كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى. مۇحيت ارالدارى
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، گەوگرافيا 7 سىنىپ
تاقىرىپتار:
56 - ساباق. مۇحيت ارالدارى
57 - ساباق. انتاركتيكا. ماتەريكتىڭ گەوگرافيالىق ورنى. اشىلۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحى.
58 - ساباق. انتاركتيكا ماتەريگىنىڭ تابيعاتى
59 - ساباق. وڭتۇستىك جارتى شار ماتەريگى بويىنشا قورىتىندى ساباق. ساراماندىق جۇمىس №5
60 - ساباق. تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى ءوزارا بايلانىس. ساراماندىق جۇمىس № 6
61 - ساباق. جەر شارىنداعى حالىقتار جانە ەلدەر
سىنىبى: 7
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: مۇحيت ارالدارى
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى مۇحيت ارالدارىمەن تانىستىرۋ، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ماڭىزىنا توقتالۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن وياتۋ، شىعارماشىلىقتارمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ باسقا ەلگە، جەرگە، مەملەكەتتەرگە دەگەن كوزقاراستارىن بىلە وتىرىپ، ەلىن، جەرىن، تابيعاتتى ايالاۋعا، قورعاۋعا، ءبىرىن - ءبىرى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك جابدىقتالۋى: كارتا، وقۋلىق، قوسىمشا ماتەريالدار، سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، ولاردى تۇگەندەۋ. وقۋشىلار نازارىن وزىمە اۋدارتۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
مۇحيتتىڭ ورتالىق جانە وڭتۇستىك - باتىسىندا شوعىرلانعان ارالداردىڭ توبىن مۇحيت ارالدارى دەپ اتايدى. بۇل ارالداردىڭ سانى 7 مىڭنان اسادى، جالپى اۋدانى 1، 3 ملن كم² بولادى. مۇحيت ارالدارى ەكۆاتوردىڭ ەكى جاعىندا، سولتۇستىك جارتى شاردىڭ سۋبتروپيكتىك بەلدەۋى مەن وڭتۇستىك جارتى شاردىڭ قوڭىرجاي بەلدەۋى ارالىعىن الىپ جاتىر. ءىرى ارالدارىنا جاڭا گۆينەيا، جاڭا زەلەنديا، گاۆاي، فيدجي جانە ت. ب. ارالدار جاتادى. تاريحي گەوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى مۇحيت ارالدارىنا مەلانەزيا («قارا ارالدار»)، ميكرونەزيا («ۇساق ارالدار»)، پولينەزيا («كوپ ارالدار») جانە جاڭا زەلانديا بولىپ بولىنەدى.
مۇحيت ارالدارى ەۋروپالىقتارعا ف. ماگەللان ساياحاتىنان كەيىن عانا بەلگىلى بولدى. كەيىننەن بۇل ارالدار تۋرالى مالىمەتتەردى دجەيمس كۋك پەن ورىس ساياحاتشىلارى جيناقتاپ، تولىقتىردى. اسىرەسە، جاڭا گۆينەيا ارالىندا 12 جىل تۇرعان ورىس عالىمى ن. ن. ميكلۋحو - ماكلاي مۇحيت ارالدارىنىڭ تابيعاتى مەن حالقى جونىندە قۇندى عىلىمي ەڭبەكتەر جازىپ قالدىرعان. مۇحيت ارالدارىندا ساياحاتشىلاردىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان گەوگرافيالىق اتاۋلار كوپ تارالعان.
تابيعاتى. مۇحيت ارالدارىنىڭ اسەم تابيعاتى الۋان تۇرلىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ارالداردىڭ كەيبىرىندە اسقاقتاعان تاۋلار باسىم بولسا، كەيبىرەۋىن، تەپ - تەگىس جازىقتار الىپ جاتىر.
