيلىق بولعان سوڭ، سولاردىڭ جەسىر قالعان ايەلدەرى مەن جەتىم قالعان بالا-شاعالارىنىڭ بۇكىل جاۋاپكەرشىلىگىن ءوز موينىنا العان اجەمىز، اۋلەتتىڭ بىردە-بىر جەتىمى مەن جەسىرىن ەشكىمگە جاۋتەڭكوز ەتپەي، ەڭسەسىن تۇسىرمەي، جاقىن-جۋىقتىڭ قاي-قايسىسىنا دا ءوزىنىڭ مەيىرىمىمەن، ادىلدىگىمەن، كەيدە ءتىپتى قاتالدىعىمەن توپ جازدىرماي؛ تۋرا سوزىمەن دە، ادال ىسىمەن دە ۇلگى بولا ءجۇرىپ، اقىرى قازاق ۇعىمىنداعى قۇت قوناتىن ورىن — كادىمگى قارا شاڭىراقتى بالاسى (جالعىز ۇلى) جۇماعاليعا ۇستاتىپتى ايتەۋىر.
سوسىن-اق، ءبىر اتانىڭ اۋلەتى مۇنىڭ اۋزىنا قاراماعاندا؛ مۇنىڭ يەگى قالاي شوشايسا، ءىس سولاي قاراي باعىت الماعاندا، قايتەدى!؟ سوسىن-اق، قاق توردە شىتىراداي اپپاق جاۋلىعى قاقىرايىپ وتىرىپ، ەلدىڭ ەڭ الدىمەن ول سويلەمەگەندە، ول ءجون سىلتەمەگەندە، كىم ۇلگى كورسەتپەك؟! ويتكەنى، تۇتاس اۋلەتتى بىلاي قويعاندا، وسى اۋلەتتىڭ ءاربىر ادامىنىڭ اتىنا كولەڭكە تۇسىرەر ءىس بولا قالسا، اعايىننىڭ ارىن ارلاۋعا الدىمەن كىرىسەتىن دە — وسى كەسەك اجەمىز بولىپتى.
ءيا-ا! اعايىننىڭ ۇلكەندەرى مۇنى دا جىرداي قىلىپ ايتىپ وتىرعاندارىن كەيىن تالاي ەستىدىك قوي!
…كۇللى توقسانبايدىڭ قارا شاڭىراعىن جالعىز ۇلى جۇماعاليعا تابىستاپ، كەسەك اجەم: «ە، اللا! ەندى جەتتىك پە، جەتىلدىك پە؟!» دەپ وتىرعانىندا، كەشەگى ءبىر كۇندەردەگى تاركىلەۋ دەگەن پالەدەن تالىپ شىققان؛ ودان كەيىن وتىز ەكىنىڭ اشتىعىندا قىناداي قىرىلعان؛ ونان كەيىنگى قۋعىن-سۇرگىننەن جەر اسىپ، جەكەن سۋ اسىپ، جوق بوپ كەتكەن ۇرپاقتان قالعان توقسانباي اۋلەتىنىڭ جاڭا عانا جەلكىلدەپ ءوسىپ كەلە جاتقان بالالارى ەندى قاندى قىرعىن سوعىسقا ىلىككەندە، كەمپىردىڭ كوڭىلىندەگى جالعىز مەدەۋى — بۇل كەزدە كىشكەنتاي عانا «قىزىل بۇلاق» كولحوزىنا باسقارما بولۋعا جاراپ تۇرعان ءوزىنىڭ ءبىر ءتۇيىر ۇلى جۇماعالي ەكەن. «اتاسىنىڭ قارا شاڭىراعىن قولىنا تابىستادىم؛ قۇدايعا شۇكىر، كەلىن ءتۇسىرىپ، نەمەرە ءسۇيدىم!» دەپ كەمءپىرءدىڭ ەڭسەسى ەندى كوتەرىلىپ وتىرعاندا، سوعىسقا الدىڭعى لەكتە كەتكەن ازاماتتاردان قارا قاعاز قاپتاپ؛ اعايىن-تۋىستىڭ، جەڭگەلەرى مەن كەلىندەرىنىڭ قارا جامىلىپ، زار قاقساپ قالعاندارىنا جۇرەگى شىداماعان جالعىز ۇلى جۇماعالي، — بۇرىن برونمەن قالىپ جۇرگەن باسقارما جۇماعالي، — اۋدان ەستىسە، تاعى دا برونمەن الىپ قالادى دەپ، ءتۇۋ تەمىر قالاسىنداعى اسكەري كوميسسارياتقا ءوزى تىكەلەي بارىپ، ەشكىمگە ايتپاستان اسكەرگە كەتىپ قالىپتى.
