كونياك قوسىلعان كوفە
/ەكى اكتىلى دراما/
/حيچكوكشالاعاندا/
قاتىسۋشىلار:
كەيۋانا
وتاعاسى
ايەل /وتاناسى/
بويجەتكەن (شامەن) — 25-30 جاستا.
جىگىت (باتىر) — 35-40 جاستا
1-اكت.
1-كورىنىس.
قوناق بولمە. ورتادا مەرەكەلىك داستارحان جايىلعان. توردە اق ورامال تارتقان كەيۋانا وتىر. ورتا جاستاعى ايەل داستارحان ماڭىندا كۇيبەڭدەيدى. تىنىشتىقتى ارا-تۇرا اۋىر كۇرسىنگەن اجەنىڭ دەمى عانا بۇزادى. ورتا جاستاعى ەر ادام كەلىپ كىرەدى. قولىندا كىتاپ.
وتاعاسى. ولسەم ورنىم قارا جەر سىز بولماي ما؟
وتكىر ءتىل ءبىر ۇيالشاق قىز بولماي ما؟
ماحاببات، عاداۋاتپەن مايدانداسقان،
قايران مەنىڭ جۇرەگىم مۇز بولماي ما،- دەپتى عۇلاما اباي. بۇل جەردەگى «عاداۋات» ءسوزى دۇشپاندىق دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى ەكەن. ماحاببات، عاداۋاتپەن مايدانداسقان... قانداي كەرەمەت، ءا.
ايەل. نە بولسا سونى ايتىپ مازانى الماي، بار، دەمالا تۇرشى. سەنسىز دە ميىم اينالىپ تۇر.
بەتىن باسىپ داستارحان شەتىنە وتىرا كەتەدى. ەركەك تە كەلىپ جايعاسىپ، كىتاپقا ۇڭىلەدى.
كەيۋانا. جاستار كەشىگىپ جاتىر عوي. باتىر ايتقان ۋاقىتىندا جەتۋشى ەدى.
ايەل. بويجەتكەن جينالىپ بىتپەي جاتقان شىعار.
كەيۋانا. كەلەدى عوي، كەلەدى. تەك اللا اماندىعىن بەرسىن.
ايەل. بىلمەيمىن، تىم جاقسى بولىپ ءوسىپ ەدى بوتام. قانداي قىزدىڭ تۇزاعىنا ءىلىندى. ۇيلەنبەسە - ءبىر ۋايىم، ۇيلەنسە - تاعى ۋايىم.
كەيۋانا. قۇم جينالىپ تاس بولماس،
قۇل جيىلىپ باس بولماس.
ەكى جاقسى قاس بولماس،
ەكى جامان دوس بولماس،- دەگەن ەكەن بۇرىنعىنىڭ ادامدارى. «قۇدا — مىڭ جىلدىق، كۇيەۋ — ءجۇز جىلدىق». قىزدىڭ اتا-اناسى قانداي ادامدار ەكەن. الگى ءبىزدىڭ بالا ۇي-ىشىمەن تانىسىپ پا. كورىپ پە قانداي جەردىڭ بالاسى ەكەنىن. سونى بىلگەنىڭ بار ما، كەلىن.
ايەل. اپا، ونىڭ اكە-شەشەسىن نە قىلاسىز؟ ءوزى قانداي دەسەڭشى. اكە-شەشەسى كەلىن بولمايدى عوي بىزگە كەلىپ. ءسىز دە ايتاسىز.
كەيۋانا. ءاي، بالام-اي، قازاق «اياعىن كور، اسىن ءىش. شەشەسىن كور، قىزىن ال» دەپ بەكەر ايتتى دەيسىڭ بە. تەكتى جەردىڭ ادامى — وقىماسا دا، شوقىماسا دا باسقاشا بولادى. قوڭىز تەرىپ جانىن باعىپ جۇرسە دە باسقاشا بولادى.
ايەل. ءسىز بالاڭ ەكەۋىڭ تاقپاقتاپ مەنىڭ تۇبىمە جەتەتىن بولدىڭدار. /كۇبىرلەپ/ جۇيكەم جۇقارىپ ءبىتتى. كور عانا قۇتقارادى مەنى سەندەردەن.
كەنەت ەسىك قوڭىراۋى باسىلىپ، ارتىنشا باتىر مەن شامەن كەلىپ كىرەدى. ايەل بارىپ الدىمەن بالاسىنىڭ، سودان كەيىن شامەننىڭ بەتىنەن سۇيەدى. ولار وتاعاسىمەن، كەيۋانامەن امانداسىپ، داستارحان باسىنا جايعاسادى. ايەل كۇيبەڭدەپ شاي قامىنا كىرىسەدى.
كەيۋانا. سونىمەن، قىزىم، ءجونىڭدى ايتا وتىر. اكە-شەشەڭ بار ما؟ قاي جەردىكى بولاسىڭدار؟
شامەن. شەشەم اۋىلدا تۇرادى. نەگىزى وسى الماتىنىكى. اكەم جوق.
كەيۋانا. اكەڭ قايتىپ كەتكەن بولدى عوي.
شامەن. ءيا...
كەيۋانا. يماندى بولسىن، جارىقتىق. قاي ەلدەن بولاسىڭدار.
شامەن. وسى الماتىدانبىز.
كەيۋانا. سۇيەگىڭدى سۇراپ وتىرمىن، جارقىنىم. سۇيەگىڭدى.
شامەن. /قىسىلىپ قالىپ، باتىرعا قاراپ/. مەن تۇسىنبەيمىن.
باتىر. اجە، ونى نە قىلاسىز، ماسەلە وندا ەمەس قوي. تانىسىڭىزدار، اڭگىمەلەسىڭىزدەر.
ايەل. ءيا، اپا، قازىرگى جاستار ونداي نارسەلەردى بىلمەيدى. ودان دا، شامەنجان، قاي ينستيتۋتتى ءبىتىردىڭ، قايدا جۇمىس ىستەيسىڭ سونى ايتا وتىر. ەندى تانىسا كەلگەن سوڭ بۇنداي سۇراقتارسىز بولمايدى. رەنجىمە.
شامەن. ءيا، ارينە... ءبىراق مەن وقىماعانمىن. ەش جەردە وقىماعانمىن. دۇكەندە ساتۋشى بولىپ ىستەيمىن /قاتتى قىسىلىپ، باتىرعا سۇيەنەدى./
جاعىمسىز تىنىشتىق ورنايدى.
ەركەك /كەنەت تاماعىن كەنەپ/. بالتىق جاعالاۋىندا قارايلار دەگەن حالىق بار. ەۋروپالانىپ كەتكەن ەل. سولاردىڭ تىلىندە ءبىزدىڭ كادىمگى جەلتوقسان ايى «سوعىماي» دەپ اتالادى ەكەن. قاڭتاردى «قىشاي»، ال اقپاندى «قاراقىشاي» دەيدى. تاڭ قالارلىق جاعداي. سوندا تۇركى حالىقتارى بالتىق جاعالاۋىنا دەيىنگى اۋماقتى الىپ جاتقان بولدى عوي. «سوعىم اي» دەگەن تۇسىنىگى بار حالىق دەگەنىڭىز كەزىندە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسقان، كوشپەلى ەل بولعان دەگەندى بىلدىرمەي مە.
ايەل. /كۇبىرلەپ/ جارايدى، وقىعان-وقىماعاندىقتا تۇرعان ەشنارسە جوق قوي. وقىسا دا تۇك بىتىرە الماي جۇرگەندەر كوپ.
