كىرمە سوزدەر (كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى توپتاماسى)
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 5 سىنىپ.
تاقىرىپتار:
36. كىرمە سوزدەر
37. كىرمە سوزدەر – حالىق تاريحىنىڭ ايناسى
38. ديالەكت سوزدەر
39. كاسىبي سوزدەر
40. تەرميندەر
ساباق جوسپارى
1. ءپان اتى: قازاق ءتىلى
2. سىنىبى: 5
3. كۇنى، ايى، جىلى:
4. توقسان: ءىىى
5. ءمۇعالىم:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كىرمە سوزدەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: تىلىمىزدەگى كىرمە سوزدەر، ولاردىڭ تىلىمىزگە كىرۋ سەبەپتەرى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى حالقىمىزدىڭ تاريحىن قاستەرلەۋگە، ۇلتجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: ءومىر اعىمىنان قالماي ىلەسىپ وتىرۋ ءۇشىن دە كىرمە سوزدەر مەن جاڭا سوزدەردى مەڭگەرە بىلۋلەرىن، باسقا حالىقتار تۋرالى دا كوپتەگەن ماعلۇماتتار بىلۋلەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، جاتتىعۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى كەستە، ۇلەستىرمەلەر.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
ءىV جاڭا ساباققا دايىندىق
1. ساباق تاقىرىبىن تاقتاعا جازۋ
2. ساباق ماقساتىن ءتۇسىندىرۋ
V. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
كىرمە دەگەن ءسوز «جەرگىلىكتى» نەمەسە «تۇرعىلىقتى» ەمەس دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. جەر بەتىندە بىردە ءبىر باسقا تىلدەن ەنبەگەن ءسوز جوق دەسەك قاتەلەسپەيمىز. سەبەبى كەز كەلگەن حالىق باسقا حالىقپەن ارالاس - قۇرالاس بولادى، كورشى تۇرادى. سول سەبەپتى ءبىر تىلدەن ەكىنشى تىلگە مىندەتتى تۇردە سوزدەر اۋىسادى، كىرەدى. قازاق تىلىنە اراپ، پارسى، مونعول تىلدەرى ەنگەن كوپ سوزدەر بۇگىندە قازاق ءتىلىنىڭ ءوز سوزىنە اينالىپ كەتتى، ءتىپتى ايىرا الماي دا قالامىز. مىسالى: قاسكەلەڭ، شامالعان دەگەن جەر اتاۋلارى مونعولدىڭ باتىرلارىنىڭ اتى ەكەن، وكىنىشكە وراي ءالى وزگەرتە الما كەلەمىز. سول سياقتى، تارباعاتاي، نارىنقول، ۇلىس، نوكەر، جاساق، ايماق، ت. ب. سوزدەر وسىلاي كىرگەن ەكەن. ال، عاسىرلار بويى بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقاندىقتان ورىس تىلىنەن دە كوپتەگەن سوزدەر تىلىمىزگە ەنگەن. جاشىك، كەرەۋەت، باتەڭكە، كامپيت، تارەلكە، ت. ب. ال، ورىس تىلىنەن كىرگەن كوپتەگەن سوزدەر وزگەرىسسىز سول قالپىندا ايتىلادى. تەلەفون، تەلەگراف ت. ب. ورىس تىلىنە شەت تىلدەرىنەن كىرگەن فۋتبول، باسكەتبول، ۆولەيبول دەگەن سوزدەر ورىس ءتىلى ارقىلى بىزگە ەندى. ال ەندى قازاق تىلىنەن ورىس تىلىنە ەنگەن سوزدەردى كورەيىك؛ ورىس تىلىنە تۇركى تىلىنەن ياركيي دەگەن ءسوز جارىق، يارىق دەگەن سوزىنەن، توپتات – تاپتايدى، كرەمل – كرەمىن ت. ب. سوزدەر ەنگەن ەكەن ت. ب. سوزدەرمەن تۇسىنىك بەرەدى. ورىس تىلىنە تۇركى تىلىنەن ەنگەن سوزدەر تۋرالى قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى ولجاس سۇلەيمەنوۆ «ازيا» دەگەن كىتاپ جازعان. كەيىن ۇلكەن بولعاندا وسى كىتاپتى وقىڭدار ت. ب. دەپ تۇسىنىكتەر بەرەدى.
