انا جۇرەگى
سالقىن كۇزدىڭ سارى تاڭىن بالقيا انا بۇگىن دە جايسىز ۇيقىمەن اتقىزدى. كوزى ىلىنسە بولعانى تاعى دا سوعىس شىقپاي قويدى تۇسىنەن.
وتە ءبىر شوشىمال ءتۇستى بالقيا تاڭعا جاقىن كوردى: جالاڭ اياق جالان باس، كويلەكشەڭ قالپى قاندى قىرعىن مايدان دالاسىن كەزىپ، جان ۇشىرىپ جۇگىرىپ كەلەدى ەكەن. ىزدەگەنى جالعىز ۇلى اياۋلى مامبەتى. «مامبەت! مامبەت!» — دەپ بالقيا پارمەنىمەن ىشقىنا ايعايلايدى. و جاعى، بۋ جاعىنان گۇرسىلدەپ جارىلىپ جاتقان تاجالداردى ەلەپ تە قويمايدى. «مامبەتى مامبەت!».
كەنەت بۇلتتاي قاپتاعان شاڭ مەن ءتۇتىن قويىرتپاعىنىڭ اراسىنان بالقيانىڭ ءدال الدىنان مامبەت شىعا كەلدى. ءوز مامبەتى، اڭساعان التىن ۇلى. مىلتىق ۇستاعان قولىن كوككە سەرمەپ، «اپا!» دەپ، ول بالقياعا قاراي كۇشاق جايىپ ۇمتىلدى. سويتكەنشە بولمادى، الىپ قوڭىز تارىزدەنگەن قارا سۇر ءىرى تانك مامبەتتىڭ ارت جاعىنان سۋماڭ ەتىپ، ول دا شىعا كەلدى. جىلان باۋىرى قارشىلداپ، وتە شىقتى جوسىلتىپ. مامبەت وعان ءبىر تال بۇتا قۇرلى دا بولعان جوق، تانكتىڭ ءزىل كەۋدەسىنە كومىلىپ قالا بەردى...
«مامبەت!» «مامبەت!»
بالقيا ءوز داۋسىنان ءوزى شوشىپ وياندى. تۇسىندەگى سۇمدىقتى باسىنان ەنىندە كەشىرگەندەي القىنىپ، جۇرەگى اۋزىنا تىعىلىپ، تەرلەپ كەتكەن ەكەن. ءبىراز ۋاقىتقا دەيىن ازىنە ءوزى كەلە الماي، ماڭگىرۋمەن جاتتى. سول كەزدە ونىڭ قۇلاعىنا قابىرعا ساعاتتىڭ سىرت-سىرت سوققان ءۇنى ەستىلدى. بالقيا ءوز ۇيىندە جاتقانىن، الگىندەگى ءتۇسى ەكەنىن ساناسىنا ەندى جۇگىرتە باستادى. «ياپىر-اي، نەتكەن جامان ءتۇس ەدى!». بالقيانىڭ تۋلا بويى تۇرشىگىپ، ءىشى-باۋىرى تىتىرەپ كەتتى. جاڭاعى الىپ قونىز ءتارىزدى قارا سۇر تانك، مامبەتتىڭ قۇلاپ بارا جاتقانداعى كەيپى كوز الدىندا ءالى دە سول قالپىندا...
* * *
ءۇش بۇرىشتى قيىقشا حات مامبەتتەن ۇزبەي كەلىپ تۇرۋشى ەدى. وسىدان ءبىر اي شاماسى بۇرىن جانە ءبىر حات كەلدى دە سودان كەيىن جىم بولدى. ول حاتىندا مامبەت قىرىم مايدانىنىڭ ىرگەسىندە زالىم جاۋمەن بەلدەسپەككە ساقاداي سايلانىپ تۇرمىز دەپ جازعان بولاتىن.
