InfoHub Logo

كۇزدىڭ بۇلىڭعىرلاۋ ءبىر كۇنى، تاڭەرتەڭگى مەزگىل. ترامۆاي ءىشى حالىققا تولى. جانار كوندۋكتوردىڭ تاپ قاسىنداعى ورىندىقتا تەرەزە تۇبىندە ەشتەڭەگە كوڭىل اۋدارماي، ويعا شومىپ وتىر.

ونىڭ ۇزىن قايقىش كىرپىكتەرىنە ۇيالاعان، كۇن شىعار الدىنداعى ورمان ۇستىندەگى بوزعىل تۇمان سەكىلدى ءبىر سەلدىر كولەڭكە بار. ول تۇندە ۇزاق قادالىپ وتىرعاندىقتان ۇيقى قانباعاندىقتىڭ تابى.

ترامۆاي، ادەتتەگىشە، قوڭىراۋىن شىلدىرلاتىپ كەپ توقتاي قالدى. جۇمىسقا اسىققان جۇرت جابىرلاسىپ تەز ءمىنىپ جاتتى. تاپ وسى كەزدە ەسىك الدىنان ءبىر ايەلدىڭ شىڭكىلدەي شىققان اشى داۋسى جاناردىڭ تۇنعان ويىنىڭ شىرقىن بۇزىپ جىبەردى دە، جالت بۇرىلىپ قارادى. باجىلداپ تۇرعان ءتۇبىت ءشالى سالعان، شۇبالاڭ قىزعىلت پالتو كيگەن، اياعىندا قونىشىنا ءتىرى ۇستاعان قىزىل كۇرەڭ ءتۋفليى، قولىندا سول تۇستا بىلعارى سۋمكاسى بار سۇڭعاق بويلى، شەگىر سارى كەلىنشەك ەدى. جانار ونى تاني كەتتى. «كەربەز عوي مىناۋ، اكەم - اۋ، قايدان ءجۇر؟!

كەربەز ءبىر اياعىن ترامۆاي باسپالداعىنا سالعان كۇيدە ارتىنا جالت بۇرىلدى، جۇرتتى بوگەپ، قىپ – قىزىل، قايماقتاي جۇقا ەرىندەرى جىپ-جىپ ەتىپ شاپىلداپ تۇر.

— سەندەر ماعان جويا كورسەتپەڭدەر. مىنەمىن مىنبەيمىن بە، ءوز ەركىم. نەمەنە ءبارىڭ جابىلىپ شۋ – شۋ ەتەسىڭدەر. الداعىلار ارىراق ءوتسىن.

— ىشكە كىرىپ سويلەڭىز، ازاماتشا.

— مىنگىڭىز كەلمەسە، وزگەگە جول بەرىڭىز.

جۇرەتىنىن ءبىلدىرىپ، ترامۆاي قوڭىراۋىن تاعى شىلدىرلاتتى.

— قايدا كيمەلەپ باراسىڭدار! بۇل نە ءوزى؟ كىلەڭ مادەنيەتسىزدەر. ءتۋفليىمدى بىلعادىڭدار قۇلاق سەتىندەي اششى داۋىسپەن باج-باج eتۋىنە قاراماستان، جۇرت كەربەزدى تولقىن لاقتىرعان جاڭقاداي تىقسىرىپ، ىشكە الىپ كەتتى.

— اشۋلانباڭىز، ازاماتشا! جاس ادام دا مۇنشا باقىراۋىق بولا ما ەكەن. جۇرت جۇمىسقا اسىعىپ بارادى عوي، — دەدى وعان الدىندا تۇرعان ەڭگەزەردەي ەركەك.

— مەن دە اسىعىپ بارامىن. سوندا بىرەۋدى تۇيەشە تاپتاۋعا بولا ما؟ بەزوبرازيا! كيىمنەن نە قالدى؟ ال ءسىز ازامات، رۇقسات ەتىڭىزشى؟ مەن وتىرايىن، وكپەم قىسىلىپ كeءتتى!.

جاناردىڭ قاسىندا وتىرعان قولىندا پاپكاسى بار ازامات تۇرىپ، كەربەزگە ورىن بەردى، كەربەز اسىعىپ شىعىپ جاتىپ:

— قاسىنا ايەل ادام كەلگەندە ايتقىزباي-اق تۇرەگەلمەي مە،— دەپ جىگىتتى سوگىپ تە ۇلگەردى.

