كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالارعا ساياحات
تاقىرىبى: كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالارعا ساياحات
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالار تۋرالى العان بىلىمدەرىن سارالاپ، بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ. ءوز بەتتەرىمەن جۇمىس جاساي ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: بىرگە جۇمىس جاساي ءبىلۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ قابىلەتىن، سويلەۋ مانەرلىلىگىن دامىتۋ، قورىتىندى جاساي الۋعا قالىپتاستىرۋ. ەستە ساقتاۋ، ەلەستەتۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ. شاپشاڭدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ءادىس – تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، سايكەستەندىرۋ، كەستە.
كورنەكىلىگى: بەينەروليك، كومپيۋتەرلىك پرەزەنتاسيا، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، توپتىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (وقۋشىلاردىڭ 3 توپقا ءبولىپ، ءۇي جۇمىسىن يا – جوق جاۋاپتارى ارقىلى تەكسەرۋ)
ءى. عالىمدار توبىنا سۇراقتار
1. كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالار 2 توپقا بولىنەدى مە؟ (يا)
2. كۇنگە وتە جاقىن ورنالاسقان پلانەتا مەركۋريي مە؟ (يا)
3. مەركۋرييدىڭ بەتكى جوعارعى تەمپەراتۋراسى - 4000س پا؟ (جوق)
4. جەرگە ۇقساس پلانەتا يۋپيتەر مە؟ (جوق)
5. شولپاننىڭ جوعارعى تەمپەراتۋراسى +5000س پا؟ (يا)
ءىى. عارىشكەرلەر توبىنا سۇراقتار
1. جەردىڭ سەرىگى اي ما؟ (يا)
2. تىرشىلىگى بار پلانەتا جەر مە؟ (يا)
3. كۇن جۇيەسىندە مارس 7 ورىندا ما؟ (جوق)
4. مەركۋريي، شولپان، جەر، مارس جەر توبىنداعى پلانەتالارعا جاتا ما؟ (يا)
5. يۋپيتەر، ساتۋرن، ۋران، نەپتۋن الىپ پلانەتالارعا جاتا ما؟ (يا)
ءىىى. پلانەتالار توبىنا سۇراقتار
1. توقتار اۋباكىروۆ تۇڭعىش قازاق عارىشكەرى مە؟ (يا)
2. الىپ پلانەتالار كۇنگە جاقىن جاتىر ما؟ (جوق)
3. مارستىڭ 2 سەرىگى بار ما؟ (يا)
4. دۇنيەنىڭ گەليوسەنترلىك جۇيەسىن جاساعان كوپەرنيك پە؟ (يا)
5. كۇن جۇيەسىندە 9 پلانەتا بار ما؟ (جوق)
ءىىى. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى. كەزەڭ 2 - 3 مين.
بەينەروليك قاراۋ.
پلانەتالاردىڭ تۇرلەرىنە جالپى سيپاتتاما
كۇننىڭ توڭىرەگىندە ونىڭ تارتۋ كۇشىنىڭ اسەرىنەن جەردى قوسا ەسەپتەگەندە 8 ءىرى اسپان دەنەلەرى بار. ولار: مەركۋريي، شولپان، جەر، مارس. بۇلاردى جەر توبىنداعى پلانەتالار دەپ اتايدى.
الدىن الا بەرىلگەن تاپسىرمالار:
- وقۋشىلار مەركۋريي تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
NASA عالىمدارىنىڭ ارقاسىندا كۇنگە ەڭ جاقىن مەركۋريي عالامشارى بەتىنەن سمايليككە قاتتى ۇقساس وبەكت سۋرەتكە ءتۇسىرىلىپ الىندى.
سۋرەت NASA عارىش اگەنتتىگىنىڭ الىپ تەلەسكوپى ارقىلى ءتۇسىرىلىپ الىنعان ەكەن. مەركۋريي بەتىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن عالىمدار دا بۇل سۋرەتتىڭ ناقتى نە نارسە ەكەنىن ايتا الماي وتىر. جاقىندا وسىعان ۇقساس جاعداي بولعان ەدى. ءبىراق ول كەزدە عالىمدار سمايليكتىڭ ەمەس، مەركۋريي كراتەرلەرىنىڭ بىرىنەن ميككي ماۋستىڭ ءتۇرى بەينەلەنگەن سۋرەتتى ءتۇسىرىپ العان.