بالقيا انانىڭ جايسىزدانا ءتۇسۋى مىنە سودان كەيىن. جالعىز ۇلىنىڭ تاعدىرىن ويلاپ، كۇندىز كۇلكىدەن، تۇندە ۇيقىدان ايرىلدى. نەشە قيلى ۇرەيلى تۇستەر كورەتىن بولدى. سونىڭ ءبىرى جاڭاعى.
وڭاشا بولمەدە، كەم، توسەكتىڭ ءدال ورتاسىندا بالقيا كوزى باقىرايىپ، ءبىرقاۋىم ۋاقىت وياۋ جاتتى. تاڭعى جارىق. ءۇي ىشىندەگى زاتتاردى ايقىنداي ءتۇسىپ، ءبىرتىن-بىرتىن مولايىپ بارادى. ءۇيدىڭ ىرگەسىن سولقىلداتىپ العاشقى ترامۆاي اعىزىپ ءوتتى.
بالقيا توسەگىنەن شارشاپ تۇرەگەلدى. سارى الا سىرماقتىڭ ۇستىمەن جالاڭ اياق ءجۇرىپ كەپ، تەرەزە پەردەلەردى سىرعىتىپ اشتى. بولمەنىڭ ەكى تەرەزەسى بىردەي شىعىس جاققا قاراعان. كۇزدىڭ كەشەۋىلدەپ اتاتىن ساپ-سالقىن اپپاق تاڭى كۇن شىعار الدىنداعى ادەمى ءمولدىر قالپىندا ەكەن. ءۇيدىڭ ءىشى جاپ - جارىق بولدى دا كەتتى.
بۇرىشتاعى كىشىرەك ستولدىڭ ۇستىندە مامبەتتىڭ اينەكتەلگەن وتكرىتكا سۋرەتى تۇر. قوبىراپ كوزىنە تۇسكەن بۋرىل شاشىن ارتقا تامان سىرىپ قويدى دا، بالقيا سونى قولىنا الدى. ارايلاپ اتقان تاڭنىڭ نۇرىنا توسا ۇستاپ تۇرىپ قارادى. «قۇلىنىم... شىبىن جانىم...» بالقيانىڭ جان جۇيەسى ەرىپ، بالقىپ كەتكەندەي بولدى. جورعالاعان بىرنەشە تامشى ىستىق جاس وزەگىن قاق جارىپ، كوزىنە كەلدى.
جالاڭ اياعىنا كالوشىن قوڭىلتاياق سۇقتى دا، بالقيا تىسقا شىقتى. بىرنەشە ءتۇپ شيە اعاشى وسكەن اياداي اۋلاسى وڭاشا ەدى. تاڭەرتەڭگى سالقىن اۋامەن تىنىستاماققا اعاشتاردىڭ بىرەۋىنىڭ تۇبىنە ءبىر كەزدە مامبەتتىڭ قولىمەن ورناتىلعان شاعىن ورىندىققا كەلىپ وتىردى.
اۋلانىڭ ىشىنە كوزىن جايباراقات تاستاي وتىرىپ، بالقيا كەنەت سەلك ەتە قالدى. تاقتاي باسقىشتىڭ ىرگەسىنەن سورايىپ شىعىپ جاتقان ادام اياقتارىن كوردى. ولگەن ادامنىڭ جالاڭ اياقتارى ءتارىزدى. مۇزداي سۋىق، ءبىر سەزىم بالقيانىڭ ميىندا زىرق ەتە قالدى.
جامانشىلىقتى ومىرىندە كوپ كورىپ، كوندىككەن ۇستامدى بالقيا ساسپادى ءبىراق. بويىن تەز جيىپ الدى دا، اياقتارعا جاقىنداپ كەلدى، انىقتاپ قارادى. كىشىرەك بالا اياقتارى. تۇرپاتى كۇتىم كەرىپ جۇرگەن اياقتارداي ەمەس، كۇس باسقان، كۇنگە كۇيگەن قارالا - ساتپاق اياقتار.
بالقيا ەڭكەيە ءتۇسىپ، باسقىشتىڭ استىنا ءۇڭىلىپ قارادى.
بۇل ءوزى يت ارەڭ سىيىپ جاتارلىق تار، لاس قۋىس بولاتىن. اياقتاردىڭ يەسى باسى - كوزىن تۇمشالاپ، بۇركەنىپ الىپتى. بۇكتەتىلىپ جيناقى جاتۋىنا قاراعاندا ولگەن ادامعا ۇقسامايدى.
— ءاي، كىم بۇل جاتقان؟
كەنەت ۇستىڭگى اياققا جان ءبىتىپ، شىرەنە كەڭ سوزىلدى دا، كوستيگەن قارا تىرناقتار توپىراقتى سىزىپ بارىپ، ءدىر-دىر ەتىپ توقتادى. سونان سوڭ الگى اياق قايتادان تارتىلىپ جينالدى دا، استىنعى اياقتىڭ بالتىرىن سىرىلداتىپ قاسي باستادى.
بالقيا قاتتىراق داۋىستادى.
— ءاي، بۇل كىم جاتقان؟ كىمسىڭ سەن؟!
ۇستىڭگى اياق قاسۋىن كىلت دوعارا قويدى.
— كىمسىڭ؟ ءتىرى ادامبىسىڭ؟
اياقتار قايتادان قوزعالىسقا كەلدى دە، بەرمەن قاراي سىرعاناپ شىعا باستادى. جىرىم بالاق قوڭىر شالباردىڭ جاماۋلى تىزەلەرى، بەلبەۋ ورنىنا كەندىر ءجىپ بايلاعان كىر-كىر، ارىق جالاڭاشش مىقىن كورىندى. ونان سوڭ جەيدەسى توسىنە قاراي سىرلىققان كەۋدەنىڭ ءوزى، شاشى جالبىراعان سارى باس شىعا كەلدى. الگىندە باسىنا جامىلىپ جاتقان، شاڭ-شاڭ فۋفايكاسىن ول جەڭىنەن ۇستاعان قالپى سۇيرەتە تۇرەگەلدى دە، سۇرىم نە بوپ كەتتى دەگەن ادامشا ءوز بويىنا ءوزى شولا قاراپ الدى.
— سەن كىمسىڭ؟ مۇندا قايدان ءجۇرسىن؟—دەدى بالقيا.
بالا دوعالداۋ تىلمەن قىسقالاپ ءجونىن باياندادى. قالالىق اۋرۋحانادا شەشەسى جاتىر ەكەن. سوعان ول كەشە تاستاقتاعى ۇيلەرىنەن كەشىرەك كەلىپتى دە، ترامۆايدا ادام كەپتىگىنەن قايتا الماي قالىپتى. باراتىن باسقاداي جەر تاپپاعان سوڭ تۇنگە دەيىن كوشەدە سەندەلىپ ءجۇرىپ، شارشاپتى دا، ءيتى جوق وڭاشا قورا بولعاننان كەيىن وسى اراعا كەلىپ قيسايا كەتىپتى.
— شەشەڭ نەندەي اۋرۋمەن اۋىرادى؟ — دەگەن سۇراققا بالا:
— قانى ازايعان — دەپ جاۋاپ بەردى.
— ۇيلەرىڭدە سەنەن باسقا كىمىڭ بار؟
— ەشكىم جوق.
— اكەڭ قايدا؟
— ارميادا.
— اتىڭ كىم؟
— سەرەجا.
سەرەجانىڭ تۇرپاتى بالقيانىڭ جانىن ودان بەتەر مۇڭايتتى. «قارعىس اتقىر قۋ سوعىس، بىرەۋدى ۇيدە، بىرەۋدى تۇزدە كۇيزەلىسكە سالىپ، انانى بالادان، بالانى اكەدەن ايىرىپ، جۇرەگىن قىسقاششا ءبۇرىپ الدى. قاتال تاعدىرعا كەز بولىپ، مەزگىلسىز ءجۇنى جىعىلعان ءسابي بەينە جان جۇيەسىن ەلجىرەتىپ جىبەردى.