جىگىت بىردەڭە ايتقىسى كەلىپ الايا ءبىر قارادى دا، ۇندەمەدى.

— ويباي-اۋ. سەن جانارمىسىڭ؟ ويلاماعان جەردەن مىنانى قارا! ءحالىڭ قالاي؟ كوردىڭ بە، مىنا بىرەۋلەر، قابىرعامدى سىندىرىپ جىبەرە جازداعانىن. يە، ينستيتۋتتى ءبىتىردىڭ بە، جانار قايدا جىبەردى؟

— وسىندا قالدىم.

— وسىندا قالدىم دەيمىسىڭ، جاقسى بولعان ەكەن. قالادا تۇرعانعا نە جەتسىن. قىزمەت ىستەپ ءجۇرمىسىڭ؟

— اسپيرانتۋرادا وقىپ ءجۇرمىن.

— ايتپاقشى، كەشە الگى تەكە... تەكە... قوشقاربايەۆتى كوردىم... ول دا اسپيرانتۋراعا قالعان كورىنەدى. وسى كۇنى اسپيرانتۋرا دەگەن مودىعا اينالعان با؟ ەھ، جانار، ستۋدەنتتىك ءومىر دەسەڭشى! مەن اقىماق وقي بەرگەندە، مىنە ەندى سەندەرمەن بىرگە ءبىتىرىپ شىعاتىن ەدىم عوي.

— ءيا، سەن قاتە ىستەدىڭ، كەربەز.

— ءبىراق، جانار، ينستيتۋت بىتىرگەندەردى دە كورىپ ءجۇرمىز. تەك ديپلوم يمەت ەتۋ ءۇشىن بولماسا... ونىڭ ۇستىنە مەن ماتەماتيكانى اۋەل باستان-اق تاجالداي جەك كورەتىنمىن. كەلەر جىلى كونسەرۆاتورياعا تۇسپەكشى بولىپ جۇرگەنىمدە قازىرگى توپايكوگىم (سەن كەشىر، جانار، مەن كۇيەۋىمدى سولاي اتاي بەرەمىن) كەزدەسىپ قاپ، كەنەشە جابىسىپ ءجۇرىپ قىر سوڭىمنان قالماي قويدى. قارماعىنا قالاي ءتۇسىپ قالعانىمدى ءوزىم دە بىلمەيمىن. ونىڭ ۇستىنە تۇرمىسىمىز دا جامان ەمەس. سودان سوڭ، جۇمىس ىستەپ نەسىنە اۋرە بولايىن، نە جەتپەي بارادى، دەپ ۇيدە وتىرىپ قالدىم.

— دەگەنمەن سىرتتان وقىساڭ دا ينستيتۋتتى ءبىتىرىپ الۋ ءجون ەمەس پە؟

— مەنىڭ حاراكتەرىمدى جانار ءوزىڭ بىلەسىڭ عوي، سىرتتان وقىپ نە ءماز تاپتىرامىن. ونىڭ ۇستىنە قول دا تيمەيدى. كەلەتىن قوناعىڭ، شاقىرىلاتىن جەرىن بار دەگەن سياقتى... ايتپاقشى، كوپ جاساعىر جانار، قالانىڭ تۇرعىن ادامىسىڭ عوي، سەنىڭ مۇندا تانىس جاقسى تىگىنشىڭ بار ما؟

— بىردەنە تىككىزەيىن دەپ نە ەدىڭ؟

— ءيا، سونداي ءبىر كەرەگى بوپ تۇر. بار بولسا، اينالىپ كەتەيىن، سونىمەن مەنى تانىستىرشى؟ الماتىعا ادەيى سول ءۇشىن كەلىپ وتىرمىن.

— اتەلەگە ءوزىڭ بارساڭ دا...

— جوق، اتەلەنىڭ كەرەگى جوق.

كەربەز قاسىندا تۇرعاندارعا ءبىر-بىر قاراپ الدى دا، جانارعا قاراي ەڭكەيە ءتۇسىپ، سىبىراپ سويلەدى:

— مەن اقىماق ءبىر اسىل نارسەنى ءبۇلدىرىپ الدىم. ءبارى وزىمنەن بولدى. كوكتەمدە الگى توپايكوگىمنىڭ قۇلاعىن قاجاپ ءجۇرىپ، وسى الماتىدان ءبىر پومبارحات ۆەچەرنيي كويلەك الدىرىپ ەدىم. ءتۇسى اشىق كوك، ناعىز قازىرگى مودى. ءوزى مىنە، مىنا سۋمكانىڭ ىشىندە.