- شولپان تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
شولپاننىڭ بەتىن جەردەن وپتيكالىق قۇرالمەن باقىلاۋ قيىن، ويتكەنى ول بۇلتقا ورانعان. سوندىقتان عالامشاردىڭ فيزيكالىق سيپاتتارى راديومەتود جانە عارىشتىق زەرتتەۋلەرمەن الىنعان. شولپاننىڭ ماسساسى جەردىڭ 0، 815 ماسساسىنا تەڭ، ال ونىڭ راديۋسى R = 6050كم نەمەسە جەردىڭ 0، 950 راديۋسىنداي، عالامشار زاتىنىڭ ورتاشا تىعىزدىعى 5، 24 گ/سم3 شاماسىندا.
- جەر تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ءارى قاراي ساناعاندا ءۇشىنشى عالامشار ادامزاتتىڭ تىرشىلىك ەتەتىن بەسىگى. جەر ەلليپستىك (دوڭگەلەككە جۋىق) وربيتا بويىمەن 29، 765 كم/س جىلدامدىقپەن 149، 6 ملن. كم ورتاشا قاشىقتىقتا 365، 24 ورتاشا كۇن تاۋلىگى ىشىندە كۇندى ءبىر رەت اينالىپ شىعادى. ونىڭ تابيعي سەرىگى – اي.
- مارس تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
ارنايى سكافاندرسىز مارس بەتىندە ادام دا، كەز - كەلگەن جانۋار دا ءبىر ءسات تە تىرشىلىك ەتىپ تۇرا الماس ەدى. عالامشار بەتىندەگى قىسىمنىڭ تومەندىگى سونشالىق، ءتىرى جاننىڭ قان قۇرامىنداعى وتتەگى گازعا اينالىپ كەتە بارادى. بۇل دەگەنىمىز ادام 5 - 10 سەكۋندتىڭ ىشىندە جان تاپسىرادى دەگەن ءسوز.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
پلانەتانىڭ كۇن توڭىرەگىندەگى جولى وربيتا دەپ اتالادى (لاتىنشا – ءىز، جول). كۇنگە ەڭ جاقىن ورنالاسقان مەركۋريي، ودان كەيىن شولپان، جەر، مارس، يۋپيتەر، ساتۋرن، ۋران، نەپتۋن. ولاردىڭ ولشەمى دە تۇرلىشە – جەردەن ۇلكەن، كىشىسى، سونىمەن شامالاستارى بار.
پلانەتا – وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنە. دەگەنمەن، تۇنگى اسپاندا ولار دا جۇلدىز سياقتى جىلتىراپ، كورىنەدى. ولاي كورىنەتىن سەبەبى: پلانەتانىڭ بەتىنە كۇننەن تۇسكەن ساۋلەنىڭ شاعىلىسۋىنا بايلانىستى. پلانەتا – «كەزبە جۇلدىز» دەگەن ماعىنانى بەرەتىن گرەك ءسوزى. جۇلدىزدار سياقتى پلانەتالار دا بەلگىلى ءبىر ورىندا تۇرمايدى، ۇزدىكسىز قوزعالىپ اسپان الەمىندە جۇرەدى. سەبەبى ولار كۇندى اينالا قوزعالادى. پلانەتانىڭ ءپىشىنى شار تارىزدەس كەلەدى جانە بارلىعى دا وسىنەن اينالادى. كۇن شىعار الدىندا جانە كەشكە كۇن باتقاننان كەيىن شولپان جارقىراپ ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.
IV. وقۋشىلارعا الدىن الا بەرىلگەن تاپسىرمالار بويىنشا جاڭا ماتەريالدى بەكىتۋ.
3 توپقا بولىنگەن تاپسىرمالار بويىنشا ۇيدەن ماعلۇمات جيناپ الىپ كەلۋ.
كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالارعا ساياحات. جۇكتەۋ
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالار تۋرالى العان بىلىمدەرىن سارالاپ، بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ. ءوز بەتتەرىمەن جۇمىس جاساي ءبىلۋ داعدىلارىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: بىرگە جۇمىس جاساي ءبىلۋ مادەنيەتىن قالىپتاستىرۋ
دامىتۋشىلىق: ويلاۋ قابىلەتىن، سويلەۋ مانەرلىلىگىن دامىتۋ، قورىتىندى جاساي الۋعا قالىپتاستىرۋ. ەستە ساقتاۋ، ەلەستەتۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ. شاپشاڭدىققا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ءادىس – تاسىلدەرى: سۇراق – جاۋاپ، سايكەستەندىرۋ، كەستە.