باتىر. ايەلگە جۇمىس ىستەپ، وقىپ تۇك قاجەتى جوق. ءۇيدىڭ بەرەكەسىن كەلتىرىپ، بالالارعا دۇرىس قاراپ وتىرسا، باسقا نە سۇرايسىڭ ايەل زاتىنان.
كەيۋانا. بالام-اۋ، ءۇي بولعاننان كەيىن ۇرپاق ءوربيدى. العانىڭنىڭ تەگى، تەكتىلىگى سول ۇرپاق ءۇشىن كەرەك. ءوزىڭ قازاقسىڭ با، قىزىم؟
شامەن. /ەستىلەر-ەستىلمەس/. ءيا، قازاقپىن.
كەيۋانا. قازاق بولساڭ ءوزىڭنىڭ تەگىڭدى نەگە بىلمەيسىڭ؟
شامەن. ماعان شەشەم ەشنارسە ايتقان ەمەس.
كەيۋانا. بالام-اۋ، ەندى بىلمەيمىن نە دەرىمدى. ءبىز ءوزى وسكەن-ونگەن اتانىڭ ۇرپاعى ەدىك. بابامىز قول باستاعان باتىر بولعان، ارعى اتامىز ءسوز باستاعان شەشەن، اۋزى دۋالى بي بولعان. ەسىمدەرى وسى وزدەرىڭ وقىپ جۇرگەن تاريح كىتاپتارىنا تۇسكەن ەدى. مەن نە دەرىمدى بىلمەي وتىرمىن، بالام. سەن دە بىرەۋدىڭ الپەشتەگەن قىزى شىعارسىڭ. باتىر دا كىندىكتەن جالعىز، بەتىنە قاراپ وتىرعان ۇلىمىز. مەنەن كەلىسىم كەرەك بولسا، بەرە الماسپىن، ايىپ ەتپە، جانىم.
ەركەك. مەنىڭ ءسوزىم كەرەك بولسا، وزدەرىڭ بىلەتىن دە شىعارسىڭدار، گاللەي اتتى قۇيرىقتى جۇلدىز 80 جىلدا ءبىر جەرگە جاقىن ۇشىپ وتەدى. عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، عاسىردا ءبىر بولاتىن بۇل قۇبىلىس دۇنيەگە ءتۇرلى اپاتتار، سوعىستار، جامان اۋرۋلار الىپ كەلەدى ەكەن.
ۇنسىزدىك. داستارحان باسىنداعىلاردىڭ ءارقايسىسى ءوز ويىمەن ءوزى.
ەركەك. عالىمدار سونىمەن قاتار قۇرلىقتاردىڭ ۇنەمى قوزعالىستا بولاتىنىن انىقتاعان. اۋقىمى گەولوگيالىق داۋىرلەرمەن ولشەنگەنمەن، ميلليونداعان جىلداردان كەيىن امەريكا كونتينەنتىنىڭ ازياعا كەلىپ سوعىلۋ ءقاۋىپى بار. مەن ەسەپتەپ كورسەم، كاليفورنيا شتاتى قىتايدىڭ لياودۋن پروۆينسياسىن سۇزەدى ەكەن. ەلەستەتىڭدەرشى. عاجاپ ەمەس پە. مەنىڭ ايتايىن دەگەنىم، وسىنداي عارىشتىق ولشەمدەرمەن قاراعان كەزدە، ءبىزدىڭ باتىردىڭ قانداي قىزعا، قاشان ۇيلەنەتىنىندە تۇرعان ەش ماعىنا، ءمان جوق. سوندىقتان، اپا، سەن بەكەر ۋايىمدايسىڭ.
تاعى دا اۋىر ۇنسىزدىك جايلايدى.
باتىر. راقمەت، اكە.
2-كورىنىس
ساحنادا قالا كوشەسى. تۇنگى مەزگىل. فونار. بايتەرەك. سكامەيكا. وندا باتىر مەن شامەن بىرىنە-بىرى تاقالىپ وتىر. شامەننىڭ ۇستىندە باتىردىڭ كۇرتەشەسى.
شامەن. سونىمەن اناڭ مەنى ۇناتپادى.
باتىر /كۇلىپ/. مەن سەنىڭ ورنىڭا باسقا قانداي قىز اكەلسەم دە ۇناتپاس ەدى. ول مەنى قيمايدى. ءالى بالا كورەدى. وسىلاي ماڭگى قاسىمدا جۇرە بەرسە دەيدى. ەگەر ەركەك ايەل ءۇشىن جانىن پيدا ەتۋگە دايىن بولسا، دەمەك ول ونى سۇيەدى، ال ايەل ەركەك ءۇشىن جانىن پيدا ەتۋگە دايىن بولسا، دەمەك، ول ونى تۋعان دەيدى. انانىڭ اتى — انا.
شامەن. بىلمەيمىن. ول كىسىنى رەنجىتىپ باقىت تابا الامىز با. اجەڭ دە ءوزىن ءبىرتۇرلى سۋىق ۇستادى.
باتىر /ويلانىپ/. وسىنى ءوزىم دە تۇسىنە المادىم. قالىپتاسقان ادەت بويىنشا، انام ۇناتپاعاندى اجەم ۇناتۋعا ءتيىس ەدى. ول ەكەۋى ءومىر بويى وسىلاي بىرىنىكىن ءبىرى جوققا شىعارىپ كەلەدى. جاس بالالار سەكىلدى تايتالاسادى. ءبىراق، بۇل جولى باسقاشا بولدى.
شامەن. ەكەۋى ءبىرىن-بىرى جەك كورە مە؟
باتىر. جوق. ولاي دەۋگە بولمايدى. ەندى... ەنە مەن كەلىندى قۇداي ءاۋ باستان بىرىنە ءبىرىن قارسى ەتىپ جاراتقان دەيدى عوي. تەك پاراساتى باسقادان اسىپ تۋعان ايەل زاتى، تومەن ەتەكتىنىڭ سىرتتاندارى عانا ءتىل تابىسىپ، ءتاتۋ-تاتتى عۇمىر كەشەدى ەكەن. ال، مەنىڭ اجەم مەن انام... سىرتتاندىققا كىشكەنە، ءبىر ەلى عانا جەتپەي تۋدى ما دەيمىن.
شامەن. سوندا قالاي؟
باتىر /كۇلىپ/. ەندى... ءبىرىن-بىرى جۇلىپ، اۋىر ءسوز ايتۋعا بارماسا دا، ءوزارا كىشكەنە باسەكەلەسىپ جۇرەتىندەرى بار. مىنا تاماقتى مەن سەنەن جاقسى ىستەيمىن، بالا تاربيەسىن مەن سەنەن ارتىق بىلەمىن، سەنەن مەن پىسىقپىن، سەنىڭ تاپقان بالاڭنان مەنىڭ تاپقان بالام اقىلدى دەگەن سياقتى اڭگىمەلەر عوي.
شامەن. ءبىراق ەكەۋى دە مەنى ۇناتپادى...
باتىر. ولار سەنى مۇلدەم بىلمەيدى ەمەس پە. ءبىرىنشى رەت كورىپ وتىر. سودان كەيىن مەن ولاردان رۇقسات سۇراپ كەلگەن جوقپىن، تانىستىرۋعا اپاردىم سەنى. جاسىم وتىزدىڭ ورتاسىنا كەلگەندە اجەم مەن شەشەم جاقتىرمادى دەپ سۇيىكتىمە ۇيلەنبەي قالسام، مەنىڭ كىم بولعانىم؟
شامەن /كۇلىپ/. مەنى ايتەۋىر ولاردان بولەك تۇراتىنىمىز قۋانتادى. كۇندە بەتپە-بەت كەلىپ، كەزدەسە بەرمەيمىز دەگەنىم عوي.