سەرەجا رۇقسات ەتسەڭىز كەتسەم قايتەدى دەگەندەي ىڭعاي بىلدىرە باستاپ ەدى:
— مەنىڭ مامبەتجانىم سەكىلدى سەن دە بىرەۋدىڭ جالعىزى كورىنەسىڭ. بەيشارا، ءتۇرىڭ مىناۋ يت جاتاتىن قۋىسقا قونىپ شىققان. ءجۇرشى، بەرمەن، تىم قۇرىسا ىستىق شايعا تويعىزىپ جىبەرەيىن، — دەدى بالقيا اپا.
بالقيا ۇيدەن كيىم ششەتكاسىن الىپ شىعىپ بەردى دە، سەرەجا ءۇستىن جاقسىلاپ تازالاعان بولدى. ودان سوڭ سابىندى سۋمەن جۋىنىپ-شايىنىپ، شاشىن تاراپ، ازدى-كوپتى ادام كەيپىنە كەلدى. بالقيا انا تاڭەرتەڭ ادەتتە ىسسىلى - سۋىقتى بىردەڭەنى قاۋجاڭداي سالىپ، قىزمەتىنە كەتۋشى ەدى. (ول قاراپايىم ءبىر مەكەمەدە قاتارداعى ەسەپ جۇمىسىن اتقارادى.) بۇگىن ول ويتكەن جوق. تالايدان قويىلماعان ساماۋرىندى قويدى. مولشىلىق زاماننىڭ سارقىنشاعى — دوربا تۇبىندە ساقتالعان از عانا ۇن، قاسىق باسىنداي توڭ ماي بار ەدى. بيپاز قولى سولاردىڭ باسىن قوسىپ، ساپ-سارى قۇيماق ەتىپ شىعاردى. ءسويتىپ، ارادا ءبىر ساعاتتاي ۋاقىت وتكەن شامادا ول «قۇدايى قوناق» سەرەجا ەكەۋى الاسا دوڭگەلەك ستولدى الدارىنا الىپ، جادىراسىپ شاي ءىشىپ وتىردى.
— مەن قىزمەت سوڭىنان جانە دەمالىس كۇندەرى ءارقاشاندا ۇيدەمىن. كەلىپ تۇر. ۇيىنە قايتا الماعان كۇندەرى قونىپ قالساڭ دا بولادى، —دەپ بالقيا سەرەجاعا شىنايى قايىرىمدىلىق سوزدەرىن ايتتى.
وسىدان بىلاي سەرەجا بۇل ۇيگە ىلعي دا كەلىپ تۇراتىن بولدى. بالقيا ونى جىلى جۇزبەن قارسى الىپ، اۋرۋحاناداعى اپاسىنىڭ ءحالىن سۇرايدى، بارىن بەرىپ تاماقتاندىرادى. ءبىر -ەكى رەت ول سەرەجانىڭ كىرلەپ كەتكەن كيىمدەرىن الىپ قالىپ، جۋىپ، جىرتىقتارىن جاماپ-جاسقاپ تا بەردى. مامبەتتىڭ بۇدان بىرنەشە جىلدار بۇرىن وزىنە تار كەلىپ، سىيماي قالعان كەيبىر كيىمدەرى ساندىقتا ساقتاۋلى جاتۋشى ەدى. سولاردىڭ جارامدىلارىن ول سەرەجاعا بەردى. شاشىن الدىرىپ، كيىمىن تۇزەگەن سوڭ سەرەجانىڭ كەيپى كۇتىم كورگەن بالاداي وڭالا ءتۇستى.
ەگەر بالقيا جوقتا كەلسە، سەرەجا كەلىسىمدى جەردەن كىلتتى الىپ، ەسىكتى اشىپ، كىرە بەرەتىن بولدى. ۇيدە سۋ جوق بولسا، سۋ اكەپ، ەدەندى سىپىرىپ، وتىن جارىپ، جۋىلماعان ىدىس-اياقتى جارقىراتىپ جۋىپ قويادى.
