كۇندىكتۇراق
ونداي قىم-قۋىتتى عۇمىرى كورگەن ەمەن. ايدىن مۇزدا سان مىڭ يتشانا زىمىراپ بارادى بۇرقىراعان بۋدان يتتەردىڭ ءوزى كورىنبەيدى. سول تۇنگى ۇلى دۇرمەكتە ءۇش ادام ءۇسىپ ءولدى، ون شاقتى كىسىنىڭ سۋىقتان وكپەسى قابىندى. ياپىر-اۋ، سۋاتتىڭ ءتۇبىن ءوزىم ادەيى بارىپ كورگەن جوق پا ەدىم؟ قىشاداي ساپ-سارى بولىپ التىننىڭ جاتقانى انىق ەدى عوي. يۋكوننىڭ سول جەرىنە اينالا بەلگى ورناتىپ، زاياۆكا دا بەردىم. جۇرت سول زاياۆكانىڭ ىلاڭىنان دۇرلىگىپ كەتتى ەمەس پە. ارتىنان ەشتەڭە جوق بوپ شىقتى. ءتۇيىر بولسا بۇيىرماسىن. كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسىنىڭ سەبەبىن بىلە الماي-اق بارام.
ءشورتيدىڭ اڭگىمەسى.
قولعابىن شەشپەگەن كۇيى دجون مەسسنەر ءبىر قولىمەن بۇرعىدان ۇستاپ، يتشانانى ىزگە سالىپ، ءبىر قولىمەن بەتىن، مۇرنىن ۇيكەلەپ كەلەدى. ول قايتا-قايتا ۋقالاپ، دامىل كورگەن جوق، قولىن المادى دەسە بولار؛ جانى كەتىپ، ءۇسىپ بارا جاتقانىن سەزسە، جان تالاسا ىسقىلايدى. ميلىعىنا تۇسىرە كيگەن تەرى تىماعى ماڭدايى مەن قىراۋلانعان التىنداي قويۋ سارى ساقالى يەگىن سۋىققا بەرەر ەمەس.
ارتىندا ىرعالاڭداعان اۋىر يۋكون شاناسى، الدىندا تىنىم تاپپاي تىرباڭداعان بەس يت. جان قايىس مەسسنەردىڭ اياعىن ۇيكەلەپ كەلەدى. جول يىنىنە كەلىپ، يتتەرى بۇرىلعان سايىن ول ابزەل قايىستان اتتاپ وتەدى. بۇل ارادا جول جالتارىسى كوپ-اق ەكەن، ول ارلى-بەرلى ارقىلى اتتاۋىن جيىلەتتى. وقتا-تەكتە قايىسقا اياعى ءىلىنىپ، ءسۇرىنىپ تە قالادى؛ قيمىلى تىم شابان، قاتتى قالجىراعان بولسا كەرەك، ءبىر جاعىنان يتىنگەن يت شانا دا وكشەلەۋىن قويار ەمەس.
جولدىڭ ءتۇزۋ جەرىنە كەلگەندە يتشانا بۇرعىسىز-اق ىزدەن شىقپاي، سىرعي جونەلەدى. سول كەزدە مەسسنەر بوساعان وڭ قولىمەن بۇرعىنىڭ سابىن توق-توق ۇرادى.قولعا قان جۇرگىزۋ قانداي قيىن. وڭ قولىمەن تاقىلداتىپ تاياق ۇرسا، سول قولىمەن مۇرنىن، بەتىن تىنىمسىز ۇيكەلەپ ابىگەر.
— مىنا سۇراپىل سۋىقتا، قۇداي بىلەدى، جول جۇرۋگە بولمايدى ەكەن،— دەدى دجون مەسسنەر. ول ىلعي جەكە جۇرگەن جالعىز باستى جاننىڭ ادەتى بويىنشا كەيدە وزىمەن ءوزى داۋىستاپ سويلەسىپ قوياتۇعىن.— مىناداي ۇسكىرىكتە ەسۋاس بىرەۋ بولماسا، جولعا ەشكىم شىعا قويماس. ءقازىر تاپ سەكسەن گرادۋس بولماعانىمەن، جەتپىس توعىز گرادۋس بارى انىق.
ساعاتىن الىپ، ولاي-بۇلاي اينالدىرىپ قاراپ، قايتادان قالىڭ ءجۇن كۇرتەسىنىڭ ىشكى قالتاسىنا سالدى، سونان كەيىن اسپانعا قارادى، بۇلىڭعىر تارتقان كوكجيەككە كوز سالدى.
— ساعات ون ەكى،— دەدى ول كۇبىرلەپ.— اسپان اشىق، كۇننىڭ كوزى كورىنبەيدى.
ۇندەمەي ون شاقتى مينۋت جۇرگەسىن، ءسوز اراسى ۇزىلمەگەندەي تاعى دا:
— ءجۇرىس تە ونبەيدى. مۇنداي شاڭىتقان ايازدا جول جۇرۋگە بولمايدى ەكەن،— دەدى.
ءبىر كەزدە: «حو-و!» دەپ كەنەت داۋىستاپ، يتتەرىن توقتاتتى. وڭ قولىنىڭ جانى كەتىپ بارادى ەكەن،— ۇرەيى ۇشىپ، جالماجان بۇرعىنى تاقىلداتىپ تاعى ۇرا باستادى.
— ال... كانە... بايعۇستارىم! — دەدى مەسسنەر مۇز ۇستىنە سۇلاپ-سۇلاپ جاتا كەتكەن يتتەرىنە. ۇيىعان قولىن اعاشقا قاتتى-قاتتى سوققان سايىن ءسوزىن ءۇزىپ-ۇزىپ سويلەپ.— ادام دەگەن ەكى اياقتى حايۋان سەندەردى يتشاناعا جەگىپ الىپ، باسا-كوكتەپ وسىنشاما قۇل ەتكەندەي نە جازىقتارىڭ بار ەدى، سورلىلار؟
ول قان ءجۇرسىن، جان كىرسىن دەپ مۇرنىن قۇشىرلانا ۋقالادى، يتتەرىن ورنىنان ارەڭ، تۇرعىزدى. دجون مەسسنەر ارناسى كەڭ وزەننىڭ ۇستىمەن ءجۇرىپ كەلە جاتىر ەدى بۇل ارادان وزەننىڭ كەيىنگى جاعىنا كوز جەتپەيدى، ول بۇراڭداپ بارىپ، سوناۋ قالىڭ قار باسقان بىتقىل-بىتقىل تاۋلاردىڭ اراسىنا سىڭەدى دە كەتەدى. الدا وزەننىڭ سالاسى تارماق-تارماق بولىپ تارايدى ەكەن، سولاردىڭ ارا−اراسى تولىپ جاتقان ارال. وزەن ارالداردى كەۋدەسىمەن شاۋكيتىپ كوتەرىپ تۇرعانداي. ءاپپاق قارلى ارالدار تىم تىرىس. نە ءبىر اڭ، نە ءبىر جاندىك قىبىر ەتپەيدى، ءۇن-تۇن جوق. مەڭىرەۋ، مىلقاۋ مەديەندە قالبان، ەتكەن قۇس تا كوزگە ىلىكپەيدى. ادام بالاسىنىڭ داۋىسىن ەستۋ تۇگىل، ءتىرi جاننىڭ مەكەنىنەن زارەدەي بەلگى جوق. الەم اۋىر ۇيقىعا شومعان، ونىڭ ۇيقىسى ولىمگە ۇقسايدى.
ايدالانىڭ ەڭسەسىن باسقان مەڭىرەۋ ءزىل دجون مەسسنەرگە دە اسەر ەتۋلى. اياز ءتىپتى ميدان ءوتىپ بارا جاتقان. ول باسىن تومەن سالبىراتىپ، جان-جاعىنا قاراماي، ويلانباي، تەك مۇرنى مەن بەتىن ۋقالاپ، ءىلبىپ كەلەدى، يتشانا جولدىڭ تۋرا جەرىنە كەلگەندە، وڭ قولىمەن تاقىلداتىپ سىرىعىن ۇرادى.
ءبىراق ءبىر كەزدە ساق يتتەر كىلت تۇرا قالدى. باستارىن بۇرىپ، جالىنىشتى جابىرقاۋ كوزدەرىمەن يەسىنە قارادى. يتتەردىڭ تۇمسىعى مەن كىرپىگىنە دە ءۇرپيىپ اپپاق قالىڭ قىراۋ تۇرعان، ءۇستىن اق قىراۋ باسىپ، ءارى شارشاعان يتتەردىڭ رەپەتى ابدەن كەتۋلى.
ولاردى شىبىرتقىسىمەن ورالتا ءبىر وسىپ جىبەرەيىن دەپ ۇمتىلدى دا، تاعى قويدى، ءالىن ارەڭ جيىپ، اينالاسىنا قاراندى. يتتەر ءبىر ويىقتىڭ جيەگىنە كەلىپ توقتاعان ەكەن؛ بۇل مۇز ۇستىندەگى جاي عانا جارىق ەمەس، قالىڭدىعى ءۇش جارىم فۇتتاي مۇزدى بىرەۋ بالتامەن ادەمىلەپ ويعان ناعىز مۇز سۋات. سۋاتتىڭ سىرەسە قاتقان قالىڭ مۇزىنا قاراعاندا سۋ الماعالى، ءسىرا، كوپ بولعان. مەسسنەر جان-جاعىنا قارادى. يتتەر بارار جاقتى ءۇنسىز نۇسقاپ-اپ تۇر: ولاردىڭ قىراۋ-قىراۋ تۇمسىقتارى قاردا جاتقان كومەسكى سوراپقا قاراي بۇرىلا قالىپتى. ول تراپ ءىز ۇلكەن جولدان ايىرىلىپ، اۋدەم جەردەگى ارالدىڭ ۇستىنە ورمەلەپ شىعادى ەكەن.
— جارايدى، بيشارا ايۋاندارىم،— دەدى مەسسنەر.— بارىپ بايقاپ كەلەيىن. مەنىڭ ءوزىمنىڭ دە جايعاسىپ، تىنىم العىم كەلىپ تۇر.
ول ورگە شىعىپ، كورىنبەي جوق بوپ كەتتى. يتتەر جاتقان جوق، تىپىرشىپ يەسىن كۇتىپ تۇر. ءبىر كەزدە مەسسنەر دە كەلدى. يتشانانىڭ القىمىنا بايلاعان ارقاننىڭ ءبىر ۇشىن ىلمەكتەپ يىعىنا ءىلدى. يتتەرىن وڭعا بۇرىپ، ارالعا قاراي بەتتەدى. تىك ورگە شانانى سۇيرەپ شىعارۋ وڭاي بولمادى، ءبىراق شارشاعانىن ەلەڭ قىلماي، يتتەر جەر باۋىرلاپ، كوسىلە تىربانىپ، قۋانا قىڭسىلاپ، بار كۇشىمەن ورگە ۇمتىلدى. الدىڭعىلارى تايعاناسا، نە توقتاسا، ارتتاعى يتتەر تىلەرسەگىن تىستەلەيدى. ادام بىردە كوتەرمەلەپ، بىرەسە كىجىنىپ داۋىستاپ، يىعىنداعى ارقانعا بار ايعايىن سالىپ، ءوزى دە شىرەنە تارتادى.
يتتەر شانانى شىرەنە تارتىپ، ورگە شىعا كەلدى دە، سولعا جالت بۇرىلىپ، بورەنەدەن سالعان ءبىر كىشكەنە ۇيشىككە قاراي جۇگىردى. بۇل بوس تۇرعان ءبىر بولمەلى عانا تار ۇيشىك بولىپ شىقتى. ەنى سەگىز، ۇزىنى ون فۋت. مەسسنەر ءيتىن دوعارىپ، شانادان جۇگىن ءتۇسىرىپ، ۇيشىككە ورنالاسا باستادى. ەڭ سوڭعى تۇنەگەن كەزدەيسوق جولاۋشى از عانا وتىن قالدىرعان ەكەن. مەسسنەر ۇيشىككە ءوزىنىڭ كىشكەنە تەمىر پەشىن ورناتىپ، وت جاقتى. پەشتىڭ قۋىسىنا قاقتاعان بەس بالىق تاستادى، ول ءيتىنىڭ ازىعى، شاينەگى مەن كاستريۋلىنە سۋاتتان سۋ تولتىرىپ اكەلىپ، پەشكە قويدى.
سۋ قايناعانشا مەسسنەر ەڭكەيىپ پەشكە تونە وتىردى ساقالىنا تيگەن ىلعال دەمىنىڭ بۋىمەن مۇز بوپ قاتقان ەدى، ەندى ەپتەپ ەري باستادى. قيىرشىق مۇز تىرس ەتىپ پەشكە تيگەن سايىن شىجىلداپ، بۋعا اينالادى. دجون مەسسنەر ساقالىنا قاتقان سۇمەلەكتى شىمشي تارتىپ، ەدەنگە تاستاپ وتىر.
وسىلاي اۋرەلەنىپ وتىرىپ، ول يتتەرىنىڭ ابالاعانىن دا ەلەڭ قىلمادى. ءبىر كەزدە الدەبىر بوتەن يتتەردىڭ ىرىلداپ، شابالانعانىن، الدە كىمنىڭ داۋسىن ەستىدى. بىرەۋ ەسىك قاقتى.
— كىرىڭىز! — دەدى كۇمىلجىپ مەسسنەر، ويتكەنى ءدال وسى كەزدە ول ۇستىڭگى ەرنىنە قاتقان مۇزدى جاڭا عانا سورا باستاپ ەدى.
ەسىك اشىلدى، اپپاق قويۋ بۋعا مالىنعان ءبىر ەركەك، ءبىر ايەل كىرە بەرىپ ەسىك الدىندا ءسال كىدىردى.
— كىرىڭىزدەر،— دەدى مەسسنەر قاتتىراق،— جابىڭىز ەسىكتى.
كەلگەن كىسىلەر بۋدان ارەڭ كورىنەدى. بەتىن تۇمشالاپ العان ايەلدىڭ تەك قارا كوزىن عانا كورىپ قالدى. ەركەك تە قوي كوزدى كىسى ەكەن، ساقالىن ادەمىلەپ قىرعان؛ مۇز قاتقان مۇرتى اۋزىن كومىپ، كورسەتپەدى.
— بۇل ماڭايدا تاعى ءبىر بوس ءۇي جوق پا ەكەن، بىلمەيسىز بە،— دەدى ول قاراشا ءۇيدىڭ ىشىنە اينالا قاراپ.— مۇندا ەشكىم جوق ەكەن دەپ كەلىپ قالىپ ەدىك.
— بۇل ۇيشىك مەنىكى ەمەس،— دەدى مەسسنەر.— ءوزىم دە جاڭا عانا تاۋىپ كەلىپ وتىرمىن. جاتىپ-جايعاسا بەرىڭىزدەر، ورىن جەتەدى، پەش ورناتىپ كەرەگى جوق. سىيىسارمىز امالداپ.
داۋىسىن ەستىگەندە ايەل وعان تاڭدانا قارادى.
— شەشىن،— دەدى سەرىگى.— مەن يتتەردى دوعارىپ، سۋ اكەلەيىن اس پىسىرەتىن.
مەسسنەر دە جىبىگەن بالىعىن الىپ، يتىنە بەرمەككە تىسقا شىعىپ كەتتى. بوتەن يت جەمەسىن دەپ ءبىراز دالادا كىدىرىپ، ۇيگە قايتا كىرسە، جاڭاعى كىسى شاناداعى جۇگىن ءتۇسىرىپ،سۋ دا الا اكەلگەن ەكەن. مەسسنەردىڭ سۋى قايناپ قالىپتى. ول شاينەككە كوفە سالىپ، تۇنسىن دەپ ۇستىنە تاعى ورتا كرۋجكا سۋىق سۋ قۇيدى دا، پەشتەن الدى. اششى ناننان كەپتىرگەن بىرنەشە سۋحارىن جىبىتەيىن دەپ پەشكە قويدى دا، وتكەن ءتۇنى ءپىسىرىپ، تاڭاتقالى، توڭازىتىپ الىپ جۇرگەن بۇرشاعىن كاستريۋلگە سالىپ، جىلىتىپ الدى.