باتىر. ول جاعىنان ساسپا. مەن سەنى ەشكىمگە رەنجىتتىرمەيمىن.
شامەن. ولارعا مەنىڭ جەتىمدىگىم ۇناماعان سەكىلدى، سودان سوڭ سەنىڭ تەڭىڭ ەمەسپىن. وقىماعانمىن، دۇكەندە ساتۋشى بولىپ ىستەيمىن. كۇيەۋدە بولعانمىن.
باتىر. سەنىڭ شەشەڭ بار ەمەس پە. جەتىمسىڭ دەپ وتىرعان ەشكىم جوق. كۇيەۋدە بولساڭ... كۇيەۋدەن شىعىپ كەلگەن جوقسىڭ، قۇدايدىڭ ءوز اجىراتتى سەندەردى. ول قايتىس بولعالى بەرى قانشا ۋاقىت ءوتتى؟
شامەن /مۇڭايىپ/. ءتورت جىل بولدى عوي، مىنە.
باتىر. نەدەن قايتىپ ەدى؟
شامەن. جۇرەك تالماسىنان...
باتىر /شامەندى قۇشاقتاپ/. جارايدى، تۇنجىراما. جاقىندا كىشكەنتاي بوپە كەلەدى ومىرگە. سودان سوڭ مەنىڭ اتا-انام، اجەم بارلىعى سەنى مەنەن دە قاتتى جاقسى كورەتىن بولادى. كورەسىڭ. بارلىعى تاماشا بولادى.
شامەن. بىلمەيمىن، جۇرەگىم قوبالجي بەرەدى. مەنى قويشى، قاسىمدا سەن بارسىڭ، تۋىستارىڭ انامدى رەنجىتە مە دەپ قورقامىن. بىلەسىڭ عوي، بۇنداي كەزدە قانداي اڭگىمەلەردىڭ بولاتىنىن. ال شەشەم بولسا، مەنى جالعىز ءوزى تىستەلەپ ءجۇرىپ ءوسىردى. كوپ قيىندىق كوردىك. ەندى ءقازىر وسىپ-جەتىلگەن سوڭ وعان اۋىر ءسوز ەستىرتكىم كەلمەيدى. تۇسىنەسىڭ با؟
باتىر. ول جاعىنان ساسپا. ونداي كەزدە ارتىق سوزگە بارۋعا تەك مەنىڭ شەشەم عانا قابىلەتتى. ال، ول كىسى مەنىڭ ايتقانىمنان شىقپايدى. ءوزىم قاتتى-قاتتى ايتىپ، تاپسىرىپ قويامىن. ەشكىم سەنىڭ ماماڭا تىك قاراپ سويلەمەيدى. ءسوز بەرەم ساعان.
شامەن. اكەڭ شە؟
باتىر. ول كىسىنىڭ قاق-سوقپەن ءىسى جوق. ءوزىڭ دە بايقاعان شىعارسىڭ. وتاعاسى بولىپ، سىرتقا جالىن كۇدىرەيتكەنىمەن، ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ باستىعى — شەشەم. ءبىراق، ول - اشسام الاقانىمدا، جاپسام جۇدىرىعىمدا. دەمەك، باستىق — مەن. قالاي ايتسام، بارلىعى سولاي بولادى.
قۇشاقتاسادى. ساحنا جابىلادى.
2-اكت.
1-كورىنىس.
ساحنا ورتاسىندا مودەرن ستيلىندەگى ۇلكەن كوك ديۆان تۇر. شەتتە ءبىر سارى كرەسلو جانە اينەكتەن جاسالعان جۋرنال ستولى. ستولدا گرافيندە سۋ تۇر جانە ستاكان. اق شاڭقى قابىرعا. اۋرۋحانادا بولاتىن مامىلەسىز، جاعىمسىز تازالىق اتموسفەراسى. ديۆاندا شامەن جۋرنال پاراقتاپ وتىر. باتىر كىرەدى.
باتىر. ەسىكتى نەگە اشپايسىڭ؟ ۇيدە ەكەنسىڭ عوي.
شامەن. كىلتىڭ بار عوي.
باتىر مىرس ەتىپ، گالستۋگىن اعىتا باستايدى.
باتىر. شارشاپ كەلدىم. باستىق ميدى جەپ جىبەردى. قان سورعىش. ناعىز قان سورعىش. ايتەۋىر رەتىن تاۋىپ، امالىن كەلتىرىپ، قانىڭدى ۇرتتاپ-ۇرتتاپ الادى. شارشادىم. ەگەر سەن ەكەۋىڭ بولماساڭدار، بارلىعىن تاستاپ قاڭعىپ كەتەر ەدىم. شىن ايتامىن. ابدەن ساۋدام ءبىتتى.
شامەن. باسىمدى قاتىرماشى. الدە سەن مەنىڭ قانىمدى ىشەيىن دەدىڭ بە؟
ەركەك /كەنەت سەلت ەتىپ/. ايگەرىم قايدا؟
شامەن. ايگەرىمدى نە قىلاسىڭ؟
باتىر. نە قىلعانى قالاي؟ قايدا جىبەردىڭ ايگەرىمدى؟ ايت جانىڭنىڭ بارىندا.
ايەل /جۋرنالدان كوزىن الماعان كۇيى/. ايقايلاما. باسىمدى اۋىرتىپ جىبەردىڭ.
ەركەك ساحنا سىرتىنا جۇگىرىپ كەتەدى. «ايگەرىم، ايگەرىم» دەگەن داۋىسى الىستان تالىپ جەتەدى.ايەل جۋرنالدان باسىن كوتەرىپ الىستاعى نۇكتەگە جانارىن قادايدى.
شامەن /وزىمەن-وزى كۇبىرلەپ، كۇڭگىرت داۋىسپەن/ سەن ادام ءولتىرىپ كورىپ پە ەدىڭ؟ القىزىل ىستىق قان الاقانىڭدى جۋىپ، جۇرەگىڭدە مۇز بوپ قاتىپ جاتقان كەسەك كەككە نۇرشا قۇيىلعان ءساتتى باستان كەشىپ پە ەدىڭ. قان، تەك قان عانا جۋا الاتىن، تازارتا الاتىن كەك بولادى ومىردە...
ەركەك قايتا كىرەدى.
باتىر /داۋىسىنا جالىنىش ارالاسقان/. شامەن، ايگەرىمدى قايدا جىبەردىڭ؟
شامەن. اپاسىنا، اۋىلعا اپارىپ تاستادىم.
باتىر. نەگە؟ نەگە مەنىمەن كەلىسپەي بىلگەنىڭدى ىستەگەنسىڭ؟ ول مەنىڭ دە قىزىم عوي.
شامەن. دەم الايىن دەدىم. بالاعا قاراعان وڭاي عوي دەيسىڭ بە. سەن كۇنى بويى جۇمىستاسىڭ. ازابىن مەن تارتامىن. سودان سوڭ كەلىپ الىپ، «بالام، بالام» دەپ وبەكتەيسىڭ. جىنىما تيمە.
باتىر /ەستىلەر-ەستىلمەس/. مەن اقشا تاۋىپ جاتىرمىن عوي.
