InfoHub Logo

كرەاتيۆتىلىك — جاۋابى تابىلماعان جۇمباق. نەيروعىلىمنىڭ ۇلكەن جەتىستىكتەرىنە قاراماستان، عالىمدار كۇنى بۇگىنگە دەيىن ادامدارعا قالاي تاپتىرماس يدەيالار كەلەتىنىن تۇسىندىرە الماي دال. ءبىر قىزىعى، ەرەكشە يدەيالار تاسقىنى سايابىرسىماق ەمەس. ەڭ ماڭىزدىسى — ءبىز شىعارماشىلىق ارەكەتكە وزىق عىلىمي بىلىمدەردى قولدانا وتىرىپ، اسەر ەتە الامىز. ميدىڭ ەرەكشەلىكتەرىن قولدانىپ، كرەاتيۆتىلىكتى قالاي ارتتىرۋعا بولادى؟ — تولىعىراق ماقالادا.

1 - وزىڭىزگە شەكتەۋ ورناتىڭىز

زەرتتەۋگە سايكەس [Ward، Thomas B.،1994: https://eric.ed.gov/؟id=EJ494059]، كرەاتيۆتىلىككە قارسى ۇلكەن توسقاۋىلداردىڭ ءبىرى — ادامداردىڭ ميدىڭ قىزمەتىن از مولشەردە پايدالاناتىن جولدى تاڭداي وتىرىپ، بۇرىن-سوڭدى جاسالعان يدەيالارعا ارقا سۇيەۋى.

عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، ەرىكتى شەكتەۋلەر قويا ءبىلۋ كرەاتيۆتىلىكتى جاقسارتادى. سەبەبى، بۇل باعىت شىعارماشىل ادامداردىڭ ءوزىن قالىپتى، جايلى زوناسىنان شىعىپ جۇمىس جاساۋعا يتەرمەلەيدى.

مىسالى، سىزگە الدەنەنى 1000 سوزبەن سيپاتتاۋ قاجەت بولسا، اۋەلى 500 سوزبەن ءدال سولاي جاساۋعا تىرىسىپ كورىڭىز. وسىلايشا سىزگە از سوزگە اۋقىمدى اقپاراتتى سىيدىرۋدىڭ وڭتايلى جولىن ىزدەۋگە تۋرا كەلەدى.

مۇنى «100 يدەيا» اتتى كرەاتيۆتى ءادىستىڭ كومەگىمەن ىسكە اسىرۋعا بولادى. اۋەلى، پروبلەماڭىزدىڭ شەشىمىن تابۋ ءۇشىن كەز كەلگەن 100 يدەيانى ويلاستىراسىز. ءتىپتى، اقىلعا قونىمسىز، قيال-عاجايىپ يدەيالاردى دا بۇل تىزىمگە قوسىپ قويساڭىز بولادى. اتالعان ءادىس ءسىزدى قالىپتى شەڭبەردەن شىعۋعا يتەرمەلەيدى.

2 - ماسەلەنى قايتا قاراستىرىڭىز

عالىمداردىڭ شىعارماشىلىققا بەيىم ادامداردان بايقاعان تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى — ماسەلەنى قايتا-قايتا قاراۋ ءۇردىسى. [Csikszentmihalyi M.، 1971: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/5558339]

كرەاتيۆتى ادامدار پروبلەمانىڭ شەشۋ جولدارىن (كرەاتيۆتىلىگى از ارىپتەستەرى سياقتى) بەلسەندى تۇردە ويلاعاننان گورى، تاپسىرمامەن ارلى-بەرلى ويناپ، جان-جاقتان قاراستىرىپ، ۋاقىت وتكىزەتىن كورىنەدى.

مىسالى، ءسىزدى نە سالارىن بىلمەي وتىرعان سۋرەتشى دەلىك. ول كورەرمەنگە ەموسيا تۋدىراتىن الدەنە جاساعىسى كەلەدى. سۋرەتشى قانشا ويلانسا دا، وعان اۋىز تولتىرىپ ايتارلىقتاي ءبىر دە ءبىر يدەيا كەلمەيدى. بۇل جاعدايدا سۋرەتشى پروبلەماعا باسقا قىرىنان قاراپ، «قانداي ۆيزۋالدى وبراز جالعىزدىق سەزىمىن تۋدىرۋى مۇمكىن؟» دەۋدىڭ ورنىنا، «ەرەكشە ەموسيونالدى دۇنيەنى قالاي سالامىن؟» دەگەن پىكىرگە ويىن شوعىرلاندىرادى.