جاڭا كەلگەن كىسىلەر اس اسسىن دەپ، پەش ۇستىندەگى ىدىستارىن جەرگە الىپ قويدى دا، مەسسنەر بۇعان توسەگىنىڭ ۇستىنە بارىپ وتىردى، ستول ورنىنا الدىنا ازىق سالعان جاشىگىن قويدى. Ac ۇستىندە، ول بەيتانىس جولاۋشىمەن جول جايىندا، يتتەر تۋرالى سويلەسىپ وتىردى، ال انا كىسى بولسا پەشكە ءتونىپ، مۇرتىنا قاتقان مۇزدى ەرىتە باستاعان. مۇرتىنىڭ مۇزىن ەرىتىپ بولعان سوڭ ول ۇيدەگى ەكى كەرۋەتتىڭ بىرىنە تەڭدەگەن توسەك-ورنىن اپارىپ قويدى.
— ەگەر بۇل ورىندى ءسىز قالاماساڭىز،— دەدى ول،— ءبىز وسىندا جاتايىق. بۇرىن كەلدىڭىز عوي، قالاعان ورىن سىزدىكى بولسىن.
— ماعان ءبارى ءبىر. ەكەۋى دە بىردەي عوي،— دەدى مەسسنەر.
مەسسنەر دە توسەگىن سالىپ، ءوزى كەرەۋەتتىڭ شەتىنە وتىردى. بەيتانىس كورشىسى دارىگەر قۇرالدارىن سالعان كىشكەنە سۋمكانى جاستىق ورنىنا باس جاعىنا اديالدىڭ استىنا تاستاي سالدى.
ءسىز دارىگەر ەمەسسىز بە؟ — دەپ سۇرادى مەسسنەر. ءيا،— دەدى ول.— ءبىراق نانساڭىز، كلوندايكقا جۇرتتى ەمدەۋ ءۇشىن كەلگەنىم جوق.
ايەل اس پىسىرۋگە كىرىستى، ەركەگى بەكون تۋراپ، پەشكە وت جاعىپ وتىر. شوشقا مايىنا مالىپ، اينەكشە جىلتىراتقان اق قاعاز ارقىلى كىشكەنە تەرەزەدەن ۇيگە بولار-بولماس بوزعىلت جارىق ءتۇسىپ تۇر، وسى قارا كولەڭكەدە مەسسنەر ايەلدى انىقتاپ كورە المادى. شۇيلىگىپ قاراعان دا جوق. كورۋگە قۇلقى دا جوق سياقتى. ءبىراق ايەل ول وتىرعان قاراڭعى بۇرىشقا قايتا-قايتا قاراي بەردى.
— بۇل جاقتىڭ تۇرمىسى ءبىر تاماشا عوي! — دەدى جەلپىنە سويلەپ، پەشتىڭ تۇرباسىنا پىشاعىن جانىپ وتىرعان دارىگەر ءسال كىدىردى دە.— مىناۋ كۇندەلىكتى كۇنكورىسىڭ ءۇشىن، ءومىرىڭ مەن تىرشىلىگىڭ ءۇشىن تىربانۋ دەگەن،نە نارسە، نە قاراكەت بولسا دا ءوز قولىڭمەن ىستەمەككە ابىگەرلەنۋ دەگەن جانە مۇنداعى ءومىردىڭ انايىلىعى، انىقتىعى، ناقتىلىعى ماعان ۇنايدى.
بۇل جاقتىڭ سۋىعى دا ۇناي ما سىزگە،— دەپ كۇلدى مەسسنەر.
— Heشe گرادۋس ەكەنىن بىلەسىز بە؟
مەسسنەر باسىن شايقادى.
— ولاي بولسا سىزگە مەن ايتايىن. مەنىڭ شاناداعى سپيرت تەرمومەترىم جەتپىس ءتورت گرادۋس كورسەتىپ تۇر.
— ياعني سۋ قاتاتىن شامادان ءجۇز التى گرادۋس تومەن دەسەڭىزشى. سەرۋەن-ساياحات جاساۋ ءۇشىن بۇل تىم سۋىقتاۋ ەكەن، ءا؟
— اجالىڭنان بۇرىن ءولۋ دەگەن وسى-داعى،— دەدى دوكتور.— قاتتى سۋىق ادامدى السىرەتەدى عوي. تىنىس تارىلادى، اياز تۋرا وكپەگە ەنىپ، تكانداردىڭ جيەك-جيەگىن قاريدى. ادامعا قۇرعاق جوتەل جابىسادى، قاقىرىق ورنىنا ءولى تكان تۇسەدى، ءسويتىپ ول كەلەسى كوكتەمدە وكپەسى قابىنىپ ولەدى، كەسەلدىڭ قايدان تاپ بولعانىن ءوزى دە بىلمەي قالادى. ەگەر اياز كەمىندە ەلۋ گرادۋسقا دەيىن كوتەرىلمەسە مەن بۇل ۇيشىكتە ءالى ءبىر جەتى ايالدايمىن.
— قاراپ جىبەرشى، تەسس،— دەدى ول ءبىر مينۋتتان كەيىن.— كوفە قاينادى عوي دەيمىن.
ايەلدىڭ اتىن ەستىگەندە مەسسنەر ەلەڭ ەتىپ، جالت قارادى دا، ءجۇزى تۇنەرىپ سالا بەردى. كوپتەن بەرى ۇمىت بولعان ەسكى جارانىڭ اۋزى قايتا اشىلىپ كەتكەندەي. ءبىراق لەزدە بويىن بيلەپ العان مەسسنەر بەرىسكەن جوق. ساباسىنا قايتا ءتۇستى، ارا-تۇرا ايەلگە اقىرىن كوز سالسا دا، ەركىن اجىراتا الماي، ءۇي ءىشىنىڭ قاراڭعى بولعانىنا ىشتەي وكىنىپ وتىر.
ايەل جالماجان پەشتە تۇرعان كوفەينيكتى الدى. سونان كەيىن بارىپ مەسسنەرگە قارادى. بۇل كەزدە ول سىرتتاي سىر بەرمەي كەرۋەتىنىڭ شەتىندە، جايباراقات موكاسينىنە قاراپ وتىر ەدى. ايەل قايتادان قازان-وشاعىمەن اينالىسا بەرگەندە، ىلە-شالا مەسسنەر دە قادالا قالدى. مۇنى ناق سول مەزگىلدە جالت بۇرىلعان ايەلدىڭ كوزى شالىپ تا ۇلگىرگەن ەدى. مەسسنەر كوزىن دارىگەرگە بۇرا قويدى دا، اككى ايەلدىڭ قۋلىعىن سەزىپ، بولار-بولماس ەزۋ تارتتى.
ايەل ازىق سالعان جاشىكتەن مايشام تاۋىپ الىپ جاقتى. شامنىڭ جارىعى بەتىنە تۇسكەن كەزدە مەسسنەر ونى تاني كەتتى. تار ۇيشىكتىڭ ىشىندە ەكى-اق ادىم اتتاعان ايەل مەسسنەردىڭ قاسىنا ءتونىپ كەلىپ، قولىنداعى مايشاممەن بەتىن ادەيى جارىق قىلىپ، ۇرەيلەنىپ، ادىرايا قارادى. ايەل دە تانىدى. مەسسنەر جايباراقات جىميىپ كۇلدى.
— نە قاراپ ءجۇرسىڭ، تەسس؟ — دەدى سەرىگى.
— شاش تۇيرەۋىشىمدى،— دەدى دە ايەل كەرۋەت ۇستىندە جاتقان دوربانىڭ ءىشىن اقتارىپ قاراي باستادى.
بۇلار دا جاشىگىن ستول قىلىپ، مەسسنەردىڭ جاشىگىن ورىندىق ورنىنا پايدالانىپ، وعان قارسى قاراپ وتىردى. مەسسنەر ءبىر قولىن جاستانا ۇزىننان ءتۇسىپ، كەرۋەتىندە دەم الىپ جاتىر. ەكى كوزى انالاردا. اياداي ءۇيدىڭ تارلىعىنان ۇشەۋى ءبىر ستولدىڭ باسىندا وتىرعان ادامدار سياقتى.
— سىزدەر قاي قالادا تۇرۋشى ەدىڭىزدەر؟ — دەپ سۇرادى مەسسنەر.
— سان-فرانسيسكودا،— دەدى دارىگەر.— ءبىراق مەنىڭ بۇل جاققا كەلگەنىمە ەكى جىل بولىپ قالدى.
— مەن ءوزىم كاليفورنيادانمىن،— دەدى مەسسنەر.
ايەل سىر بەرمەڭىز دەگەندەي جالىنىشتى كوزىمەن قاراپ ەدى، ول ەزۋ تارتىپ كۇلدى دە:
— بەركليدەن...— دەدى.
دارىگەر قازبالاپ سۇراي باستادى.
— كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنەن ەمەسسىز بە؟ — دەدى ول.
— ءيا، ونى سەكسەن التىنشى جىلى ءبىتىرىپ شىقتىم.
— مەن ءسىزدى پروفەسسور شىعار دەپ وتىر ەدىم. ءتۇرىڭىز پروفەسسورعا لايىق ەكەن.
— وي اتتەگەن-اي،— دەپ كۇلدى مەسسنەر.— مەن نە ستاراتەلدىڭ نەمەسە يت جەككەندەردىڭ بىرىنە ۇساعانىمدى ارتىق كورەر ەدىم.
— سەن دوكتورعا قانداي ۇقساس بولساڭ، و كىسى دە پروفەسسورعا سونداي ۇقساس،— دەدى ايەل.
— راحمەت،— دەدى دە مەسسنەر ونىڭ سەرىگىنە قاراپ: — ايتپاقشى، دوكتور، فاميلياڭىز كىم، بىلۋگە بولا ما؟ — دەدى.
— حەيتورن. مەنىڭ سوزىمە عانا يلانۋىڭىزعا تۋرا كەلەدى. سەبەبى، ۆيزيت كارتوچكاسىن مادەنيەتتى تۇرمىسپەن بىرگە ەلگە تاستاپ كەتكەنمىن.
— مىنا كىسى، البەتتە، ميسسيس حەيتورن بولار...— مەسسنەر جىميىپ باسىن ءيدى.
ايەل وعان جالت قارادى، ءبىراق بۇل جولى كوزىندە وتىنىشتەن گورى اشۋ باسىم.
حەيتورن دا مۇنىڭ فاميلياسىن سۇراماققا اۋزىن اشa بەرگەندە، مەسسنەر الدىن وراپ:
— دوكتور، سىزدەن ءبىر جايدى سۇراپ بىلگىم كەلىپ وتىر،— دەدى.— بۇدان ەكى-ۇش جىل بۇرىن پروفەسسورلار اراسىندا ورەسكەل وقيعا بولعان ەدى. ءبىر پروفەسسوردىڭ ايەلى قاشىپ كەتتى... عافۋ ەتىڭىز، ميسسيس حەيتورن... جاڭىلماسام سان-فرانسيسكونىڭ ءبىر دارىگەرىمەن بولۋ كەرەك، فاميلياسى ءقازىر جادىمدا جوق. ءسىزدىڭ ونان نە حابارىڭىز بار؟
حەيتورن باسىن يزەدى:
— كەزىندە ۇلكەن شۋ بولعانى راس. ۋومبل دەگەن، گرەحەم ۋومبل دەگەن كىسى ەدى عوي ول. حالىق كوپ باراتىن يناۋاتتى دارىگەر بولاتىن. ازداپ ءبىلۋشى ەدىم.
— سونىڭ اقىرى نە بولدى ەكەن؟ بالكىم، بىلەتىن شىعارسىز؟ ولار ءىز-تۇزسىز عايىپ بولدى دا كەتتى عوي.
— ءيا، ول ءىزىن بىلدىرمەي كەتتى،— دەدى دە حەيتورن جوتكىرىپ قالدى.— ولار ساۋدا كەمەسىنە وتىرىپ، جىلى جاقتىڭ تەڭىزدەرىن ارالاپ ءجۇر دەگەن الىپ-قاشپا حابار ەستىلىپ ەدى، ءسىرا تايفۋنعا ۇشىراپ، قازا تاپقان بولۋ كەرەك.
— بۇل حابارىن ەستىگەنىم جوق،— دەدى مەسسنەر.— مۇمكىن، ءسىزدىڭ ەسىڭىزدە بولار، ميسسيس حەيتورن.
— البەتتە،— دەدى ايەل، ونىڭ ءۇنى جايباراقات شىققانىمەن كوزىنەن ىزالى اشۋ ۇشقىنداپ، حەيتورنعا ءجۇزىن كورسەتكىسى كەلمەي تەرىس قارادى.
دارىگەر مەسسنەردىڭ ءاتى-جونىن سۇراۋعا ىڭعايلانا بەرگەندە، ول تاعى دا سوزگە قوناق بەرمەي سويلەي جونەلدى.
— سول دوكتور ۋومبل... كەرەمەت سۇلۋ ادام ەكەن، ايەلدەرگە... ە-ە... وتە ءوتىمدى بولىپتى دەيدى عوي.
— مۇمكىن، ءبىراق الگى ءوزىڭىز ايتقان وقيعا تۇبىنە جەتىپ كەتتى ونىڭ—دەدى كۇمىلجىپ حەيتورن.
— ايەلى ءبىر ادۋىن، دولى كىسى بولىپتى. جۇرت سولاي دەۋشى ەدى. ايتەۋىر بەركليدەگىلەر سول ايەل كۇيەۋىنە... گم... كۇن كورسەتپەدى دەيتۇعىن.
— ەستىپ تۇرعانىم وسى،— دەدى حەيتورن.— سان-فرانسيسكودا ونداي قاۋەسەت ەستىگەنىم جوق.
— ەندەشە، نەكە قيىسقان ەرىنە كوڭىلى تولماي ارماندا وتكەن ايەل ەدى دەگەن سوزدەردى ەستىگەن شىعارسىز.
حەيتورن باسىن يزەدى. مەسسنەر بولسا سىر بەرمەي، تەك وقيعانىڭ انىعىن بىلگىسى كەلگەن ادام بولىپ، اڭقاۋسىپ وتىر.
— اسىلى سولاي بولۋعا ءتيىس تە،— ءبىر مەدالدىڭ ەكى جاعى بار عوي. بەركليدە تۇرعاندا مەن ونىڭ، بالكي، ءبىر-اق جاعىن كورگەن بولارمىن. ايتپاقشى، سول ايەل سان-فرانسيسكوعا ءجيى قاتىناپ تۇرعان ءتارىزدى-اۋ.
— كوفە قۇيشى،— دەدى حەيتورن ايەلىنە.
كرۋجكاعا كوفە قۇيىپ جاتىپ، ايەل قىسىلماي جايدارى كۇلدى.
— سىزدەر كادىمگى شەشەيلەرشە وسەك ايتىپ كەتتىڭىزدەر عوي،— دەدى ەركەكتەردى ۇيالتايىن دەگەندەي.
— جوق، بۇل ءبىر قىزىق اڭگىمە،— دەدى جىميىپ مەسسنەر ءسويتتى دە دارىگەرگە قاراپ:—سان-فرانسيسكودا بۇكىل جۇرت الدىندا ايەلى ەرىن ابدەن ماسقارا قىلعان ەكەن.
— جوق، قايتا ونى بەدەلى بار، تاقۋاسىنىپ تاقاقتاعان بىرەۋ ەدى دەسەتىن،— دەگەن ءسوز شىعىپ كەتتى حەيتروننىڭ اۋزىنان.— كىسىگە جۇعىمى جوق، بىلگىشسىنگەن قاتىباس ادام بولىپتى عوي ءوزى.
— ءوزىڭىز ونى تانۋشى ما ەدىڭىز؟
— كورگەن كىسىم ەمەس. ۋنيۆەرسيتەت ادامدارىمەن ارالاسىم بولعان جوق.
— ەندەشە بۇل دا مەدالدىڭ ءبىر جاعى عانا،— دەدى مەسسنەر ءىستىڭ ارجاق-بەرجاعىن انىقتاعىسى كەلگەن بەيتاراپ ادامسىپ.— راس، ەلدەن ارتىق ەشتەمەسى بولماعانىمەن كوركىن ايتام-اۋ،— ونشاما اجارسىز دا ادام ەمەس ەدى. ستۋدەنتتەرمەن بىرگە ىلعي سپورتپەن شۇعىلدانىپ جۇرەتۇعىن. جالپى زەردەسىز كىسى دەۋگە دە بولماس. ءبىر مەيرامعا ارناپ جازعان پەساسى جۇرتقا وتە ۇناعانى ءالى ەسىمدە. ونى اعىلشىن ءتىلى بولىمىنە دەكان قىلىپ قويعالى جۇرگەندە وسى قىرسىققا كيلىككەن سوڭ، قىزمەتتەن بوسانىپ، ءبىر جاققا كەتىپ قالىپتى عوي. ونىڭ تۇبىنە جەتكەن وسى بالە كورىنەدى. ايتەۋىر وزىمىزبەن باستاس كىسىلەر ەندى وڭالا الماس دەسەتىن. ءسىرا ايەلىن جانىنداي جاقسى كورگەن عوي دەيمىن.
حەيتورن كوفەسىن ءىشىپ بولىپ، قۇلىقسىز كۇڭك ەتىپ،بىردەمە دەي سالدى دا، ترۋبكاسىن تارتتى.
— باقىتىنا قاراي بالالارى جوق ەكەن،— دەدى مەسسنەر.
ءبىراق حەيتورن پەشتىڭ قاقپاعىن اشىپ قارادى دا، قۇلاقشىنى مەن قولقابىن كيدى.
— مەن بارىپ وتىن اكەلەيىنشى،— دەدى ول.— سوسىن موكاسيندى شەشىپ تاستاپ، جايعاسىپ تۇرىپ جاتۋ كەرەك.
تارس ەتىپ ارتىنان ەسىك جابىلدى. ءۇيدىڭ ءىشى تىم-تىرىس. مەسسنەر بۇرىنعىشا كەرۋەتىندە جاتىر. ايەل قارسى الدىندا جاشىك ۇستىندە وتىر.
He ويىڭىز بار؟ — دەدى ءبىر كەزدە ايەل جۇلىپ العانداي.
مەسسنەر جايىمەن بۇرىلىپ قارادى وعان.
— سىزدىڭشە نە ىستەۋىم كەرەك مەنىڭ؟ قوقاڭداپ قىر كورسەتەيىن بە؟ قويىڭىز، مەن شارشاپ جاتىرمىن، جىلى ورنىمنان تۇرۋعا دا ەرىنەمىن.
ايەل ىشىنەن ءۇنسىز كۇيىنىپ، ەرنىن تىستەدى.
— ءبىراق...— دەپ وزەۋرەي ءتۇستى دە، ۇندەي الماي دوعارىپ، ساۋساقتارىن مايىستىردى.
— ميستەر... ە-ە... حەيتورندى تاپ وسى ارادا ءوز قولىڭمەن ءولتىرىپ كەت دەمەيتىن بولارسىز؟ — دەدى مەسسنەر موماقان ادامداي ءمۇلايىمسىپ.— ول تىم ايانىشتى وقيعا بولار ەدى...— سونىڭ مۇعىم كەرەگى جوق.
— ءسىزدىڭ ءبىر شارا ىستەۋىڭىز كەرەك قوي! — دەدى ايەل ىزالانا داۋىستاپ.
— جوق، مەن ەشتەڭە ىستەمەسپىن ءسىرا.
— وسى ۇيدە شىنىمەن قونىپ قالماقسىز با؟
مەسسنەر باسىن يزەدى.
مەسەلى قايتقان ايەل نە قىلارىن بىلمەي، اينالا ءۇيدىڭ ىشىنە، ەكىنشى كەرۋەتتەگى جايۋلى جاتقان توسەگىنە قارادى.
— ءتۇن بوپ قالدى. ال سىزگە مۇندا قونىپ قالۋعا بولمايدى. بولمايدى! تۇسىنەسىز بە، ەشبىر لايىعى جوق!
— جوق، بولادى. ەسىڭىزدە بولسىن: بۇل ۇيشىكتى بۇرىن تاپقان مەن، ءسىز ەكەۋىڭىز — مەنىڭ قوناعىمسىزدار.
ايەل ءۇيدىڭ ءىشىن تاعى اينالا شولىپ، ەكىنشى كەرۋەتكە كوزى تۇسكەندە دەنەسى تۇرشىگىپ كەتتى.
— ولاي بولسا، ءبىز كەتەمىز،— دەدى ايەل.
— بۇل مۇمكىن ەمەس. ءسىزدىڭ جاڭا ميستەر... ە-ە... حەيتورننىڭ تاماشا سۋرەتتەپ ايتقانىنداي قۇرعاق قاتتى جوتەلىڭىز بار. وكپەڭىزدى سۋىق شالعان. ول دارىگەر، جاعدايدى جاقسى تۇسىنەدى. سىزگە كەتۋگە رۇقسات ەتپەيدى.
— ولاي بولسا، ءسىز قايتپەكسىز؟ —دەدى ايەل تاعى دا. ونىڭ اشۋ كەرنەگەن، ىزبارلى ءۇنى ەندى داۋىل سوعارىن سەزدىرگەندەي.
مەسسنەر بەت الپەتىن وزگەرتىپ، قۇددى ءبىر كونبىس ءمۇساپىر سياقتى كورىنۋگە تىرىستى دا، ابدەن جانى اشىپ تۇرعانداي ەلجىرەي قاراپ:
— قىمباتتىم تەرەزا-اۋ، بىلمەيمىن دەپ ايتتىم عوي. بۇل تۋرالى ءالى ويلانعانىم دا جوق،— دەدى. .
— جاساعان-اي، ءسىز مەنى جىنداندىرارسىز! — دەپ ايەل جاشىكتەن ۇشىپ تۇرىپ، كۇيىنىپ تاعى ساۋساقتارىن مايىستىردى.— ءسىز بۇرىن مۇنداي ەمەس ەدىڭىز عوي.
— ءيا، مەن بۇرىن بايپاڭ مىنەز، مومىن جان ەدىم،—- دەدى ول.— مۇمكىن، مەنى سول سەبەپتى تاستاپ كەتكەن بولارسىز؟
— ءسىز سونداي وزگەرىپسىز. مىناۋ قايىرىمسىز قاتال مىنەز قايدان پايدا بولعان؟ مەن شوشىنايىن دەدىم سىزدەن. بىلەم، ءبىر سۇمدىق جاساعالى وتىرسىز. اشۋعا جەڭدىرمەي، اقىلعا سالعانىڭىز ءجون...
— مەن سابىرلى بولعام...— دەپ مەسسنەر ءسوزىن ءبولدى،— ءسىز تاستاپ كەتكەننەن بەرى.
— باسە، كەرەمەت تۇزەلىپ كەتىپسىز،— دەدى ايەل ىلگىشتەپ.
مەسسنەر سولاي دەگەندەي كۇلدى.
— مەن نە ىستەيتىنىمدى اقىلعا سالىپ، از عانا ويلانعانشا، ءسىز بىلاي ەتىڭىز: ميستەر... ە-ە... حەيتورنعا مەنىڭ كىم ەكەنىمدى ايتىڭىز. بۇل ءبىزدىڭ ءبىر ۇيشىكتە، قالاي دەسەم ەكەن... قىسىلىپ-قىمتىرىلماي ءبىر تۇنەپ شىعۋىمىزعا جاعدايلى بولار.
— ءسىز مەنىڭ سوڭىمنان قالماي سونشا جەردەن نەگە كەلدىڭىز؟—دەدى ايەل كۇتپەگەن جەردەن.
— ءسىزدى ىزدەپ ءجۇر ەكەن دەپ ويلاماڭىز، تەرەزا. ءوزىڭىزدى ءوزىڭىز قولپاشتاي بەرىپ قايتەسىز. ءبىزدىڭ بۇل ارادا ۇشىراسۋىمىز — انشەيىن كەزدەيسوق نارسە. اقىرى ۋنيۆەرسيتەتتەن بەزگەسىن مەنىڭ ءبىر جاققا كەتۋىم كەرەك بولدى. ادال شىنىمدى ايتسام: كلوندايكقا كەلگەندە مەن سىزدەردى تاپ وسى وڭىردە كەزدەستىرە قويماسپىن-اق دەپ ويلاعان ەدىم.