كورنەكىلىگى: بەينەروليك، كومپيۋتەرلىك پرەزەنتاسيا، ينتەربەلسەندى تاقتا.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلاردى تۇگەندەپ، توپتىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ (وقۋشىلاردىڭ 3 توپقا ءبولىپ، ءۇي جۇمىسىن يا – جوق جاۋاپتارى ارقىلى تەكسەرۋ)
ءى. عالىمدار توبىنا سۇراقتار
1. كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالار 2 توپقا بولىنەدى مە؟ (يا)
2. كۇنگە وتە جاقىن ورنالاسقان پلانەتا مەركۋريي مە؟ (يا)
3. مەركۋرييدىڭ بەتكى جوعارعى تەمپەراتۋراسى - 4000س پا؟ (جوق)
4. جەرگە ۇقساس پلانەتا يۋپيتەر مە؟ (جوق)
5. شولپاننىڭ جوعارعى تەمپەراتۋراسى +5000س پا؟ (يا)
ءىى. عارىشكەرلەر توبىنا سۇراقتار
1. جەردىڭ سەرىگى اي ما؟ (يا)
2. تىرشىلىگى بار پلانەتا جەر مە؟ (يا)
3. كۇن جۇيەسىندە مارس 7 ورىندا ما؟ (جوق)
4. مەركۋريي، شولپان، جەر، مارس جەر توبىنداعى پلانەتالارعا جاتا ما؟ (يا)
5. يۋپيتەر، ساتۋرن، ۋران، نەپتۋن الىپ پلانەتالارعا جاتا ما؟ (يا)
ءىىى. پلانەتالار توبىنا سۇراقتار
1. توقتار اۋباكىروۆ تۇڭعىش قازاق عارىشكەرى مە؟ (يا)
2. الىپ پلانەتالار كۇنگە جاقىن جاتىر ما؟ (جوق)
3. مارستىڭ 2 سەرىگى بار ما؟ (يا)
4. دۇنيەنىڭ گەليوسەنترلىك جۇيەسىن جاساعان كوپەرنيك پە؟ (يا)
5. كۇن جۇيەسىندە 9 پلانەتا بار ما؟ (جوق)
ءىىى. ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى. كەزەڭ 2 - 3 مين.
بەينەروليك قاراۋ.
پلانەتالاردىڭ تۇرلەرىنە جالپى سيپاتتاما
كۇننىڭ توڭىرەگىندە ونىڭ تارتۋ كۇشىنىڭ اسەرىنەن جەردى قوسا ەسەپتەگەندە 8 ءىرى اسپان دەنەلەرى بار. ولار: مەركۋريي، شولپان، جەر، مارس. بۇلاردى جەر توبىنداعى پلانەتالار دەپ اتايدى.
الدىن الا بەرىلگەن تاپسىرمالار:
- وقۋشىلار مەركۋريي تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
NASA عالىمدارىنىڭ ارقاسىندا كۇنگە ەڭ جاقىن مەركۋريي عالامشارى بەتىنەن سمايليككە قاتتى ۇقساس وبەكت سۋرەتكە ءتۇسىرىلىپ الىندى.
سۋرەت NASA عارىش اگەنتتىگىنىڭ الىپ تەلەسكوپى ارقىلى ءتۇسىرىلىپ الىنعان ەكەن. مەركۋريي بەتىن زەرتتەۋمەن اينالىسىپ جۇرگەن عالىمدار دا بۇل سۋرەتتىڭ ناقتى نە نارسە ەكەنىن ايتا الماي وتىر. جاقىندا وسىعان ۇقساس جاعداي بولعان ەدى. ءبىراق ول كەزدە عالىمدار سمايليكتىڭ ەمەس، مەركۋريي كراتەرلەرىنىڭ بىرىنەن ميككي ماۋستىڭ ءتۇرى بەينەلەنگەن سۋرەتتى ءتۇسىرىپ العان.
