ەكى تاڭبالى سانعا كوبەيتۋ جانە ءبولۋ 64ح48 جانە 3072: 64
ماتەماتيكا 4 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەكى تاڭبالى سانعا كوبەيتۋ جانە ءبولۋ 64ح48 جانە 3072: 64
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: 64·48، 3072: 64 تۇرىندەگى مىسالداردى شىعارۋدى، سايكەس قالدىقپەن ءبولۋدى ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: ەسەپتەر مەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ بارىسىندا تەز ەسەپتەۋگە قالىپتاستىرۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى مەن لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ىزدەنىپ كوپ وقۋعا، بىلىمدىلىككە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، تاپسىرمالار.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا وقۋ ماتەريالدارىن وقىپ ۇيرەنۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
پسيحولوگيالىق دايىندىق
ماتەماتيكا – تولعان تاماشا زاڭدىلىق ءسان،
ماتەماتيكا – تولعان ءتارتىپ، ماعىنا ءمان.
ماتەماتيكا – تولىپ جاتقان تەرەڭ سىر،
شەتسىز، شەكسىز دارياداي بەينە ءبىر.
- ماتەماتيكادان ءبىز نەنى ۇيرەنەمىز؟ ماتەماتيكادا نەشە امال بار؟
امالداردىڭ اتاۋىمەن توپقا ءبولىنۋ: كوبەيتۋ. ءبولۋ. قوسۋ. ازايتۋ.
توپباسشىلاردى سايلاۋ.
- ءبىزدىڭ تۇرعان عالامشار قالاي اتالادى؟ بالالار، سەندەر نەشە عالامشار بار ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟
- ەڭ العاش عارىشقا ۇشقان قازاق عارىشكەرى كىم؟ عارىشكەر بولۋ ءۇشىن ماتەماتيكانى ءبىلۋ كەرەك پە؟
- عارىشقا ۇشقىلارىڭ كەلە مە؟ ەندەشە، بالالار، بۇگىن ءبىز دە عارىشقا ۇشامىز. عارىشتاعى ماتەماتيكانىڭ پايداسىن انىقتايمىز. دايىنبىز با؟
ول ءۇشىن تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداۋلارىڭ كەرەك. كەلىستىك پە؟ ( زىمىرانمەن عارىشقا ۇشۋ)
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇي تاپسىرماسى: №5تاپسىرما 13 - بەت
بەكىتۋ: -. اۋداندى قالاي تابامىز؟ ۇزىندىعىن ەنىنە كوبەيتەمىز.
- پەريمەتردى قالاي تابامىز؟ ۇزىندىعى مەن ەنىن قوسامىز، 2 – گە كوبەيتەمىز.
- ەكى تاڭبالى سانعا قالاي كوبەيتەمىز؟
1 - عالامشار - مەركۋريي عالامشارى. بولپان نەمەسە مەركۋريي نەمەسە ولپان، تاڭشولپان، كىشى شولپان — كۇنگە ەڭ جاقىن جانە كۇن جۇيەسىنىڭ 1 - ءشى ەڭ كىشى عالامشارى. كۇندى 88 تاۋلىك ىشىندە اينالىپ شىعادى. بولپاننىڭ ءبىر تاۋلىگى جەردىڭ 176 تاۋلىگىنە سايكەس. بولپاندى باقىلاۋ وتە قيىن. بەتىندەگى تەمپەراتۋرا كۇندىز +300 دارەجە بولسا، تۇندە - 200 دارەجەگە تومەندەيدى.
ءىىى جاڭا تاقىرىپ
وقۋلىقپەن جۇمىس:
№1 تاپسىرما. ا) كوبەيتۋدى تۇسىندىرە وتىرىپ ورىندا: 64·48
1. كوبەيتكىشتەردى باعان تۇرىندە جازامىن...
2. سانعا بىرلىكتى كوبەيتەمىن: 64·8
ءبىرىنشى باعانعا تولىمسىز كوبەيتىندى 512 شىعادى
3. سانعا وندىقتى كوبەيتەمىن 64•4
ەكىنشى تولىمسىز كوبەيتىندىنى وندىقتىڭ استىنان جازا باستايمىن. ەكىنشى تولىمسىز كوبەيتىندى 256 وندىق شىعادى
4. تولىمسىز كوبەيتىندىلەردى قوسامىن
5. جاۋابىن وقيمىن: 64 پەن 48 - ءدىڭ كوبەيتىندىسى 3072 - گە تەڭ.