ەسىكتىڭ ىلگەگى سىبدىر ەتىپ، اشىلدى دا ءبىر قۇشاق شىرپى كوتەرىپ، حەيتورن كىرىپ كەلدى. ونىڭ تىقىرىن ەستىسىمەن-اق تەرەزا تۇك كورمەگەن كىسىدەي ىدىستارىن جيا باستادى. حەيتورن وتىن اكەلۋگە دالاعا تاعى شىعىپ كەتكەندە:
— نەگە تانىستىرمادىڭىز؟ — دەدى مەسسنەر.
— ءقازىر ايتام،— دەدى ايەل باسىن شۇلعىپ.— قورقاق جان ەكەن دەپ ويلاماڭىز.
— ءسىزدىڭ ەشنارسەدەن ەشۋاقىتتا يمەنگەنىڭىزدى كورگەن ەمەن.
— تاۋبەگە كەلۋدەن دە تايىنبايمىن،— دەدى ايەل ءجۇزىن جىلىتىپ ءسال ەركەلەي سويلەپ.
— تاۋبەڭىز قۇلقىن قۇمار ايلاكەردىڭ الداۋ ءسوزى بولىپ جۇرمەسىن، سونىڭىز تەك قۇدايدىڭ ەسىمىمەن ءوز مارتەبەڭىزدى كوتەرۋ عانا بولا ما دەپ قورقامىن.
— ولاي كىتاپ سوزىمەن سويلەپ قايتەسىز،— دەدى ايەل تاعى دا ەركە، نازدى ۇنمەن.— مەن ءبىلىمپازسىپ ءسوز تالاستىرۋدى جاراتپايمىن. ءتىپتى ىركىلمەي وزىڭىزدەن كەشىرىم وتىنۋگە دە بارمىن.
— مەنىڭ، بىلايشا ايتقاندا، كەشىرىم ەتەتىن رەتىم جوق، تەرەزا. قايتا العىس ايتۋىم كەرەك شىعار. العاشىندا قاتتى جاپا شەككەنىم راس، كەيىن ماعان كوكتەمنىڭ مايدا قوڭىر سامالىنداي جىلى لەپ، زور باقىت كەلدى. بۇل مەنى ەرەكشە تاڭداندىرعان زور جاڭالىق بولدى.
— مەن وزىڭىزگە قايتىپ ورالسام قايتەر ەدىڭىز؟ — دەدى ايەل.
— وندا مەنى ءتىرى ازاپقا تاعى سالعانىڭىز،— دەدى ول قۋلانا كۇلىپ.
— مەن ءسىزدىڭ ايەلىڭىزبىن. ءالى كۇنگە نەكە بۇزۋعا ىڭعاي كورسەتكەنىڭىز جوق قوي؟
— جوق،— دەدى مەسسنەر ويلانىپ.— مەنىڭ سالاقتىعىمنىڭ سالدارى. ۇيگە بارىسىمەن، تەگى رەتتەمەي بولماس.
ايەل ورنىنان تۇرىپ، ونىڭ يىعىنا قولىن ارتتى.
— سىزگە مەنىڭ ەندى كەرەگىم جوق پا، دجون؟ — لەبىزى سونداي جىلى، قولى سونداي جۇمساق ءتيدى.— قاتەلەسىپپىن دەسەم، نە دەر ەدىڭىز؟ سورلى بولعان باسىم، سونداي باقىتسىزبىن دەسەم شە؟ مەن شىن باقىتسىزبىن. راسىندا دا قاتەلەسىپپىن.
مەسسنەردىڭ جۇرەگىنە قورقىنىش كىرەيىن دەدى. ايەلدىڭ نازىك تيگەن قولى السىرەتىپ الىپ بارا جاتقانىن سەزدى. قانشاما تاكاپپارسىنعانىمەن ءداتى قۇرىپ، سابىرى كەتتى. ايەل سۇقتانىپ قاراعان سايىن ەركەكتىڭ كوكىرەگىنە قاتقان مۇز ەلجىرەپ ەري تۇسكەندەي. ول ءتۇپسىز شىڭىراۋدىڭ ءدال جيەگىندە تۇرىپ، سول قۇلاماعا يتەرمەلەگەن ءبىر ەكپىنگە توتەپ بەرە الماعانىن سەزدى.
— مەن قايتا تيەيىن سىزگە، دجون. بۇگىن تيەم... ءمىنى ءقازىر.
مەسسنەر اۋىر ۇيقىدا قورقىنىشتى ءتۇس كورىپ جاتقان ادامداي بولدى، سول تۇسىندە ءوزىن ەرىكسىز ەرتىپ الىپ بارا جاتقان نازىك قولدىڭ تىلسىمىنان قۇتىلعىسى كەلدى، قۇتىلا الماي قينالدى. قۇلاعىنا لورەلەيانىڭ تامىلجىعان سۇلۋ ءانى كەلدى. الىستان رويالدىڭ كۇمبىرلەگەن كۇيى تالىپ ەستىلىپ، ەركىنەن تىس بيلەپ اكەتتى.
ول كەرۋەتتەن اتىپ تۇردى، قۇشاقتاماق بوپ موينىنا اسىلا بەرگەن ايەلدى قاعىپ جىبەرىپ، ەسىككە قاراي شەگىندى. مەسسنەر وز-وزىنەن ولەردەي قورىقتى.
— ابايلا، اشىندىرما مەنى،— دەدى ول ايعايلاپ.
— سىزگە مەن بايسالدى بولىڭىز دەگەن جوق پا ەدىم.— ايەل كەكەتىپ كۇلدى دە، ىدىس-اياعىن جۋا باستادى.— ءسىزدىڭ ەشكىمگە دە كەرەگىڭىز جوق. مەن قايتەر ەكەن دەپ جاي ايتا سالعانمىن. مەن باقىتتىمىن.
ءبىراق مەسسنەر بۇل سوزگە يلانبادى. ويتكەنى ايەلدىڭ ءا دەگەنشە جالت بەرىپ، جال تابا قوياتىن ادەتى بار-دى. ءقازىر دە سول ادەتىن ىستەپ تۇر. وزبىرلىعىن سەزدىرمەيتىن ايلاكەر الارمان ەمەس پە بۇل بالە! ايەل ىزدەگەن باقىتىن سوناۋ سولەكەتتەن تابا الماعان-اۋ، ءسىرا، قاتەسىن ەندى ءبىلىپ، وپىق جەيتىن ءتارىزدى. تەگى، ەر نامىسى قايتقانداي بولدى عوي. ايەلدىڭ قايتىپ ورالعىسى كەلەتىنى دە ءسوزسىز، ءبىراق سونىڭ كەرەگى جوق. ول ەسىكتىڭ ىلگەگىنە قولى قالاي تيگەنىن سەزبەي دە قالدى.
— قاشپاي-اق قويىڭىز،— دەپ كۇلدى ايەل،— ءسىزدى تىستەپ الايىن دەپ تۇرعان مەن جوق.
— قاشىپ بارا جاتقان مەن تاعى جوق،— دەدى بالاشا شاتىناي سويلەپ مەسسنەر قولعابىن كيىپ جاتىپ،— مەن بارىپ، سۋ الىپ كەلەم.
ول ۇيدە تۇرعان بوس شەلەكتەر مەن كاستريۋلدى الىپ، ەسىك اشتى دا، كەيىن بۇرىلىپ:
— مەنىڭ كىم ەكەنىمدى ميستەر... ە-ە... حەيتورنعا ، ۇمىتپاي ايتارسىز.
مەسسنەر سۋاتتىڭ ءبىر ساعاتتا قاتا قالعان قابىرشاعىن قايتا بۇزىپ، ىدىستارىن تولتىرىپ سۋ الدى. ءبىراق قايتۋعا اسىققان جوق. شەلەكتەرىن جولعا قويدى دا، دەنەسىن وتشا قارىعان ايازدا بۇرسەڭدەپ ىلگەرى-كەيىن ءجۇردى. تۇكسيگەن ماڭدايىنا تۇسە قالعان قىرىس-تىرىسى جازىلىپ، بەت الپەتىندە ءبىر ءتۇرلى باتىلدىق پايدا بولعان ساتتە ساقالى دا قىراۋلانىپ قالعان ەدى. ءيا، ول ىشتەي تاۋەكەلگە بەل بايلادى دا، توڭعان اۋزى كەزەرىپ ەزۋ تارتتى. بەتىنە كىلەگەي مۇز تۇرعان شەلەكتەرىن كوتەرىپ، ۇيشىككە قاراي ءجۇردى.