- شولپان تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
شولپاننىڭ بەتىن جەردەن وپتيكالىق قۇرالمەن باقىلاۋ قيىن، ويتكەنى ول بۇلتقا ورانعان. سوندىقتان عالامشاردىڭ فيزيكالىق سيپاتتارى راديومەتود جانە عارىشتىق زەرتتەۋلەرمەن الىنعان. شولپاننىڭ ماسساسى جەردىڭ 0، 815 ماسساسىنا تەڭ، ال ونىڭ راديۋسى R = 6050كم نەمەسە جەردىڭ 0، 950 راديۋسىنداي، عالامشار زاتىنىڭ ورتاشا تىعىزدىعى 5، 24 گ/سم3 شاماسىندا.
- جەر تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ءارى قاراي ساناعاندا ءۇشىنشى عالامشار ادامزاتتىڭ تىرشىلىك ەتەتىن بەسىگى. جەر ەلليپستىك (دوڭگەلەككە جۋىق) وربيتا بويىمەن 29، 765 كم/س جىلدامدىقپەن 149، 6 ملن. كم ورتاشا قاشىقتىقتا 365، 24 ورتاشا كۇن تاۋلىگى ىشىندە كۇندى ءبىر رەت اينالىپ شىعادى. ونىڭ تابيعي سەرىگى – اي.
- مارس تۋرالى قانداي قىزىقتى مالىمەتتەر بىلەسىڭدەر؟
ارنايى سكافاندرسىز مارس بەتىندە ادام دا، كەز - كەلگەن جانۋار دا ءبىر ءسات تە تىرشىلىك ەتىپ تۇرا الماس ەدى. عالامشار بەتىندەگى قىسىمنىڭ تومەندىگى سونشالىق، ءتىرى جاننىڭ قان قۇرامىنداعى وتتەگى گازعا اينالىپ كەتە بارادى. بۇل دەگەنىمىز ادام 5 - 10 سەكۋندتىڭ ىشىندە جان تاپسىرادى دەگەن ءسوز.
ءمۇعالىمنىڭ ءسوزى
پلانەتانىڭ كۇن توڭىرەگىندەگى جولى وربيتا دەپ اتالادى (لاتىنشا – ءىز، جول). كۇنگە ەڭ جاقىن ورنالاسقان مەركۋريي، ودان كەيىن شولپان، جەر، مارس، يۋپيتەر، ساتۋرن، ۋران، نەپتۋن. ولاردىڭ ولشەمى دە تۇرلىشە – جەردەن ۇلكەن، كىشىسى، سونىمەن شامالاستارى بار.
پلانەتا – وزىنەن جارىق شىعارمايتىن سالقىن دەنە. دەگەنمەن، تۇنگى اسپاندا ولار دا جۇلدىز سياقتى جىلتىراپ، كورىنەدى. ولاي كورىنەتىن سەبەبى: پلانەتانىڭ بەتىنە كۇننەن تۇسكەن ساۋلەنىڭ شاعىلىسۋىنا بايلانىستى. پلانەتا – «كەزبە جۇلدىز» دەگەن ماعىنانى بەرەتىن گرەك ءسوزى. جۇلدىزدار سياقتى پلانەتالار دا بەلگىلى ءبىر ورىندا تۇرمايدى، ۇزدىكسىز قوزعالىپ اسپان الەمىندە جۇرەدى. سەبەبى ولار كۇندى اينالا قوزعالادى. پلانەتانىڭ ءپىشىنى شار تارىزدەس كەلەدى جانە بارلىعى دا وسىنەن اينالادى. كۇن شىعار الدىندا جانە كەشكە كۇن باتقاننان كەيىن شولپان جارقىراپ ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.
IV. وقۋشىلارعا الدىن الا بەرىلگەن تاپسىرمالار بويىنشا جاڭا ماتەريالدى بەكىتۋ.
3 توپقا بولىنگەن تاپسىرمالار بويىنشا ۇيدەن ماعلۇمات جيناپ الىپ كەلۋ.
كۇن جۇيەسىندەگى پلانەتالارعا ساياحات. جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
بالاباقشادا وينالاتىن بالالارعا ارنالعان قيمىلدى ويىندار توپتاماسى
-
قيمىل قوزعالىس ويىندار اۋەن - سازدى ويىندار:
