كورنەك ونەرىنىڭ تاراۋلارى
كورنەك ونەرى بەس تاراۋ بولادى:
ءبىرىنشى — تاستان، كىرپىشتەن، اعاشتان ياكي باسقا زاتتان ءسانىن كەلتىرىپ، ساۋلەتتى سارايلار، مەشىت، مەدرەسە، ءۇي، تام سياقتى نارسەلەر سالۋ ونەرى. بۇل ساۋلەت ونەرى بولادى. (ەۆروپاشا — ارحيتەكتۋرا).
ەكىنشى — بالشىقتان يا مەتالدان قۇيىپ، تاستان يا اعاشتان جونىپ، نارسەنىڭ تۇلعاسىن، تۇرپاتىن، سىن-سىمباتىن كەلتىرىپ سۇگىرەت جاساۋ ونەرى. بۇل سىمبات ونەرى بولادى. (ەۆروپاشا — سكۋلپتۋرا).
ءۇشىنشى — ءتۇرلى بوياۋمەن نارسەنىڭ ءىسىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، كەسكىن-كەلبەتىن كەلتىرىپ، سۇگىرەتتەپ كورسەتۋ ونەرى. بۇل كەسكىن ونەرى بولادى. (ورىسشا — جيۆوپيس.)
ءتورتىنشى — اۋەزدىڭ ءتۇرلى ورايىن، شىرايىن، سازىن، سايرامىن كەلتىرىپ، قۇلاققا جاعىپ، كوڭىلدى اسەرلەيتىن ءان سالۋ، كۇي تارتۋ ونەرى. بۇل اۋەز ونەرى بولادى. (ەۆروپاشا — مۋزىكا).
بەسىنشى — نارسەنىڭ جايىن، كۇيىن، ءتۇرىن، ءتۇسىن، ءىسىن سوزبەن كەلىستىرىپ ايتۋ ونەرى. بۇل ءسوز ونەرى بولادى. (قازاقشا — اسىل ءسوز، ارابشا — ادەبيەت، ەۆروپاشا — ليتەراتۋرا).
ونەردىڭ ەڭ الدى — ءسوز ونەرى دەپ سانالادى. «ونەر الدى — قىزىل ءتىل» دەگەن قازاق ماقالى بار. مۇنى قازاق ءسوز باققان، ءسوز كۇيتتەگەن حالىق بولىپ، ءسوز ءقادىرىن بىلگەندىكتەن ايتقان. الدىڭعى ونەردىڭ ءبارىنىڭ دە قىزمەتىن شاما قادارىنشا ءسوز ونەرى اتقارا الادى. قانداي ساۋلەتتى سارايلار بولسىن، قانداي سىمباتتى يا كەسكىندى سۇگىرەتتەر بولسىن، قانداي ادەمى ان-كۇي بولسىن — سوزبەن سويلەپ، سۇگىرەتتەپ كورسەتۋگە، تانىتۋعا بولادى. بۇل وزگە ونەردىڭ قولىنان كەلمەيدى. سوزبەن قانداي سىمباتتاۋ يا كەسكىندەۋگە بولاتىندىعىن كورسەتۋ ءۇشىن بىرنەشە مىسال كەلتىرىپ قارايىق.
1. ابايدىڭ ايەلدى سىمباتتاۋى.
"قاقتاعان اق كۇمىستەي كەڭ ماڭدايلى؛
الاسىز قارا كوزى نۇر جاينايدى.
جىڭىشكە قارا قاسى سىزىپ قويعان،
ءبىر جاڭا ۇقساتامىن تۋعان ايدى.
ماڭدايدان تۋرا تۇسكەن قىرلى مۇرىن،
اقشا ءجۇز، ال قىزىل بەت ءتىل بايلايدى.
كورىنەر اۋزىن اشسا كىرسىز ءتىسى،
سىقىلدى قولمەن تىزگەن، ءىش قاينايدى.
سويلەسە ءسوزى ادەپتى ءھام ماعىنالى،
كۇلكىسى بەينە بۇلبۇل قۇس سايرايدى.
جۇپ-جۇمىر، اق تورعىنداي مويىنى 6ap،
تاماعىن ۇلبىرەگەن كىر شالمايدى.
تاقتايداي جاۋىرىنى بار، يىعى تىك،
ەكى الما كەۋدەسىندە قيسايمايدى.
سوراقى ۇزىن دا ەمەس، قىسقا دا ەمەس،
نازىك بەل تال شىبىقتاي بۇراڭدايدى.
ەتىندەي جاس بالانىڭ بىلەگى بار،
ءاجىمسىز اق ساۋساعى ىسكە ىڭعايلى.
شاشى بار قولاڭ قارا جىبەك تالداي،
تورعىنداي تولقىندىرىپ كوز تاڭدايدى.
2. ابايدىڭ كۇزگى كۇندى سۇگىرەتتەۋى.
سۇر بۇلت ءتۇسى سۋىق قاپتايدى اسپان،
كۇز بولىپ، دىمقىل تۇمان جەردى باسقان.
بىلمەيمىن تويعانى ما، توڭعانى ما،
جىلقى ويناپ، بيە قاشقان، تاي جارىسقان؟
جاسىل ءشوپ، بايشەشەك جوق بۇرىنعىداي،
جاستار كۇلمەس، جۇگىرمەس بالا شۋلاي.
قايىرشى شال-كەمپىردەي ءتۇسى كەتىپ،
ايرىلعان جاپىراعىنان اعاش، قۋراي.
بىرەۋ مالما ساپسيدى سالىپ ءيىن،
سالبىراڭقى تارتىپتى جىرتىق كيىم.
ەنەسىنە ءيىرتىپ شۋدا ءجىبىن،
جاس قاتىندار جىرتىلعان جامايدى ءۇيىن.
قاز، تىرنا قاتارلانىپ قايتسا بەرمەن،
استىندا اق شومشى ءجۇر، ول ءبىر كەرۋەن.
قاي اۋىلدى كورسەڭ دە جابىرقاڭقى،
كۇلكى-ويىن كورىنبەيدى، سەيىل-سەرۋەن.
كەمپىر-شال قۇرجاڭ قاعىپ، بالا بۇرسەڭ،
كوڭىلسىز قارا سۋىق قىردا جۇرسەڭ.
كەمىك سۇيەك سورپا-سۋ تيمەگەن سوڭ،
تىشقان اۋلاپ، ۇيدە يت جوق قايدا كورسەڭ.
3. ماعجاننىڭ تولقىندى كەسكىندەۋى.
تولقىننان تولقىن تۋادى،
تولقىندى تولقىن قۋادى.
تولقىن مەن تولقىن جارىساد،
كۇڭىرەنىسىپ كەڭەسپەن،
بىتپەيتىن ءبىر ەگەسپەن،
جارىسىپ جارعا بارىساد.
* * *
تولقىن مەن تولقىن سىرلاسىپ،
سىرلارىن ەپپەن ۇرلاسىپ،
تولقىنعا تولقىن ەركەلەپ.
مەرۋەرت كوبىككە ورانىپ،
جىلانداي جۇزگە بۇرالىپ،
جارعا جەتەر ەنتەلەپ.
* * *
ەركەلەپ بالا بىلدىرلاپ،
سىلدىر، سىلدىر، سىلدىرلاپ،
تولقىندى تولقىن قۋادى.
كۇمىس كاۋسار سۋىمەن،
سۋىنىڭ التىن بۋىمەن
جارىنىڭ بەتىن جۋادى.
* * *
مولدىرەتىپ كوز جاسىن،
جاسىمەن جۋىپ جارتاسى،
ءسۇيتىپ سىلق-سىلق كۇلەدى.
جىلاعانى — كۇلگەنى،
كۇلگەنى — ونىڭ ولگەنى،
جىلاي — كۇلە ولەدى.
* * *
سىلدىر، سىلدىر، سىلدىرلاپ،
ءبىرىنىڭ سىرىن ءبىرى ۇرلاپ،
تولقىندى تولقىن قۋادى.
جارىنا بال بەرەدى،
بەرەدى دە ولەدى،
ولەدى تولقىن، تىنادى.
4. ابايدىڭ ءان مەن كۇيدى سوزبەن سيپاتتاپ تانىتۋى.
كوڭىل قۇسى قۇيقىلجىر شارتاراپقا،
ادام ويى تۇرلەنىپ اۋعان شاقتا.
سالعان ءان كولەڭكەسى سول كوڭىلدىڭ،
تاكتىسىنە بيلەسىن ول قۇلاققا.
* * *
شىرقاپ، قالقىپ، سورعالاپ، تامىلجيدى،
جۇرەك تەربەپ وياتار باستا ميدى.
بۇل دۇنيەنىڭ ءلاززاتى ءبارى سوندا،
ويسىز قۇلاق الا الماس ونداي سىيدى.
* * *
ۇيىقتاپ جاتقان جۇرەكتى ءان وياتار،
ءۇننىڭ ءتاتتى ورالعان ءمانى وياتار.
كەيى زاۋىق، كەيى مۇڭ دەرتىن قوزعاپ،
جاس بالاشا كوڭىلدى جاقسى وياتار.
* * *
كوبىنەسە ءان باسى كەلەر اششى،
كەل تىڭدا دەپ وزگەگە بولار باسشى.
كەرىم تولعاپ تاۋىسار، دۇڭگىر-كۇڭگىر،
سول جەرىنە ويىڭمەن ارالاسشى.
* * *
ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار،
تىڭداۋشىنىڭ قۇلاعىن كەسەرى بار.
اقىلدىنىڭ سوزىندەي ويلى-كۇيلى،
تىڭداعاندا كوڭىلدىڭ وسەرى بار.
You Might Also Like
-
قازىرگى تاڭدا قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا 180 جوعارى وقۋ ورنى جۇمىس ىستەيدى. ونىڭ 13ء-ى ازاماتتىق ەمەس، 167ء-سى ازاماتتىق وقۋ ورىندارى. ازاماتتىق وقۋ ورىندارىنىڭ 55ء-ى مەملەكەتتىك، 112ء-سى مەملەكەتتىك ەم...
-
اقشا جاسىرۋدىڭ قىزىقتى ءارى ەرەكشە 9 ءادىسى:
