كولەڭكە ساتىپ العان جىگىت
بۇرىن بەلگىسىز ءبىر اۋىلدا قاناعات دەگەندى بىلمەيتىن تويىمسىز باي ءومىر ءسۇرىپتى. نەگە سونداي قاناعاتسىز ەكەنى بەلگىسىز، ومىرىندە باسقا ادامعا بىردە-بىر رەت كومەكتەسپەگەن ەكەن. باي ءۇيىنىڭ تۋرا الدىندا ءبىر اعاش ءوسىپ تۇرادى. جاز بولسا سول تالدىڭ تۇبىندە باي ءوزى كورپەشە توسەپ، جاتىپ دەمالعاندى ۇناتاتىن. سول اۋىلدا ءبىر اقىلدى، جانى تازا، جاس بويداق جىگىت تۇرىپ جاتادى. ءبىر كۇنى الگى بويداق جىگىت سىرتتاعى كۇرىش القابىندا جۇمىس جاساپ جۇرەدى. كۇن قاتتى ىستىق بولعان سوڭ، ول الگى باي ءۇيىنىڭ الدىنداعى تالدىڭ كولەڭكەسىنە بارىپ جايعاسادى. تال كولەڭكەسىندە ۇيىقتاپ جاتقان بايدىڭ جانىنا بارىپ، بويداق جىگىت تىنىعىپ جاتادى. ءبىر كەزدە دەمالىپ جاتقان الگى باي ويانىپ:
— ەي، اقىماق، سەن بىرەۋدىڭ كولەڭكەسىندە دەمالىپ جاتقانىڭ قالاي؟ — دەيدى. قارىندى دا، قالتالى بايدىڭ سوزىنە تاڭ قالعان بويداق جىگىت شوشىپ كەتەدى. كوزدەرى الايىپ قاراپ قالىپتى. ءبىر كەزدە ول بايدان:
— مىرزا، مىناۋ اعاشتىڭ كولەڭكەسى دە ءسىزدىڭ زاتىڭىز با؟ ءسىزدىڭ مەنشىگىڭىز بە؟ — دەپ سۇرايدى.
— مىنانداي اقىماقتى كوردىڭ بە؟ مىنا تالدى مەنىڭ ارعى اتالارىم مەن بابالارىم ەگىپ كەتكەن. ءبىزدىڭ اۋلەتتىڭ زاتى بولماعاندا، كىمنىڭ زاتى بولادى دەپ ەدىڭ؟ تەز تابانىڭدى جالتىرات بۇل جەردەن!
بويداق جىگىت بايدىڭ ءسوزىن ەستىپ، وعان زىعىردانى قايناپ، جەك كورىپ قالادى. «قانشا بابالارىنىڭ ەگىپ كەتكەن تالى بولسا دا، مىناداي اپتاپتا كولەڭكەدەن قۋۋ — ادام اقىلىنا سيمايتىن ءىس قوي»، — دەپ ويلاعان بويداق جىگىت، بايدى قالاي تاقىرعا وتىرعىزىپ الداسام ەكەن دەپ، قايتادان ءسوز باستايدى .
— مىرزا، مەن سونى دا بىلمەي، قاتەلىك جاساعان ەكەنمىن. اعاشتىڭ كولەڭكەسى ماعان سونداي قاجەت ەدى، ونى ماعان ساتساڭىز قالاي، ا؟— دەپ بويداق جىگىت وعان قارادى. بويداق جىگىتتىڭ ءسوزىن ەستىگەن باي بىردەن باسىن جەردەن جۇلىپ الىپ، ويلانىپ قالادى.
— اقشا تولەپ، مىنا تالدىڭ كولەڭكەسىن ساتىپ الامىن دەيسىڭ بە؟
— ءيا، سولاي، مىرزا.
— جاقسى، ولاي بولسا اعاشتىڭ كولەڭكەسىن ساعان ساتامىن.
— مىرزا، ەندى قانشاعا بەرەسىز؟
— ىمممم... بىلاي ءوزى، تالدىڭ كولەڭكەسىنىڭ ۇلكەندىگى مەن جالپاقتىعىنا قاراي بەس نيان اقشا بەرەسىڭ!
بايدىڭ سۇراعانى كوپ بولسا دا، سول كۇنى العان قارىزىنا بويداق جىگىت تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، تالدىڭ كولەڭكەسىن ساتىپ الادى.
— ال، جاقسى. ساناپ الىڭىز. بەس نيان.
— بىرەۋ، ەكەۋ، ۇشەۋ، تورتەۋ، بەسەۋ. دۇرىس، بولدى. بۇدان بىلاي مىناۋ — سەنىڭ مەنشىك كولەڭكەڭ!
— ءيا، دۇرىس ايتاسىز، مىرزا. ارينە! ەندى ءسىز مىنا كولەڭكەنىڭ استىنان شىعىڭىز تەز!
«اقىماق! بايىعانىڭدى كورەيىن. اعاشتىڭ كولەڭكەسى نە پايدا اكەلەر ەكەن؟..» — دەپ باي باسقا اعاشتىڭ كولەڭكەسىنە ورنىن اۋىستىرىپ، بەس نيانىن ساناپ ءماز بولىپ جاتادى.
ءبىرازدان كەيىن كۇننىڭ كوزى باتىس جاققا ءتۇستى. كۇننىڭ باتۋى ۇزاق بولعان سوڭ، بويداق جىگىت ساتىپ العان اعاشتىڭ كولەڭكەسى بايدىڭ اۋلاسىنىڭ ىشىنە سوزىلىپ ءتۇستى. بويداق جىگىت مەنشىك كولەڭكەسىنىڭ سوڭىنان ءجۇرىپ، بايدىڭ اۋلاسىنا قاراي ورنىن اۋىستىردى. ءبىراق بۇعان باي اشۋلاندى.
— سەن اقىماق! باسقانىڭ اۋلاسىنا قالاي باسا-كوكتەپ كىرەسىڭ؟ نەعىپ جاتىرسىڭ، شىقپايسىڭ با؟
— مىرزا، مەن اعاشتىڭ كولەڭكەسىندە تىنىعىپ جاتىرمىن. ءسىز بەس نيانعا ساتقان اعاشتىڭ كولەڭكەسى ەمەس پە بۇل؟!
بۇل سوزدەردى بويداق جىگىت ساسپاي ايتادى. بويداق جىگىتتىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار، باي ودان ءارى اۋزىن اشا المادى. كۇننىڭ جىلجۋىنا قاراي، اعاشتىڭ كولەڭكەسى دە جىلجىپ، بايدىڭ ءۇيىنىڭ ىشىنە ءتۇستى. بويداق جىگىت اياعىن دا شەشپەي، بايدىڭ ءۇيىنىڭ كىرە بەرىس بولمەسىنە جايعاسىپ وتىرىپ الدى، كەيدە جاتتى دا. بۇنى كورگەن باي تاعى اشۋلانىپ:
— سەن نەگە ءبىزدىڭ ۇيگە اياقپەن كىرەسىڭ؟ تەز شىق! — دەدى.
— نە دەپ تۇرسىڭ، مىرزا؟ مەن جاتقان جەر، ءسىز ساتقان اعاشتىڭ كولەڭكەسى ەمەس پە؟ مەن تەك سونىڭ سوڭىنان ءجۇرىپ وتىرمىن. ول قايدا تۇسەدى، قايدا بارادى مەن سول جەرگە بارىپ تىنىعىپ، دەمالامىن. جاتامىن با، وتىرامىن با، شالقايامىن با، تۇرامىن با ءوزىم بىلەمىن.
الدەقاشان ساتىپ جىبەرگەن اعاشتىڭ كولەڭكەسى بولعان سوڭ، باي بۇل ءسوزدى ەستىپ، قارسى ءبىر اۋىز ءسوز ايتا المادى. ءبىراز ۋاقىت وتكەن سوڭ اعاش كولەڭكەسى بايدىڭ ءۇيىنىڭ تورگى بولمەسىنە دەيىن ءتۇستى. بۇل جولى دا بويداق جىگىت اياعىن شەشپەستەن، كولەڭكەنىڭ سوڭىنان بايدىڭ ءۇيىنىڭ تورگى بولمەسىنە دەيىن كىرىپ الدى. ول ءۇيدىڭ ىشىنە كىرىپ، ءۇي ىشىندەگى ادامدارعا زەكي باستادى.