ءا) جازۋلاردى پايدالانىپ، ەكى تاڭبالى سانعا ءبولۋ ءتاسىلىن ءتۇسىندىر. 3072: 64
1. بولىنگىش پەن بولگىشتى بۇرىشتاپ جازامىن
2. ءبىرىنشى تولىمسىز بولىنگىش – 307 وندىق. ءبولىندىنىڭ ءمانى ەكى تاڭبالى سان. 307 - ءنى 64 - كە ءبولۋ كەرەك. ول ءۇشىن 307 - ءنى 60 - قا بولەمىز. 307 - ءنى 10 - عا بولسەك، 30 شىعادى، 0 - دى 6 - عا بولسەك، 5 شىعادى. بۇل بايقاۋ سيفرى. 5 سيفرى سايكەس كەلە مە تەكسەرەمىز.
64•5=32 وندىق. سالىستىرامىز 320 >307. دەمەك، 5 سيفرى سايكەس كەلمەيدى. ەندى 4 سيفرىن قويىپ كورەمىز، ءدال كەلەدى، ويتكەنى قالدىق 51. ول 64 - تەن (بولگىشتەن) كىشى.
3. ەكىنشى تولىمسىز بولىنگىش - 512. 512 - ءنى 64 - كە ءبولۋ كەرەك. ول ءۇشىن 512 - ءنى 60 - قا بولەمىز. 512 - ءنى 10 - عا بولسەك 51 شىعادى. 51 - ءدى 6 - عا بولسەك، 8 شىعادى. بۇل بايقاۋ سيفرى. 8 سيفرى سايكەس كەلە مە، تەكسەرەمىز. 64·8=512. بۇل سايكەس كەلەدى.
4. جاۋاپتى وقيمىن: 3072 - ءنىڭ 64 - كە ءبولىندىسى 48 - گە تەڭ.
2 - عالامشار - شولپان عالامشارى. شولپان — كۇن جۇيەسىندەگى وعان جاقىن ەكىنشى عالامشار. شولپان عالامشارى - ەڭ ىستىق پلانەتا. شولپانداعى تەمپەراتۋرا - 470گرادۋسقا دەيىن جەتەدى، بۇل مەتالدى بالقىتىپ جىبەرۋگە جەتەرلىك. شولپان باياۋ قوزعالادى. جەرگە قاراما - قارسى باعىتتا قوزعالادى. كولەمى مەن ماسساسى جاعىنان جەرگە جۋىق بولعاندىقتان، ەرتە كەزدەن - اق عالىمداردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعان. ونداعى كۇندىك تاۋلىك شامامەن جەردەگى 118 تاۋلىككە تەڭ. ونىڭ كۇننەن ورتاشا اراقاشىقتىعى 108 ملن. كم. شولپان – اسپانداعى ەڭ جارىق شىراق (كۇن مەن Aيدان كەيىنگى).
№ 2 تاپسىرما. ءبولۋدى ورىندا جانە تەكسەر:
- ءبولۋدى قانداي امالمەن تەكسەرەمىز؟
5561: 67=83 2496: 48=52 5561: 83=67 2496: 52=48
3 - عالامشار - جەر عالامشارى. جەر — كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ءارى قاراي ساناعاندا ءۇشىنشى عالامشار، ادامزاتتىڭ تىرشىلىك ەتەتىن بەسىگى. جەر شەڭبەرى 40075 كم جانە سالماعى 6000 ميلليون تونناعا جۋىق. جەر ەلليپستىك (دوڭگەلەككە جۋىق) وربيتا بويىمەن 29، 765 كم/س جىلدامدىقپەن 149، 6 ملن. كم ورتاشا قاشىقتىقتا 365، 24 ورتاشا كۇن تاۋلىگى ىشىندە كۇندى ءبىر رەت اينالىپ شىعادى. ونىڭ تابيعي سەرىگى – اي
№3 تاپسىرما. قالدىقپەن ءبولۋدى ورىندا:
5627: 64
6489: 48
5512: 83
2471: 52
4 - عالامشار - مارس عالامشارى. مارس (قىزىل جۇلدىز) — كۇن جۇيەسىنىڭ كۇننەن باستاپ ساناعانداعى 4 - عالامشارى؛ جەر توبىنداعى پلانەتالار قاتارىنا جاتادى. ورتاشا ديامەترى 6800 كم، ماسساسى 6، 423. 1023كگ. مارس، كۇن جانە جەردىڭ ءوزارا بىردەي قاشىقتىقتا ورنالاسۋى ورتاشا ەسەپپەن 780 تاۋلىكتە قايتالانادى. مارس – زەرتتەۋگە ەڭ جەڭىل پلانەتا، ويتكەنى ونىڭ بەتكى قاباتىنا قونعان عارىش اپپاراتىن جانشىپ جانە بالقىتپايدى. مارستاعى تەمپەراتۋرا - 125 گرادۋسقا دەيىن تومەن بولادى.