قايران ازامات-اي… ءدام تارتتى ما ەكەن، قان تارتتى ما ەكەن، قۇداي ءبىلسىن!
ۇي-ىشىنە، اناسى مەن ايەلىنە دە ايتپاي، جۇماعالي سوعىسقا كەتىپ قالعانىن ەستىگەندە، كەسەك اجەمىز ءبىر اۋىز ءسوز ايتپاستان، سازارىپ وتىرىپ قالدى دەسەدى… نەعىلسا دا، ايتەۋىر جىلاۋىق كوپ قاتىنداردىڭ ءبىرى قۇساپ كوز جاسىن كول قىلماي، ءور باسىن تىك ۇستاپ، ەشكىمگە سىر بەرمەگەن. ايتۋشىلارعا قاراعاندا، كەشەگى باسقارمانىڭ ايەلى نازىم شەشەمىز كەمپىردەن قورقىپ جىلاي دا الماي، كولحوزدىڭ بۇزاۋىن باعىپ ءجۇرىپ ءۇنسىز ەگىلەدى ەكەن.
ءسويتىپ جۇرگەندە، قىرىق ءتورتىنشى جىلى كۇزدىگۇنى نازىم شەشەمىزدىڭ باعىمىنداعى ءبىر بۇزاۋى جوعالادى عوي. توڭىرەكتى تۇگەل شارلاپ، بۇزاۋدىڭ ءوزىن تابا الماسا دا، الدەبىرەۋلەردىڭ ونى ۇستاپ كەتكەن ءىزى شىعىپ، ىزدەۋ باستالادى.
اۋداننان دا، سول كەزدە «تۋف» دەگەندە تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەي تۇرعان ميليسيا بەكتۇر شىعىپ، جەر شولىپ جۇرگەندە، «قىزىل بۇلاقتىڭ» جەلكەسىندەگى «ەگىندى بۇلاق»-تىڭ سايىنان سىزدىقتاپ شىعىپ جاتقان ءتۇتىن ءيىسىن سەزىپ قالىپ، اۋىلداعى ەكى-ۇش شال مەن تورت-بەس قاتىن-قالاشتى ەرتىپ كەپ، الگى جەردى قورشاسا، وسىدان ءۇش جىلداي بۇرىن بۋگۋرۋسلانداعى اسكەري دايىندىق بولىمىنەن قاشىپ، سودان بەرى ۇستاتپاي جۇرگەن — مىنا كورشى «قاراتاس»-تىڭ كىسىلەرى بوراشباي مەن ءسالىمباي دەگەن دەزەرتيرلەر ەكەن. بۇزاۋدى دا سولار ۇرلاپ، سويىپ العان.
ول ۋاقىتتا جۇرت ءبىر توستاعان بيداي ءۇشىن اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، كەمى يتجەككەنگە ايدالىپ جاتقان كەز. ال، ەندى كولحوزدىڭ بالىقتاي بىلقىلداعان سەمىز بۇزاۋىن جوعالتۋدىڭ جازاسى قانداي بولاتىنىن كوزگە ەلەستەتۋ ءتىپتى قيىن. ونىڭ ۇستىنە، بۇزاۋ باقتاشىسى — كۇنى كەشەگى باسقارمانىڭ قاتىنى نازىم سونى ءوزى سويىپ العان بولۋ كەرەك دەپ، الدەبىرەۋلەر پىش-پىش وسەك وربىتە باستاسا كەرەك.
باسقاسى — باسقا عوي، سوعان جانى كۇيىپ، ورتەنەردەي بولىپ جۇرگەن كەسەك كەمپىردىڭ كەلىنى نازىم شەشەمىز، بوراشباي مەن ءسالىمبايدى ايىرمەن تۇيرەپ، جارىپ تاستاي جازداپتى دەسەدى. ميليسيا بەكتۇر: «بۇل — ساموسوت! ساموسوت! ساماسوت جاساۋعا بولمايدى، قاتىن جولداستار!» دەپ ايقايلاپ ءجۇرىپ، ارەڭ باسسا كەرەك.