وزدەرىڭ بايقاپ وتىرعانداي، بۇل سوزدەر قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق قالپىنا ءتۇسىپ وزگەرگەن. كەيىن، كەڭەستىك داۋىردە، ورىس تىلىنەن ەنگەن تەرمين سوزدەر وزگەرىسسىز قالپىندا قولدانىلدى: تەلەفون، تەلەگراف، اۆتوموبيل، ت. ب.
سوڭعى جىلدارى كىرمە سوزدەردىڭ ءبىرازى قازاقشاعا اۋدارىلدى: سامولەت – ۇشاق، ۆەرتولەت – تىك ۇشاق، كوللەكتيۆ – ۇجىم ت. ب.
Vءى. جاڭا تاقىرىپ بويىنشا تۇسىنىك تەكسەرۋ:
1. قانداي كىرمە سوزدەردى بىلەسىڭدەر؟
2. «تۇسىندىرمە» سوزدىكپەن تانىستىرىپ، ولارمەن قالاي جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەتۋ، 5 - 6 كىرمە سوزدەر جازۋ
Vءىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. وقۋلىقپەن جۇمىس
1. 173 – جاتتىعۋدى اۋىزشا ورىنداپ، ماقساتقا جەتۋ.
2. تاقتامەن جۇمىس. تاقتاعا 2، 3، وقۋشى شىعارىلىپ ولارعا 171، 172، 176 – جاتتىعۋلاردىڭ ىشىنەن كىرمە سوزدەردى تەرىپ جازۋ تاپسىرىلادى. قالعاندارىمەن 175 - جاتتىعۋمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.
2. ۇلەستىرمە قاعازدار بويىنشا جۇمىس.
ءى دەڭگەي
1. تومەندەگىدەي سوزەر قاي تىلدەن ەنگەن؟
دۇنيە، حابار، ازامات، باعا، ءسابي، ۇلىس، نوكەر، باعا، جاساق، قويان، قۇرىلتاي، بوشكە، بوجى، بيشىك، بارحىت، سىرىڭكە، شاينەك.
ءىى دەڭگەي
مونعول تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى ءبىر بولەك، اراپ – پارسى تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى ءبىر بولەك، ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى ءبىر بولەك جاز.
ءسابي، جاريا، گازەت، باقىت، سيسا، كۇرشەك، ۇلىس، دۇنيە، ابدىرە، سوت، ايەل، بوشكە، تەبەك، دۇعا، كۇرەڭ ماحاببات، جاساق، شاكىرت، قۇرىلتاي، شەن.
ءىىى دەڭگەي
ىشىندە كىرمە سوزدەرى بار ماقال – ماتەلدەر جاز جانە ماقال – ماتەلدە نە سەبەپتەن كەزدەسەتىنىن ءتۇسىندىر.
ۇلگى: ادام باقىتىن قونعانىن بىلمەيدى، ۇشقانىن بىلەدى.
Vءىىى. ساباقتى قورىتۋ:
1. باعالاۋ
2. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1. كىرمە سوزدەر تۋرالى تۇسىنىك
2. 177 - جاتتىعۋ
تولىق نۇسقاسىن كورۋ
تاقىرىپتار:
36. كىرمە سوزدەر
37. كىرمە سوزدەر – حالىق تاريحىنىڭ ايناسى
38. ديالەكت سوزدەر
39. كاسىبي سوزدەر
40. تەرميندەر
ساباق جوسپارى
1. ءپان اتى: قازاق ءتىلى
2. سىنىبى: 5
3. كۇنى، ايى، جىلى:
4. توقسان: ءىىى
5. ءمۇعالىم:
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كىرمە سوزدەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
1. بىلىمدىلىك: تىلىمىزدەگى كىرمە سوزدەر، ولاردىڭ تىلىمىزگە كىرۋ سەبەپتەرى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرۋ.