№4 تاپسىرما
نان زاۋىتى 430 سەنتنەردەن 10 ۆاگون ارپا ۇنىن جانە 500 سەنتنەردەن 7 ۆاگون بيداي ۇنىن قابىلدادى. بارلىعى قانشا ۇن قابىلداندى؟ ارپا ۇنى بيداي ۇنىنان قانشا ارتىق؟ شەشۋى: 430*10=4300س 4300+3500=7800س بارلىعى
500*7=3500س 4300 - 3500=800س ارتىق
جاۋابى: 7800س، 800س
- بيدايدان نە پىسىرەدى؟
- نان تۋرالى ماقال - ماتەل، تىيىم سوزدەر ايتقىزۋ
5 - عالامشار – يۋپيتەر عالامشارى. ەسەكقىرعان (كەيدە يۋپيتەر) — كۇن جۇيەسىنىڭ بەسىنشى عالامشارى. ەسەكقىرعان كۇننەن 773 ملن. شاقىرىم قاشىقتىعىندا ورنالاسقان. ەسەكقىرعان كۇن جۇيەسىنىڭ ەڭ ۇلكەن عالامشارى. ديامەتر بويىنشا ول 11 ەسە جەردەن ۇلكەن، سالماعى بويىنشا شە 300 ەسە ۇلكەن. ەسەككقىرعاننىڭ ءبىر جىلى جەردەگى 11 جىلىنا سايكەس، ياكي ەسەكقىرعان كۇندى 11 جىلدا ءبىر اينالادى. ەسەكقىرعاننىڭ، جەرمەن سايكەستەگەندە، جىلى ۇزاق بولسا، تاۋلىگى وتە قىسقا. ەسەكقىرعاننىڭ ءبىر تاۋلىگى 9 ساعات 50 مينۋتقا سايكەس. ول بار ۇلكەن عالامشارلار سەكىلدى وتە جىلدام ءوز بەلىن اينالادى.
عالامشار بەتىندەگى ورتا شاما تەمپەراتۋراسى −138 °C. ول ەڭ ۇلكەن عالامشار، ءبىراق وعان بىردە - ءبىر عارىش اپپاراتى قونا المايدى، ويتكەنى وندا توپىراق جوق، بار بولعانى نەگىزىنەن گاز ماسساسى عانا. يۋپيتەر - جەل ەڭ كوپ بولاتىن پلانەتا
سەرگىتۋ ءساتى:
قوستىق ءبىز، كوبەيتتىك ءبىز،
قاتتى شارشاپ كەتتىك ءبىز.
كانە، تۇرا قالايىق،
قيمىلداسىن قول - اياق.
كىرپىكتى دە قاعايىق، تەرەڭ دەمدى الايىق،
ورنىمىزعا وتىرىپ.
« لوگيكالىق سۇراقتار»
№6 تاپسىرما. تەڭدەۋلەردى شەش:
ح+3019=5240 ح - 1025=2220 ح*84=2940 ح: 27=5870
ح=5240 - 3019 ح=2220+1025 ح=2940: 84 ح=5870*27
ح=2221 ح=3245 ح=35 ح=158490
6 - عالامشار – ساتۋرن عالامشارى. ساتۋرن — كۇننەن ساناعاندا التىنشى، سالماعى مەن ۇلكەندىگى بويىنشا كۇن جۇيەسىندەگى ەكىنشى عالامشار.
قوڭىرقاي كۇننەن 1429 ملن كم (9، 58 ا. ب.) قاشىقتىقتا ورنالاسقان. كۇننەن اينالۋ ۋاقىتى - 29، 46 جىل.
قوڭىرقايدىڭ شامامەن 60 سەرىگى بار جانە ەڭ كۇردەلى ساقينالار قۇرىلىسى بار عالامشار.
عالىمدارعا تاڭعاجايىپ بولعانى ساتۋرن ساقينالارى. بۇل ساقينالاردى تەلەسكوپ ارقىلى كورۋگە بولادى.
№7 تاپسىرما.