مۇحيت ارالدارى تىنىق مۇحيت تابانىنداعى قوزعالىستاردىڭ ناتيجەسىندە تۇزىلگەن. ارالداردىڭ باسىم كوپشىلىگى جانارتاۋلىق ارەكەتتەردەن تۇزىلگەن. جانارتاۋلىق ارالداردىڭ ەڭ ءىرىسى – گاۆاي ارالدارى. مۇنداعى سونبەگەن ماۋنا - لوا جانارتاۋىنىڭ بيىكتىگى 4170 م. ال ەكى ليتوسفەرالىق پليتالاردىڭ جىمداسۋ ايماعىندا قالىپتاسقان ارالدار گەوسينكلينالدىق ارالدار بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ ەڭ ءىرىسى – جاڭا زەلانديا ارالدارى. جانارتاۋ اتقىلاۋى گەوسينكلينالدىق ارالداردا دا كۇشتى بايقالادى. جاڭا زەلانديانىڭ سولتۇستىك ارالىنداعى سونبەگەن رۋاپەحۋ جانارتاۋىنىڭ بيىكتىگى 2796 م - گە جەتەدى.
گەوگرافيالىق ورنىنا سايكەس، مۇحيت ارالدارىندا اۋا تەمپەراتۋراسى جىل بويى جوعارى بولادى، ءبىراق مۇحيتتان سوعاتىن ىلعالدى جەلدەر كليماتتى جۇمسارتادى، ىلعال ءبىر قالىپتى تۇسەدى. جاڭا زەلانديا ارالىنىڭ قوڭىرجاي بەلدەۋگە ەنەتىن وڭتۇستىك بولىگىندە عانا تەمپەراتۋرا ءبىرشاما تومەن بولادى. ەكۆاتور بويىندا جاتقان ارالداردا جەل بولمايدى. ال ەكى تروپيكتەگى سيكلوندار جولىندا جاتقان ارالدار تايفۋنداردىڭ جويقىن ىقپالىنا ءجيى ۇشىرايدى.
حالقى مەن ەلدەرى. ادامدار مۇحيت ارالدارىن ەجەلدەن قونىستانعان. ولاردىڭ ارالدارى قونىستانۋى مەن شىعۋ تەگى جايلى كوپتەگەن جورامالدار بولعانىمەن، عالىمداردىڭ كوپشىلىگى ولاردى وڭتۇستىك - شىعىس ازيادان قونىس اۋدارعاندار دەپ ەسەپتەيدى. مۇحيت ارالدارىنىڭ نەگىزگى حالقى – پاپۋاستاردىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگى تۋرالى ناقتى عىلىمي دەرەكتەردى ورىس ساياحاتشىسى ن. ن. ميكلۋحو - ماكلايدىڭ ەڭبەكتەرىنەن تابۋعا بولادى.
مۇحيت ارالدارىندا پاپۋا - جاڭا گۆينەيا، جاڭا زەلانديا جانە تاعى باسقا ۇساق ارالدىق ەلدەر ورنالاسقان. مۇحيت ارالدارىنىڭ قازىرگى حالقى كوكوس پالماسى، باتات، اناناس، بانان، قانت قۇراعى، كۇرىش وسىرەدى، بالىق اۋلاۋمەن اينالىسادى. سونىمەن قاتار ارالداردا تاس كومىر، التىن، مىس وندىرىلەدى.
مۇحيت ارالدارىنداعى ەڭ ءىرى، شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان ەل – جاڭا زەلانديا. ەلدىڭ جەرى ەكى ۇلكەن ارال مەن كوپتەگەن ۇساق ارالداردان تۇرادى. 3، 5 ملن - نان استام حالقى بار. جاڭا زەلانديادا ەۋروپادان قونىس اۋدارعانداردىڭ ۇرپاقتارى – جاڭا زەلانديالىقتار تۇرادى.
بايىرعى ماوريلەر ەل حالقىنىڭ 10%- ىن عانا قۇرايدى. جاڭا زەلانديا حالقىنىڭ ءال - اۋقاتى جوعارى ەلدەر قاتارىنا جاتادى. استاناسى – ۆەللينگتون قالاسى.