ەرتەسىنە، قاسىنا سەرىكتىككە كولحوزشى قالدىعۇلدى الىپ، بەكتۇر-ميليسيا الگىلەردى اۋدانعا ايداپ اكەتپەككە كولحوز كەڭسەسىنىڭ الدىندا تۇرعاندا، ۇستىندە ۇزىن قاپتاما شاپان، باسىندا قارقاراداي بيىك اق جاۋلىق، قولىندا ءجۇن تۇتەتىن ساباۋ… تىپ-تىك، ۇزىن بويلى كەسەك كەمپىر وسى جەرگە كەلسە، ءسالىمباي دەگەندى تانىمايدى ەكەن، ءبىراق بوراشباي كوزىنە وتتاي باسىلىپتى. سول-اق ەكەن، كەسەك كەمپىردىڭ قانتالاعان جانارىنا جاس تولىپ، اجەمىزدى ول دا تانىعاننان-اق، بۇقپانتايلاي بەرگەن بوراشبايدى كەمپىر قولىنا ۇستاي كەلگەن ساباۋمەن جون ارقادان ەكى رەت تارتىپ-تارتىپ جىبەردى دەسەدى كورگەندەر.
— جاقسىدان تۋعان — جامان يت! — دەپتى اقىرىپ. — اكەڭ — وتىز ءبىرىنشى جىلى اشتان قىرىلعالى وتىرعان ەلدى باستاپ، ەڭ بولماسا قاتىن-بالا قاراقالپاق پەن وزبەكتىڭ جۇگەرىسىنىڭ نانىنا جەتىپ امان قالسىن دەپ، باسىن بايگەگە تىگىپ، بەسقالاعا تارتقاندا، «ساباتاجشى» دەپ سابەت اتىپ تاستاعان، بەلگىلى ازامات بەگەي ەدى. اسكەردەن قاشساڭ، اكەڭدى ولتىرگەن سابەتتە كەگىڭ بار شىعار! «قاي جاقسىلىعى ءۇشىن قانىمدى توگىپ، قورعايمىن وسىنى!» دەگەن شىعارسىڭ. جارايدى! ال، ەندى ءبىر-بىر جەتىمەكپەن جەسىر قالعان قاتىنداردىڭ كوز جاسىنان قالاي قورىقپادىڭ، يت!؟ ءبىر بۇزاۋ جوق بولعانى ءۇشىن، ءبىر كەلىن ەرتەڭ تەمىر توردىڭ ارجاعىندا شىرىسە، ارتىندا قالعان مىنا مەن قۇساعان كەمپىر مەن جۇماعاليدان قالعان جالعىز ۇل سەكىلدىلەردىڭ تىرلىگى نە بولاتىنىن نەگە ويلامادىڭ، ا؟
سوعان دا ميىڭ جەتپەدى مە؟!
بار! اق-قاراڭدى قۇداي ايىرار! تەك ەسىڭدە بولسىن، تاياقتى اسكەردەن قاشقانىڭ ءۇشىن جەگەن جوقسىڭ؛ ءوزى جۇدەۋ جەتىم-جەسىرلەردىڭ كوڭىلدەرىن جەر عىپ باسقانىڭ ءۇشىن جەدىڭ! ۇمىتپا وسىنى… — دەپتى دە، ارتىق ءسوز ايتپاستان، ۇيىنە قايتىپ كەتىپتى.
* * *
ايتا بەرسە، اڭگىمە سوزىلا بەرەدى عوي!
…اجەم مارقۇمدى ەكى كۇننەن كەيىن «كەمەر شيدەگى» ءوزىمىزدىڭ اعايىننىڭ قاۋىمىنا قويىپ كەلگەن سوڭ، — (ول كەزدە ءبىزدىڭ اۋىلدا رەستوران، اسحانا دەگەندەر اتىمەن جوق)، — نەمەرەسى تۇرعالي باۋىرىمىز ساداقاعا جيىلعان ەلدى كورشى اعايىنداردىڭ ۇيلەرىنە ون بەس-جيىرمادان ءبولىپ، اس بەرگەن.
سونداي ۇيلەردىڭ بىرىندە جۇرت شايعا ەندى باس قويا بەرگەن كەز ەدى…
— اي، جاماعات! — دەگەن بىرەۋدىڭ قارلىعىڭقى داۋسى جۇرتتى جالت قاراتتى.
ىشكەلى وتىرعان كەسەلەرىن بىرەۋلەر اۋىزدارىنا اپارا بەرىپ توقتاتسا، ەندى بىرەۋلەر الدارىنا الا بەرگەن شىنىاياقتارىن داستارحان شەتىنە قويىپ، كىدىرىپ قالدى.
— اي، جاماعات! — دەدى تاعى، ساقالى سەلدىرلەۋ بولعانمەن، سارعىش مۇرتى دەلديگەن ءبىر ەگدە كىسى قايتالاپ. — بۇگىن سەندەر قانداي ادامدى جونەلتىپ كەپ وتىرعاندارىڭدى بىلەمىسىڭدەر؟
«بۇل كىسى نە ايتقىسى كەلىپ وتىر؟» دەگەندەي، جۇرت اڭتارىلىپ قالعان.
— ارينە… — دەدى الگى كىسى، — وسى اۋىلداعى ەڭ كوپ جاساعان كارىنى — مىنا تۇرعاليدىڭ توقسانعا تاقاعان اجەسىن قويىپ كەلدىك دەپ وتىرعان شىعارسىڭدار. دۇرىس ولارىڭ دا…
ءبىراق بۇل كەمپىر — تۇرعاليدىڭ عانا اجەسى ەمەس، وسى توڭىرەكتەگى ەلدىڭ قاي-قايسىسىنا دا انا بولۋعا ابدەن لايىق ادام ەدى.
مىنا وتىرعان مەنى، — جامان قويشى شالدى، — ءبىرىڭ بىلسەڭدەر، ءبىرىڭ بىلمەيتىن شىعارسىڭدار. ءبىراق بىلمەيتىندەرىڭ دە قۇلاعدار بولۋلارىڭ ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى ءبىز بار، باسقالار بار، سوعىس كەزىندە ءارتۇرلى سەبەپپەن «قاشقىن» اتالعانداردى وسى كۇنى جۇرت اڭىز عىپ ايتاتىن بولىپتى عوي.
اڭىز قىلار ەشتەڭەمىز جوق بولسا دا، اڭىز ەتسەڭىزدەر، سول اڭىز قىلعان قاشقىندارىڭىزدىڭ ءبىرى — مىنا الدارىڭدا وتىرعان مەن — بوراشباي بولام!..
جۇرت، اسىرەسە جاستار جاعى، اڭىرىپ قالعان. ايتسە دە:
— وي، بورەكە، كەيىن تۋعان ءبىر-جار بالا بولماسا، وزگە جۇرت ءسىزدى بىلەتىن شىعار…
— «باندى» بوراشبايدى ءبىز تۇگىل، بۇكىل اۋدان بىلمەي مە؟! ونىڭ نەسىن دابىرايتىپ وتىرسىڭ؟! — دەپ، ءار جەردەن ناعاشىلى-جيەندى، جەزدەلى-بالدىزدى بىرەۋلەر قاعىتا باستاپ ەدى…
—ءيا، ەندى ءقازىر نە دەسەڭدەر دە، سەندەردىكى راۋا عوي! ءبىراق… مەنىڭ ايتپاعىم — مۇلدە باسقا ەدى. مىنا وزدەرىڭ جاڭا عانا باقيلىق مەكەنىنە قويىپ كەلگەن جارىقتىق كەسەك كەمءپىر مەنىڭ قايتادان ەل قاتارىنا قوسىلۋىما قالايشا ىقپال ەتكەن ادام ەكەنىن ايتپاق ەم… — دەگەن بوراشباي، ءسال كىدىرىپ بارىپ، الگىندە ءبىز بايانداعان تاريحتى باستان-اياق قايتا سايراسىن-اي!..