2. تاربيەلىك: وقۋشىلاردى حالقىمىزدىڭ تاريحىن قاستەرلەۋگە، ۇلتجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە تاربيەلەۋ.
3. دامىتۋشىلىق: ءومىر اعىمىنان قالماي ىلەسىپ وتىرۋ ءۇشىن دە كىرمە سوزدەر مەن جاڭا سوزدەردى مەڭگەرە بىلۋلەرىن، باسقا حالىقتار تۋرالى دا كوپتەگەن ماعلۇماتتار بىلۋلەرىن دامىتۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءتۇرى: ءداستۇرلى
ساباقتىڭ ءادىس - ءتاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، جاتتىعۋ، تالداۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: تاقىرىپقا بايلانىستى كەستە، ۇلەستىرمەلەر.
ءپانارالىق بايلانىس: قازاق ادەبيەتى، تاريح
ساباقتىڭ بارىسى:
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى: 1. وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ
2. وقۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىسىن تەكسەرۋ
3. وقۋشىلاردىڭ زەيىندەرىن ساباققا اۋدارۋ
ءىV جاڭا ساباققا دايىندىق
1. ساباق تاقىرىبىن تاقتاعا جازۋ
2. ساباق ماقساتىن ءتۇسىندىرۋ
V. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ:
كىرمە دەگەن ءسوز «جەرگىلىكتى» نەمەسە «تۇرعىلىقتى» ەمەس دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. جەر بەتىندە بىردە ءبىر باسقا تىلدەن ەنبەگەن ءسوز جوق دەسەك قاتەلەسپەيمىز. سەبەبى كەز كەلگەن حالىق باسقا حالىقپەن ارالاس - قۇرالاس بولادى، كورشى تۇرادى. سول سەبەپتى ءبىر تىلدەن ەكىنشى تىلگە مىندەتتى تۇردە سوزدەر اۋىسادى، كىرەدى. قازاق تىلىنە اراپ، پارسى، مونعول تىلدەرى ەنگەن كوپ سوزدەر بۇگىندە قازاق ءتىلىنىڭ ءوز سوزىنە اينالىپ كەتتى، ءتىپتى ايىرا الماي دا قالامىز. مىسالى: قاسكەلەڭ، شامالعان دەگەن جەر اتاۋلارى مونعولدىڭ باتىرلارىنىڭ اتى ەكەن، وكىنىشكە وراي ءالى وزگەرتە الما كەلەمىز. سول سياقتى، تارباعاتاي، نارىنقول، ۇلىس، نوكەر، جاساق، ايماق، ت. ب. سوزدەر وسىلاي كىرگەن ەكەن. ال، عاسىرلار بويى بىرگە ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقاندىقتان ورىس تىلىنەن دە كوپتەگەن سوزدەر تىلىمىزگە ەنگەن. جاشىك، كەرەۋەت، باتەڭكە، كامپيت، تارەلكە، ت. ب. ال، ورىس تىلىنەن كىرگەن كوپتەگەن سوزدەر وزگەرىسسىز سول قالپىندا ايتىلادى. تەلەفون، تەلەگراف ت. ب. ورىس تىلىنە شەت تىلدەرىنەن كىرگەن فۋتبول، باسكەتبول، ۆولەيبول دەگەن سوزدەر ورىس ءتىلى ارقىلى بىزگە ەندى. ال ەندى قازاق تىلىنەن ورىس تىلىنە ەنگەن سوزدەردى كورەيىك؛ ورىس تىلىنە تۇركى تىلىنەن ياركيي دەگەن ءسوز جارىق، يارىق دەگەن سوزىنەن، توپتات – تاپتايدى، كرەمل – كرەمىن ت. ب. سوزدەر ەنگەن ەكەن ت. ب. سوزدەرمەن تۇسىنىك بەرەدى. ورىس تىلىنە تۇركى تىلىنەن ەنگەن سوزدەر تۋرالى قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى ولجاس سۇلەيمەنوۆ «ازيا» دەگەن كىتاپ جازعان. كەيىن ۇلكەن بولعاندا وسى كىتاپتى وقىڭدار ت. ب. دەپ تۇسىنىكتەر بەرەدى.
وزدەرىڭ بايقاپ وتىرعانداي، بۇل سوزدەر قازاق ءتىلىنىڭ دىبىستىق قالپىنا ءتۇسىپ وزگەرگەن. كەيىن، كەڭەستىك داۋىردە، ورىس تىلىنەن ەنگەن تەرمين سوزدەر وزگەرىسسىز قالپىندا قولدانىلدى: تەلەفون، تەلەگراف، اۆتوموبيل، ت. ب.
سوڭعى جىلدارى كىرمە سوزدەردىڭ ءبىرازى قازاقشاعا اۋدارىلدى: سامولەت – ۇشاق، ۆەرتولەت – تىك ۇشاق، كوللەكتيۆ – ۇجىم ت. ب.
Vءى. جاڭا تاقىرىپ بويىنشا تۇسىنىك تەكسەرۋ:
1. قانداي كىرمە سوزدەردى بىلەسىڭدەر؟
2. «تۇسىندىرمە» سوزدىكپەن تانىستىرىپ، ولارمەن قالاي جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەتۋ، 5 - 6 كىرمە سوزدەر جازۋ
Vءىى. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. وقۋلىقپەن جۇمىس
1. 173 – جاتتىعۋدى اۋىزشا ورىنداپ، ماقساتقا جەتۋ.
2. تاقتامەن جۇمىس. تاقتاعا 2، 3، وقۋشى شىعارىلىپ ولارعا 171، 172، 176 – جاتتىعۋلاردىڭ ىشىنەن كىرمە سوزدەردى تەرىپ جازۋ تاپسىرىلادى. قالعاندارىمەن 175 - جاتتىعۋمەن جۇمىس جۇرگىزىلەدى.
2. ۇلەستىرمە قاعازدار بويىنشا جۇمىس.
ءى دەڭگەي
1. تومەندەگىدەي سوزەر قاي تىلدەن ەنگەن؟
دۇنيە، حابار، ازامات، باعا، ءسابي، ۇلىس، نوكەر، باعا، جاساق، قويان، قۇرىلتاي، بوشكە، بوجى، بيشىك، بارحىت، سىرىڭكە، شاينەك.
ءىى دەڭگەي
مونعول تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى ءبىر بولەك، اراپ – پارسى تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى ءبىر بولەك، ورىس تىلىنەن ەنگەن سوزدەردى ءبىر بولەك جاز.
ءسابي، جاريا، گازەت، باقىت، سيسا، كۇرشەك، ۇلىس، دۇنيە، ابدىرە، سوت، ايەل، بوشكە، تەبەك، دۇعا، كۇرەڭ ماحاببات، جاساق، شاكىرت، قۇرىلتاي، شەن.
ءىىى دەڭگەي
ىشىندە كىرمە سوزدەرى بار ماقال – ماتەلدەر جاز جانە ماقال – ماتەلدە نە سەبەپتەن كەزدەسەتىنىن ءتۇسىندىر.
ۇلگى: ادام باقىتىن قونعانىن بىلمەيدى، ۇشقانىن بىلەدى.
Vءىىى. ساباقتى قورىتۋ:
1. باعالاۋ
2. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ:
1. كىرمە سوزدەر تۋرالى تۇسىنىك
2. 177 - جاتتىعۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن كورۋ
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، ادەبيەت 5 سىنىپ.تاقىرىپتار:31. اباي قۇنانباي ۇلى «قىس»32. م. جۇمابايەۆ «قىسقى جولدا»33. جامبىل جابايەۆ «وتەگەن باتىر»34. س. سەيفۋللين «اقساق كيىك»35. ءى. جانسۇگىروۆ «كۇي»
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ءتىلى 5 سىنىپ.تاقىرىپتار:46. اشىق جانە قىساڭ داۋىستىلار47. ەرىندىك جانە ەزۋلىك داۋىستى دىبىستار48. جاتتىعۋلار ورىنداۋ49. داۋىسسىز دىبىستار50. قاتاڭ داۋىسسىزدار