جاڭا زەلانديا اۋىل شارۋاشىلىعى وتە جوعارى دارەجەدە دامىعان، حالقى قوي جانە ءىرى قارا وسىرۋمەن، ەگىنشىلىكپەن، بالىق شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. ەلدىڭ ءار تۇرعىنىنا شاققاندا مالدىڭ باسى 20 - دان اسادى. د. ج.- ءنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە قوي ءجۇنىن، ەت، سارى ماي، ىرىمشىك، جەمىستەر مەن بالىق ونىمدەرىن ساتادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. مۇحيت ارالدارىنىڭ گەوگرافيالىق ورنىن انىقتاڭدار.
2. قالىپتاسۋىنا قاراي ارالدار قالاي توپتاستىرىلادى؟
3. ارالدار تابيعاتىن زەرتتەگەن قانداي باستى ەرەكشەلىكتەرى بار؟
4. فيزيكالىق جانە كليماتتىق كارتالاردى پايدالانىپ، جاڭا گۆينەيا مەن جاڭا زەلانديانىڭ تابيعات جاعدايلارىن سالىستىرىڭدار.
5. مۇحيت ارالدارىندا قانداي حالىقتار تۇرادى؟
قورىتىندى: قورىتا كەلگەندە، جاڭا زەلانديادا تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن. جەرىنىڭ 16%- ىن قورىقتار مەن ۇلتتىق پاركتەر الىپ جاتىر. ەلدە 10 ۇلتتىق پارك بار.
ۇيگە تاپسىرما: §58 - وقۋعا. كەسكىن كارتاعا مۇحيت ارالدارىن ءتۇسىپ كەلۋ.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
تاقىرىپتار:
56 - ساباق. مۇحيت ارالدارى
57 - ساباق. انتاركتيكا. ماتەريكتىڭ گەوگرافيالىق ورنى. اشىلۋ جانە زەرتتەلۋ تاريحى.
58 - ساباق. انتاركتيكا ماتەريگىنىڭ تابيعاتى
59 - ساباق. وڭتۇستىك جارتى شار ماتەريگى بويىنشا قورىتىندى ساباق. ساراماندىق جۇمىس №5
60 - ساباق. تابيعات پەن قوعام اراسىنداعى ءوزارا بايلانىس. ساراماندىق جۇمىس № 6
61 - ساباق. جەر شارىنداعى حالىقتار جانە ەلدەر
سىنىبى: 7
ءپانى: ماتەريكتەر مەن مۇحيتتار گەوگرافياسى
تاقىرىبى: مۇحيت ارالدارى
ساباقتىڭ ماقساتتارى:
1. بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى مۇحيت ارالدارىمەن تانىستىرۋ، ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى مەن ماڭىزىنا توقتالۋ.
2. دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ويلاۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن، تانىمدىق بەلسەندىلىكتەرىن وياتۋ، شىعارماشىلىقتارمەن جۇمىس ىستەۋگە داعدىلاندىرۋ.
3. تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ باسقا ەلگە، جەرگە، مەملەكەتتەرگە دەگەن كوزقاراستارىن بىلە وتىرىپ، ەلىن، جەرىن، تابيعاتتى ايالاۋعا، قورعاۋعا، ءبىرىن - ءبىرى سىيلاۋعا تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
وقىتۋ ءادىسى: سۇراق - جاۋاپ، تۇسىندىرمەلى
ساباقتىڭ ادىستەمەلىك جابدىقتالۋى: كارتا، وقۋلىق، قوسىمشا ماتەريالدار، سۋرەتتەر.
ساباقتىڭ بارىسى: ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، ولاردى تۇگەندەۋ. وقۋشىلار نازارىن وزىمە اۋدارتۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ:
جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ:
مۇحيتتىڭ ورتالىق جانە وڭتۇستىك - باتىسىندا شوعىرلانعان ارالداردىڭ توبىن مۇحيت ارالدارى دەپ اتايدى. بۇل ارالداردىڭ سانى 7 مىڭنان اسادى، جالپى اۋدانى 1، 3 ملن كم² بولادى. مۇحيت ارالدارى ەكۆاتوردىڭ ەكى جاعىندا، سولتۇستىك جارتى شاردىڭ سۋبتروپيكتىك بەلدەۋى مەن وڭتۇستىك جارتى شاردىڭ قوڭىرجاي بەلدەۋى ارالىعىن الىپ جاتىر. ءىرى ارالدارىنا جاڭا گۆينەيا، جاڭا زەلەنديا، گاۆاي، فيدجي جانە ت. ب. ارالدار جاتادى. تاريحي گەوگرافيالىق ەرەكشەلىكتەرىنە بايلانىستى مۇحيت ارالدارىنا مەلانەزيا («قارا ارالدار»)، ميكرونەزيا («ۇساق ارالدار»)، پولينەزيا («كوپ ارالدار») جانە جاڭا زەلانديا بولىپ بولىنەدى.
مۇحيت ارالدارى ەۋروپالىقتارعا ف. ماگەللان ساياحاتىنان كەيىن عانا بەلگىلى بولدى. كەيىننەن بۇل ارالدار تۋرالى مالىمەتتەردى دجەيمس كۋك پەن ورىس ساياحاتشىلارى جيناقتاپ، تولىقتىردى. اسىرەسە، جاڭا گۆينەيا ارالىندا 12 جىل تۇرعان ورىس عالىمى ن. ن. ميكلۋحو - ماكلاي مۇحيت ارالدارىنىڭ تابيعاتى مەن حالقى جونىندە قۇندى عىلىمي ەڭبەكتەر جازىپ قالدىرعان. مۇحيت ارالدارىندا ساياحاتشىلاردىڭ قۇرمەتىنە قويىلعان گەوگرافيالىق اتاۋلار كوپ تارالعان.
تابيعاتى. مۇحيت ارالدارىنىڭ اسەم تابيعاتى الۋان تۇرلىلىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. ارالداردىڭ كەيبىرىندە اسقاقتاعان تاۋلار باسىم بولسا، كەيبىرەۋىن، تەپ - تەگىس جازىقتار الىپ جاتىر.
مۇحيت ارالدارى تىنىق مۇحيت تابانىنداعى قوزعالىستاردىڭ ناتيجەسىندە تۇزىلگەن. ارالداردىڭ باسىم كوپشىلىگى جانارتاۋلىق ارەكەتتەردەن تۇزىلگەن. جانارتاۋلىق ارالداردىڭ ەڭ ءىرىسى – گاۆاي ارالدارى. مۇنداعى سونبەگەن ماۋنا - لوا جانارتاۋىنىڭ بيىكتىگى 4170 م. ال ەكى ليتوسفەرالىق پليتالاردىڭ جىمداسۋ ايماعىندا قالىپتاسقان ارالدار گەوسينكلينالدىق ارالدار بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ ەڭ ءىرىسى – جاڭا زەلانديا ارالدارى. جانارتاۋ اتقىلاۋى گەوسينكلينالدىق ارالداردا دا كۇشتى بايقالادى. جاڭا زەلانديانىڭ سولتۇستىك ارالىنداعى سونبەگەن رۋاپەحۋ جانارتاۋىنىڭ بيىكتىگى 2796 م - گە جەتەدى.
گەوگرافيالىق ورنىنا سايكەس، مۇحيت ارالدارىندا اۋا تەمپەراتۋراسى جىل بويى جوعارى بولادى، ءبىراق مۇحيتتان سوعاتىن ىلعالدى جەلدەر كليماتتى جۇمسارتادى، ىلعال ءبىر قالىپتى تۇسەدى. جاڭا زەلانديا ارالىنىڭ قوڭىرجاي بەلدەۋگە ەنەتىن وڭتۇستىك بولىگىندە عانا تەمپەراتۋرا ءبىرشاما تومەن بولادى. ەكۆاتور بويىندا جاتقان ارالداردا جەل بولمايدى. ال ەكى تروپيكتەگى سيكلوندار جولىندا جاتقان ارالدار تايفۋنداردىڭ جويقىن ىقپالىنا ءجيى ۇشىرايدى.
حالقى مەن ەلدەرى. ادامدار مۇحيت ارالدارىن ەجەلدەن قونىستانعان. ولاردىڭ ارالدارى قونىستانۋى مەن شىعۋ تەگى جايلى كوپتەگەن جورامالدار بولعانىمەن، عالىمداردىڭ كوپشىلىگى ولاردى وڭتۇستىك - شىعىس ازيادان قونىس اۋدارعاندار دەپ ەسەپتەيدى. مۇحيت ارالدارىنىڭ نەگىزگى حالقى – پاپۋاستاردىڭ تۇرمىس - تىرشىلىگى تۋرالى ناقتى عىلىمي دەرەكتەردى ورىس ساياحاتشىسى ن. ن. ميكلۋحو - ماكلايدىڭ ەڭبەكتەرىنەن تابۋعا بولادى.
