مەڭىرەۋ مۇنار
— كارمەن ەكى كۇننەن ارىگە بارماس.
مەيسون اۋزىنداعى مۇزدى تۇكىرىپ جىبەرىپ، قينالىپ تۇرعان حايۋانعا قىنجىلا قارادى دا، ءيتتىڭ، تابانىن اۋزىنا اپارىپ، تىرناق اراسىنداعى ءتۇيىر-تۇيىر مۇزدى تىسىمەن قىتىرلاتىپ تاعى ۋاتا باستادى.
— ادام قىزىعارلىق ات قويعان وسىنداي يتتەردىڭ تالايىن-اق كورىپ ءجۇرمىن، سونىڭ وڭعان بىرەۋى بولسايشى،— دەدى ول، اياعىن مۇزدان ارىلتىپ بولعان سوڭ ءيتتى يتەرىپ جىبەرىپ.— بۇلار وسىلاي قاقتىعىپ ءجۇرىپ-جۇرىپ، اقىرى ءبىر كۇنى ولەدى. سەن كادىمگى كاسيار، سيۆاش نەمەسە حاسكي دەگەن ءيتتىڭ قىرسىققا كيلىكتىرگەنىن كوردىڭ بە؟ كورمەگەن بولارسىڭ! مىناۋ شۋكۋمدى الايىقشى، ول...
ارس ەتكەن اش توبەتتىڭ اقسيعان تىستەرى مەيسوننىڭ القىمىنا قادالا جازداپ-اق قالعان ەدى.
— ءاي، مىناۋىڭا جول بولسىن؟
شىبىرتقىنىڭ سابىمەن قۇلاق شەكەدەن پەرىپ جىبەرگەندە، يت قارعا جالپ ەتە ءتۇستى؛ ءدىر-دىر قاققان ءيتتىڭ تىستەرىنەن سارى سىلەكەيى تامشىلادى.
— مىناۋ شۋكۋمگە قاراشى. شۋكۋم استە سىر بەرىپ كورگەن ەمەس ساباز. ول اپتانىڭ اقىرىنا دەيىن وسى كارمەندى جەيدى، وسىعان باس تىگەم.
— ءبىز،— دەدى، مەيلميۋت كيد وتقا ءجىبىتىپ وتىرعان نانىن اينالدىرا ءتۇسىپ،— ءبىز بارىپ جەتكەنشە سول شۋكۋمىڭدى ءوزىمىز قاۋجاپ قويارمىز دەيمىن، مەن وسىعان باستەسەر ەدىم. سەن بۇعان نە دەيسىڭ، رۋف!
يندەي ايەل كوفە تۇنسىن دەپ، شاينەككە ءبىر ءتۇيىر مۇز تاستادى دا مەيلميۋت كيدتەن كوزىن توڭكەرىپ كۇيەۋىنە، ونان يتتەرگە قارادى، ءبىراق ءتىل قاتپادى. داۋ جۇرمەيتىن جەرگە دالەل ايتقىسى كەلمەگەن ءتارىزدى. ءيا، بۇلاردا وزگە ىلاج قالدى ما؟ الدارىڭدا ەلسىز-جولسىز 200 ميلدەي الىس ساپار، قولدارىنداعى ازىعى نەبارى التى كۇنگە جەتپەك، ال يت ازىعى بولسا، ادا بولعان.
ەكى اڭشى مەن ايەل ۇشەۋى وتقا جاقىنداي وتىرىپ، تاقىل-تۇقىل تاماقتارىن جەۋگە كىرىستى. ساسكە كەزىندەگى از عانا كىدىرىس ەدى بۇل، يتتەردىڭ ابزەلى اعىتىلماعان. جەگۋىمەن جاتقان يتتەر تاماقتانىپ وتىرعان كىسىلەردەن اش كوزىن الماي تەلمىرە قارايدى.