ۇيگە كەلسە، دارىگەر بىردەمەدەن قىمتىرىلعان كىسىدەي ءۇرپيىپ پەشتىڭ قاسىندا تۇر. مەسسنەر شەلەگىن ەدەنگە قويدى.
— سىزبەن تانىسقانىم ءۇشىن بەك قۋانىشتىمىن، گرەەم ۋومبل،— دەدى جايراڭداپ مەسسنەر ەكەۋىن بىرەۋ جاڭا عانا تانىستىرعانداي.
ءبىراق قولىن ۇسىنعان جوق. ۋومبل تەك سەمەڭدەي بەردى ادام ءوزى قيانات جاساعان كىسىسىن كورە قالسا، تىجىرىنىپ جاراتپاي قالادى عوي، بۇل دا ونان بەزىرەپ تۇر.
— كىم دەپ جۇرسەم — ءسىز ەكەنسىز عوي،— دەدى مەسسنەر جوري تاڭىرقاپ.— ە، سولاي دەڭىز، سولاي دەڭىز... شىنىن ايتسام، سىزبەنەن تانىسۋعا شىن قۇمار ەدىم. تەرەزا سىزدەن نە بارقادار تاپتى ەكەن، بىلايشا ايتقاندا، ءسىزدىڭ وعان نەمەنەڭىز ۇنادى ەكەن، مەنىڭ وسىنى... ە-ە... بىلگىم كەلەدى. سولاي، سولاي...
ات سىناعان ادامداي كوز جۇگىرتىپ، باس-اياعىن ءبىر شولىپ شىقتى.
— ءسىزدىڭ كوكەيىڭىزدە نە تۇرعانىن ابدەن تۇسىنەم...— دەدى ۋومبل.
— وي، ونى ءسوز قىلىپ قايتەسىز! — دەپ سىپايىسي قالعان مەسسنەر ءسوزىن ءبولىپ جىبەردى.— وعان ءسوزىڭىزدى قور قىلماي-اق قويىڭىز. قايتا مەن ءسىزدىڭ تەرەزا تۋرالى پىكىرىڭىزدى عانا بىلسەم دەيمىن. ءۇمىتىڭىزدى اقتادى ما ول؟ مىنەز-قۇلقى قانداي كىسى ەكەن؟ سىزدەر، البەتتە، بۇل دۇنيەنىڭ باقىتىنا قولىمىز جەتتى دەپ جۇرگەن بولارسىزدار؟
— الدەنەنى ايتىپ كەتتىڭىز عوي!—دەدى تەرەزا.
— مەن قاراپايىم كىسىمىن، ويىمداعىنى وسىلاي ايتا سالام! —دەدى مەسسنەر قىنجىلعانداي.
— دەگەنمەن جاعدايمەن دە ساناسقانىڭىز ءجون بولار،— دەدى كيمەلەپ ۋومبل.— نە ويىڭىز بار، سونى بىلگىمىز كەلىپ تۇر.
مەسسنەر ىلاجسىز ادامداي قولىن جايىپ، ءمۇلايىمسي قالدى.
— مەن شىنىمدى ايتسام، نە دەۋگە دە بىلمەيمىن. بۇل ءبىر شاتاق ءىس بولدى عوي، ەش اقىلىن تاپپاي تۇرمىن.
— ۇشەۋىمىز ءبىر ۇيشىكتە تۇنەي الماسپىز. مەسسنەر «دۇرىس» دەگەندەي باسىن يزەدى.
— ولاي بولسا، ارامىزدان بىرەۋ كەتۋ كەرەك.
— بۇل دا دۇرىس،— دەدى مەسسنەر.— ەگەر ءۇش دەنە مىنا اياداي جەرگە سىيماسا، بىرەۋىمىز كەتپەي بولماس.
— ەندەشە ءسىزدىڭ كەتكەنىڭىز ءجون،— دەدى ۋومبل تۇكسيىپ.— وسى ارادان ون ميلدەي جەردە ايالدايتىن تاعى ءبىر تۇراق بار، امالداپ سوعان جەتىپ الىڭىز.
— ءسىزدىڭ ءدال وسى پىكىرىڭىزدە ءبىر قاتەلىك بار،— دەدى مەسسنەر.— مەن نەگە كەتەم؟ بۇل جايعا الدىمەن تاۋىپ كىرگەن مەن ەدىم عوي.
— تەسس جول جۇرە المايدى،— دەدى ۋومبل.— وكپەسىنە سۋىق تيگەن.
— راس ايتاسىز. مىنا قاقاعان ايازدا ونىڭ جول جۇرە المايتىنى انىق. وسىندا قالۋى كەرەك.
— ەندەشە، سولاي بولسىن،— دەدى كەسىپ ۋومبل. مەسسنەر جوتكىردى.
— ءسىزدىڭ وكپەڭىز ساۋ عوي، سولاي ەمەس پە؟
— ءيا. بولسا شە؟
مەسسنەر تاعى دا جوتەلدى، سونان كەيىن ءاربىر ءسوزىن سالماقتاپ، جايىمەن بىلاي دەدى:
— جاي انشەيىن... مەنىڭشە... الگى ءوزىڭىز ايتقانداي سىزگە وسى ايازدا ون ميل دەگەن تۇك ەمەس... ءجۇرىپ كەتپەيسىز بە... امالداپ جەتىپ الارسىز.
ۋومبل تەرەزاعا شۇبالانا قاراپ ەدى، ول ءارى قۋانىپ، ءارى تاڭدانىپ تۇرعانداي كورىندى.
— سەن نە ايتاسىڭ؟ — دەدى وعان ۋومبل. ايەل كۇمىلجىپ، ۇندەمەي قالدى، ۋومبل تۇنەرىپ كەتتى. ول مەسسنەرگە بۇرىلىپ:
— ءجا، جەتتى! سىزگە مۇندا قالۋعا بولمايدى،— دەدى.
— جوق، بولادى!
— جوق، بولدىرمايمىن!—دەدى، ۋومبل كوكىرەگىن كەرىپ. بۇل ارادا مەن تورەشى.
— مەن ەشقايدا كەتە المايمىن،— دەپ مەسسنەر دە كونەر بولمادى.
— مەن ءسىزدى جەلكەلەپ ايداپ شىعام!
— ءبارى ءبىر قايتا كىرەمىن.
ۋومبل ءسال سابىر ساقتايىن دەپ ۇندەمەي تۇردى. ازدان كەيىن جاي، اقىرىن، بۋلىعا سويلەدى.
— بەرى قاراڭىز، مەسسنەر، ەگەر كەتپەسەڭىز مەن ءسىزدi ۇرامىن. ءبىز كاليفورنيادا ەمەسپىز. مىنا جۇدىرىقتى كورەمىسىز، كوكالا تورعايداي قىلامىن.
مەسسنەر يىعىن قاقتى.
— ءسىز ولاي ەتەتىن بولساڭىز، مەن توڭىرەكتەگى التىن وندىرۋشىلەردىڭ ءبارىن جيامىن، ءوزىڭىزدى كەز كەلگەن اعاشقا اسىپ كەتپەسە كورەم عوي سوندا. راس، بۇل ارا كاليفورنيا ەمەس. التىن ىزدەۋشىلەر — جابايى حالىق، ولارعا دەنەمە سويىلدان تۇسكەن داقتى كورسەتىپ، شىنىمدى ايتىپ، ايەل مەنىڭ زاڭدى قوساعىم ەدى دەسەم بولعانى.
ايەل بىردەڭە ايتايىن دەپ كەلە جاتىر ەدى، ۋومبل وعان كىجىنىپ:
— ارالاسپا! —دەپ زەكىپ تاستادى.
ال مەسسنەردىڭ داۋىسى مۇلدە وزگەشە ەستىلدى:
— مۇمكىن بولسا، ارالاسپاساڭىز قايتەدى، تەرەزا،— دەدى ول.