مۇحيت ارالدارىندا پاپۋا - جاڭا گۆينەيا، جاڭا زەلانديا جانە تاعى باسقا ۇساق ارالدىق ەلدەر ورنالاسقان. مۇحيت ارالدارىنىڭ قازىرگى حالقى كوكوس پالماسى، باتات، اناناس، بانان، قانت قۇراعى، كۇرىش وسىرەدى، بالىق اۋلاۋمەن اينالىسادى. سونىمەن قاتار ارالداردا تاس كومىر، التىن، مىس وندىرىلەدى.
مۇحيت ارالدارىنداعى ەڭ ءىرى، شارۋاشىلىعى جاقسى دامىعان ەل – جاڭا زەلانديا. ەلدىڭ جەرى ەكى ۇلكەن ارال مەن كوپتەگەن ۇساق ارالداردان تۇرادى. 3، 5 ملن - نان استام حالقى بار. جاڭا زەلانديادا ەۋروپادان قونىس اۋدارعانداردىڭ ۇرپاقتارى – جاڭا زەلانديالىقتار تۇرادى.
بايىرعى ماوريلەر ەل حالقىنىڭ 10%- ىن عانا قۇرايدى. جاڭا زەلانديا حالقىنىڭ ءال - اۋقاتى جوعارى ەلدەر قاتارىنا جاتادى. استاناسى – ۆەللينگتون قالاسى.
جاڭا زەلانديا اۋىل شارۋاشىلىعى وتە جوعارى دارەجەدە دامىعان، حالقى قوي جانە ءىرى قارا وسىرۋمەن، ەگىنشىلىكپەن، بالىق شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى. ەلدىڭ ءار تۇرعىنىنا شاققاندا مالدىڭ باسى 20 - دان اسادى. د. ج.- ءنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىنە قوي ءجۇنىن، ەت، سارى ماي، ىرىمشىك، جەمىستەر مەن بالىق ونىمدەرىن ساتادى.
جاڭا ساباقتى بەكىتۋ:
1. مۇحيت ارالدارىنىڭ گەوگرافيالىق ورنىن انىقتاڭدار.
2. قالىپتاسۋىنا قاراي ارالدار قالاي توپتاستىرىلادى؟
3. ارالدار تابيعاتىن زەرتتەگەن قانداي باستى ەرەكشەلىكتەرى بار؟
4. فيزيكالىق جانە كليماتتىق كارتالاردى پايدالانىپ، جاڭا گۆينەيا مەن جاڭا زەلانديانىڭ تابيعات جاعدايلارىن سالىستىرىڭدار.
5. مۇحيت ارالدارىندا قانداي حالىقتار تۇرادى؟
قورىتىندى: قورىتا كەلگەندە، جاڭا زەلانديادا تابيعاتتى قورعاۋ ماسەلەسىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنگەن. جەرىنىڭ 16%- ىن قورىقتار مەن ۇلتتىق پاركتەر الىپ جاتىر. ەلدە 10 ۇلتتىق پارك بار.
ۇيگە تاپسىرما: §58 - وقۋعا. كەسكىن كارتاعا مۇحيت ارالدارىن ءتۇسىپ كەلۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
تولىق نۇسقاسىن قاراۋ
You Might Also Like
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، گەوگرافيا 7 سىنىپ
-
كۇندەلىكتى ساباق جوسپارى، قازاق ادەبيەتى 7 سىنىپتاقىرىپتار:36 - ساباق. م. اۋەزوۆ «كوكسەرەك» اڭگىمەسىندەگى نەگىزگى ماسەلە37 - ساباق. كوكسەرەك - تابيعاتتىڭ تاعى پەرزەنتى38 - ساباق. س. مۇقانوۆ (1900 -...