كەربەز سۋمكاسىن سىرت ەتكىزىپ اشىپ، ىشىندەگى اق پولوتنوعا ورالعان كويلەكتىڭ شەتىن شىعاردى.

— مىنە، كوردىڭ بە؟ جاپسىرما گۇل! بار. ناعىز ادەمىسى. بيشارا توپايكوگىم، ايتەۋىر ايتقانىمدى ىستەيدى. ءسويتىپ، الىپ كەلگەن سوڭ كيىپ قاراسام، يىعىما قونا كەتتى. ۇزىندىعى دا شاپ-شاق. كىنامشىل قاتىنداردىڭ ءوزى ءلام دەي الماي، اۋىزدارىنا قۇم قۇيىلىپ قالدى. ايتپەسە، سونداي ءبىر جاڭا نارسە كيىپ شىعا قالساڭ، ولار سىناپ-مىنەپ، قايتكەندە دە باراسىڭ تۇسىرگىسى كەپ تۇراتىن ادەتى عوي. سو نەمەلەردىڭ سوزىنە ەرەمىن دەپ، مىنا پالتومنىڭ جاراسىن بۇزىپ قويعانىمدى كوردىڭ بە؟ ءبىراق مەن دە ولارعا ءوشىمدى جىبەرگەنىم جوق. كوستيۋم تىككىزگەلى تۇرعان ماتاسىن، كويلەككە لايىق دەپ، ءبۇلدىرىپ قويا بەردىم. ءقازىر نە قىس كيگەنىنە جارامايدى، نە جاز كيگەنىنە جارامايدى، بوستان بوسقا ساندىعىندا ءشىرىپ جاتىر. سول كەرەك وزىنە. ال مەن نە جونىندە ايتىپ كەلە جاتىر ەدىم؟ يە، نە، سودان الگى پومبارحات كويلەگىمدى كيىپ، توپايكوگىمدى ەرتىپ اپ، كينوعا بارايىن. كلۋبتىڭ ەسىگىنەن كىرە بەرگەنىمدە اينا - قاتەسى جوق قۇددى مەنىڭ كويلەگىم سەكىلدى پومبارحات كويلەك كيگەن ءبىر ايەل الدىمنان كولدەنەڭدەپ وتە بەرگەنى... الگىنىڭ وڭ جاق ەتەگى اعاراڭدەپ، جارق-جارق ەتەدى...

— بيلەتىڭىزدى كورسەتىڭىز، — دەپ وسى كەزدە تەكسەرۋشى كەربەزدىڭ ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى:

— نە بيلەت؟ — دەپ ۇركە جالت قارادى كەربەز. ا، بيلەت دەيسىز بە؟ بيلەت... مەن بيلەت العان جوق ەكەنمىن عوي. كەربەز قالتالارىن شارلاي باستادى... — قاپ، مىناۋ اڭگىمەمىزدى ءبولىپ كەتتى-اۋ. بيلەتتى سۇرامايتىن ۋاقىتتا سۇراۋىن قاراشى. ءما، كىم بەرۋشى ەدى بيلەتىن؟ پەرەدايتە، پوجالۋيستا...

— مۇنىڭىز جارامايدى عوي، — دەدى تەكسەرۋشى كەربەزگە، — ترامۆايعا مىنگەن سوڭ بيلەت الۋ كەرەك. مۇنداي جاعدايدا شتراف سالۋعا قاقىم بار. سوندا ەندىگارى بىلەتىن بولاسىز.

— مىناۋ نە دەپ تۇر ءوزى؟ — دەدى كەربەز جانارعا قاراپ، ەرنى جىبىر قاعىپ، — مەنى كىم دەپ ويلايدى. مەن... مەن... نەمەنە... مەنى ءبىر قايداعى ءبىر تيىن ساناعان بىرەۋ دەپ ويلاي ما؟ بەسسوۆەستنىي... تاپقان ەكەن كىمگە شتراف سالۋدى... ەگەر اۋداندا بولساڭ شترافتىڭ كوكەسىن مەن ساعان تارتقىزار ەدىم. ال، بەpi قارا، جانار؟ سەن ءبىزدىڭ اۋداندا كۋلتۋرادان تۇك جوق ەكەندىگى ويلاما... ونداعى مادەنيەت ءۇيىن كورسەڭ عاجاپ قالاسىڭ؟ راس ايتامىن، بىزگە قوناققا كەلشى، كورەسىڭ سوندا.

جانار قۇپتاعانداي باسىپ يزەپ قويدى دا، ماناۋراعان پىشىنمەن تەرەزەگە قارادى. كەربەزگە قۇلاعىم سەندە دەگەندەي ساۋساعىمەن اينەككە بىردەمەلەردى سىزا باستادى.

— ...بوساعادان وزباي قالت تۇرا قالدىم دا، — دەپ، كەربەز ءسوزىن سوزا بەردى، — بۇنىسى نەسى دەپ، الگى ايەلدىڭ ەتەگىنە ۇرلانىپ قاراي باستادىم. سويتسەم، مىنە قىزىق: كويلەكتىڭ ەتەگىنە بەلگە جەتكىزە اقسارى جىبەكتەن ءۇش بۇرىشتاپ قيىقشا قويىپتى. جۇرگەن كەزدە تولقىندانىپ، ءبىر كورىنىپ، ءبىر كومىلىپ كوزدىڭ جاۋىن الادى. ءوزى قالادان كەلگەن، مەن تانىمايتىن ايەل ەكەن. ە، بۇل ءبىر جاڭا مودا ەكەن دەدىم دە، كينونى تاستاپ، دەرەۋ ۇيگە قايتتىم. كەيدە ءزارۋ بوپ ىزدەگەن زاتتىڭ تابىلماي الەككە سالاتىنى بار عوي. قاس قىلعانداي سول كەزدە ۇيدە ءبىر ءتىلىم اق جىبەك بولماي قالار ما؟ تۇندەلەتىپ رايماگتىڭ ساتۋشىسىنا باردىم. «تاتەتاي، ماگازيندە بۇيىرماسىنعا ءبىر مەتر ونداي زات جوق»، - دەپ جالىندى ساتۋشى. سەنبەدىم. «سەم ەرىنشەكتىك ىستەپ وتىرسىڭ، قۋ شەشەك. كانە، ماگازيندى دەرەۋ اشىپ كورسەت»، — دەدىم. «تاتەتاي - اۋ، مەزگىلسىز ۋاقىتتا ماگازيندى اشۋعا بولمايدى عوي»، - دەيدى الگى. «ەشتەڭە ەتپەيدى، ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەيمىز»، — دەسەم، كونبەيدى. ءوزى ساۋدا تەحنيكۋمىن جاڭا ءبىتىرىپ كەلگەن ءبىر بوق مۇرىن بالا ەدى. سوسىن قاھار توگىپ، اشۋعا كەتتىم. ەي، كوزىڭدى اشىپ قارا، بالا. مەنى كىم دەپ تۇرسىڭ ءوزىڭ؟ اشۋلانعانىم سونداي، مەن پروكۋروردىڭ ايەلىمىن دەپ تە جىبەرىپپىن عوي. اش ءقازىر ماگازيندى! ايتپەسە سەنىڭ ەرتەڭ بۇل ورىندا قىزمەت ىستەۋىڭ قيىنعا تۇسەدى. سوندا دا الگى بەزبۇيرەك ءمىز باعار ەمەس. ءاي، سەنىڭ ىزاڭ با دەپ، كوزىڭدى شاراسىنان ءبىر شىعارايىن دەپ، جۇرگەن بويدا ءوزىمنىڭ توپايكوگىمنىڭ كەڭسەسىنە باردىم. وسىلاي دا وسىلاي، مىنا ءبىر بوق مۇرىن بالا مەنى كەزىنە ىلگىسى كەلمەيدى دەسەم، الگى مەنىڭ ماۋباسىم «سابىر ەت، ساۋلەشىم. بۇل جەردە سەنىكى دۇرىس ەمەس. ماگازيندى مەزگىلسىز اشۋعا بولمايدى»، — دەپ ءوزىمنىڭ بەتىمنەن العانى. قانىم قايناپ-اق كەتتى! ابيىر بولعاندا كوزىمە تەرەزەدەگى اقسارى جىبەك پەردە تۇسكەنى! ايتپەگەندە كۇيەۋىمنىڭ سىباعاسىن مىقتاپ تۇرىپ بەرەتىن ەدىم. دەرەۋ بارىپ، باۋىن بورت-بورت ءۇزىپ، «مىنە، ەندەشە»، دەپ، تەرەزە پەردەنى سىپىرىپ الىپ كەتە باردىم. توپايكوگىم ءلام دەمەگەن كۇيى مەلشيىپ وتىردى دا قالدى... حە – حە - حە، قويساڭشى، جانار، مەنىڭ حاراكتەرىمدى ءوزىڭ بىلەسىن عوي... سودان ۇيگە كەلگەن سوڭ دەرەۋ پومبارحات كويلەكتىڭ ەتەگىن قيعاشتاپ كاسىپ تاستادىم دا، اقسارى جىبەكتەن ەكى قابات ەتىپ قيىقشانى قويىپ كەپ جىبەردىم. سوسىن كيىپ الىپ، ۇلكەن اينانىڭ الدىنا ولاي دا ءجۇرىپ قارايمىن، بىلاي دا ءجۇرىپ قارايمىن، الگى ايەلدىكىندەي بولدى دا شىقتى...

جانار كەنەت سەلك ەتىپ:

— مەن تۇسەتىن جەرىمنەن ءوتىپ كەتىپپىن عوي، — دەپ، ورنىنان تەز تۇرەگەلدى.

— قاي جەردە تۇسپەكشى ەدىڭ؟ توقتا، مەن دە تۇسەيىن... اڭگىمەمىز بىتپەي قالدى عوي.

بۇل كەزدە ترامۆاي ىشىندە حالىق ازايىپ، وڭاشالانىپ قالعان. كەلەسى وستانوۆكادا جانارمەن ىلەسە كەربەز دە ءتۇستى.

— ال، جانار، ەندى قالاي جۇرەسىڭ؟

— كىتاپحاناعا بارماقشى ەدىم.

— مەن سەنى اسىعىپ بارادى ەكەن دەسەم... توقتاي تۇر... ال ەرتەڭىندە ءبىر ۇيدە ۆەچەر بولدى دا، سوندا الگى پومبارحات كويلەكتى ايەل ەكەۋىنە قاتار وتىرىپ قالدىق. ءبىر كەزدە ونىڭ كوزى مەنىڭ ەتەگىمدەگى قيىقشاعا ءتۇسىپ كەتىپ: «نەمەنە، ءسىز دە ەتەگىڭىزدى كۇيدىرىپ الدىڭىز با؟» —دەپ سۇرايدى. «ە، جوعا — دەدىم مەن شوشىپ قاپ.— ال ءسىزدىڭ ەتەگىڭىزگە نە بولىپ ەدى؟» «مەن كۇيگىزىپ العامىن»... — دەيدى الگى سۇمىراي...

— مىنە، قىسقارتىپ ايتقاندا، جانار، — دەپ ءبىر كۇرسىندى كەربەز، — الماتىعا وسى كويلەكتىڭ ماسەلەسىمەن كەلىپ وتىرمىن. بۇل ماعان ءبىر قاسىرەت بولىپ جابىستى. سونى ۇلكەن تىگىنشىلەرگە كورسەتىپ اقىلداسايىن دەپ ەدىم. وسى كۇيىندە كيۋگە بولا ما، بولماي ما؟ ءتىپتى مۇنى مودىعا ءوندىرىپ بەرسە قايتەر ەدى. سەن قالاي ويلايسىڭ، ا؟ جانار قولىن شەكەسىنە اپارىپ:

— كەشىر، كەربەز، سەن نەنى ايتىپ تۇرسىڭ؟ — دەدى

— الگى كويلەكتى ايتىپ تۇرمىن؟

— قاي كويلەكتى؟

كەربەزدىڭ كوزدەرى شاقشيىپ كەتتى: ەتىنە وت تۇسكەندەي كۇيىپ ءپىسىپ:

— ساعان ادام دەپ، بىرگە وقىعان جولداس دەپ اڭگىمە ايتىپ كەلە جاتقان مەن ناعىز اقىماق ەكەم، - دەدى دە قولىن ءبىر – اق سىلتەپ، جالت بۇرىلىپ جونەلە بەردى.

---