مىنەزى تۇيىقتاۋ، بۇيىعىلاۋ سەرەجانىڭ ادالدىعى مەن قايىرىمدىلىعىنا بالقيا شىنايى ءسۇيىنىپ، ونى بارا-بارا ءوز بالاسىنداي جاقسى كورىپ كەتتى.
ءبىر كۇندەرى سەرەجا كەلمەدى، حابارلاسپادى. بالقيا ونى ەرتەڭدى-كەش ەلەگىزىپ كۇتۋمەن بولدى: «بايعۇستىڭ اناسى بىردەڭە بولىپ قالىپ، سورلادى ما ەكەن؟ نە بولدى ەكەن؟» — دەگەن سەكىلدى ءارتۇرلى جامان ويلار باسىنان شىقپاي قويدى.
دەمالىس كۇنى ەدى. تاڭەرتەڭ بالقيا تۇرىپ ۇلگىرمەستەن بىرەۋلەر كەلىپ، ەسىكتى قاقتى. ەكى-ۇش ادامنىڭ ءوزارا كۇبىرلەپ سويلەسكەن ۇندەرى ەستىلەدى. كيىمشەڭ قالپىندا وياۋ جاتقان بالقيا تۇرەگەلدى دە، ەسىككە كەلدى. ەسىكتى اشپاس بۇرىن بوساعاداعى كىشكەنە تەرەزەدەن كوز تاستاپ ەدى، پوگون تاققان اسكەري كيىمدى بىرەۋدى كوردى. قاسىندا اعاراڭداعان ايەل ادام بار. «بۇلار كىمدەر؟» دەگەن جۇمباق وي بالقيانىڭ باسىندا اتويلاپ كەتتى. تەرەزەگە ودان گورى جابىسىڭقىراپ قاراعاندا، اسكەر كيىمدىنىڭ قاسىندا تۇرعان ءوزىنىڭ سارباس ۇلى سەرەجانى كوردى. بالقيا ەسىكتى اشتى.
— قايىرلى تاڭ بولسىن! — دەپ، ۇيگە اۋەلى اسكەري ادام، ونىڭ سوڭىنان ىلبيگەن قۋ سۇيەك ارىق ايەل جانە سەرەجا كىردى. اسكەري ادام بالقياعا قولىن ۇسىنىپ، ءوزىن:
— ستارشينا ۆورونوۆ، سەرەجانىڭ اكەسى بولامىن، — دەپ تانىستىردى.
ارىق ايەل سەرەجانىڭ شەشەسى بولىپ شىقتى.
بۇلار ەسكى تانىستارشا شۇرقىراسىپ امانداستى.
ستارشينانىڭ قولىندا قوماقتى تورى بار ەدى. قايرىمدى انا بالقياعا الىپ كەلگەن سىي-سىباعاسى ەكەن. ول ستول ۇستىنە بىرنەشە كەسەك سەمىز شۇجىق، اپپاق بولكە نان، قانت، سارىماي الىپ قويدى. ءبۇل اتالعان تاعامداردىڭ ول كەزدە قانى جەرگە تامبايدى.
ايەلىنىڭ قاتتى ناۋقاستانىپ، اۋرۋحاناعا تۇسكەنىن ەستىگەننەن كەيىن، ستارشينا بارناۋلدا قىزمەت اتقارىپ جۇرگەن جەرىنەن ءبىر جەتىلىك دەمالىس الىپ كەلىپتى. بالقيانىڭ:
— قالاي، ءتاۋىر بولىپ، ساۋىعىپ شىقتىڭىز با؟ — دەگەن سۇراعىنا سەرەجانىڭ اناسى:
— ماعان كۋرورتقا بارىپ ەمدەلۋ كەرەك. ءازىر ونىڭ ۋاقىتى ما، — دەپ جاۋاپ بەردى. وسى ەكى اۋىز ءسوزدىڭ ءوزىن ول ەنتىگىپ، كۇشپەن ارەڭ ايتتى. بەيشارانىڭ السىزدىگى سونشالىق، شاي قايناپ كەلگەنشە قيسايىپ جاتىر.