شامەن قولىن سىلتەيدى دە، جۋرنالعا قايتا ۇڭىلەدى.
باتىر. سەنىڭ شەشەڭ ءقايسىبىر قارايدى دەيسىڭ. بارعاندا ءبىر كەسە شايدى دۇرىس بەرە المايدى.
شامەن. ءولتىرىپ تاستاماس.
باتىر. ءقازىر كۇن سۋىق. اۋىرتىپ الا ما دەيمىن. بەكەر بولدى. كىشكەنتاي بالانى. وبال بولار ما ەكەن.
شامەن. ءبىراق سەن ونى كىشكەنتاي دەپ، وبال دەپ قابىلداماعان سياقتىسىڭ عوي.
باتىر. نەمەنە ايتىپ تۇرسىڭ.
شامەن. ءىشىڭ سەزىپ تۇرعان شىعار مەنىڭ نەمەنە ايتىپ تۇرعانىمدى.
باتىر. جوق، ەش نارسە سەزىپ تۇرعان جوقپىن. ايت، جانىڭنىڭ بارىندا ايت. جۇمباقتاما.
شامەن قولىمەن باسىن قىسىپ، بەتىن باسادى.
شامەن. باتىر، مەن ءبارىن بىلەمىن. الدىندا دا سەزىپ جۇرگەنمىن. ءبىراق كەشە ايگەرىمنىڭ ءوزى ءبىلدىردى. قۋىرشاعىنا سەنىڭ جاساپ جۇرگەن ىستەرىڭدى ىستەپ ويناپ وتىرعانىنىڭ ۇستىنەن ءتۇستىم. بۇرىن دا سەزىپ جۇرگەنمىن. ءبىراق مۇنشاما سۇمدىقتى كۇتپەپ ەدىم. قايدان، كىمنەن ۇيرەندىڭ دەگەنىمدە، اكەم وسىلاي ىستەيدى دەدى. ءوزى ايتتى.
باتىر ساحنانى ارى-بەرى كەزىپ جۇرە باستايدى. ءتۇرى الەمتاپىرىق. ادامي كەيپىنەن ايىرىلىپ، الدەبىر جارتقىشقا اينالعان ءتارىزدى.
باتىر. وتىرىك، وتىرىك. سەن، سەن ادەيى ىستەپ وتىرسىڭ مۇنىڭ ءبارىن. نەگە؟ نە ءۇشىن؟ مەن ساعان سونشاما نە ىستەدىم، شامەن. جازىعىم قاڭعىپ جۇرگەن جەرىڭنەن جۋىندىرىپ، كيىندىرىپ، ۇيلەنگەنىم، ۇيىمە كىرگىزىپ، جار ەتكەنىم بە؟ وقىتقانىم با كىنام؟ مەنەن نە جاماندىق كوردىڭ؟
شامەن. سەن دە، مەن دە، ەكەۋمىز دە بىلەمىز بۇنىڭ شىندىق ەكەنىن. مەنى الداعانىڭمەن اللانى قايدا جىبەرەسىڭ. ول بارلىعىن كورىپ تۇر. ەرتەڭ قۇدايدىڭ الدىنا بارامىن دەپ قورىقپايسىڭ با؟ نە بەتىڭدى ايتاسىڭ سوندا؟ ول سەنىڭ ءوز پەرزەنتىڭ عوي. مۇنشا نەگە تەكسىز بولدىڭ؟ ءوز قۇلىنىڭا شاۋىپ نە بولدى سونشاما؟
باتىر. جاپ اۋىزىڭدى.
ۇشىپ بارىپ شامەندى مىجعىلاي باستايدى. ديۆانعا ەزىپ، ەنگىزىپ جىبەرەردەي بولىپ، تۇنشىقتىرادى. ايەل باسىندا تىربىڭداپ، قارسىلىق كورسەتكەنىمەن، كوپ ۇزاماي قيمىلسىز قالادى. باتىر سوندا بارىپ توقتاپ، ورنىنان كوتەرىلەدى.
باتىر. ءولدى مە؟ قيمىلسىز. نە دەيدى؟ نە دەيدى مىناۋ؟ ماسقارا. ايگەرىم، ايگەرىم... قايدا؟ قىزىم قايدا؟ شامەن، شامەن. ايگەرىم قايدا؟
ايەلدى جۇلقىلايدى، جۋرنال ستولىندا ستاكاندا تۇرعان سۋدى اكەلىپ بەتىنە شاشادى. شاپالاقتاپ، وياتا باستايدى، الدەن كەيىن شامەن ىڭىرسىپ، جان كىرەدى. باسىن كوتەرىپ وتىرادى، ءبىراق مەڭ-زەڭ.
شامەن /وزىنە-وزى/. بەكەر بولدى. بەكەر بولدى. بۇلاي بولماۋ كەرەك ەدى. ءوزىم كىنالىمىن.
باتىر. شامەن، ايگەرىم قايدا؟ شىنىمەن شەشەڭە اپارىپ تاستادىڭ با؟
شامەن /ءبىر ەزۋلەپ جىميادى/. ايگەرىمدى قايتەسىڭ. ايتەۋىر ءبىر ءقاۋىپسىز جەردە.
باتىر. قايدا؟ قايدا؟!!!!
شامەن. باتىر، بايقايسىڭ با، ايگەرىمدى بالاسىن ىزدەگەن اكە سياقتى ەمەس، ناقسۇيەرىن جوعالتقان بوزبالاشا الاسۇرىپ ىزدەيسىڭ، سەن اۋرۋعا شالدىققانسىڭ. سەن اۋرۋسىڭ. ەڭ بولماسا، ءوزىڭ ءۇشىن، وزىڭە-وزىڭ مويىنداشى. ءبىر ساتكە بولسا دا، مويىنداشى.
باتىر /ايەلدىڭ قاسىنا كەلىپ، بەتىنە بەتىن تاقاپ سويلەيدى/. شامەن، شامەن، اللانىڭ اتىمەن انت ەتەمىن، وتىرىك ايتسام، توزاقتا ورتەنەيىن، ايگەرىمگە ساۋساعىمنىڭ ۇشى تيگەن ەمەس. نە بولعان ساعان؟ ەسىڭدى جي. نە بولدى ساعان؟ قالاي ءداتىڭ بارىپ، اۋىزىڭ بارىپ، وسىنداي نارسەنى ايتاسىڭ. سەن ءوزىڭ نەگە قۇدايدان قورىقپايسىڭ؟
شامەن. ايگەرىمنىڭ ءوزى ايتتى، ءوزى كورسەتتى دەپ تۇرمىن عوي. ءتورت جاسار ءسابي ونداي نارسەلەردى قايدان بىلەدى؟
باتىر. سەن كۇنى بويى تەليەۆيزوردان ەركەك پەن قاتىن اراسىنداعى ماحابباتتى كورەسىڭ. ول دا قاراپ جۇرەدى عوي. بالا بولعان سوڭ ساناسىنا سىڭە بەرگەن شىعار. مەن قايدان بىلەمىن ونىڭ قايدان بىلەتىنىن، قايدان كورگەنىن. كۇنى بويى سەنىمەن قالادى عوي ول. جاي ايتا سالعان شىعار اكەم كورسەتتى دەپ. بالا بولعان سوڭ وتىرىك ايتادى عوي. قيالدانىپ، كوپ وتىرىك ايتادى عوي بالا بولعان سوڭ. شامەن، سەن نە ايتىپ تۇرسىڭ؟
شامەن. اقتالما. مەن ەگەر سەنىمسىز بولسام، ەگەر تىرناقتاي كۇمانىم بولسا، بۇل اڭگىمەنىڭ شەتىن دە شىعارماس ەدىم. مەن وسى كۇنگە دەيىن سەنى باقىلاپ ءجۇردىم. كۇدىگىم باياعىدا ويانعان. ءبىراق كۇناعا بارمايىن، قاتەلەسىپ، وبالىڭا قالمايىن دەدىم، تەك باقىلاۋمەن بولدىم. سەنىڭ ءاربىر قيمىلىڭا، ءاربىر كوزقاراسىڭا قالت جىبەرمەي قاراۋمەن بولدىم. باسقا قىز بالالارمەن قارىم-قاتىناسىڭ، كىشكەنتاي قىزداردى كورگەندە ساۋساقتارىڭنىڭ ۇشتارى دىرىلدەپ، ەرنىڭنىڭ كەزەرەتىنى، ءوز-وزىڭدى ۇستاي الماي ابەس جاعدايلارعا تاپ بولاتىنىڭ — بارلىعى مەنىڭ نازارىمنان ءبىر ساتكە دە تىس قالعان ەمەس. مەن ابدەن كوز جەتكىزگەن سوڭ ايتىپ تۇرمىن مۇنى. سوندىقتان سەن ءدال مەنىڭ الدىمدا اقتالماي-اق قوي. بوسقا ارامتەر بولما. ودان دا وتىر. ارى-بەرى جۇرمە، باسىم اينالىپ كەتتى. وتىر.