سايراي كەلە:
— اقىرى… ۇستالدىق! — دەدى ول ءبىر كەزدە. — ۇستالعان سوڭ، ارينە، سوتتالدىق! سىبىرگە ايدالدىق اعاش كەسۋگە… ۇسىدىك، توڭدىق! اشىقتىق، اۋىردىق. ءولىپ تە قالا جازداعان كەز بولدى… نە كەرەك، كورمەگەن ازابىمىز قالمادى! — دەدى ءجۇزى تۇنەرىپ. — سونشاما قيىنشىلىق كورگەندە، ءبىز بايعۇستى ەلگە ەسەن-ساۋ جەتكىزگەن نە سوندا دەيسىزدەر عوي… اركىمنىڭ سەبەبى ءارقالاي شىعار، ال مەنىڭ ءوزىمدى امان جەتكىزگەن — قۇي سەنىڭدەر، قۇي سەنبەڭدەر! — وسى كەمپىردىڭ: «جاقسىدان تۋعان — جامان يت!» دەپ اقىرىپ كەلىپ، جون ارقامنان ەكى رەت ەستەن كەتپەستەي ەتىپ ساباۋمەن تارتىپ-تارتىپ جىبەرگەنى بولدى! — دەپ، الدەنەگە داۋسى تارعىلدانىپ بارىپ، ەگدە كىسىنىڭ يەگى شوشاڭداپ كەتتى.
شاماسى، كوڭىلى بوساپ كەتتى-اۋ… الگى ءازىل-وسپاق ساپ تيىلىپ، جۇرت سىلتىدەي تىنىپ قالدى.
— كىسىنى ولتىرەتىن دە، ياكي ءولىم اۋزىنان جۇلىپ الاتىن دا — ءسوز دەگەن ءبىر قۇدىرەتتىڭ بارىن مەن ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت سول كەزدە ۇقتىم! — دەدى بوراشباي ءبىر كەزدە، جاساۋراعان كوزىن كولدەي ورامالىمەن ءبىر ءسۇرتىپ تاستاپ. — ماسەلەن، مەنىڭ ولگەنىم ەمەي نەمەنە ەدى؛ كەمپىر جاي ۇرماي: — «جاقسىدان تۋعان — جامان يت» دەپ كەلىپ، اقىرىپ ۇرعاسىن! ۇعىنا بىلگەن كىسىگە، مۇنىڭ ارجاعىندا: — «اكەڭ — اشتان قىرىلعالى وتىرعان ەلدىڭ قاتىن-بالاسىن امان ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، باسىن بايگەگە تىككەن بەلگىلى جاقسىنىڭ ءبىرى بەگەي ەدى… سودان تۋعان سەن — نەدەن يت بولدىڭ؟!» — دەگەن ساۋال جاتىر ەدى عوي! كەمپىردىڭ تاياعى ەمەس، مەنىڭ جانىما جامان باتقان — وسى ءسوز-تۇعىن.
ال ەلگە ەسەن-ساۋ جەتكەنىم — ايدالىپ بارا جاتقاندا وزىمە-وزىم سەرت بەرگەم: — «ا، قۇداي! ەلگە ەسەن-ساۋ جەتەر بولسام، كۇنامدى ەڭبەگىممەن جۋىپ، وسى كەمپىردىڭ اياعىنا ءبىر جىعىلارمىن-اۋ بارىپ!»… دەپ. ءسىبىردىڭ سۋىعىنان دا، اۋىر جۇمىس پەن اشتىقتان دا، نەبىر ازاپتى اۋرۋلاردان دا مەنى ولتىرمەي امان الىپ شىققان — وسى سەرت ءسوزىم بولدى! ويتكەنى سەرتتى سوزىمدە تۇرۋ ءۇشىن، ماعان قايتكەندە دە ولمەۋ كەرەك ەدى! ەلگە امان جەتۋ كەرەك-تۇعىن. سول ءسوز ولتىرمەي الىپ شىقتى مەنى! سۇيرەتىلىپ بولسا دا ەلگە جەتۋگە سەپتەستى عوي، ايتەۋىر!
سەرتىمە جەتتىم…
كەسەك كەمپىردىڭ اياعىنا جىعىلىپ، كەزىندە كەشىرىمىن الدىم! كەشىرىم تۇگىلى، سوتتى بولىپ كەلگەن سوقا باسىم سوپيىپ جۇرگەندە، وسى كىسىلەردىڭ اعايىنىنىڭ قىزى نۇرسيپانى الۋعا دا بي كەمپىر قارسى بولعان جوق. قۇدايعا شۇكىر، ءقازىر سودان ءۇبىرلى-شۇبىرلى بوپ وتىرعان جايىمىز بار.
ەگەر كەزىندە وسى كەمپىر سەكىلدى ءبىر ەستى كىسى جولىقپاعاندا، مەن كىم بولىپ كەتەر ەم… ارينە، ونى ءبىر قۇداي ءبىلمەسە، باسقا كىم بىلەدى! — دەپ، بوراشباي تەرەڭ ءبىر كۇرسىنىپ، داستارحاننان ءسال شەگىنىپ وتىردى.
بىرەۋ:
— وي، جارىقتىق-اي! جاقسىلاردىڭ جازاسى دا — بىلە-بىلگەنگە ءبىر عيبرات ەكەن-اۋ! — دەپ قالعان.
— ە، جاقسىلار نە ايتسا دا، كەيىنگىلەر جاماندىقتان اۋلاق بولسىن، — دەپ ايتادى داعى، — دەپ ەكىنشى بىرەۋ قوشتاي بەرىپ ەدى…
—ءيا-ا… — دەپ، وسى اۋىلدىڭ اۋزى ءۋالى كىسىلەرىنىڭ ءبىرى ءسوزدى ءىلىپ اكەتتى. جارىقتىق، كەسەك كەمپىر سەكىلدىلەر بۇ دۇنيەنىڭ ەش كىتابىنان وزدەرى وقىماسا دا، تىرلىكتىڭ كادۋىلگى يمان مەن مەيىرىمگە نەگىزدەلگەن ءادىل زاڭىمەن ءومىر سۇرگەن جاندار عوي… سوندىقتان جانىنداعى جۇرتقا جاقسىلىق جاساۋدان اسقان كىسىلىكتىڭ جوقتىعىنا كامىل سەنىپ وتكەن ادامدار عوي ولار!
يماندارى سالامات بولسىن، جارىقتىقتاردىڭ! — دەپ ەدى.
— ءيا، اللا تاعالا جاقسىلاردىڭ قاي-قايسىسىنا دا يمان بايلىعىن بەرە كورسىن! — دەپ، جۇرت گۋ-ۋ ەتە قالدى.
«اپىراي، تىرلىگىندە تالايعا شاراپاتى تيگەن اجەمىز، مىنا ءفانيدىڭ جۇزىنەن ءوتىپ بارا جاتقاندا دا، وزىنە تيەسىلى يگى تىلەكتى بۇ دۇنيەدەن الدەقاشان ءوتىپ كەتكەن قانشاما جاقسى-جايساڭمەن ءبولىسىپ، قانشاما مارقۇمداردىڭ رۋحىن شات قىلدى ەكەن!؟ كۇللى جاماعات جاقسى-جايساڭ ءمۇھمين مارقۇمداردىڭ بارىنە اللا تاعالادان يمان بايلىعىن تىلەدى عوي! شىن جاقسىنىڭ شاپاعاتى — ەكى دۇنيەدەگىلەرگە دە بىردەي! — دەۋشى ەدى ۇلكەندەر. سول راس بولعانى-اۋ، ءا!؟ — دەپ ويلادىم مەن.
بۇلاي ويلاماسقا شارا جوق ەدى مەندە…
* ساماسوت — ورىستىڭ «ساموسۋد» دەگەن ءسوزىن بۇزىپ ايتۋ.
You Might Also Like
-
قاشىقتىقتان وقۋ پاندەمياعا پايدا بولىپ، كارانتين جاعدايلارىنا بايلانىستى بارشا حالىققا تانىس سيتۋاسيا.دەگەنمەندە قاشتىقتىقتا وقۋ جايلى ءسىز نە بىلەسىز؟
-
قاتە بوپ اۋدارىلعان ماشينانىڭ استىنا تۇسكەن كارىپجان بەيسەنبى كۇنى تاڭ اتا ءوز ۇيىندە ءۇزىلىپ كەتتى. ابىروي بولعاندا، ارتتارىندا كەلە جاتقان ءبىر جۇك ماشيناسى بۇلاردىڭ اۋدارىلعانىن كورىپ، تەز تۇرعىزىپ...