ءارى اشۋىن، ءارى بۇلان-تالان بولعان كوڭىلىن باسا الماي تۇرعان ايەلدى قۇرعاق جوتەل قىستى. ەكى بەتى البىراپ، قولىن كەۋدەسىنە باسىپ، جوتەلى باسىلعانشا كۇتتى.
ۋومبل وعان قۇلاعىن سالىپ تىڭداپ، تۇكسيە قاراپ تۇر.
— ءبىر توقتامعا كەلۋىمىز كەرەك،— دەدى ول.— وكپەسى ايازعا توزبەيدى. كۇن جىلىعانشا ول جول جۇرمەۋگە ءتيىس. Aل مەنىڭ ايەلدى ءوز قولىمنان سىزگە بەرىپ كەتكىم كەلىپ تۇرعان جوق.
مەسسنەر ءمۇساپىرسىپ، «م-م...» دەپ، جوتكەرىپ، تاعى دا ىڭىلداپ، اقىرى:
— ماعان اقشا مۇقتاج...— دەدى.
ۋومبلدىڭ جۇزىندە جيركەنىش پايدا بولدى. مىنە جەكسۇرىن مەسسنەردىڭ ولگەن جەرى وسى-داعى، ول ارامزا ادام ەكەنىن اقىرى كورسەتىپ الدى!
— سىزدە ءبىر قاپشىق التىن قۇمى بار،— دەدى مەسسنەر،— باعانا شانادان ءتۇسىرىپ جاتقاندا كوزىم شالىپ ەدى.
— قانشا سۇرايسىز؟ — دەدى ۋومبل ونىڭ ديدارىنداعى جيرەنىش داۋىسىنان دا سەزىلگەندەي ەدى.
— قاپشىعىڭىزداعى التىندى شامالاپ ەدىم، مەنىڭشە... ە-ە... جيىرما قاداق تارتار-اۋ. ءتورت مىڭدى قالان كورەسىز؟
— مەنىڭ بارىمنىڭ ءوزى سول عوي! — دەدى داۋىستاپ ۋومبل.
— ءسىزدىڭ ءالى تەرەزاڭىز بار ەمەس پە،— دەدى مەسسنەر كوڭىلىن جۇباتايىن دەگەندەي.— ول الدە اقشاڭىزعا تاتىماي ما؟ مەن دە ونى سىزگە قيىپ تۇرمىن عوي — ويلانىپ قاراڭىز. قىمباتسىناتىن ورنىڭىز جوق.
— جاقسى!—ۋومبل التىن سالعان قاپشىعىنا جارماستى.— نە بولسا دا تەز قۇتىلايىن! ەح!.. سورلى بيشارا!
— جوق، بۇل جولى انتەك قاتەلەستىڭىز،— دەدى كەكەتە كۇلىپ مەسسنەر.— ەتيكانىڭ زاڭى بويىنشا پارا بەرگەن كىسىنىڭ پارا العان كىسىدەن نەسى ارتىق؟ ۇرلاعاندى جاسىرعان ۇرىنىڭ وزىنەن كەم بە؟ مىناۋ مايدا ساۋدانىڭ ۇستىندە سەنەن مەن ارتىق دەپ كەكىرەيمەي-اق قويىڭىز.
— شايتان السىن ەتيكاڭىزدى!—دەدى شىتىناپ ۋومبل.— ونان دا بەرى كەلىپ، مەنىڭ قۇم ولشەگەنىمدى كورىپ تۇرساڭىزشى. ايتپەسە الداپ كەتەرمىن.
جاشىك ۇستىنە بەزبەن قويىپ، ايەلدىڭ باسىنا بالاپ التىن ولشەپ جاتقان ەركەكتەرگە قاراپ، كەرۋەتكە سۇيەنىپ، قولىنان كەلەر دارمەن جوق، زىعىردانى قايناپ ايەل تۇر. بەزبەن كىشكەنتاي ەدى، قايتا-قايتا ولشەۋگە تۋرا كەلدى. مەسسنەر ولشەگەن سايىن قاداعالاپ تەكسەرۋمەن بولدى.
— التىنىڭىزدىڭ كۇمىسى تىم كوپ ەكەن،— دەدى ول دوربانىڭ اۋزىن بۋىپ جاتىپ.— ۋنسيانىڭ تورتتەن ءۇشى عانا تازا التىن بولار شاماسى. ءسىز مەنى ازداپ الداپ كەتتىڭىز-اۋ دەيمىن، ۋومبل.
دوربانى ول زور قوشەمەتپەن تىك كوتەرىپ، شاناسىنا سالۋعا الىپ كەتتى. ازدان سوڭ ۇيگە قايتا ورالدى، ىدىس اياعىن جينادى، ازىعىن جاشىككە سالدى، توسەگىن بۋدى. نارسەسىن شاناعا تيەپ، بايلادى دا، ابزەلدەن ابدەن زارەزاپ بولعان يتتەرىن شاناعا جەكتى، سونان كەيىن قولقابىن الايىن دەپ ۇيشىككە تاعى كىردى.
— قوش بولىڭىز، تەرەزا،— دەدى ول ەسىك الدىندا تۇرىپ.
ايەل بىردەمە ايتقىسى كەلىپ بۇرىلىپ ەدى، اشۋعا بۋلىعىپ اۋزىنا ءسوز تۇسپەدى.
— قوش بولىڭىز، تەرەزا،— دەدى ول تاعى دا سىپايى عانا.
— جاۋىز! — دەدى ايەل اقىرىندا.
تەڭسەلىپ بارىپ كەرۋەتكە ەتپەتىنەن قۇلاپ، وكىرىپ جىلاپ جىبەردى.
— حايۋاندار-اي! نەتكەن حايۋان ەدىڭدەر!
دجون مەسسنەر ەسىكتى اقىرىن جاپتى، ءجۇرىپ بارا جاتىپ، ايىزى قانعان ادامداي ارتىنا بۇرىلىپ، ۇيشىككە قارادى. جاردان تومەن تۇسكەسىن، مۇز ويىقتىڭ قاسىنا توقتاتىپ، جۇك بۋعان ارقاننىڭ استىنان التىن تولى دورباشانى الدى. ويىقتىڭ بەتىنە قابىرشاق مۇز قاتقان ەكەن. جۇدىرىعىمەن ويىپ جىبەرىپ، دوربانىڭ ءجىبىن تىسىمەن شەشتى دە، ىشىندەگى بار التىنىن ساۋ ەتكىزىپ سۋعا توكتى. بۇل ءبىر تەرەڭدىگى ەكى فۋتتان اسپايتىن تايىزداۋ جەر ەكەن، ءسونىپ بارا جاتقان ىمىرت جارىعىمەن ول وزەننىڭ سارعىش تارتقان كۇڭگىرت ءتۇبىن كوردى. سوسىن ويىققا بىلش ەتكىزىپ ءبىر تۇكىردى.
سونان كەيىن يۋكوننىڭ بويىن ورلەپ ءجۇرىپ كەتتى. يتتەرى جۇگىرگىسى كەلمەي قوجاسىنا مۇڭىن شاعىپ، قىڭسىلاپ بارادى. شانانىڭ بۇرعىسىن وڭ قولىمەن ۇستاپ، بەتى مەن مۇرنىن سول قولىمەن دامىلسىز ۇيكەلەپ كەلە جاتقان مەسسنەر وزەننىڭ اينالىمى كەزدەسىپ، يتتەرى جالتارا بەرگەندە قايىسقا ءسۇرىنىپ قالدى.
— ۇمتىل العا، اقساق-توقساق تۇگە! — دەدى داۋىستاپ.— ال، كانە، ۇمتىل، ۇمتىلشى العا!
اۋدارعان بورانباي وماروۆ
You Might Also Like
-
ديەۆيد راسمۋنسەن قاراپايىم كىسىلەر ءتارىزدى ۇرت مىنەز، ءبىر ەلىكسە ەلىرىپ، اڭگىرلەپ كەتەتۇعىن جان ەدى. سول مىنەزىنەن بولۋ كەرەك سولتۇستىكتىڭ دابىراسىن قۇلاعى شالعاندا، ەندىگى قۇمىرىن ءبىر پايدالى كاسىپ...
