InfoHub Logo

جەتسە ەگەر قورقىنىشتى قارا ءتۇنىم،
باسسا دەرت، ءالىم قۇرىپ، شىقپاي ءۇنىم
كوڭىل اشار كەۋدەمە جان كىرگىزەر
ولەڭ مەنىڭ - شولپانىم، ايىم، كۇنىم!

ماعجان جۇمابايەۆ

حالقىمىزدىڭ وت – جالىندى، زور تالانتتى اقىندارىنىڭ ءبىرى - ماعجان جۇمابايەۆ. جاڭا زامان رۋحى بويىن بيلەگەن ماعجاننىڭ العاشقى ولەڭدەرى ۋفاداعى قابىرعا گازەتتەرىندە، قولجازبا جۋرنالداردا، جاريالانىپ جۇرتشىلىق نازارىن اۋدارتادى. 1912 جىلى قازاندا «شولپان» اتتى ولەڭدەر جيناعى شىققاندا ماعجان نە بارى ون سەگىز - ون توعىز جاستا بولاتىن. ماعجاننىڭ قالامگەرلىك ساپارى باس - اياعى جيىرما جىلعا جەتپەي، تىم ەرتە ءۇزىلدى،  ون جىل اباقتىدا، لاگەردە، قۋعىن - سۇرگىندە ءوتىپ، اقىرى 1938 جىلى اتۋ جازاسىنا كەسىلدى. اقىن شىققان اسا بيىك ەستەتيكالىق تۇعىردىڭ ءبىرى - پەيزاج ليريكاسى. حالىق ادەبيەتىنەن، اباي داستۇرىندەگى جىل ماۋسىمدارىنا قاتىستى ۇلگىلەردى دامىتا كەلە، ماعجان تابيعات كەرىنىستەرىن بەينەلەۋدە پوەزياسىنداعى كلاسسيكالىق تاجىريبەلەرگە دەن قويا وتىرىپ، جاڭا كوركەمدىك يگىلىكتەر جاسادى. اقىننىڭ سۋرەتكەرلىك دارىنىن كورسەتەتىن ولەڭدەرىنىڭ ءبىرى «تولقىن» ولەڭى. تولقىن بىرەسە بالا بولسا، بىرەسە عاشىقتارعا اينالادى، ەڭ سوڭىندا ولەدى. قانداي قوزعالىس. قانداي اركەت جاتىر ؟! استارلى وي، يدەيا، ەمەۋرىن سارىنى بار. 1923 جىلى كىتاپتاعى ليريكاسىن ويلانا زەرتتەگەندە، ءاربىر ولەڭنىڭ بەرىلۋ تارتىبىندە زور ماعىنا بار ەكەنىن اڭعاراسىڭ. ولەڭدەرىنىڭ دەمى سۋرەت، ىستىق سەزىمگە تولى ءبىر لەگى ماحاببات تۋرالى. جيناقتاعى عاشىقتىق جىرلار «رالبو مىندا» دەگەن ولەڭنەن باستالادى. البومعا جازۋ فورماسى دا ەۋروپالىق ۇلگى. بۇدان كەيىن «كوڭىلدە قايعى قالدىرماس»، «جۇلدىزدى جۇزىك، ايدى القا قىپ بەرەيىن»، »كوڭىلدى اشار»، «شولپان»، «گۇلسىمگە»، «سەن سۇلۋ» ولەندەرى بەرىلگەن. ءبارى دە توگىلىپ تۇرعان ماحاببات ليريكاسى. حالىق اۋزىندا جات تالىپ قالعان ايگىلى ولەڭدەر. وقىعان سايىن تەرەڭىنە تارتا بەرەر جىرلار. سول زاماننىڭ قالىڭمال كەسەلى، ايەل تەڭسىزدىگى تاقىرىبىنىڭ قازاق ادەبيەتىندە تاپتاۋرىن بولعان كوركەمدىك شەشىمىنە ماعجان بىردە - ەكىلى شىعارمالارىندا گانا دەن قويادى. بۇل ورايدا، جاڭادان تىڭ جول سالىنىپ، نەگىزىنەن، ەۋروپالىق، ورىس پيريكاسىنداعى باي ەستەتيكالىق تاجىريبەلەر، ىزدەنىستەر ارنا سىنا تۇسكەن. قاناتتى اقىن ليريكاسىنداعى قىز، ايەل، كاي جاعىنان العاندا دا، جىگىت، ەركەكپەن تەڭ، يىقتاس، دەڭگەيلەس عاشىقتىق سەزىمنىڭ سان الۋان تولقىندارى ماعجان ولەڭدەرىندە جەكە ادامداردىڭ تۇتاس تاعدىرى، كوزدەن - جاس، جۇرەكتەن- قان، ءتىل دەن - ۋ اعىزعان سىرلار بولىپ توگىلەدى. ەرىكسىزدىك ازابى، تۇرمە تاۋقىمەتىنە ارنالعان شىعارمالار شوعىرى «ساعىندىم» ولەڭىنەن باستالادى دا، «جەل»، «تىلەگىم"، «تۇتقىن»، «ايعا» تۋىندىلارىمەن تۇتاس توپتامانى قۇرايدى. ماعجاننىڭ «جان ءسوزى» دەگەن ولەڭىندە ءوزىنىڭ كايگى قاسىرەتكە تولى ءومىرى، كەلەشەك ۇرپاقپەن اشىق تىلدەسكەن. بۇل قازاق پوەزياسىندا كەيىن قاسىمنىڭ «ءوزىم تۋرالى» مۇقاعاليدىڭ «جان ازاسى» شىعارمالارىنا ۇلاساتىن تەرەڭ تراگەديالىق ارنا،  ۇلى سارىن دەپ بىلەمىن. قازاق ليريكاسىندا ۇلكەن كوركەمدىك جاڭالىق اشىپ، سونى اسەمدىك ارنالاردى نەگىزدەپ، اسىرەسە ەۋروپا، ورىسادەبيەتىندەگى ىزدەنىستەردى، باعىتتاردى ۇلتتىق توپىراققا باتىل دا ەركىن ەندiر گەن بىردەن - ءبىر ادام - ماعجان. م. اۋەزوۆ ماعجاندى ابايمەن قاتار اتاپ، ءسوزى بولاشاققا جەتەتىن ەڭ ۇزدىك، زامانىنان وزعان جۇيرىك اقىن سانايدى.

ماعجان پيريكاسىنىڭ قىر-سىرى وتە كوپ. ماعجان قاشان دا الاشتىڭ الداسپانى بولىپ، ولمەس ماحابباتتى، زاماننىڭ قاجەت ماسەلەلەرىن كوركەم كەستەلەگەن، سۇلۋ سازدى، ورنەكتى، ءمولدىر ليريكانىڭ حاس شەبەرى بوپ قالا بەرمەك!

ساندۋعاش بەكتۋروۆا

---