ا) 9000 - دى 18 ەسە كەمىتىپ، شىققان ناتيجەنى 9 ەسە ارتتىر. 9000: 18*9=4500
ءا) 86 مەن 82 - ءنىڭ كوبەيتىندىسىن 1025 - كە كەمىت. 86*82 - 1025=6027
ب) 3025 جانە 986 ساندارىنىڭ قوسىندىسىن 7 ەسە كەمىت. (3025+986): 7=573
ۆ) 1800 بەن 30 ساندارىنىڭ كوبەيتىندىسىن 27 ەسە كەمىت. (1800*30): 27=2000
7 - عالامشار – ۋران عالامشارى. ۋران - كۇن جۇيەسىنىڭ جەتىنشى عالامشارى. 1781 جىلى ناۋرىزدىڭ 13 - ىندە ۋيليام گەرشەل اشقان. كۇندى 84 جىلىندا ءبىر رەت اينالادى. ۋران - كۇننەن الىس جاتقان پلانەتا. ول گازدان جانە قاتتى يادرودان تۇرادى. ونىڭ بەتكى قاباتىن كوگىلدىر تۇمان جاۋىپ جاتادى. ونىڭ كۇندى اينالۋ ۇزاقتىعى 84 جەردەگى جىلعا تەڭ. جەردەن ءبىرشاما ۇلكەن عالامشار.
№8 تاپسىرما
ءۇشبۇرىشتىڭ قابىرعالارى ح سم، 5سم جانە 3سم، ال پەريمەترى 12 سم. تەڭدەۋ قۇرىپ، ءۇشبۇرىشتىڭ بەلگىسىز قابىرعاسىن تاپ. ح+5+3=12
ح+8=12
ح=12 - 8
ح=4
8 - عالامشار – نەپتۋن عالامشارى. نەپتۋن - كۇن جۇيەسىنىڭ سەگىزىنشى عالامشارى، كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ەڭ الىس ورنالاسقان عالامشار. ديامەترى جونىنەن ەڭ ۇلكەنى، سالماعى بويىنشا ءۇشىنشى عالامشار. نەپتۋن جەردەن 17 ەسە اۋىر، جەردەن 15 ەسە اۋىر ۋران عالامشارىنان ءسال اۋىر. نەپتۋن - گاز ءتارىزدى عالامشار. جەردەن ۇلكەنىرەك بولعانىمەن ونشا تىعىز ەمەس.
№9 تاپسىرما «كىم تەز؟» ويىنى
500·2: 1000·20 - 20+5007
32 · 40: 10: 32: 4 · 2492 - 2492
9 - عالامشار - پلۋتون عالامشارى تۋرالى اركىم بىلە بەرمەيدى. پلۋتون - پلانەتالار اراسىنداعى ەڭ كىشىسى، ەڭ سۋىق پلانەتا بولىپ سانالادى. شامامەن – 235 گرادۋس سۋىق بولادى.
تەست ورىنداتۋ، جاۋابىن وزدەرىنە تەكسەرتۋ
كۇن – كۇن جۇيەسىندەگى ورتالىق دەنە بولىپ سانالادى، ونىڭ ماسساسى كۇن جۇيەسىندەگى بارلىق دەنەلەردىڭ جيىنتىق ماسساسىنان 750 ەسە ارتىق. سوندىقتان كۇن جۇيەسىنىڭ ماسسالار سەنترى كۇن قويناۋىندا ورنالاسقان. بارلىق 9 ۇلكەن پلانەتا كۇندى اينالا، دوڭگەلەك دەرلىك وربيتا بويىمەن، ءبىر باعىتتا قوزعالادى.
كۇن جۇيەسىنىڭ ورتالىق دەنەسى كۇن – جۇلدىز، ياعني قىزعان گازدى شار. ول ءوزىنىڭ قويناۋىنان ۇزدىكسىز ەنەرگيا ءبولىپ شىعارادى. كۇن بەتىنىڭ كۇشتى ساۋلە تاراتۋىنا قاراماستان، ول ءوزىنىڭ جوعارى تەمپەراتۋراسىن ساقتاپ قالادى. كۇن جۇيەسىنىڭ قالعان دەنەلەرى – سالقىن دەنەلەر. ولاردىڭ بەتىنىڭ تەمپەراتۋراسى كۇن ساۋلەسىنىڭ قىزدىرۋىنا بايلانىستى انىقتالادى.
- عارىشكەر بولۋ ءۇشىن ماتەماتيكانى ءبىلۋ كەرەك پە ەكەن؟
ءىۇ. قورىتىندى:
- ساباقتا نەنى ۇيرەندىك؟
- ساباقتا جاڭا نەنى بىلدىڭدەر؟
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما: №5 تاپسىرما 14 - بەت
عالامشارلار تۋرالى مالىمەت ىزدەستىرۋ
ءۇى. باعالاۋ
باباشيەۆا گ. و.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ەكى تاڭبالى سانعا كوبەيتۋ جانە ءبولۋ 64ح48 جانە 3072: 64
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: 64·48، 3072: 64 تۇرىندەگى مىسالداردى شىعارۋدى، سايكەس قالدىقپەن ءبولۋدى ۇيرەتۋ؛
دامىتۋشىلىق: ەسەپتەر مەن تاپسىرمالاردى ورىنداۋ بارىسىندا تەز ەسەپتەۋگە قالىپتاستىرۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرى مەن لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: ىزدەنىپ كوپ وقۋعا، بىلىمدىلىككە تاربيەلەۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سلايد، تاپسىرمالار.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا وقۋ ماتەريالدارىن وقىپ ۇيرەنۋ ساباعى
ساباقتىڭ ءتۇرى: ساياحات ساباق
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
پسيحولوگيالىق دايىندىق
ماتەماتيكا – تولعان تاماشا زاڭدىلىق ءسان،
ماتەماتيكا – تولعان ءتارتىپ، ماعىنا ءمان.
ماتەماتيكا – تولىپ جاتقان تەرەڭ سىر،
شەتسىز، شەكسىز دارياداي بەينە ءبىر.
- ماتەماتيكادان ءبىز نەنى ۇيرەنەمىز؟ ماتەماتيكادا نەشە امال بار؟
امالداردىڭ اتاۋىمەن توپقا ءبولىنۋ: كوبەيتۋ. ءبولۋ. قوسۋ. ازايتۋ.
توپباسشىلاردى سايلاۋ.
- ءبىزدىڭ تۇرعان عالامشار قالاي اتالادى؟ بالالار، سەندەر نەشە عالامشار بار ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟
- ەڭ العاش عارىشقا ۇشقان قازاق عارىشكەرى كىم؟ عارىشكەر بولۋ ءۇشىن ماتەماتيكانى ءبىلۋ كەرەك پە؟
- عارىشقا ۇشقىلارىڭ كەلە مە؟ ەندەشە، بالالار، بۇگىن ءبىز دە عارىشقا ۇشامىز. عارىشتاعى ماتەماتيكانىڭ پايداسىن انىقتايمىز. دايىنبىز با؟
ول ءۇشىن تاپسىرمالاردى دۇرىس ورىنداۋلارىڭ كەرەك. كەلىستىك پە؟ ( زىمىرانمەن عارىشقا ۇشۋ)
ءىى ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ
ءۇي تاپسىرماسى: №5تاپسىرما 13 - بەت
بەكىتۋ: -. اۋداندى قالاي تابامىز؟ ۇزىندىعىن ەنىنە كوبەيتەمىز.
- پەريمەتردى قالاي تابامىز؟ ۇزىندىعى مەن ەنىن قوسامىز، 2 – گە كوبەيتەمىز.
- ەكى تاڭبالى سانعا قالاي كوبەيتەمىز؟
1 - عالامشار - مەركۋريي عالامشارى. بولپان نەمەسە مەركۋريي نەمەسە ولپان، تاڭشولپان، كىشى شولپان — كۇنگە ەڭ جاقىن جانە كۇن جۇيەسىنىڭ 1 - ءشى ەڭ كىشى عالامشارى. كۇندى 88 تاۋلىك ىشىندە اينالىپ شىعادى. بولپاننىڭ ءبىر تاۋلىگى جەردىڭ 176 تاۋلىگىنە سايكەس. بولپاندى باقىلاۋ وتە قيىن. بەتىندەگى تەمپەراتۋرا كۇندىز +300 دارەجە بولسا، تۇندە - 200 دارەجەگە تومەندەيدى.
ءىىى جاڭا تاقىرىپ
وقۋلىقپەن جۇمىس:
№1 تاپسىرما. ا) كوبەيتۋدى تۇسىندىرە وتىرىپ ورىندا: 64·48
1. كوبەيتكىشتەردى باعان تۇرىندە جازامىن...
2. سانعا بىرلىكتى كوبەيتەمىن: 64·8
ءبىرىنشى باعانعا تولىمسىز كوبەيتىندى 512 شىعادى
3. سانعا وندىقتى كوبەيتەمىن 64•4
ەكىنشى تولىمسىز كوبەيتىندىنى وندىقتىڭ استىنان جازا باستايمىن. ەكىنشى تولىمسىز كوبەيتىندى 256 وندىق شىعادى
4. تولىمسىز كوبەيتىندىلەردى قوسامىن
5. جاۋابىن وقيمىن: 64 پەن 48 - ءدىڭ كوبەيتىندىسى 3072 - گە تەڭ.
