InfoHub Logo

قازاق حالقىنىڭ باي دۇنيەتانىمىندا عاسىرلار بويى ساقتالىپ كەلە جاتقان نانىمداردىڭ ءبىرى – كوز تيۋ. بۇل ۇعىم تەك قازاققا عانا ءتان ەمەس، بۇكىل تۇركى حالىقتارى مەن تاياۋ شىعىستان باستاپ، ەۋروپا ەلدەرىنە دەيىن تارالعان كونە سەنىم. «كوز ءتيدى» دەگەن ءسوزدى ەستىمەگەن قازاق كەمدە-كەم.

قازاق اراسىندا: «كوز – سۇق، ءتىل – سۇق» دەگەن تۇسىنىك بار. ياعني، ادامنىڭ قىزعانىشپەن نەمەسە ىشتارلىقپەن قاراعان كوزى وزگەگە زيانىن تيگىزۋى مۇمكىن دەپ سەنگەن. سول سەبەپتى:

• جاس بالاعا: «تىل-كوزدەن ساقتاسىن» دەپ تىلەك ايتقان، بالاعا ۇكى، تۇمار، مونشاق تاعىپ قويعان.
• جۇيرىك اتقا: كوز تيمەسىن دەپ ماڭدايىنا جاپىراق بايلاپ، كوپ ماقتاۋدان ساقتانعان.
• ادەمى قىز-كەلىنشەكتەرگە: «كوز تيمەسىن» دەپ ءتۇرلى ىرىمدار جاساعان.

قازاق قانا ەمەس، وزگە حالىقتاردا دا ۇقساس سەنىمدەر بار. تۇرىكتەر «nazar»، ارابتار «ءال-اين»، گرەكتەر «matiasma»، ال اعىلشىندار «evil eye» دەيدى. بارلىعىنىڭ ءمانى ءبىر: قىزعانىش پەن سۇقتانعان كوزدەن قورعانۋ.

حالىق اراسىندا كوز تيۋدەن قورعانۋدىڭ ءتۇرلى جولدارى قالىپتاسقان:

• كوزمونشاق تاعۋ – كوك ءتۇستى كوز بەينەسىندەگى مونشاق سۇقتى قايتارۋشى كۇشكە يە دەپ سانالادى.
• تۇمار ءىلۋ – قۇران اياتتارى جازىلعان قاعازدى كىشكەنتاي قالتاشىققا سالىپ تاعۋ.
• كۇل شاشۋ – ۇيگە بوتەن ادام كوپ كىرىپ، كوز تيەدى-اۋ دەگەن كۇدىك تۋسا، وشاقتىڭ كۇلىن ەسىككە نەمەسە قوراعا شاشقان.
• قۇمالاق كۇيدىرۋ، ادىراسپان تۇتەتۋ – جامان كوزدەن، جاماندىقتان ساقتايدى دەپ سەنگەن.

بۇگىنگى عىلىم تۇرعىسىنان «كوز تيۋ» ادامعا تىكەلەي اسەر ەتەتىن قۇبىلىس ەمەس. ءبىراق پسيحولوگيادا پلاسەبو مەن نوسەبو اسەرلەرى بار. مىسالى:

• بىرەۋ «ساعان كوز ءتيدى» دەسە، ادام ءوزىن ءالسىز سەزىنىپ، شىن مانىندە اۋىرىپ قالۋى مۇمكىن.
• كەرىسىنشە، جاقسى ءسوز ەستىسە، كوڭىلى كوتەرىلىپ، دەنساۋلىعى جاقسارادى.

بۇل – ادام ساناسىنىڭ وز-وزىنە ىقپالىنىڭ دالەلى. دەمەك، كوز تيۋ كوبىنە ادامنىڭ سەنىمى مەن پسيحولوگيالىق احۋالىنا بايلانىستى.

كوز تيۋ – قازاقتىڭ عانا ەمەس، بۇكىل الەمنىڭ مادەني-رۋحاني قازىناسىندا ورىن العان كونە نانىم. ونى جوققا شىعارۋ دا، ابسوليۋت شىندىققا بالاۋ دا ءبىرجاقتى. ماڭىزدىسى – ادامدى جاقسى سوزبەن، جاقسى نيەتپەن قولداۋ. ويتكەنى تىلەكتىڭ قۋاتى – كەز كەلگەن كوزدەن كۇشتى.