«تۇرىڭدار بىلاي! بۇل اعاشتان تۇسكەن كولەڭكە — مەنىڭ كولەڭكەم! ەشكىمنىڭ بۇل كولەڭكەنىڭ استىندا تۇرۋىنا دا، جاتۋىنا دا بولمايدى. تەز شىعىڭدار دەيمىن!» — دەگەن بويداق جىگىتكە ءۇي ىشىندەگى بايدىڭ وتباسى ەشتەڭە ىستەي المادى. بايدىڭ وتباسى بويداق جىگىتكە اعاشتىڭ كولەڭكەسىن ساتقانى تۋرالى ەستىگەن سوڭ ۇيدە ۇرىس-كەرىس بولىپ، بايدان مازا كەتتى. بايعا ايەلى دە، بالالارى دا ۇرىستى. ەندى ساتقان اعاشتىڭ كولەڭكەسىن قايتىپ الا المايدى. كەش باتسا اعاشتىڭ كولەڭكەسى جوعالا سالىسىمەن بويداق جىگىت ءۇي ىشىنەن شىعىپ، ءوز ۇيىنە قايتىپ وتىرادى. كەلەسى كۇندەرى دە بويداق جىگىت اعاشتىڭ كولەڭكەسى تۇسكەن جەرگە كەلىپ جاتادى. بايدىڭ ۇيىنە تۇسسە سوعان بارادى. ءسويتىپ بايدىڭ ەس-اقىلىن دا، ءۇيىنىڭ ءىشىنىڭ اپتەر-تاپتەرىن شىعارادى.
باي ءبىر كۇنى بويداق جىگىتكە ساتقان كولەڭكەسىن قايتارىپ الۋعا كىرىستى. «مىنا اقشانى بەرەيىن، بۇنى ەشكىم ەستىمەسىن. قايتىپ كولەڭكەمدى وزىمە سات»، — دەيدى باي جالبارىنىپ. الايدا بايدىڭ سوزىنەن كەيىن مۇمكىندىگى قولىندا تۇرعان بويداق جىگىت كونبەيدى. «ءسىز نە دەپ تۇرسىز. مىنا اعاشتىڭ كولەڭكەسى بولماسا، دەمالاتىن جەر بولمايدى. ونى قايتىپ ساتا المايمىن»، — دەيدى جىگىت. باي: «مەنىڭ جاعدايىمدى ويلا! قالاساڭ ۇستىنە تاعى بەس نيان قوسىپ بەرەيىن»، — دەيدى. باي قانشا جىلى-جىلى سويلەسە دە، بويداق جىگىت ساتپادى. «قىستا مىناداي كولەڭكەنى باسقاعا ساتا المايسىڭ. مىنا كولەڭكەنى قايتىپ ساتىپ الامىن دەسەڭىز، بەس مىڭ نياندى ساناپ بەرىڭىز!»، — دەيدى جىگىت. باي ءوزىنىڭ قاتەلەسكەنىن ايتىپ وكىندى. ول جەر تەپكىلەپ اشۋلاندى. كۇن باتىپ اعاشتىڭ كولەڭكەسى جوعالا سالىسىمەن جىگىت ءوز ۇيىنە قايتادى. سودان كەيىن بىرنەشە كۇن بويى ول تاعى بايعا مازا بەرمەيدى. بايدىڭ وتباسى ءۇيدى قالدىرىپ، الىس جاققا قاشىپ كەتۋگە ءماجبۇر بولادى. سوڭىندا بەس نيانعا كولەڭكە ساتىپ العان بويداق جىگىت بايدىڭ بۇكىل ۇلكەن ۇيىنە يە بولىپ قالىپتى. ءسويتىپ اۋىل ادامدارىنا قايىرىمدىلىق قىلىپ، كولەڭكەسىندە دەمالدىرادى ەكەن.
كورەي تىلىنەن اۋدارعان داستان اقاش
You Might Also Like
-
ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ،جۋرناليستيكا فاكۋلتەتى 2-كۋرس ستۋدەنتى كاراگۋشينوۆا ايعانىم جاڭاباي قىزى