3 - مەنتالدى قاشىقتىق جاساڭىز

تاپسىرمادان نەمەسە ماسەلەدەن الىستاۋ، شىعارماشىلىق ءتۇيىندى شەشۋگە جانە تۇسىنۋگە كومەكتەسەتىنى بۇرىننان بەلگىلى. ءبىراق، ۋاقىتشا الشاقتاۋدان باسقا، «كەڭىستىكتى» الشاقتاۋدى دا قولدانىپ كورۋگە بولادى.

مىسالى، مىنا زەرتتەۋگە [Lile Jia، Edward R، 2009: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0022103109001267]  قاتىسقانداردان ماسەلەگە جاقىنان ەمەس، الىستاعى نارسە سياقتى قاراپ كورۋدى تاپسىرعاندا، ادامدار ەكى ەسە كوپ تاپسىرمانى ورىنداي العان.

سىزگە جۇكتەلگەن تاپسىرما ءسىزدىڭ وزىڭىزدەن جانە ورنالاسقان جەرىڭىزدەن قاشىقتاعى نارسە رەتىندە ەلەستەتىپ كورىڭىز. زەرتتەۋگە سۇيەنسەك، بۇل ءتاسىل پروبلەمانى تۇبەگەيلى تۇسىنۋگە جانە ونى شەشۋدە كرەاتيۆتىلىكتى كوبىرەك تانىتۋعا كومەكتەسەدى.

4 - قيالعا بەرىلمەستەن بۇرىن، بىلەك سىبانا ەڭبەك ەتىڭىز

ۇيىقتاۋ نەمەس ارماني كۇيدە بولۋ شىعارماشىلىق بارىسىنا جاقسى اسەر ەتەنىنىن عىلىمي زەرتتەۋلەردىڭ كوبى راستاعانىمەن، ايتا كەتەرلىك تاعى ءبىر جايت بار.

زەرتتەۋدىڭ بىرىنە  [Zhong CB، 2008: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18947357] سۇيەنسەك، كوبىنەسە، پروبلەماعا قانشالىقتى از كۇش جۇمساعان بولساڭىز، قيال دەڭگەيىندەگى ارمانداردىڭ دا سىزگە تيەر كومەگى از بولماق. ياعني ارمانداۋدىڭ اسەرى شىعارماشىلىق كۇشىڭىزدى ەرەكشە سالعان جوباڭىزدا تيىمدىرەك بولماق.

سول ءۇشىن دە ەركىن ويعا بەرىلمەس بۇرىن، شىعارماشىلىق ارەكەتپەن قانشالىقتى بايلانىستا ەكەنىڭىزدى انىقتاپ الىڭىز. سوندا عانا اۋقىمدى ناتيجەگە قول جەتكىزەتىن بولاسىز.

زەرتتەۋگە سايكەس [Travis Proulx، 2009: https://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1111/j.1467-9280.2009.02414.x]، ابسۋردتى نەمەسە سيۋررەاليست دۇنيەنى وقۋ/ۋايىمداۋ شىعارماشىلىق ويدى ىنتالاندىرادى ەكەن.

مىسالى، جوعارىداعى زەرتتەۋگە قاتىسقاندار فرانس كافكانىڭ (فرانس كافكا — XX ع. ەڭ نەگىزگى نەمىس ءتىلدى جازۋشىلاردىڭ ءبىرى. شىعارمالارى ابسۋرد پەن سيۋررەاليزمگە تولى.) شىعارماسىن وقىدى. الايدا، پسيحولوگتار سونىمەن قاتار باسقا كىتاپتاردى، ماسەلەن، «اليسا عاجايىپتار ەلىندە» شىعارماسىن وقۋعا دا كەڭەس بەرەدى.

عالىمدار اقىل ۇنەمى كورىپ تۇرعان نارسەسىن ۇعىنۋعا تىرىسادى دەگەن شەشىم شىعاردى. ال سيۋررەاليستتىك نەمەسە ابسۋردتى شىعارماشىلىق قىسقا ۋاقىتقا ميعا اسا كوپ جۇمىس بەرىپ جىبەرەدى: ول نە نارسەگە قاراپ تۇرعانىن نەمەسە نە وقىپ جاتقانىن ناقتى تۇسىنۋگە تىرىسادى.

ەگەر ءسىز شىعارماشىلىق ماسەلەڭىزدىڭ تىعىرىعىنا كەلىپ تىرەلسەڭىز، سالۆادور داليدىڭ كارتيناسىن تاماشالاڭىز، نەمەسە ۋيليام بەرروۋزدىڭ، بولماسا، كافكانىڭ شىعارمالارىن وقىڭىز.

6 - ينتەنسيۆتى كوڭىل-كۇيدە بولعاندا شىعارماشىلىقپەن اينالىسىڭىز

ۇزاق ۋاقىت بويى قۋانىش — شىعارماشىلىق ءۇشىن تاپتىرماس كوڭىل-كۇي دەپ ەسەپتەلىپ كەلدى.

دەسە دە، امەريكا پسيحولوگيالىق قاۋىمداستىعى 2007 جىلعى زەرتتەۋىندە ەموسيانىڭ جاعىمدىسى دا، جاعىمسىزى دا ۇلعايعان كەزدە كرەاتيۆتىلىك جاقسارادى دەگەن توقتامعا كەلدى.

سوندىقتان، ءسىز ەنەرگياسىن شىعارماشىلىققا باعىتتاي وتىرىپ، ەڭ كۇشتى نەگاتيۆىتى سەزىمدەرىڭىزدى دە پايداڭىزعا جاراتا الاسىز.

7 - قيمىلداڭىز

فيزيكالىق جاتتىعۋلار تەك دەنەگە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ميعا دا پايدالى.

قازىرگى تاڭدا كوپتەگەن زەرتتەۋلەر كرەاتيۆتى ويلاۋعا بەلسەندى قوزعالىستىڭ پايداسى زور ەكەنىن العا تارتۋدا، سونىڭ ءبىرى مىناۋ. [Lorenza S.Colzato، 2013: https://www.frontiersin.org/articles/10.3389/fnhum.2013.00824/full]

عالىمداردىڭ پايىمداۋىنشا، بۇل اسەر ميدىڭ قانمەن قامتاماسىز ەتىلۋىنىڭ جاقسارۋى مەن كوڭىل-كۇيدىڭ جوعارىلاۋىنان پايدا بولادى. ماحاببات جايلى ويلاۋ كرەاتيۆتىلىكتى ىنتالاندىرادى دەگەن زەرتتەۋلەر دە وسىعان ۇقساس. مۇنداعى ماسەلە ارەكەتتىڭ وزىندە ەمەس، كوڭىل-كۇيدىڭ وزگەرۋىندە.

بوس ۋاقىتىڭىزدا فيزيكالىق جاتتىعۋلار جاساڭىز — بۇل سىزگە قانداي دا ءبىر ينسايت بەرەرى ءسوزسىز. سونداي-اق، بۇل ينكۋباسيا (پسيحولوگيادا تەرمين) اسەرىن دە ىسكە قوسۋ مۇمكىن.

ءتۇيىن

كرەاتيۆتىلىگىڭىزدى شىڭداۋ ءۇشىن تومەندەگى عىلىمي نەگىزدەلگەن ادىستەردى قولدانىڭىز:

— ميىڭىزدىڭ بەيستاندارت ويلاۋى ءۇشىن، ءوزىڭىزدى كومفورت ايماعىنان الىپ شىعىڭىز.

— ماسەلەگە ءار تاراپتان قاراۋعا كوبىرەك كۇش جۇمساڭىز.

— تۇيتكىلدى ماسەلەدەن ويشا ارىلىپ، باسقا، الىس جەرگە اپارىپ تاستاڭىز. سوسىن وعان جوعارىدان قاراپ كورۋگە تىرىسىڭىز.

— جۇمىس بارىسىندا ءتۇپسانانى قوسپاس بۇرىن، الدىمەن، بەرىلگەن تاپسىرمانى راسيونالدى ميمەن ورىنداپ كورىڭىز.

— ميدى ءبىراز سىلكىپ الۋ ءۇشىن، ابسۋردتى دۇنيەمەن جۇمىس جاساۋعا يتەرمەلەڭىز.

— قۋانىشتا دا، وكىنىشتە دە شىعارماشىلىقپەن اينالىسىڭىز. كەز كەلگەن ينتەنسيۆتى قوبالجۋ ءسىزدىڭ كرەاتيۆتىلىگىڭىزدى جاقسارتا تۇسپەك.

— كوبىرەك قيمىلداڭىز. بۇل ميعا قاننىڭ دۇرىس بارۋىن قامتاماسىز ەتەدى جانە كوڭىل-كۇيدى جاقسارتادى.

bilim-all.kz، نازەركە اسەتوۆا

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

شەكتەۋلەردىڭ ءونىمدى جانە تاپقىر بولۋعا قانداي پايداسى بار؟

Disney كومپانياسىنىڭ ادامدى شابىتتاندىرار 3 ساباعى

---