— جۇرسەم، باسىم اينالادى. ترامۆايمەن وسى اراعا ارەڭ جەتتىم. سەرەجاما پانا بولىپ جۇرگەن قانداي ادام ەكەن، كورەيىن، العىسىمدى ايتايىن دەپ كەلدىم، — دەدى ول.
بۇل كۇن وتىرعانداردىڭ بارلىعى ءۇشىن دە ۇلكەن ءبىر مەرەكە ءتارىزدى بولدى.
* * *
كۇن ارتىنان كۇن وتە بەردى. كۇمپىلدەگەن قاندى مايدان بىتەر بولمادى، ەلدىڭ تيتىعىنا جەتتى. ونىمەن قوسامجارلانىپ قىراۋلى قىس كەلدى. اناداعىدان بەرى ءىز سالماي كەتكەن سەرەجا ءبىر كۇنى كەش - قۇرىم بالقيانىڭ ۇيىنە تاعى دا كەلىپ ءتۇر. ۇستىندە قىپشا بەل قارا شينەل، بەلىندە جەز توپسالى جالپاق قايىس بەلبەۋ، باسىندا ەدىرەيگەن قارا كەپكا. بويى بۇرىنعىسىنان سۇڭعاقتانىپ، سىمباتتانىپ جەتىلە تۇسكەن ءتارىزدى. تەمىر تاقالى اۋىر باتىڭكەسىمەن ەدەندى ەرەسەك ادامدارشا سالماقپەن باسىپ كىردى ول، بالقيا ونى اۋەلى تانىماي قالىپ بارىپ، ارتىنان تانىدى.
— سەروجامىسىڭ؟ — دەپ قۋانىشتى داۋىسى ساڭق ەتە قالدى.
— مەن، — دەدى سەرەجا قوڭىرايعان ۇنمەن.
— بالام - اۋ، كيىمدەرىڭ... كىم بولىپ كەتكەنسىڭ؟
— فزو مەكتەبىندە وقىپ ءجۇرمىن
قاشاننان بەرى؟
— انا جولى پاپام ورنالاستىرىپ كەتكەن.
— مامان قالاي؟ دەن ساۋلىعى قالاي؟
— مامام قايتىس بولدى...
* * *
سودان بەرى تالاي جىلدار ءوتىپ كەتتى. دۇنيە تالاي رەت تۇلەدى، تالاي رەت جاساردى. زامان دا، ادامدار دا وزگەردى، وركەندەدى.
جۋىردا ءبىز بالقيا اپايدىڭ ۇيىندە تويدا بولدىق، سەرەجا ۇيلەندى. باياعى بۇيىعى سەرەجا كازىر سوقتانداي جىگىت، ايگىلى ءبىر زاۆودتا سەح باستىعى، ينجەنەر. جاڭا تىلەۋ، جاس ءۇمىت شاتتىق كەشىندە وتىرىپ، ءبىز جوعارىداعى وتكەن ءومىر بەلەستەرىن كوز الدىمىزعا اكەلدىك. سەرەجانىڭ مارقۇم اناسىن، ءبىزدىڭ بۇگىنگى ءومىرىمىز ءۇشىن قۇربان بولعان مامبەتتى، ستارشينا ۆورونوۆتى ەسكە تۇسىردىك.
— جاس جۇبايلار باقىتتى بولسىن!
— سوعىس قۇرىسىن! قايعى-قاسىرەت قۇرىسىن! — دەپ توستار كوتەرىستىك.
You Might Also Like
-
بەكادىل دالىزدە تۇرىپ، ءوز بولمەلەرىندە ساباق دايىنداپ وتىرعان ەكى بالاسىنا:
-
بەل اۋرۋى بۇكىل دەنەگە اسەر ەتىپ، ءومىردىڭ ءمانىن كەتىرەتىنى انىق. بۇل دەرتتىڭ الدىن الۋعا كومەكتەسەتىن مامانداردىڭ ماڭىزدى ون كەڭەسى:
