كوگەندەۋلى بالا
بۇزىلعان ەركەككە شارا جوق، وردەن ايتولقىننىڭ ۇستىنە توقال الماق ويىن اعايىن-تۋعانىنا تەگىس ايتىپ قۇلاقتاندىردى. وسەك-اياڭنان ايتولقىن مۇندايدىڭ ءبارىن كۇندەگىسىن كۇندە ەستىپ وتىرسا دا، وردەنگە ءبىر ءسوز دەمەدى، تۇك ەستىمەگەندەي بولدى. شىنى كەرەك، وردەننىڭ توقال الامىن دەگەنىن اعايىن-تۋعاننان قۇپتاعان ەشكىم بولمادى. ايتولقىنعا قويار كىناسى جوق. ادەتتە، كوبىنە-اق قازاقتار توقال الۋعا العاشقى ايەلىنىڭ بالا تاپپاۋىن سەبەپ قىلادى. ال ايتولقىنعا ونداي كىنا قويىلمايدى، ويتكەنى ودان تۋعان بەس ۇل، ەكى قىز ءبارى دە وردەننىڭ اۋزىنان ءتۇسىپ قالعانداي، ءبارى دە ءۇرىپ اۋىزعا سالعانداي. ەڭ بولماسا بىرەۋ-ەكەۋى ايتولقىنعا دا تارتپاپتى. سوندا دا قۇداي بۇزعان وردەن جۇلقىنىپ بولمادى. ءتىپتى وردەننىڭ بىرگە تۋعان اعاسى كۇپشەك باي دا ءىنىسىنىڭ توقال العانىن جاقتىرمادى.
— ءتىلىمدى الساڭ قوي. ايتولقىننىڭ كوڭىلىنە دىق سالما. وسى ءبىر اۋىلدا ودان كوڭىلى قالعان ءبىر ادام جوق، بۇكىل اۋىلدىڭ ۇلكەن-كىشىسىنىڭ ءبارىنىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، ۇلكەنىن ۇلكەندەي، كىشىسىن كىشىدەي كورىپ، ىرىس الدى ىنتىماق بولسا، ءبارىن داعى سوعان عانا بەيىمدەپ، اقىلمەن بايىپتاپ وتىراتىن ادامنىڭ ۇستىنە قاتىن الماس بولار،— دەپ ەدى اعاسى. ءبىراق وردەن اعاسىنا جابىسا كەتتى:
— ءوزىڭ نەگە ەكى قاتىن الدىڭ؟ مەن الدىڭعى اربانىڭ ىزىمەن كەتەتىن بولارمىن،— دەپ وردەن بەزىرەيىپ بولمادى.
كۇپشەك اتى جۇپ-جۋان بولىپ تۇرعانىمەن، وزىنە ءبىراز داۋلەت بىتكەنمەن، دەنەسىنە ارتىق ەت بىتپەگەن، سىپتىعىرداي، بويى دا، ويى دا بار كىسى ەدى. ول تۇنەرىپ، ويلانا وتىرىپ ىنىسىنە قايتا ءتىل قاتتى:
— مەن ايەل السام بايلىعىم تاسىدى دەپ العان جوقپىن. بايبىشەدەن بالا بولمادى، بۇل دۇنيەدەن ەرنىم جىبىمەي كەتە مە دەپ قورقىپ ەدىم، قۇدايعا شۇكىر، قۇداي تىلەگىمدى بەردى. توقالدان تۋعان ەكى ۇل كوزىمنىڭ اعىمەنەن قاراسىنداي. ايتسام، ساعان سول ەكى قاتىن دەگەننىڭ پالە ەكەنىن بىلگەندىكتەن دە ايتامىن. «ەكى قاتىن الىپسىڭ، ءبىر پالەگە قالىپسىڭ»، دەپ بابالارىمىز بەكەر ايتپاسا كەرەك، ۇيىڭنەن ۇرىس، ماڭدايىڭنان قۇرىس كەتپەيدى. مەنىڭ ءومىرىم ءومىر عوي دەپ ويلايمىسىڭ. مەنىكى ءومىر ەمەس، قىزىل وت. قاي كۇنى سول ۇيگە كىرمەسەم بە ەكەن دەپ تە ويلايمىن. امال نەشىك، بارماي تۇرمايسىڭ. ءتىلىمدى الساڭ قوي. الماساڭ، ءوزىڭ بىلەسىڭ، مەن بۇدان بىلاي بۇل اڭگىمەنى قوزعامايمىن. اعاسى وردەنگە جەتكىزىپ تە، تاۋسىلىپ تا ايتتى جانە شىنىن ايتتى
شىنىمەن-اق كۇپشەك تۇنەرىپ الدى دا، ءتىلازار ىنىگە ايتقانى ەم بولماعان سوڭ، قايتا جاق اشپادى.
وردەن سىمباتتى دا، كورىكتى دە جىگىت ەدى. ايتولقىن دا ەر جىگىت «مەنىڭ قاتىنىم بولسىن» دەيتىن-اق ايەل ەدى. كوركىنە اقىلى ساي، جۇرت بۇلارعا قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايتىن. ايتولقىن اسىرەسە كوشتە ەرەكشە سالتاناتپەن جۇرەتىن. ول بالا تاپقاننىڭ ءجونى وسىلاي دەپ، كۇيەۋىنە مىندەت قىلاتىن ادام ەمەس ەدى. «قاتىن بايعا ەركەلەر بالا تاپسا» دەگەنمەن، ايتولقىن وردەنگە ونداي ءبىر بازىنا دا جاساپ كورمەگەن. ءۇيدىڭ ءىشىن ەكى-ۇش تۇيەگە ارتقان سوڭ، تۇيە ۇستىندەگى كەبەجەگە كىشىرەك ۇشەۋىن وتىرعىزىپ، ۇلكەندەرىن تايعا، قۇنانعا مىنگىزىپ، باسقالارعا قوسىپ جىبەرە تۇرىپ، باسقا ايەلدەر سياقتى بەسىكتەگى بالاسىن تۇيە ۇستىنە بەسىگىمەن تاڭىپ تاستاماي، ءوزى ات ەرتتەتىپ، بەسىك وڭگەرىپ، ونىمەن قويماي تۇيەلەردى بىرىنە ءبىرىن تىركەپ، الدىڭعى تۇيەنىڭ مۇرىندىعىن ادەمىلەپ اعاشتان جاساتىپ، ەكى باسىن جەزبەن قاپتاتىپ، وعان بۇيدانى دا ءتۇرلى ءتۇستى جىپتەن ءوزى ەسىپ، ءوزى جەتەكتەر ەدى. وسىنىڭ بارلىعىن ول اۋىلدا ەركەك بار ما، جوق پا، ءوزى اتقارا بەرەتىن.
كەش الدىندا اتقا وتىرىسى قانداي. بەسىك وڭگەرىپ كەلە جاتىرمىن-اۋ دەمەي، قازديىپ تۇرىپ وتىرعاندا وعان كىم بولسا دا قاراماي وتپەيتىن. قايىن-قايىناعا، ابىسىن-اجىن ءبارى دە وعان «ايتولقىن دەسە ايتولقىن عوي» دەسەتىن. ويتكەنى كەلگەن اعايىن-تۋعان بۇل ۇيدەن قۇراۋىز اتتانىپ كورگەن جوق بولاتىن، بارلىق ۋاقىتتا-اق شامالى عانا مالمەن داستارقانى دا جيىلمايتىن، الاقانى اشىق ەدى. سويتكەن ايتولقىننىڭ ۇستىنە ەندى وردەن توقال الماق.
ايتقانعا كونبەگەن وردەنگە اعايىن، «قازاق بايىسا قاتىن الادى»، دەدى دە قويدى. ارى-بەرىدەن سوڭ ەكى قاتىن الىپ جاتقان جالعىز سول ما، بۇعان ەرەكشە ءمان دە بەرىلگەن جوق.
توقال الىستان كەلگەن جوق. ءوز اعايىندارىنىڭ ءبىرىنىڭ جەسىر ايەلى كاردەن ەدى. ەرى ەل اراسىنداعى بارىمتادا باتا تيمەگەنمەن قاتا تيگەن ءبىر شوقپاردان قايتىس بولعان. «ەردەن كەتسە دە، ەلدەن كەتپەيدى»، دەگەن ول زاماندا ءسوز سالعاندا، كاردەننىڭ قالاۋى وردەن بولىپتى. ايتولقىننان كوڭىلى قالماعان اعايىن-تۋعان، ابىسىن-اجىن وسىنداي ورەسكەلدىگى ءۇشىن كوردەندى كەردەڭ اتاندىرىپ الدى. قاشاندا ات قويۋعا كەلگەندە ايەلدەردىڭ اۋزى دۋالى، تالاي اجەپتەۋىر اتى بار قازاققا جوقتان وزگە ەسىمدى جەلىمدەي عىپ جاپسىرا سالماي ما!
وردەن اعاسى كۇپشەك سياقتى ەكى قاتىندى ەكى ءۇي ەتىپ قويا المادى. وعان شاماسى دا جوق، ەدى. سوندا دا «كوك كەپتەر ك... قاراماي اۋليە اعاشقا قونىپتى» دەگەندەي، ەكى قاتىن الدى دەگەن اتاق جاساعىسى كەلە مە، الدە ءبىر قىلىعىنان ۇناپ قالدى ما، كەردەندى ول وزگەرەك ۇستادى. كوبىنە بالا تۋماعان ايەلدىڭ كوبى جادىگويلەۋ بولادى، ويتكەنى وعان جاعدايدىڭ ءوزى دە يتەرمەلەيدى عوي. ەتەكتەن تارتىپ جاتقان بالا جوق، «بالاندى بولەپ جاتىرسىڭ با» دەيتىن ول ەمەس، ەرتەدەن كەشكە ىستەيتىنى ءوزىن كۇتۋ، كۇيەۋى كەلگەندە سوعان جاعىنۋ، جاقسى كورىنۋ، سونىڭ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ بابىن تابۋ. ال بالالى ايەلدىڭ ونىڭ بارىنە مۇرشاسى بولا بەرە مە؟ دالادان بىرەۋى شولدەپ كەلەدى، ول كەلىپ تۇرعاندا ەكىنشى بىرەۋى دالاعا ويىنعا كەتۋگە اسىعىپ تۇرادى، ءۇشىنشىسى تۇبەكتە وتىر، ءتورتىنشىسى بەسىكتە شىرىلداپ جىلاپ جاتىر... ايتولقىن وسىنىڭ ءبارىن دە ۇلگىرەتىن، بالا ەكەۋ-ۇشەۋ ەمەس، جەتەۋ بولسا دا، ونى «قۇداي كوپسىنبەسىن» دەپ قاباعىن شىتىپ كورمەگەن-دى. سولاردىڭ تاماعى دا ۋاقتىلى ىستەلىپ، كيىمدەرى دەر كەزىندە جۋىلىپ، ءبىر بالاسىنىڭ بip تۇيمەسى سالىنباي تۇرعانىن ەڭ ءجىتى ءمىر كوزدى قىتىمىر ابىسىن بايقاعان ەمەس-تى.
ال ەڭ اقىرى اۋىلدى بىرىنە ءبىرىن سوعىپ، «قوس ءۇيدى قوسا قوندىرمايتىن» جىپبيكە ابىسىنى دا ايتولقىنمەن دەسىپ كورمەگەن-دى.
كەردەڭ بۇل ۇيگە كەلىسىمەن توسەگىن وڭ جاققا سالىپ، ءبىرىنشى كەزەككە ۇمتىلدى. ايتولقىن ءتىپتى وعان دا ماڭىز بەرمەگەندەي تۇر كورسەتتى. ايتولقىندى ابىرجىتۋ، ۇرىس شاقىرۋ، الدەنەگە ىزا قىلۋ، زىعىردانىن قايناتۋ، بالالاردىڭ ءبىرىن وندا، ءبىرىن مۇندا وتىرمادىڭ دەپ، وتىرسا وپاق، تۇرسا سوپاق ەتۋ سياقتىنىڭ ءبارىن، بوساعانى اتتاپ باسقان كۇننەن-اق باستادى. ايتولقىن ولاردى كورمەدى. «كەڭ بولساڭ، كەم بولماسسىڭ»، دەگەندى ارقا تۇتىپ، كوبىنە-اق كەشىرىپ قويا سالىپ ءجۇردى.
ءبىر كۇنى وردەن سىرتتان كەلەر شاقتا كەردەڭ ىستىق سۇتكە تارى بوكتىردى. ونى كۇيەۋىنىڭ توبەسى كورىنگەندە ىستەپ، داسپەن اياق قىلىپ ورەشەگە قويدى دا، سىرتتان وردەننىڭ كەلۋىن كۇتتى. بۇل كەزدەرى وردەن ۇنەمى ءۇيدىڭ وڭ جاق جابىعىن الا وتىرىپ شەشىنىپ، قامشىسىن دا سول وڭ جاققا تاستايتىن، كيىمىن دە وڭ جاقتاعى كەرەگە باستارىنا ىلەتىن بولعان. مۇنىسى كوپە-كورىنەۋ كەردەڭ جاعىندامىن دەگەندى كوزگە ۇرىپ كورسەتىپ تۇراتىن.