ءا) جازۋلاردى پايدالانىپ، ەكى تاڭبالى سانعا ءبولۋ ءتاسىلىن ءتۇسىندىر. 3072: 64
1. بولىنگىش پەن بولگىشتى بۇرىشتاپ جازامىن
2. ءبىرىنشى تولىمسىز بولىنگىش – 307 وندىق. ءبولىندىنىڭ ءمانى ەكى تاڭبالى سان. 307 - ءنى 64 - كە ءبولۋ كەرەك. ول ءۇشىن 307 - ءنى 60 - قا بولەمىز. 307 - ءنى 10 - عا بولسەك، 30 شىعادى، 0 - دى 6 - عا بولسەك، 5 شىعادى. بۇل بايقاۋ سيفرى. 5 سيفرى سايكەس كەلە مە تەكسەرەمىز.
64•5=32 وندىق. سالىستىرامىز 320 >307. دەمەك، 5 سيفرى سايكەس كەلمەيدى. ەندى 4 سيفرىن قويىپ كورەمىز، ءدال كەلەدى، ويتكەنى قالدىق 51. ول 64 - تەن (بولگىشتەن) كىشى.
3. ەكىنشى تولىمسىز بولىنگىش - 512. 512 - ءنى 64 - كە ءبولۋ كەرەك. ول ءۇشىن 512 - ءنى 60 - قا بولەمىز. 512 - ءنى 10 - عا بولسەك 51 شىعادى. 51 - ءدى 6 - عا بولسەك، 8 شىعادى. بۇل بايقاۋ سيفرى. 8 سيفرى سايكەس كەلە مە، تەكسەرەمىز. 64·8=512. بۇل سايكەس كەلەدى.
4. جاۋاپتى وقيمىن: 3072 - ءنىڭ 64 - كە ءبولىندىسى 48 - گە تەڭ.
2 - عالامشار - شولپان عالامشارى. شولپان — كۇن جۇيەسىندەگى وعان جاقىن ەكىنشى عالامشار. شولپان عالامشارى - ەڭ ىستىق پلانەتا. شولپانداعى تەمپەراتۋرا - 470گرادۋسقا دەيىن جەتەدى، بۇل مەتالدى بالقىتىپ جىبەرۋگە جەتەرلىك. شولپان باياۋ قوزعالادى. جەرگە قاراما - قارسى باعىتتا قوزعالادى. كولەمى مەن ماسساسى جاعىنان جەرگە جۋىق بولعاندىقتان، ەرتە كەزدەن - اق عالىمداردىڭ نازارىن وزىنە اۋدارعان. ونداعى كۇندىك تاۋلىك شامامەن جەردەگى 118 تاۋلىككە تەڭ. ونىڭ كۇننەن ورتاشا اراقاشىقتىعى 108 ملن. كم. شولپان – اسپانداعى ەڭ جارىق شىراق (كۇن مەن Aيدان كەيىنگى).
№ 2 تاپسىرما. ءبولۋدى ورىندا جانە تەكسەر:
- ءبولۋدى قانداي امالمەن تەكسەرەمىز؟
5561: 67=83 2496: 48=52 5561: 83=67 2496: 52=48
3 - عالامشار - جەر عالامشارى. جەر — كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ءارى قاراي ساناعاندا ءۇشىنشى عالامشار، ادامزاتتىڭ تىرشىلىك ەتەتىن بەسىگى. جەر شەڭبەرى 40075 كم جانە سالماعى 6000 ميلليون تونناعا جۋىق. جەر ەلليپستىك (دوڭگەلەككە جۋىق) وربيتا بويىمەن 29، 765 كم/س جىلدامدىقپەن 149، 6 ملن. كم ورتاشا قاشىقتىقتا 365، 24 ورتاشا كۇن تاۋلىگى ىشىندە كۇندى ءبىر رەت اينالىپ شىعادى. ونىڭ تابيعي سەرىگى – اي
№3 تاپسىرما. قالدىقپەن ءبولۋدى ورىندا:
5627: 64
6489: 48
5512: 83
2471: 52
4 - عالامشار - مارس عالامشارى. مارس (قىزىل جۇلدىز) — كۇن جۇيەسىنىڭ كۇننەن باستاپ ساناعانداعى 4 - عالامشارى؛ جەر توبىنداعى پلانەتالار قاتارىنا جاتادى. ورتاشا ديامەترى 6800 كم، ماسساسى 6، 423. 1023كگ. مارس، كۇن جانە جەردىڭ ءوزارا بىردەي قاشىقتىقتا ورنالاسۋى ورتاشا ەسەپپەن 780 تاۋلىكتە قايتالانادى. مارس – زەرتتەۋگە ەڭ جەڭىل پلانەتا، ويتكەنى ونىڭ بەتكى قاباتىنا قونعان عارىش اپپاراتىن جانشىپ جانە بالقىتپايدى. مارستاعى تەمپەراتۋرا - 125 گرادۋسقا دەيىن تومەن بولادى.