باتىر بارىپ كرەسلوعا وتىرادى. ەكى كوزى ەدەندە.
شامەن. شىنىڭدى ايتشى، قۇندىزدىڭ ءولىمى سەنىڭ موينىڭدا عوي.
باتىر /باسىن كوتەرىپ/. قاي قۇندىز؟
شامەن. سەن بىلەسىڭ مەنىڭ قاي قۇندىزدى ايتىپ تۇرعانىمدى.
باتىر. قۇندىز. كورشىنىڭ قىزىن ايتاسىڭ با؟ ءيا، بىلەمىن.
شامەن. پەردەنىڭ ارتىنا جاسىرىنىپ سول قىزدىڭ اۋلاداعى ءجۇرىس-تۇرىسىن اڭديتىنىڭدى بايقاعانمىن. ءسويتىپ جۇرگەندە ايتەۋىر ءىز-تۇزسىز جوعالدى عوي ول قىز. شەشەسى ءالى قالا كەزىپ ىزدەپ ءجۇر. ءۇمىتى ۇزىلگەن جوق. ءبىر جىل وتسە دە ءۇمىتى ۇزىلمەدى.
باتىر. ەسىمدە. ول وزگەشە بولاتىن. سەلتيىپ تۇرىسىندا، جالت-جۇلت ەتكەن تىنىمسىز جانارىندا قالىپقا سىيماي وتەتىن جاننىڭ بەلگىسىن كورۋشى ەم. سونداي ءبىر ادامدار بولادى. ءومىردىڭ وزىنە بوتەن.
شامەن /كۇبىرلەپ، ءبىراق باتىر ونى ەستيدى/. ازعىن.
باتىر. سەن بايقايسىڭ با، ءتىپتى جەزوكشەلىكتىڭ، قاراقشىلىقتىڭ وزىندىك رەتى، ۇيلەسىمى بار. ونداعى ادامدار سول ورتاعا تاستاي باتىپ، جاراسىممەن ءسىڭىپ جاتادى. ولاردىڭ تىرلىگى ەشكىمگە وعاش كورىنبەيدى. بايقادىڭ با؟ دەگەنمەن، ادامزاتتىڭ ءبىر ەرەكشە جاراتىلعان توبى قايدا جۇرسە دە، نە ىستەسە دە بوتەندىگى سەزىلىپ، بوتەندىگىن سەزىپ جۇرەدى. ولار الدىمەن ءوز جانۇياسىندا، مەيلى ول ايرانداي ۇيىپ وتىرعان ۇلگىلى وتباسى بولسىن، ءوز جانۇياسىندا باقىتسىز. باقسىنىڭ مولاسىنداي وداعاي. مەكتەپتە دە، جۇمىس ورنىندا دا جات. سوستيىپ ەش جەرگە سىڭە المايتىن جاراتىلىسى بولەك جاندار. ولار جۇرگەن جەرلەرىنە بەيمازالىق، الدەبىر رۋحاني ىزعار الا كەلەتىن سياقتى. ەشكىم ولاردىڭ وزگەشەلىگىن كوزگە ءتۇرتىپ، ايتىپ بەرە الماسا دا، سەزىم دەڭگەيىندە بويلارىن قاشىق ۇستايدى. مەن ول ءجاسوسپىرىم قىزدىڭ بويىنان وسىنداي مىنەزدى سەزىنىپ، ۇزاق باقىلايتىن بولدىم. راس، مەن ونى سىرتىنان باقىلاپ ءجۇردىم. اۋلاداعى سايعاق ءجۇرىسىن، باسقالارعا ۇقساعىسى كەلىپ، جۇعىسقىسى كەلىپ تىرىسقان ارەكەتتەرىن پەردەنىڭ تاساسىندا تۇرىپ كوز الماي باقىلايتىن بولدىم.
شامەن. مەيلى، سولاي-اق بولسىن، ءبىراق نەگە ءولتىردىڭ؟ الدىمەن قورلاعان شىعارسىڭ، ازعىن. دەنەسىن قايدا جاسىردىڭ؟!
باتىر /تاڭ قالا قارايدى/. مەن وعان تيىسكەن ەمەسپىن. مەن تەك سىرتىنان قاراپ جۇرەتىنمىن. نە بولعانىن بىلمەيمىن. نە ايتىپ تۇرسىڭ؟ قايتا باستادىڭ با؟
شامەن. بۇنداي سۇمدىقتى جاساعان ازعىننىڭ ونى مويىنداماۋعا بەتپاقتىعى جەتەدى. سەنەن بۇدان ارتىق ەش نارسەنى كۇتكەن جوقپىن. جارايدى، وسىمەن دوعار. اللا بىلەدى، مەن بىلەمىن، سەن ءوزىڭ بىلەسىڭ. وسى دا جەتەدى.
باتىر. مەن ول قىزدى، قۇندىزدى وزىمە ۇقساتامىن. مەن دە ءومىر بويى سەندەلۋمەن كەلەمىن. جاسىم قىرىققا تاياپ قالدى. ومىردەن بار كورگەن قىزىعىم ايگەرىم عانا سياقتى. باسقا باقىت سەزبەپپىن. شامەن، مەن ساعان قىزىعامىن. سەنىڭ اناڭ بار. انا جولى اۋىلعا بارعاندا اناڭمەن ەكەۋىڭنىڭ اراڭداعى اڭگىمەنى قۇلاعىم شالىپ قالدى. سەندەر اناڭنىڭ كوڭىلدەستەرىن ەستەرىڭە ءتۇسىرىپ، ولاردى ساناپ، تۇستەرىن-تۇستەپ ىشەك-سىلەلەرىڭ قاتىپ جاتتىڭدار. مەن سول كەزدە تۇڭعىش رەت سەنىڭ باقىتتى ەكەنىڭدى ءتۇسىندىم. كورە الماي، قىزعانىشقا تۇنشىقتىم. دالاعا شىعىپ كەتىپ، جىلاپ الدىم. سەن مەنى بىلەمىن دەيسىڭ. ءبىراق، سول جولى ەش نارسەنى سەزگەن جوقسىڭ.
شامەن /تاڭ قالا قارايدى/. مەنىڭ نەمەنەمدى قىزعاناسىڭ؟ سەنىڭ اكەڭ دە، شەشەڭ دە بار. ءومىر بويى ەكەۋى قول ۇستاسىپ ءجۇردى، قىزمەت ىستەدى. سەندەردىڭ ۇشەۋىڭە دە جوعارى ءبىلىم بەردى، ءۇي اپەردى. نە ىشەمىن، نە كيەمىن دەگەن جوقسىڭدار. ال مەن... مەن اكەمنىڭ كىم ەكەنىن دە بىلمەيمىن، شەشەمنىڭ ءوزى دە بىلمەيدى. سۇراي قالسام، شاتاسىپ ەكى-ۇش كىسىنىڭ اتىن ايتادى /جىميىپ/. ۇيسىز-كۇيسىز، قول ۇستاسىپ قاڭعىرىپ جۇردىك. شەشەم ەتى قوڭدىلاۋ، مىرزالاۋ كوڭىلدەس كەزدەستىرسە، ءۇستى-باسىمىزدى جاماپ-جاسقاپ، جىلى ۇيگە كىرىپ، جەتىسىپ قالامىز. ايتپەسە... ايتەۋىر كەڭەس كەزى بولىپ ولگەن جوقپىز. ايتپەسە ءقازىر، مىنا زاماندا ادام بولماس ەدىك.
باتىر. بۇنداي نارسەنى بۇرىن ايتپاۋشى ەدىڭ.
شامەن. اۋىلداعى ءۇيدى كەيىن الدىق قوي. مەنىڭ شەشەم بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن، تۋىستارى جوق. قيىندىقتى كوپ كوردىك. راس، ارامىزدا جاسىرىن سىر جوق. ەكەۋمىز دە تۇلمىز عوي. ايتەۋىر ايگەرىم كەلدى دۇنيەگە. ءومىر جالعاسىپ جاتىر.
باتىر /مىسقىلداپ/. «اناسىن كورىپ قىزىن ال» دەۋشى مە ەدى. ءيا...
شامەن. ءبىراق مەن انامنان ءبىر نارسەنى جاسىرىپ قالدىم. ءالى دە جاسىرامىن. ولگەندە وزىممەن كەتەتىن قۇپيام بار. مەنىڭ سول الگى قۇندىزداي كەزىم. ون ءۇش-ون ءتورت جاستامىن. بالكىم، ون ەكىدە مە ەكەنمىن. ايتەۋىر ەشقاشان وسپەيتىندەي، بويجەتپەيتىندەي كورىنەتىنمىن وزىمە. ۋاقىت ساعىزشا سوزىلىپ وتپەيدى. تەزىرەك ەسەيگىم كەلەدى. سودان سوڭ وقۋعا تۇسسەم دەپ ارماندايتىنمىن. ادامشا ءومىر سۇرگىم كەلەتىن. ءوزىمنىڭ ءۇيىم بولسا دەيتىنمىن. اناما دۇنيەنىڭ بار قىزىعىن كورسەتسەم دەۋشى ەدىم.
باتىر. ءبىز بۇگىن تاماق ىشەمىز بە، جوق پا؟ باسىم سىنىپ بارا جاتىر.
شامەن. ءقازىر مەن كوفە جاساپ اكەلەيىن. الدە شاي ىشەسىڭ بە؟
باتىر. قويۋ كوفە بولسا. بۇگىن ءبارىبىر جاتپايتىن سياقتىمىز عوي.
شامەن ءقازىر /شىعىپ كەتەدى/.
باتىر /وزىمەن-وزى/. شامەننىڭ اناسى بالالار ۇيىندە تاربيەلەنگەن ەكەن عوي. كەزىندە جاقسى جۇرگەنىن ءبىلۋشى ەدىم... ول كىسى ءوزىنىڭ بارلىق بولمىسىمەن، مىنەز-قۇلقى، قىلىقتارىمەن شەكسىز جيىركەنىش-ىزامدى وياتادى. تاماق اڭدىپ، اس ءۇي جاقتى اينالسوقتايتىنى، داستارحان جايىلعان سوڭ تەز شاقىرا قويماساڭ - شاق-شالەكەيى شىعىپ جۇلىناتىنى، دۇعا كىتاپتارىن الدەبىر وشپەندىلىكپەن پاراقتاپ، توسەگىنىڭ ۇستىندە زىعىردانى قايناپ وتىرىپ الاتىنى — ايتا بەرسە ءسوز جەتپەس، وسىنداي مىنەزدەرى جىنىمدى قوزدىرادى. تاماقتى ىشىپ-جەگەنىنىڭ ءوزى ءبىر حيكايا. جاپىرايىپ، الدىنا قويىلعان استى تەرلەپ تەپشىپ، راحاتتانىپ اپانداي ۇلكەن، ءتىسسىز قىزىل يەك اۋىزىنا تىققىشتايدى. نە تاماق بەرسەڭ دە قولىمەن جەيدى، سورپاسىن تارەلكەگە باسىن سالىپ جىبەرىپ، سىلقىلداتىپ جۇتادى. سودان كەيىن ەكى قولىن كەزەك-كەزەك جالاپ، ءار ساۋساعىن جەكە-جەكە سورىپ، تاعى ءبىراز راحاتتانادى. «تاتەتاي، جۇرەگىم اينىپ بارا جاتىر، قويىڭىزشى» دەسەڭ، «وندا ولە قالايىن، ەشكىمگە كەرەگىم جوق بولسا، اراقتى ءىشىپ-ىشىپ ولە قالايىن» دەپ اتتاي تۋلاپ شىعا كەلەدى. «سويلەسەم دە جاقپايمىن. تاماق ىشسەم دە جاقپايمىن. بۇيتكەن ءومىرى قۇرىسىن. بۇلاي ازاپتاعانشا بۇل قۇداي مەنى نەگە المايدى» دەپ، الدەبىر ازا بويىڭدى قازا قىلاتىن ىزىڭ داۋىسپەن ميىڭدى شاعىپ جىبەرەدى. ادام كەيپىندەگى ماقۇلىق سياقتى. جاس كەزىندە قانداي بولدى ەكەن.
شامەن جىلجىمالى اس ستولىن سۇيرەتىپ كىرەدى. داستارحاندا ەكى كوفە شىنىسى، كوفە شاينەگى، جانە جەڭىل-جەلپى، تىسكە باسار تاماق. ديۆانعا وتىرىپ، كوفە قۇيىپ باتىرعا ۇسىنادى.
باتىر /ۇرتتاپ/. نە قوسقانسىڭ؟ نەنىڭ ءدامى؟
شامەن. كونياك قاتتىم. وزىمە كونياك قۇيىپ اكەلدىم. ءبىر اۋىر اڭگىمە ايتقالى وتىرمىن. مەن ءۇشىن اۋىر. بۇرىن-سوڭدى تىسىمنەن شىقپاعان ەدى. ساعان ايتايىن. مەن ون ەكى-ون ۇشكە كەلگەن كەزىمدە شەشەم ەكەۋىمىز ءبىر ەركەكتىڭ ۇيىندە تۇردىق. ەلۋدەن اسقان، قارا ساقال، ۇلكەن كىسى. ايەلى ولگەن ەكەن. بالالارى جان-جاققا تاراپ، جالعىز قالعان-اۋ دەيمىن تۇسىنگەنىم. كادىمگىدەي ءۇيلى-باراندى جانداي ارقا-جارقا بولىپ قالدىق. شەشەم سول جەردەگى ءتاتتى جاسايتىن فابريكاعا جۇمىسقا كىردى، ال مەن مەكتەپكە باراتىن بولدىم. ءبىراق، الگى ەركەك شەشەمنىڭ كوزىن الا بەرە ماعان قول جۇگىرتەتىن. جىلانعا اربالاعان بوزتورعايشا شىرىلداتىپ، قۋىپ، نەشە ءتۇرلى سۇمدىقتى كورسەتتى عوي، قىسقاسى.
باتىر. نەگە ايتپادىڭ؟ نەگە ايتپادىڭ شەشەڭە؟
شامەن. ايادىم. شەشەمدى ايادىم. ءبىراق بىردە الگى قۇبىجىق ءىشىپ كەلىپ، شەشەمدى سابادى. وڭدىرماي سابادى. سودان كەيىن ماعان كوشىپ، جاعىمنان پەرىپ جىبەردى. سول كەزدە مەنىڭ ارىق، ءالجۋاز شەشەمنىڭ جولبارىسشا شيرىعىپ بارىپ، اناعان اتىلعانىن كورسەڭ. وزىنەن ەكى ەسە ۇلكەن ەركەكتى ۇرىپ جىعىپ، القىمىن سىعىمداعانىن كورسەڭ. مەن ءولتىرىپ، سوتتالىپ كەتەدى ەكەن دەپ انامدى كەرى تارتامىن. ارەڭ اجىرادى. اياعى اۋىر ەدى. بالاسى ءتۇستى ءبىراق. ۇل بالا ەكەن. ءقازىر ءىنىم بولار ەدى.
باتىر. سۇمدىق، سۇمدىق. ءبىراق، مەن سەنى تۇسىنبەيمىن. مەن سەنى تۇسىنۋدەن باياعىدا قالدىم. قالايشا اۋىزىڭ بارىپ وسىنداي نارسەلەردى ايتىپ وتىرسىڭ. بالا ءتۇسىپ قالسا قۋانبايسىڭ با. ونداي ادامنان تۋعان بالا قانداي بولادى؟ سەنىڭ ەسىڭە سول كەزدى ماڭگى ءتۇسىرىپ وتپەۋشى مە ەدى. ءىنىم بولار ەدى دەيدى عوي...
شامەن. بالانىڭ قانداي كىناسى بار. بۇنىڭ ءبارىن ايتىپ وتىرعانىم، مەن بۇل تەكتەس نارسەلەردى قاتتى سەزەمىن. ورىستار «التىنشى تۇيسىك» دەپ جاتادى عوي. مەن بۇنى ساعان جانە ايگەرىمگە... قۇندىزعا قاتىستىرىپ ايتىپ وتىرمىن.
باتىر. وي، اللا-اي، قايتا باستادىڭ با. شارشاعان جوقسىڭ با. مەن ساعان ءتۇسىندىرىپ ايتتىم ەمەس پە. قويشى. تاعى ءبىر كەسە قۇيىپ جىبەرشى ودان دا. سودان، الگى ەركەك قايدا ءقازىر؟
شامەن /كوفە قۇيىپ بەرىپ جاتىپ/. كىم بىلەدى. سول وقيعادان كەيىن انام ەكەۋىمىز جينالىپ، تاعى كەتتىك باسىمىز اۋعان جاققا. قايتىپ كەزدەستىرگەن ەمەسپىن. جاڭا سەن شەشەڭ ەكەۋىڭ بىرىگىپ كوڭىلدەستەرىن سانامالادىڭدار دەدىڭ عوي. ءبىراق، ول كىسىنىڭ اتى ەشقاشان سودان كەيىن اتالعان ەمەس ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا. اتالمايدى دا.
باتىر. سەن باتەستى جاقسى كورەسىڭ با؟
شامەن /تاڭ قالىپ/. ول مەنىڭ شەشەم عوي. قالاي جاقسى كورمەيىن. ول مەنىڭ جۇرەگىم.
باتىر. بىلمەيمىن، ونداي شەشەنى قالاي جاقسى كورۋگە بولاتىنىن. بىرگە وتىرىپ تاماق ءىشۋ مۇمكىن ەمەس. ناس. باسىنا زاقىم كەلگەن سياقتى. بۇرىن دا وسىنداي ما ەدى؟
شامەن. بۇرىن جاس بولدى عوي. ونىڭ ۇستىنە ءومىرى بىلاي ءوتتى. ءبارى اسەرىن تيگىزدى. مەن ونى اقتامايمىن. سەن كىشكەنە ءۇستىرت ويلايسىڭ، ءۇستىرت قابىلدايسىڭ. باتەستىڭ كوكىرەگى تۇنعان قازىنا. ونى تەك كورە الاتىن كورەدى.
باتىر. جاڭاعى سەن ايتقان وقيعاعا اناڭدى كىنالى دەپ ەسەپتەمەيسىڭ بە؟ ەگەر ول ونداي جولعا تۇسپەسە، دۇرىس تۇرىپ، دۇرىس جۇرسە، بالكىم تاعدىرلارىڭ مۇلدە باسقاشا بولار ەدى دەپ ويلامايسىڭ با.
شامەن. مەنىڭ تاعدىرعا ەش رەنىشىم جوق. انامنىڭ دا ومىرگە وكپە-نازى بار دەپ ويلامايمىن. نەعايبىل. دۇرىس ءومىر ول سەنىڭشە قالاي؟
باتىر. بىلمەيمىن. مەنىڭ اتا-انام... سەن بىلەسىڭ عوي، ولار ءومىر بويى جاقسى تۇردى، قالعان حالىق كەزەكتە تۇرىپ، نان مەن شايعا، مايعا جەتە الماي جۇرگەندە، ءبىزدىڭ ۇيدە بارلىعى بولدى. تارشىلىق كورگەن جەرىمىز جوق. ەكى قارىنداسىم دا، مەن دە - وزگەدە جوقتى كيدىك، ىشتىك-جەدىك. اتا-انام وزگەنىڭ اكە-شەشەسى سەكىلدى اجىراسقان جوق، ءتىپتى ولگەن دە جوق. بارلىعىم امان-ەسەنبىز. بالكىم، وسى شىعار دۇرىس ءومىر دەگەن. مەن بىلمەيمىن، شامەن.
شامەن. قايدام. سەنىڭ قارىنداستارىڭا قاراپ، دۇرىس ەش نارسە كورمەيمىن. كۇيەۋلەرىمەن اجىراسقان، بالا-شاعالارىنىڭ كوزىنشە ءىشىپ تە جاتادى، قۇسىپ تا جاتادى.
باتىر /ەستىمەگەندەي/. ءبىراق مەن باقىتتى بولدىم، الاڭسىز ءوستىم دەپ ايتا المايمىن. اكە-شەشەم ەكەۋى دە جاقسى قىزمەتتە بولدى، ءۇيدىڭ بەتىن كورمەيتىن. كۇتۋشى قىزدار كەلەدى، تاماقتى بوتەن بىرەۋ جاسايدى، تاعى بىرەۋى كەلىپ كىرىمىزدى جۋادى. انانىڭ جىلى الاقانىن سەزىنگەن كەزىم، انا الديىنە ماۋجىراپ ۇيىقتاعان كەزىم ەسىمدە جوق. قارىنداستارىم دا سولاي، جابايى مىسىقشا ءوستى. بالكىم، سوندىقتان دا شىعار... سەنبى-جەكسەنبىدە بىزگە قوناق كەلەدى نەمەسە ولار قوناققا كەتەدى. سودان سوڭ قىزىپ العان اكەمنىڭ داۋىسى... انامنىڭ ساڭعىرلاعان ماس كۇلكىسى... ميىمدى كۇيدىرەدى، ءالى كۇنگە دەيىن باسىمدا جاڭعىرىپ، ميىمدى كۇيدىرەدى.
شامەن. ءتىرى جەتىممىن دەسەڭشى...
باتىر. سوندىقتان، شامەن... مەن جاڭا ايتتىم عوي، سەنىڭ باتەس ەكەۋىڭنىڭ اراڭداعى اڭگىمەنى ەستىپ، قىزىقتىم، ءىشىم كۇيىپ، جىلادىم دەپ. مەن سەندەردىڭ ارالارىڭداعى جاقىندىقتى سەزدىم. ەكەۋىڭنىڭ كۇلكىلەرىڭ، سەنىڭ ونى قۇشاقتاعانىڭ... سونداعى ايتىپ وتىرعاندارىڭ - اناڭنىڭ كوڭىلدەستەرى... مەنىڭ اكە-شەشەم ەستىسە، بەتتەرىن باسىپ، بەتتەرىن شىمشىلاپ باستارى اۋعان جاققا بەزىپ كەتەر ەدى. ال مەن جىلادىم. قىزعانىشتان جىلادىم. مەن دە ءوزىمنىڭ اكە-شەشەمدى جاقسى كورەمىن عوي، شامەن. ءبىراق كەشىرە المايمىن. بىلمەيمىن. ىشىمدە، جۇرەگىمدە الدەبىر ىزا، وكپە بار. كەشە المايمىن.
شامەن. ساعان قاراعاندا، مەنىڭ بالالاعىم باقىتتى ەكەن. دۇنيە توڭكەرىلىپ تۇسكەن ءتارىزدى. ەندى تۇسىنىكتى نەگە مۇنداي بولعانىڭ.
باتىر /ەستىمەگەندەي/. ولار مەنەن ءبىر عانا نارسەنى تالاپ ەتتى. ەشكىمنەن كەم بولماۋدى. جوق، بارلىعىنان ارتىق بولۋدى. ساباقتى تەك بەسكە وقۋىم كەرەك، ينستيتۋتتى تەك قىزىلعا ءبىتىرۋىم كەرەك. انانىڭ بالاسىنان دا، مىنانىڭ بالاسىنان دا ارتىق بولۋىم كەرەك. ارتىق، ارتىق، تەك بەس، بەس، بەس... اقشا، اقشا، اقشا... ال، مەنىڭ جۇرەگىمدە نە بولىپ جاتىر. مەن نەنى قالايمىن — قىزىقتىرمايدى.
شامەن. باتىر، مەن ساعان ۋ بەردىم.
باتىر /باسىن شالت كوتەرىپ الادى/. ا؟
شامەن. مەن ساعان كوفەگە ۋ قاتىپ بەردىم. ءقازىر ولەسىڭ. جۇرەك تالماسىنان ولگەندەي بولاسىڭ.
باتىر. نەمەنە؟
شامەن. بۇل اڭگىمەدەن كەيىن ءبىز ءبارىبىر بىرگە تۇرا الماس ەدىك. ال، مەن كەتە المايمىن. ايگەرىم مەن كورگەن قورلىق-زورلىقتى كورمەسە دەيمىن. سەن مەنى ءتۇسىن، باتىر.
باتىر. نە ءۇشىن؟ مەن ساعان نە ىستەدىم؟
شامەن. سەن قۇندىزدى ءولتىردىڭ، سەن ايگەرىمدى قورلادىڭ. تاعى قانداي سەبەپ كەرەك ساعان؟
باتىر. شامەن، ەسىڭ دۇرىس پا؟ قايداعى قۇندىز؟ ايگەرىم. ايگەرىمدى قايدا جىبەردىڭ؟ جەدەل جاردەم شاقىر جانىڭنىڭ بارىڭدا.
جۇگىرە بەرەمىن دەپ قۇلايدى، جۇرەك تۇسىن باسادى.
باتىر. شامەن، مەن كىناسىزبىن. بەكەر بولدى بۇنىڭ، بەكەر. جەدەل جاردەم شاقىر، جالىنامىن. مەن سەنى كەشىرەمىن. مەن سەنى سۇيەمىن عوي، شامەن. ماعان سەنشى. ايگەرىم مەن سەنەن باسقا ەشكىمنىڭ كەرەگى جوق. ماعان سەنشى، جانىم.
شامەن /قاسىنا كەلىپ جۇلقىلايدى/. باتىر، باتىر، سەن ءولىپ بارا جاتىرسىڭ. مەن ساعان ۋ بەردىم. ەستيسىڭ با؟ ۋ بەردىم. ەندى ايتشى، كەتىپ بارا جاتىپ شىندىقتى ايتشى، مەن قاتەلەسكەن جوقپىن عوي، ءيا؟ مەن قاتەلەسكەن جوقپىن عوي؟
باتىر /بۇك ءتۇسىپ/. قاتەلەستىڭ. سەن قاتەلەستىڭ. شامەن.
باتىر ولەدى.
شامەن /از ۇنسىزدىكتەن سوڭ/. جوق، قاتەلەسكەن جوقپىن.
ساحنادا شام سونەدى. شامەننىڭ سۇلباسى عانا قارايىپ قالعان. ولەڭ.
— حاق — دۋمانىم ءۇشىن
و باستا ءدال سەن سىندى پاك تۋعانىم ءۇشىن،
ال ودان كەيىن ولەڭىمدى ءولتىرىپ،
ءوزىمدى لايعا لاقتىرعانىم ءۇشىن
كەشىر مەنى، جاڭبىر!
باتپاق ءومىر، ساتپاق تىرلىك، لاي كۇن
بىردە — نۇرمىن!
ال بىرەسە... بىلايمىن...
سوناۋ كوكتەن قۇلدىراپ كەپ قۇلايمىن.
ارمان قۋىپ الماتىنىڭ كوشەسىنە تارس ەتكەن
ماڭدايىمنىڭ سورىن كىمنەن سۇرايمىن؟
جالعان كۇلىپ... كوز ۇشىندا جالت ەتكەن،
سودان كەيىن سارى لايعا جالپ ەتكەن،
سەزىمىمنىڭ قۇنىن كىمنەن سۇرايمىن، جاۋىن؟..
ەرتەلەۋ كەلگەن كوكتەمنىڭ ەركەسى مە ەدىڭ؟
عاشىقتىڭ داۋىن قاي كەزدە تەڭ شەشىپ ەدى تاعدىر؟
اللادان، ودان، وزىمنەن وتىنە المادىم،
تىم بولماسا سەن كەشىر مەنى، جاڭبىر!
سەن كەشىر مەنى...
ساحنا جابىلادى.
سوڭى.
*ولەڭ — ءنازيرا بەردالىنىكى
You Might Also Like
-
جازۋشى مۇحتار ماعاۋيننىڭ «شاحان شەرى» رومانىنىڭ جەلىسى بويىنشا ساحناعا بەيىمدەلگەن