ادەتتە سىرتتان وردەن كىرگەندە، بۇل ءۇيدىڭ اس-سۋى دا بىرگە كىرىپ، سونىمەن بىرگە بۇل ۇيدە پىسەتىن جىلى-جۇمساقتىڭ ءبارىن اعايىن-تۋعان، قاتىن-قالاش بىرگە ىشىسەتىن. وردەن سوڭعى كەزدەرى قانداي تاماق بولسا دا، جالعىز وتىرىپ ىشەتىن بولدى. ول العاش بۇعان ونشا ماڭىز دا بەرمەي ءجۇردى. بىردەمەنى سىلتاۋراتىپ ايتولقىن دا دالاعا شىعىپ كەتەتىندى شىعاردى. داستارقان باسىنا اكەسىن جاعالاپ، جاپىرلاي وتىراتىن بالالار دا جوق، ەلسىزدە وتىرعانداي ىڭ-جىڭسىز جالعىز وتىرعانىن ول ءبىر ەمەس، الدەنەشە رەت بايقادى. «اپىر-اۋ، اعايىن-تۋعان ۇيگە نەگە كەلمەيتىن بولىپ كەتتى، كوپپەن ءىشىپ، كوپپەن جەپ ۇيرەنگەن تاماق تا جۇرمەيتىن بولىپ الدى. ساپىلداپ سويلەي كىرىپ، وردەنمەن وسى ءۇيدىڭ قيارىن بىردەي قىلاتىنداي ۇلكەن جەڭگەسى قاتيپا قاينىسىنا جالعاسا وتىرىپ الىپ، شايدى سوراپتاي تارتىپ، اۋزى سوزدەن ءبىر بوساماي وتىرۋشى ەدى. ول دا پىشاق كەسكەندەي تىيىلىپتى. بۇل ءۇيدىڭ «ويران-بوتقاسىن شىعاراتىن» ۇلكەن اعاسى كۇپشەكتىڭ بالاسى دا كەلمەي قالىپتى. وسىلاردى ويلاي وتىرىپ، وردەننىڭ تاماعىنان تاماق جۇرمەيتىن. بىردە جانىندا جالعىز وتىرعان كەردەڭنەن:
— اۋىلدا ەشكىم جوق پا؟ نەگە ولار تاماق ىشۋگە كەلمەيدى؟— دەپ سۇرادى.
— جوق بولۋ كەرەك،— دەدى كەردەڭ كەكجەڭ ەتە ءتۇسىپ. ناق وسى ءبىر ساتتە ۇيگە قايتا كىرگەن ايتولقىننان:
— اۋىل ادامدارى قايدا كەتكەن؟— دەپ سۇراپ ەدى. «ۇيلەرىندە بولار»، دەگەن قىسقا جاۋاپ الدى. «ولار نەگە كەلمەيدى؟» دەگەنگە ايتولقىن «شارۋالارى بار شىعار»، دەي سالدى. ايتولقىن بۇل جەردە دە ۇستامدىلىق جاسادى. ەگەر «كەردەڭ كەلتىرمەي قويدى» دەسە، شاتاق بولاتىنىن بىلەدى. «ءۇي ءىشى الا بولسا، كەرەگە باسى سايىن پالە بولادى»، دەمەي مە حالىق. ۇيگە پاندە ورناتىپ نە كەرەك، ىنتىماق بۇلىنبەسىن دەيدى دە، ىشتەن تىنا بەرەدى. كورشى-قولاڭ، اعايىن-تۋعان تۇگىل وردەننىڭ ءوز بالالارىن دا داستارقان توڭىرەگىنە جولاتپاي قويعان جوق پا؟ ايتولقىن ونى دا ايتپادى. ويتكەنى وردەن ءوز بالالارىن ءوزى جوقتاماسا، وعان ايتولقىن نە دەمەك، ول توركىنىنەن جۇكتەپ كەلگەن جوق، نە تومەننەن تۋعاندار ەمەس، ءوز قانى، ءوز بالاسى. ولار جالعىز ايتولقىنعا عانا كەرەك پە؟
دالادان كىرگەن وردەڭدى كەردەڭ جالعىز قارسى الدى. داپدارداي جاسىنا قاراماي، ونىڭ موينىنا اسىلدى. بىلاي قاراعاندا ول ورىندى دا سياقتى ەدى. ءبىراق داستارقان دا جايىلىپ ەدى، مەرەز بولعان كىسىدەي وردەن تاعى جالعىز وتىردى. جاڭاعى سۇتكە بوكتىرگەن سەكتىڭ ۇستىنە قازان بەتىنە قايماق جاڭا سالىندى. ونىڭ ۇستىنە ەكى-ۇش قاسىق قانت ءتۇستى. سۇتكە بوككەن سوك ابدەن جەر قالپىنا جەتتى. ۇلكەن ءبىر شارا سەك. ال مۇنى جالعىز جەيدى، ءيا وعان كەردەڭ كومەكتەسەدى. ايتولقىن دا كەلمەيدى. سوندا بۇل نە، مەرەزبەن اۋىرىپ ەدى؟ و زاماننان بۇ زامان، اۋىل ءۇي وتىرىپ اتام قازاق قاشان تاماقتى جالعىز ءىشىپ ەدى. جالعىز وتىرىپ مۇنىڭ جال-جايا جەگەنىنە، جەمەگەنى نە؟ ونىڭ ءدامىن بۇدان باسقا كىم كورمەك؟ الدە بۇل ۇيگە ەشكىم كەلمەيتىن شەشەك شىعىپ پا ەدى. «بەكەرگە وتىرعاننان دابىر جاقسى، ۇيلەردەن كىسى كىرمەس قابىر جاقسى»، دەمەپ پە ەدى، اتا-بابالارىمىز. بۇل سول جالعىز بولما، «جالعىز ءجۇرىپ جول تاپقانشا كەپپەن ءجۇرىپ ادال، دەگەنى قايدا؟ وردەن تاماق الدىنا كەلگەندە وسىنىڭ ءبارىن ويلاپ، قارا سۋعا ءتۇسىپ تەرلەپ كەتتى. الدە، الدە...
ول وتىرعان ورنىنان تۇرەگەلىپ، دالاعا بەتتەدى. ەسىك الدىندا جەتىم قارا لاقتى قولدارىنداعى ناندارىن بەرىپ جەمدەپ جاتقان ۇيەلمەلى-سۇيەلمەلى ءۇش ۇلىن كوردى. وتىرعان جەرلەرىنەن كەڭ قۇلاشىن جايىپ، ۇشەۋىن ءبىر-اق قۇشاقتاپ العان كۇيى ۇيگە قايتا كىردى. بالالاردى قۇشاقتاي كىرگەن كۇيەۋىن كورگەن كەردەڭ شىتىنىپ، قاباعىن تارس ءتۇيىپ الدى. وردەن كوتەرىپ كەلگەن ۇشەۋدىڭ ۇلكەنىرەگىنە قاراپ:
— ۇلكەن ۇيدەن قاتيپا اپاڭدى شاقىرىپ كەل،— دەدى ەسىككە جۇگىرە شىققان بالا، سالدەن كەيىن بۇرتيىپ قايتىپ كەلدى.
— اپاڭ قايدا؟— دەدى وردەن.
— كورەسىن كەردەي-اق ءىشسىن،— دەدى.
— نە دەيدى؟— بالا نەدەن قورىقسىن، ۇلكەن ۇيدەگى اپاسىنىڭ-ايتقانىن بۇلجىتپاي قايتالاپ شىقتى.
وردەن قاپ-قارا بولىپ، تۇتىگىپ كەتتى. بۇرىن بىرەۋ كىرىپ، بىرەۋ الىپ جاتاتىن ءۇي مىناۋ، قۋالاعان كىرمەيتىن بولىپ الدى. الدە ايتولقىن ۇگىتتەپ ءجۇر مە ەكەن. ول ەكى جەسە شاي ءىشتى دە، كەسەنى توڭكەرىپ تاستاپ، بالالارىنىڭ الدىنا بوككەن سوكتى قويىپ، سولاردىڭ جەگەنىنە قاراپ، ويعا كەتىپ وتىردى. جوق دەيدى ول ىشتەي مۇندا باسقا بىردەمە بار، پالە... ناق وسى ءبىر ساتتە كەردەڭنىڭ داۋسى شىقتى:
— جاۋ شىمشىقشا تالاپ تۇك قويمادىڭدار عوي، اكەلەرىڭ جەسىن دە.— بالالار سوستيىپ، قاسىقتى الماي، تارىعا ۇمتىلماي، توسىلىپ قالدى. وردەڭنىڭ قاباعى شىتىلىپ كەتتى. شىتىلماي قايتسىن، جان-جانۋار، ۇشقان قۇس، جۇگىرگەن اڭ بارلىعى ۇرپاعى ءۇشىن ءومىر سۇرەدى، ۇرپاعى جوقتىڭ تىگەرگە تۇياعى بولعانى نە، بولماعانى نە. «بالالى ءۇي بازار، بالاسىز ءۇي قۋ مازار». قالاي كەرەمەت ايتىلعان. وردەن كەردەڭنىڭ ءسوزىن ەلەمەي، تارىنى توپان جەگەن تاناداي تومپاڭداپ اساپ جاتقان كىشىسىن قۇشاقتاپ، بەتىنەن ءسۇيدى. مۇنى كورگەن اناۋ ەكى ۇل دا سوككە قايتا باس قويدى...
سودان ەرتتەۋلى تۇرعان اتىنا كەلىپ، وردەن اتتانىپ كەتتى. جانە ويدا كەتتى. سودان تۋرا جارتى ايدا ورالدى.
ول كەزدە اۋىل ىلە-شۋ الاتاۋىنىڭ قۇلانساز جايلاۋىن جايلاپ وتىرعان. قۇلانساز كەڭ قونىس. قولايسىزدىعى سۋدى قارا قىستاق وزەنىنەن مەسپەن تاسىپ ىشكەنى بولماسا، بۇل جايلاۋعا قويار كىنا جوق. كوركەم دەسەڭ كوركەم، كەڭ دەسەڭ كەڭ. ونىڭ تابانىندا سازدا بۇلاق كوزى دە بار. دەگەنمەن، «تۇنىقتان ءجۇزىپ ىشپەي قانبايتۇعىن» جەتىسۋلىقتاردىڭ ەجەلگى ادەتىمەن، اسقاردان اقتارىلىپ، ارنادا قايناعان وزەن سۋىنان ولار سۋسىندار ەدى. اردەن، كوپتەن جوق بولىپ كەتكەن وردەن، ەرتەڭ كەلەدى دەگەن حابار جەتتى. حابارشىلار بازارشىلار بولاتىن.
تۇستىك شىعىستان تەرىستىك باتىسقا سوزىلىپ جاتقان قۇلانسازدىڭ ەكى بەتكەيى شىجانداي ەل. مۇندا ءتىپتى باققان مالى جوق، ىستىقتان دا قاشىپ كەلەتىندەر بار. كوبىنە مال ىڭعايىمەن جۇرەتىندەر قۇلانسازدى الىستان باعىپ، جىرا-جىرا، قىرقىسقا وتىرار ەدى دە، كوبىنە تەگىستە مالىن دالا جايلاتىپ، بورداقىعا تاستاعاندار جايىلاتىن. وردەننىڭ ءۇشىنىڭ ازىن-اۋلاق مالىن اعاسى ءوز وتارىنا قوسىپ الىپ قالعان دا، بۇلار باسقالار سياقتى جۇرتپەن بىرگە قۇلانساز كەلگەن.
وردەن كەلەدى دەگەندى ەستىگەن كۇندەس ەكى قاتىن ەكى ءتۇرلى قارسى الدى. جەر قوزعالسا، قوزعالمايمىن دەيتىن ايتولقىن قۋانىشىن دا، دە بىلدىرگەن جوق. كۇندەلىكتى ءۇي تىرشىلىگىمەن اينالىسا بەردى. ىشتەي ۇيدەن رەنجىپ اتتانعان وردەننىڭ بۇل كەتىسىنە ريزا بولماعانىمەن، ايتولقىن ونى سىرتقا شىعارعان جوق. كوبىنە-اق ەركەك ۇيدەن قاباق شىتپاي شىعۋ كەرەك دەپ ەسەپتەيتىن ول، وردەننىڭ تۇنجىراپ، بالالارىنىڭ بەتىنەن ءسۇيىپ جاتقاندا اياپ تا كەتكەن جاعدايى بار ەدى. ءبىراق قايعىسىن دا، قۋانىشىن دا جاسىنان ەشكىمگە بىلگىزبەي ۇيرەنگەن ول ىشتەي قوبالجىپ تۇرعانمەن، سىرتىنا شىعارماعان. ءبىر ءسات ۇيدەن بۇلاي رەنىشپەن اتتانبا دەگىسى دە كەلدى ەرىنە، ءبىراق مۇنىسىن ول جاقتىرسا جاقسى، جاقتىرماسا، بىردەمە دەپ تاستاسا، قولايسىز بولار دەدى دە، ءتىس جارماعان كۇيى قالدى. ەندى مىنە، ايتەۋىر ەرتەڭ كەلەدى دەگەندى ەستىگەندە، كەڭىلى ورنىنا تۇسكەندەي بولدى.
كەردەڭ وردەننىڭ كەلۋىن مۇلدەم باسقاشا قارسى الدى. ول كۇيەۋى كەلەتىن كۇنى ەرتەمەن تۇرىپ ءتوندى شەشتى دە، ءوزىنىڭ اسىل كيىمدەرىن، بۋۋلى جاتقان، يلەنگەن ءۇش-تورت — ىشىندە تۇلكىسى، بۇلعىنى بار ۇلپاندى سىرتقا شىعارىپ جايدى دا، ولاردى جەل قاققان سوڭ ءبارىن جايناتىپ كەرەگە باسىنا ءىلىپ تاستادى. قازاق مۇنداي تەڭدەگى اسىل بۇيىمدارعا ادەتتە ات شاۋىپ اس بەرگەن كەزدە، ۇلان اسىر توي جاساعاندا شىعارىپ، ءىلىپ تاستايتىن. كەردەڭنىڭ مۇنىسى كوپتەن بەرى ۇيدە بولماعان ەرىنىڭ بارلىق نازارىن وزىنە اۋدارۋ بولاتىن. ەگەر جارقىراپ، جايناپ تۇرعان دۇنيە-مۇلىكتى كورسە، سوعان كەرىسىنشە، بەس قانات ءۇيدىڭ سول جاق قاناتىنىڭ سۇرقايلىعىن كورسە، وردەن توقالدىڭ ايرىقشا پىسىقتىعىن، ساندىلىگىن قالاي-اق اڭعارماس ەكەن. سونان سوڭ ايتولقىننان تاعى دا جيرەنە تۇسسە، ول كەردەڭگە ۇناي تۇسەدى. ايتەۋىر قاي جولمەن بولسا دا وردەڭدى وزىنە قاراتىپ السا بولدى دا.
ايتولقىن ءتىپتى ەشنارسەگە ابىرجىمادى دا، ابىگەرلەنبەدى دە. توقالدىڭ ەرەكشە سىلانىپ-تارانىپ، جىلت ەتەرىن ۇستىنە جاپسىرىپ جاتقانىن بايقادى، ءبىراق بايقاماعان بولدى. بۇل كەردەندى ودان سايىن تارىلتا، شىتىنتا ءتۇستى. ءتىپتى: «مەنىڭ وڭ جاقتى جايناتىپ تاستاعانىم ءىشىن جارىپ بارا جاتقان سوڭ ادەيى بايقاماعان بولادى»،— دەپ تە قويدى ىشىنەن.
شىنىندا ءۇيدىڭ وڭ جاعى ادام قاراپ تۇرعانداي جايناپ كەتتى دە، سول جاعى كەرەگە سىرتىنان، تۋىرلىق ىشىنە ۇستاعان وراۋلى شيدەن باسقا ەشتەمە دە جوق بولاتىن. ءتىپتى سول جاق بوساعادا تۋعانىنا ءۇش-تورت كۇن بولعان ەكى-ۇش قوزىنى كەشكە كوگەندەپ قوياتىن كوگەننىڭ ءۇش الا بۇرشاعى سالبىراپ-بولبىراپ جاتقان. ءۇيدىڭ ءسانىن كەتىرىپ تۇرعان بۇل بۇرشاقتاردى جاڭا عانا جاقتىرماعان كەردەڭ اياعىنىڭ ۇشىمەن ءتۇرتىپ-تۇرتىپ قويىپ ەدى. ءبىراق ونى الىپ تاستاپ، سول كوگەنگە قولىن بىلعاعىسى كەلمەدى. كوگەندى كەردەڭنىڭ تەپكەنىن دە ايتولقىن كوردى، ءبىراق ءتىل اشپادى. ويتكەنى شاقپاق شاعار قۇداي ۇشقىن تيسە تۇتەپ جانعالى تۇرعان پالەنى قوزعاعىسى كەلمەدى. ءبىراق ىرىستى اياعىمەن تەپتى-اۋ دەدى ىشىنەن.
بالالاردىڭ دا ءۇش جاسار جاراستان باسقالارى جوق بولاتىن. ولاردىڭ ءبارى الدەقالاي اۋىل ورتاسىنداعى جەلى باسىندا كۇرەسىپ جاتقان جىگىتتەردىڭ تاماشاسىن كورۋگە كەتىپتى. ولاردىڭ ۇيدە بولماعانى دا كەردەڭنىڭ كوڭىلىن جايلاندىرا ءتۇستى. ال مىنا ءۇش جاسار جاراس بوساعادا ون شاقتى اسىقتى ءيىرىپ تاستاپ ويناپ وتىر. ول ەشنارسەنى دە اڭعارمايدى.
وردەن اتتان ءتۇسىپ جاتقانىن ەكى ايەل دە ءبىلدى. ەشقايسىسى ونىڭ الدىنان شىققان جوق. مۇندايدا اكەسىنىڭ كەلەتىنىن اڭدىپ جۇرەتىن بالالار دا جوق. مىنە، وردەڭنىڭ ۇيگە قاراي ادىمداپ كەلە جاتقانى ەستىلدى. كەردەڭ وڭ جاقتاعى ءوزى جايناتىپ، ءىلىپ تاستاعان اسىل بۇيىمدارعا قارادى. ءقازىر ۇيگە وردەن كىرەدى دە «ءتۇۋ، ءۇيدىڭ ءىشى جايناپ كەتىپتى عوي» دەيدى. سونان سوڭ كەلىپ مۇنىڭ جانىنا جاقىندايدى، سول كەزدە بۇل ايتولقىنعا كورسەتە تۇرىپ ونىڭ موينىنا اسىلادى.
وردەن ەسىككە تاقالعان كەزدە ايتولقىن ءۇن-تۇنسىز ورنىنان تۇردى دا، سول جاق بوساعا جاقتا جاتقان قىسقا كوگەننىڭ شەتكى بۇرشاعىنا اسىق ويناپ وتىرعان جاراستى كوگەندەي سالدى.
— قوزى بول،— دەدى ايتولقىن سىبىرلاپ. جاراس قوزى بولىپ كوگەندەۋلى قالپىمەن بۇك ءتۇسىپ جاتتى.
وردەن تابالدىرىقتى اتتاي بەردى. كەردەڭ وردەن اۋزىنان جايناعان دۇنيەگە ماقتاۋ الۋعا ءازىر تۇردى. جوق، ولاي بولمادى. اكەسى كىرگەندە كىشكەنتاي جاراس:
— ءما-ما-ا،— دەپ قوزى بولىپ ماڭىراپ كەلىپ جىبەرسىن. وردەن باسقا نارسەگە كوز سالماي:
— مىنا بالانى ناعىپ كوگەندەپ قويعانسىڭدار،— دەپ بىردەن كىشكەنتاي جاراسقا ۇمتىلدى. ول كوگەننىڭ بۇرشاعىن اعىتىپ، بالاسىن بوساتىپ الىپ، قۇشىرلانىپ سۇيە باستادى. ايتولقىن بالاسىن قۇشاقتاپ، سۇيگەن اكەگە سۇيسىنە قاراپ قالدى، ال كەردەڭ سىلىق ەتىپ قۇلاپ ءتۇستى دە، قايتىپ تۇرمادى...
وردەنگە امانداسۋعا كەلگەن ءبىرلى-جارىمدى اعايىن-تۋعان، ابىسىن-اجىن ايتولقىننىڭ ايتولقىن ەكەنىن بىلە تۇرسا دا، بولعان جايدى بىلگەن سوڭ «ايداي بولعان حانىمنان پەرزەنتى بولسا كۇڭ ارتىق» دەگەن راس قوي دەسىپ، بىر-بىرىنە باستارىن يزەستى.
You Might Also Like
-
اشكوزدىك، تويىمسىزدىق سەزىمى قاپتاپ كەلەدى. كوپ، ودان دا كوپ، ودان دا مىقتىسىن، ودان دا ابىرويلىسىن يەمدەنۋ قالاۋى جانە بۇلاردى ادامدارعا كورسەتىپ ماقتانۋ، وسى ماقتانۋدان زاۋىق الۋ ورىستەپ، كەڭ ەتە...