№4 تاپسىرما
نان زاۋىتى 430 سەنتنەردەن 10 ۆاگون ارپا ۇنىن جانە 500 سەنتنەردەن 7 ۆاگون بيداي ۇنىن قابىلدادى. بارلىعى قانشا ۇن قابىلداندى؟ ارپا ۇنى بيداي ۇنىنان قانشا ارتىق؟ شەشۋى: 430*10=4300س 4300+3500=7800س بارلىعى
500*7=3500س 4300 - 3500=800س ارتىق
جاۋابى: 7800س، 800س
- بيدايدان نە پىسىرەدى؟
- نان تۋرالى ماقال - ماتەل، تىيىم سوزدەر ايتقىزۋ
5 - عالامشار – يۋپيتەر عالامشارى. ەسەكقىرعان (كەيدە يۋپيتەر) — كۇن جۇيەسىنىڭ بەسىنشى عالامشارى. ەسەكقىرعان كۇننەن 773 ملن. شاقىرىم قاشىقتىعىندا ورنالاسقان. ەسەكقىرعان كۇن جۇيەسىنىڭ ەڭ ۇلكەن عالامشارى. ديامەتر بويىنشا ول 11 ەسە جەردەن ۇلكەن، سالماعى بويىنشا شە 300 ەسە ۇلكەن. ەسەككقىرعاننىڭ ءبىر جىلى جەردەگى 11 جىلىنا سايكەس، ياكي ەسەكقىرعان كۇندى 11 جىلدا ءبىر اينالادى. ەسەكقىرعاننىڭ، جەرمەن سايكەستەگەندە، جىلى ۇزاق بولسا، تاۋلىگى وتە قىسقا. ەسەكقىرعاننىڭ ءبىر تاۋلىگى 9 ساعات 50 مينۋتقا سايكەس. ول بار ۇلكەن عالامشارلار سەكىلدى وتە جىلدام ءوز بەلىن اينالادى.
عالامشار بەتىندەگى ورتا شاما تەمپەراتۋراسى −138 °C. ول ەڭ ۇلكەن عالامشار، ءبىراق وعان بىردە - ءبىر عارىش اپپاراتى قونا المايدى، ويتكەنى وندا توپىراق جوق، بار بولعانى نەگىزىنەن گاز ماسساسى عانا. يۋپيتەر - جەل ەڭ كوپ بولاتىن پلانەتا
سەرگىتۋ ءساتى:
قوستىق ءبىز، كوبەيتتىك ءبىز،
قاتتى شارشاپ كەتتىك ءبىز.
كانە، تۇرا قالايىق،
قيمىلداسىن قول - اياق.
كىرپىكتى دە قاعايىق، تەرەڭ دەمدى الايىق،
ورنىمىزعا وتىرىپ.
« لوگيكالىق سۇراقتار»
№6 تاپسىرما. تەڭدەۋلەردى شەش:
ح+3019=5240 ح - 1025=2220 ح*84=2940 ح: 27=5870
ح=5240 - 3019 ح=2220+1025 ح=2940: 84 ح=5870*27
ح=2221 ح=3245 ح=35 ح=158490
6 - عالامشار – ساتۋرن عالامشارى. ساتۋرن — كۇننەن ساناعاندا التىنشى، سالماعى مەن ۇلكەندىگى بويىنشا كۇن جۇيەسىندەگى ەكىنشى عالامشار.
قوڭىرقاي كۇننەن 1429 ملن كم (9، 58 ا. ب.) قاشىقتىقتا ورنالاسقان. كۇننەن اينالۋ ۋاقىتى - 29، 46 جىل.
قوڭىرقايدىڭ شامامەن 60 سەرىگى بار جانە ەڭ كۇردەلى ساقينالار قۇرىلىسى بار عالامشار.
عالىمدارعا تاڭعاجايىپ بولعانى ساتۋرن ساقينالارى. بۇل ساقينالاردى تەلەسكوپ ارقىلى كورۋگە بولادى.
№7 تاپسىرما.
ا) 9000 - دى 18 ەسە كەمىتىپ، شىققان ناتيجەنى 9 ەسە ارتتىر. 9000: 18*9=4500
ءا) 86 مەن 82 - ءنىڭ كوبەيتىندىسىن 1025 - كە كەمىت. 86*82 - 1025=6027
ب) 3025 جانە 986 ساندارىنىڭ قوسىندىسىن 7 ەسە كەمىت. (3025+986): 7=573
ۆ) 1800 بەن 30 ساندارىنىڭ كوبەيتىندىسىن 27 ەسە كەمىت. (1800*30): 27=2000
7 - عالامشار – ۋران عالامشارى. ۋران - كۇن جۇيەسىنىڭ جەتىنشى عالامشارى. 1781 جىلى ناۋرىزدىڭ 13 - ىندە ۋيليام گەرشەل اشقان. كۇندى 84 جىلىندا ءبىر رەت اينالادى. ۋران - كۇننەن الىس جاتقان پلانەتا. ول گازدان جانە قاتتى يادرودان تۇرادى. ونىڭ بەتكى قاباتىن كوگىلدىر تۇمان جاۋىپ جاتادى. ونىڭ كۇندى اينالۋ ۇزاقتىعى 84 جەردەگى جىلعا تەڭ. جەردەن ءبىرشاما ۇلكەن عالامشار.
№8 تاپسىرما
ءۇشبۇرىشتىڭ قابىرعالارى ح سم، 5سم جانە 3سم، ال پەريمەترى 12 سم. تەڭدەۋ قۇرىپ، ءۇشبۇرىشتىڭ بەلگىسىز قابىرعاسىن تاپ. ح+5+3=12
ح+8=12
ح=12 - 8
ح=4
8 - عالامشار – نەپتۋن عالامشارى. نەپتۋن - كۇن جۇيەسىنىڭ سەگىزىنشى عالامشارى، كۇن جۇيەسىندەگى كۇننەن ەڭ الىس ورنالاسقان عالامشار. ديامەترى جونىنەن ەڭ ۇلكەنى، سالماعى بويىنشا ءۇشىنشى عالامشار. نەپتۋن جەردەن 17 ەسە اۋىر، جەردەن 15 ەسە اۋىر ۋران عالامشارىنان ءسال اۋىر. نەپتۋن - گاز ءتارىزدى عالامشار. جەردەن ۇلكەنىرەك بولعانىمەن ونشا تىعىز ەمەس.
№9 تاپسىرما «كىم تەز؟» ويىنى
500·2: 1000·20 - 20+5007
32 · 40: 10: 32: 4 · 2492 - 2492
9 - عالامشار - پلۋتون عالامشارى تۋرالى اركىم بىلە بەرمەيدى. پلۋتون - پلانەتالار اراسىنداعى ەڭ كىشىسى، ەڭ سۋىق پلانەتا بولىپ سانالادى. شامامەن – 235 گرادۋس سۋىق بولادى.
تەست ورىنداتۋ، جاۋابىن وزدەرىنە تەكسەرتۋ
كۇن – كۇن جۇيەسىندەگى ورتالىق دەنە بولىپ سانالادى، ونىڭ ماسساسى كۇن جۇيەسىندەگى بارلىق دەنەلەردىڭ جيىنتىق ماسساسىنان 750 ەسە ارتىق. سوندىقتان كۇن جۇيەسىنىڭ ماسسالار سەنترى كۇن قويناۋىندا ورنالاسقان. بارلىق 9 ۇلكەن پلانەتا كۇندى اينالا، دوڭگەلەك دەرلىك وربيتا بويىمەن، ءبىر باعىتتا قوزعالادى.
كۇن جۇيەسىنىڭ ورتالىق دەنەسى كۇن – جۇلدىز، ياعني قىزعان گازدى شار. ول ءوزىنىڭ قويناۋىنان ۇزدىكسىز ەنەرگيا ءبولىپ شىعارادى. كۇن بەتىنىڭ كۇشتى ساۋلە تاراتۋىنا قاراماستان، ول ءوزىنىڭ جوعارى تەمپەراتۋراسىن ساقتاپ قالادى. كۇن جۇيەسىنىڭ قالعان دەنەلەرى – سالقىن دەنەلەر. ولاردىڭ بەتىنىڭ تەمپەراتۋراسى كۇن ساۋلەسىنىڭ قىزدىرۋىنا بايلانىستى انىقتالادى.
- عارىشكەر بولۋ ءۇشىن ماتەماتيكانى ءبىلۋ كەرەك پە ەكەن؟
ءىۇ. قورىتىندى:
- ساباقتا نەنى ۇيرەندىك؟
- ساباقتا جاڭا نەنى بىلدىڭدەر؟
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما: №5 تاپسىرما 14 - بەت
عالامشارلار تۋرالى مالىمەت ىزدەستىرۋ
ءۇى. باعالاۋ
باباشيەۆا گ. و.
You Might Also Like
-
1 دەڭگەي بويىنشا سەرتيفيكاتتالعان ءمۇعالىمنىڭ جۇمىس جوسپارى