— مۇنان بىلاي ساسكەدە تاماق ىشپەلىك،— دەدى مەيلميۋت كيد،— يتتەردەن دە ساقتانۋ كەرەك؛ باعىنۋدان كەتىپ بارادى عوي تۇگە، ىڭعايى كەلسە تاپ بەرۋدەن دە تايىنار ەمەس.
— ءبىر كەزدە مەن مەتوديستەر قاۋىمىنا باس بولىپ، جەكسەنبى مەكتەبىنە دە ساباق، بەرىپ ەدىم-اۋ!
الدەنەگە وسى ءسوزدى توسىننان ايتا سالدى دا، مەيسون بۋى بۇرقىراعان موكاسينىنە شۇقشيا قاراپ، ويلانىپ وتىرىپ قالدى. سول كەزدە رۋف ءبىر كرۋجكا كوفە ۇسىنىپ، ويىن ءبولىپ جىبەردى.
— قۇدايعا شۇكىر، تاقتا شايىمىز بار ايتەۋىر. مەن ۇيدە تەننەسسيدە شايدىڭ قالاي وسەتىنىن كورگەن ەدىم. شىركىن-اي، ءقازىر جۇگەرىنىڭ ىستىق شەلپەگىنە نە سۇراسا دا بەرەر ەدىم-اۋ!.. ۋايىم جەمە، ازىراق، توزە تۇر، رۋف، اشتىقتان دا قۇتىلارمىز، موكاسين كيمەيتىن كۇنگە دە جەتەرمىز ءالى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەندە ايەلدىڭ قاتىڭقى قاباعى جادىرادى، ول اق ءناسىلدى امىرشىسىنە، ومىرىندە ءبىرىنشى رەت كەزدەستىرگەن اق ديدارلى اياۋلىسىنا، ايەلگە مال نەمەسە جۇك ارتاتىن جۇردەك جانۋار دەپ قاراۋعا بولمايتىنىن كورسەتە بىلگەن ءبىرىنشى ەر ازاماتقا رايلانا قارادى.
— ءيا، رۋف،— دەدى، ەرى تەك ەكەۋى عانا تۇسىنەتىن تىلدە سويلەپ،— كوپ ۇزاماي ءبىز بۇل ارادان كەتەمىز، اق ادامنىڭ قايىعىنا وتىرىپ، تۇزدى سۋعا بارامىز. ءيا، ول سۋ جامان، اعىنى سۇراپىل قاتتى، تاۋداي-تاۋداي تولقىن بىرەسە شوگەدى، بىرەسە اسپانعا شاپشيدى. وي-وي، ءوزى نە دەگەن كوپ سۋ، نە دەگەن ۇزاق جول دەسەيشى! ون تۇنەپ، جيىرما تۇنەپ، قىرىق تۇنەپ،— تۇسىنىكتىرەك بولسىن دەگەندەي ول ساۋساعىن سانادى،— وتە المايتىن ءبىر تەلەگەي تەڭىز، جامان سۋ. سوسىن ۇلكەن ءبىر قىستاققا بارىپ جەتەمىز، وندا قيساپسىز حالىق جازدىكۇنگى شىركەيدەي قۇجىنايدى. ءزاۋلىم قوستارىنىڭ بيىكتىگى، ءسىرا ون، جيىرما قاراعايدىڭ بويىنداي بولار! ەح!
اۋزىنا ءسوز تۇسپەي ءسال كىدىرىپ، ايتىپ جىبەرسەيشى، دەگەندەي مەيلميۋت كيدكە قارادى، سونان كەيىن جيىرما قاراعايدى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن تىك تۇرعىزسا قانشالىقتى بيىك بولاتىنىن قولىمەن ىمداپ كورسەتكەن بولدى. مەيلميۋت كيد مىسقىلداي كۇلدى. ءارى تاڭ-تاماشا بولىپ، ءارى قۋانىشى قوينىنا سىيماي وتىرعان ءرۋفتىڭ ەكى كوزى شاراسىنان شىعىپ بارادى. «ەرىم ازىلدەپ وتىر عوي»،— دەپ ويلاعان ايەل جۇرەگىن الىپ ۇشقان قۋانىشىن باسا الماي، ىشتەي مىڭ دا ءبىر شۇكىر ايتتى.
— سونان سوڭ... جاشىككە وتىرىپ الىپ، پيفف دەپ ءجۇرىپ بەرەمىز.— تۇسىنىكتىرەك بولۋ ءۇشىن مەيسون قولىنداعى بوس كرۋجكانى جوعارى لاقتىرىپ جىبەرىپ، قاعىپ الدى دا، داۋىستاپ:—مىنەكەي، پافف! — بارىپ جەتتىك،— دەدى.— شىركىن، قۇدىرەتتى شامانداردىڭ، كەرەمەتى-اي! سەن يۋكون فورتىنا باراسىڭ، مەن اركتيك-سيتيگە بارام، جيىرما بەس تۇنەپ جەتەتىن جەر ول. ەكەۋىنىڭ اراسىنا ۇزىن ارقان تارتقان. ءبىر شەتىندە سەن، ءبىر ۇشىندا مەن: «مەن: اللو، رۋف! ءحالىڭ قالاي؟» دەيمىن. سەن: «بۇل كىم، جۇبايىم-اۋ، سەنبىسىڭ؟» — دەيسىڭ. مەن: «ءيا!» دەيمىن. سەن: «سودام ءبىتىپ قالىپتى، نان پىسىرە الماي وتىرمىن»، دەگەندە مەن: «شولانداعى ۇننىڭ استىندا عوي، الا قويسايشى بارىپ. قوش بول!» — دەيمىن. سەن سوداعا ابدەن كەنەلىپ قالاسىڭ. بىرەۋىمىز يۋكون فورتىندا، ەكىنشىمىز اركتيك-سيتيدە وتىرىپ، كادىمگىدەي سويلەسەمىز. شاماننىڭ، قۇدىرەتى كۇشتى ەمەس پە!
عاجايىپ ەرتەگىدەي وسى ءبىر اڭگىمەنى ەلتي تىڭداعان اڭقاۋ ءرۋفتىڭ كۇلكىسىنە ەركەكتەردىڭ شەك-سىلەسى قاتتى. ءبىراق وسى كەزدە قىم-قيعاش تالاسقان يتتەردىڭ شۋى سوناۋ الىستا جاتقان عاجاپ ەل جايلى حيكايانى ءبولىپ جىبەردى. ەركەكتەر تالاسقان توبەتتەردى اجىراتقانشا، ايەل نارسەنىڭ ءبارىن يتشاناعا تيەپ، جىپپەن شاندىپ، بايلاپ تا ۇلگىردى.
— ۇمتىل، كوكقاسقا! ءاي، ۇمتىل العا!
مەيسون شىبىرتقىسىن شارت ەتكىزدى، يتتەر قىڭسىلاپ، ابزەل قايىستى اقىرىن سوزا تارتىپ، ورنىنان قوزعالا بەرگەندە، ول تابانى قارعا قاتىپ قالعان شانانى بۇرعىمەن دەمەپ جىبەردى. وعان ەرە ەكىنشى شانامەن رۋف ءجۇردى، ءرۋفتىڭ شاناسىن ورنىنان قوزعاپ جىبەرىپ، ەڭ سوڭىنان جولعا مەيلميۋت كيد ءتۇستى. شىنداسا اتان وگىزدى ۇرىپ جىعاتىن قايراتى بار قولاپايسىز كيدتىڭ قالجىراعان يتتەرىن اققۇلا ۇرا بەرۋگە ءداتى بارماۋشى ەدى. ءيتتىڭ سورىنا مۇندايلار از عوي. كەيدە ول جانى اشىپ، جىلاپ جىبەرە جازدايدى.
— ال، اقساق-توقساقتارىم، العا! — دەدى ول كۇبىرلەپ، ءبىراق اۋىر شانا قالاي يتەرسە دە سەلك ەتپەدى.
ارەڭ دەگەندە شانا دا قوزعالدى-اۋ، دەنەسى ۇيىپ قالعان يتتەر وزىپ بارا جاتقان ۇيالاستارىنىڭ، ىزىنە ءتۇسىپ، قىڭسىلاي-قىڭسىلاي، دىردەكتەپ جۇگىرە جونەلدى.
اڭگىمە-سوز توقتادى. اۋىر ساپاردا اڭگىمە سەرىك ەمەس قوي. تەگى سولتۇستىكتە جول ءجۇرۋ ولمەشىنىڭ كۇنى-داعى. بىرەۋ الدىنا ءتۇسىپ، ادەيى جول سالىپ بەرىپ وتىرسا دا سول ساپاردىڭ ءبىر كۇنىن امان-ەسەن وتكىزگەن ادام ۇندەمەۋگە رازى.
بارىنەن دە ءىز سالۋدان اۋىر ازاپ جوق. جالپاق تابان، توقىما شاڭعى اتتاعان سايىن قالىڭ قارعا كومىلىپ، ومبىلايسىڭ دا وتىراسىڭ. اياعىڭدى وپپادان شىعارىپ الۋ ءبىر قيامەت، ءسال تايساڭ بالەگە ۇشىراعانىڭ، ايتەۋىر قالت-قۇلت ەتىپ، اياعىڭدى ارەڭ كوتەرىپ، شاڭعىنىڭ كوسىپ العان قارىن ەپتەپ قاعىپ ءتۇسىرىپ، تاعى ءبىر اتتايسىڭ. ەندى ەكىنشى اياعىڭدى وسىلايشا جارتى يارد جوعارى كوتەرمەك كەرەك. ءسويتىپ قالتالاقتاپ جۇرگەندە، اياقتاعى ەكى شاڭعى شالىسىپ قالىپ، وپپا قارعا ۇزىننان جالپ ەتپەي، ومىرىندە ءبىرىنشى رەت ءىز سالعان ادام ءجۇز ياردتاي جەرگە بارعاندا، ءبارى ءبىر تىنىسى ءبىتىپ، تىراپاي اسادى. ۇزاقتى كۇن وسىلاي يت استىنا ءبىر تۇسپەگەن جولاۋشى كەشكە قۋانا-قۋانا قاپ-قۇنداعىنا كىرىپ الىپ، راحاتتانىپ الاڭسىز ۇيىقتايدى؛ ال سولتۇستىكتىڭ ۇشى-قيىرى جوق قىراۋلى قار سوقپاعىمەن جيىرما تۇنەۋ جول جۇرگەن كىسىگە ءتاڭىرى دە تاڭىرقار ەدى.
كۇن كەشكىرىپ قالعان كەز. مەڭىرەۋ مۇنار ەڭسەسىن باسقان جولاۋشىلار ءۇن-تۇن جوق ءار قايسىسى ءوز تىرشىلىگىمەن بولىپ ءجۇر. ادامنىڭ ولشەۋلى عانا ءومىرى بار ەكەنىن ءاردايىم ەسىنە سالىپ وتىرۋ ءۇشىن تابيعاتتىڭ تولىپ جاتقان امالى بار عوي: مۇحيت سۋلارىنىڭ بىردە تاسىپ، بىردە قايتىپ، تىنىمسىز تولقىپ جاتۋى، دولى داۋىلدىڭ سۇراپىلى، جەر سىلكىنىپ، ەل-جۇرتتىڭ الەك بولۋى، اسپان زەڭبىرەكتەرىنىڭ گۇرىلى. Miنe سونىڭ بارىنەن قۇدىرەتتى، بارىنەن قاتەرلىسى — ءۇنسىز-تىلسىز مەڭىرەۋ مۇنار. اينالا اپپاق قار، جىم-جىرت، تىم-تىرىس، اسپان ارشىعان جەزدەي جاپ-جالتىر، بولماشى دىبىس كۇنا ءتارىزدى كورىنەدى، ادامنىڭ وزىنەن-وزى قۇتى قاشىپ، ءوز داۋىسىنان ءوزى شوشيدى. ءولى دۇنيەنىڭ تەك ەلەس كەزگەن ءۇنسىز، شەكسىز جازىعىندا جاپادان-جالعىز تىرباڭداپ كەلە جاتقان مىنا ءومىر دۇنيەسىنىڭ جاندىگى ءوزىنىڭ وجەتتىگىنەن ءوزى شوشىنىپ. تاۋبەگە كەلەدى، بۇكىل ءومىرى قىبىرلاعان قۇرتتىڭ تىرشىلىگىندەي عانا ەكەنىن تۇسىنەدى. ويعا الدەنە شىرمالىپ، كۇللى الەمنىڭ ءتۇپسىز قارا تۇڭعيىعى جارىق دۇنيەگە جان-تۇرشىگەرلىك بەينەمدى كورسەتسەم دەپ تەپسىنگەندەي بولادى. ادامدى ءولىم ۇرەيى جەڭەدى، ول تاڭىرىدەن دە، كەڭ دۇنيەدەن دە قورقادى، قورقىنىشپەن بىرگە ادام ءومىردى اڭسايدى، قايتسەم اجالدان امان قالامىن، قايتسەم قايتا ءومىر سۇرەم، قالايشا ماڭگى-باقي ولمەيتىن بولام، دەيدى. بۇل — تارىققان، تار قىسپاققا قامالعان ماتەريانىڭ دارمەنسىز دامەسى عوي؛ مىنە وسى حالگە جەتكەندە ادام تاڭىرىمەن وڭاشا بەتپە-بەت كەزدەسىپ، تىلدەسەدى.
كۇن كەشكىرىپ قالعان كەز. وزەننىڭ كىلت اينالما بۇرىلىسىنا كەلگەندە مەيسون توتەلەپ تۇرا تارتتى. ءبىراق جارقاباققا شىعۋ قيىن ەكەن. رۋف پەن مەيلميۋت كيد ەكەۋلەپ قانشاما يتەرمەلەسە دە، يتشانا كەيىن سىرعي بەردى. بار كۇشىن سالىپ، بۇلار تاعى ءبىر ىشقىندى؛ اشتان قاقتىعىسىپ جۇرگەن يتتەر دە جانتالاستى. از-ازداپ جىلجي-جىلجي اقىرى ءولدىم-تالدىم دەگەندە بۇلار دا قاباققا شىقتى-اۋ. سول كەزدە كوسەم يت بۇلت ەتىپ، ون، جاققا بۇرا تارتقاندا يتشانا مەيسوننىڭ شاڭعىسىنا سوعىلىپ، ول قۇلادى، ءيتتىڭ دە بىرەۋى جىعىلىپ، ابزەلىنە ورالدى، شانا جارعا اۋىپ، يت-ميتىمەن تەمەن قاراي سىرعاناي جونەلدى. سارت-سۇرت شارتىلداعان شىبىرتقى، جاڭاعى جىعىلعان يت سازايىن ابدەن تارتتى.
— ۇرما، مەيسون،— دەپ مەيلميۋت كيد يتكە ارا ءتۇستى.— ونسىز دا تىنىسى تاۋسىلىپ، ولەسى بولعان بيشارانى قيناپ قايتەسىڭ. تۇرا تۇر، قوسارىنا مىناۋ مەنىڭ يتتەرىمدى جەگەيىك.
بۇل ءسوزىن ايتىپ بولعانشا ءسال كىدىرگەن مەيسون شىبىرتقىسىن زۋىلداتىپ تاعى ءۇيىردى، ۇزىن شىبىرتقى بيشارا ءيتتىڭ دەنەسىنە جىلانشا ورالدى. ۇرىپ جاتقانى باعاناعى كارمەن. ول بەزەك قاعىپ، قىقسىلاپ، تىپىرلاپ، قارعا سۇڭگىپ، ءىرا بولماعاسىن سەرەيىپ قۇلاي كەتتى.
جولاۋشىلار قىسىلشاڭ، كۇيگە ۇشىرادى: يت بولسا ولگەلى جاتىر، ايدالادا ەكى دوستىڭ شوقىرايىسىپ تۇرعانى مىناۋ. رۋف ەكەۋىنە الما-كەزەك قاراي بەرەدى. مەيلميۋت كيدتىڭ كوزىنەن كىجىڭگەن كەيىستىك كورىنگەنىمەن، سابىرلى ەكەن، سىر بەرمەدى. ءيتتىڭ قاسىنا بارىپ، ابزەل قايىسىن قيىپ جىبەردى. ەشكىم ءتىس جارىپ ءبىر اۋىز ءسوز ايتقان جوق. يتتەرىن قوسار جەگىپ، ورگە شىعىپ الدى دا، جولاۋشىلار جونىنە تارتتى. بۇلاردىڭ ارتىندا شوقاقتاپ كارمەن كەتىپ بارادى. ءوز اياعىنان جۇرگەن ءيتتى اتىپ ولتىرمەس بولار، تىرشىلىكتەن ءۇمىت ۇزبە دەگەن، تۇنەيتىن جەرگە امان جەتىپ الۋ كەرەك، سول ارادا ىزدەگەن اڭشىعا بۇلان تاپ كەلسە، ولىمنەن ول دا ءبىر اراشا ەمەس پە؟
ءوز ىسىنە ىشىنەن وكىنسە دە، كىناسىن مويىنداۋعا ارلانعان مەيسون الدا كەلە جاتىپ، قاتەرگە ۇشىرارىن سەزبەدى. بۇلار ويپات جەرگە وسكەن قالىڭ بۇتانىڭ اراسىمەن كەلە جاتقان. جولدان ەلۋ فۋتتاي جەردە ءزاۋلىم بيىك جالعىز قاراعاي تۇر ەكەن. مەيسوننىڭ اجالىنا قاراي سول نە زاماننان كەلە جاتقان كارى قاراعايدىڭ اقىرىن تاعدىر تاپ بۇلاي ەتەرىن كىم بىلگەن.
مەيسون موكاسينىنىڭ بوساعان باۋىن تارتىپ بايلاماققا كىدىردى. شانا توقتاسىمەن يتتەر دە قار ۇستىنە تىم-تىرىس جاتا كەتتى. توڭىرەك تۇنەرگەن ۇرەيلى تىنىشتىق؛ قاقاعان اياز بەن مەڭىرەۋ ۇنسىزدىك بۇكىل الەمدى ءبۇرسيتىپ، اۋزى-مۇرنىن تۇمشالاپ، تۇنشىقتىرىپ تاستاعانداي. ءبىر ساتتە الدەكىم كۇرسىنگەندەي اۋەدەن تىنىس لەبى كەلدى؛ بۇلار ونى ەستىگەن جوق، سەزدى، تۇنجىراعان جاپان دالادا ءبىر قوزعالىس ەكپىن پايدا بولدى. ەڭسەسىن باسقان قالىڭ قاردىڭ سالماعىن كوتەرە الماي كەۋدىرەپ ارەڭ تۇرعان كارى بايتەرەك قۇلاپ ءتۇستى. ساتىر ەتكەن دىبىستى ەستىسىمەن-اق مەيسون جالت بەرەم دەپ بويىن جازعانشا بولماي، اعاش ونى يىعىنان جانشا باسىپ، استىنا الا قۇلادى.
بالە مەن اجال كەي-كەيدە ويلاماعان جەردە اياق استىنان كەزدەسە كەتەدى عوي، ەكەۋىمەن دە مەيلميۋت كيد بەتپە-بەت تالاي ۇشىراسقان! ول قۇلاعان قاراعايدىڭ قىبىرى مەن ءدىرىلى باسىلماي-اق ايەلگە دەرەۋ ءامىر ەتىپ تە، ءوزى كومەككە تەز ۇمتىلىپ تا ۇلگىردى. يندەي ايەل دە اق ءناسىلدى ابىسىندارىنىڭ كوپشىلىگى ءتارىزدى تالىپ قالعان جوق، كوز جاسىن دا بوسقا بۇلاعان جوق. مەيلميۋت كيدتىڭ ءۇنىن ەستۋى-اق مۇڭ ەكەن، اعاشتىڭ سالماعىن جەڭىلدەتۋ ءۇشىن ىلە استىنان سىرىق وتكىزىپ جىبەرىپ، بار كۇشىمەن دەمەپ تۇرىپ، ەرىنىڭ ىڭىرسىعان ۇنىنە قۇلاق تىكتى، مەيلميۋت كيد قاراعايدى بالتامەن شاپقىلاپ جاتىر. زىڭعىرلاعان بولات بالتا ۇسىگەن اعاشتىڭ تيگەن جەرىن قارش ەتىپ ويىپ تۇسەدى. ۇرعان سايىن مەيلميۋت كيد «ەھ!» دەپ ىڭق ەتەدى.
اقىرى، كيد سەرىگىنىڭ سۇلدەسىن قار ۇستىنە سۇلاتىپ سالدى. ءبىراق جولداسى شەككەن اۋىر ازاپتان دا تورىققان ايەلدىڭ جۇزىندەگى ءۇنسىز، ىزالى كۇيىنىش، ونىڭ ەكى كوزىندە الما-كەزەك ارباسقان ءۇمىت پەن ۇمىتسىزدىك جانىنا قاتتى باتقانداي. كوپ ءسوز سويلەنگەن جوق. سولتۇستىكتىڭ، ادامدارى بوس ءسوزدىڭ پايداسىز ەكەنىن، قيمىلدىڭ باعا جەتپەس ارتىقشىلىعىن ەرتە تۇسىنەدى. الپىس بەس گرادۋس ۇسكىرىك ايازدا ادام قار ۇستىندە ۇزاق جاتپاۋى كەرەك. بۇلار يتشانانىڭ قايىسىن قيىپ-قيىپ جىبەرىپ، مەيسوندى اڭ تەرىسىنە ورادى، بۇتاقتان توسەنىش جاساپ، ۇستىنە جاتقىزدى. وت تا لاۋلادى؛ جاڭا عانا قازاعا سەبەپ بولعان قاراعاي ەندى مازداپ جانعان وتىن بولدى. وت ۇستىنە كەنەتتەن قالقا جاسالدى، سوندا وتتىڭ قىزۋى تومەن تەبەدى — بۇل فيزيكانى تابيعاتتىڭ وزىنەن وقىعان كىسىلەرگە ابدەن تانىس ءادىس.
ءولىمنىڭ سۋىق قۇشاعىندا ءجيى بولعان ادام ونىڭ ءتىلىن دە تەز تۇسىنەدى. مەيسوننىڭ سورى ابدەن قايناعان ەكەن. بۇل بىردەن-اق انىق بولدى. وڭ قولى، ورتان جىلىگى سىنىپ، جۇلىنى ءۇزىلىپتى؛ ەكى اياعىنىڭ جانى كەتكەن؛ ىشكى سارايى دا cay بولماۋ كەرەك. تەك وقتا-تەكتە ىڭىرانعان دىبىسى عانا ءالى ءتىرى ەكەنىن سەزدىرگەندەي.
ەشقانداي ءۇمىت جوق؛ قولدان كەلەر داۋا تاعى جوق. مەيىرىمسىز ءتۇن تۇنەرىپ، اقىرىن ءتونىپ كەلەدى. حالقىنىڭ مىنەزى قانىنا سىڭگەن رۋف ىمىرت قاراڭعىسىن ءۇمىتسىز، قاتىگەز قالىپپەن قارسى الدى؛ مەيلميۋت كيدتىڭ قوڭىرقاي تارتقان كۇڭگىرت جۇزىنە ايقىش-ۇيقىش ءاجىم ءتۇستى. قايتا اۋىر ازاپ شەگىپ، قينالماعان مەيسوننىڭ ءوزى بولار — ول ساندىراقتاپ، قيالىندا باتىس تەننەسسيگە، تۇماندى زاڭعار تاۋلارىنا بارىپ، بالالىق شاعىن باسىنان كەشىرىپ جاتىر. ايدىن كولگە شومىلىپ، سۋدان جانات اۋلاپ نەمەسە قاربىز ۇرلاپ، اسىر سالعان ەسىل كۇندەرىن ايتىپ، وز-وزىنەن كۇبىرلەپ سويلەگەندە الدە قاشان توساڭسىپ كەتكەن قۇلاققا وڭتۇستىكتىڭ مۋزىكا سىندى سازدى اۋەنى كەلەدى. رۋف ءۇشىن بۇل كۇبىرلەگەن جاي دىبىس، ءبىراق كيد بارىنە ءتۇسىندى، ءاربىر ءسوزىن ەلتيفاتپەن تۇشىركەنە تىڭدادى، تەگى ءبىزدىڭ مادەنيەتتى تۇرمىس دەپ جۇرگەن ومىرىمىزدەن ۇزاق جىلدار بويى قول ءۇزىپ كەتكەن ادام عانا ەلىن وسىلاي اڭسايتىن بولسا كەرەك-تى.
ءولىم حالىندە جاتقان كىسى تاڭەرتەڭ تىلگە كەلدى. مەيلميۋت كيد ونىڭ سىبىرىن انىق ەستۋ ءۇشىن ەڭكەيە ءتۇستى.
— تانانادا ۇشىراسقانىمىز ەسىڭدە مە؟.. بيىل سەڭ جۇرگەندە ءتورت جىل تولادى-اۋ وعان... ول كەزدە، راس، ايەلىمدى ونشاما سۇيمەۋشى ەدىم، تەك سۇلۋلىعىنا قىزىققانىم بولماسا... كەيىن كوڭىلىمىز شىن جاراسىپ كەتتى عوي. بارا-بارا مۇلدە جاقسى كورىپ كەتتىم. ايەلىم ماعان ادال قوساق بولدى، قيىن-قىستاۋ كەزەڭدە سۇيەنىشىم ەدى. ءبىزدىڭ كاسىبىمىزبەن اينالىسقان ادامعا، ءوزىڭ بىلەسىڭ، وعان تەڭ كەلەر جان جوق... ەسىڭدە مە، ونىڭ بۇعى ءمۇيىز شوڭ عالىنان وتكەنى، سۋعا بۇرشاقتاي جاۋىپ تۇرعان وققا قاراماستان ءجۇزىپ كەلىپ، ەكەۋىمىزدى شىڭنان ءتۇسىرىپ الىپ ەدى عوي. نۋكلۋكايتوداعى اشارشىلىق ەسىڭدە مە؟ بىزگە تەز حابار بەرەم دەپ اسىعىپ، مۇز تاۋلار ارقىلى ءسۇرىنىپ-قابىنىپ ارەڭ جەتكەنىن بىلەسىڭ عوي؟ ءيا، رۋف ماعان جاقسى زايىپ بولدى، اناۋ ايەلىمنەن ارتىق ەدى... مەنىڭ مۇنان بۇرىن ءبىر ۇيلەنگەنىمدى ءبىلۋشى مە ەڭ؟ ساعان ايتىپ پا ەم ونى؟.. ءيا، بۇرىن... ۇيدە، شتاتتا جۇرگەندە ءبىر رەت باعىمدى سىناعام. سونىڭ سالدارىنان دا عوي شاتاسىپ، وسى جاقتا جۇرگەنىم. ەكەۋىمىز بالا جاستان تەتەلەس ءوسىپ ەدىك. نەكە بۇزۋعا نانىمدى سىلتاۋى بولسىنشى دەدىم دە، مەن بۇل جاققا كەتىپ قالدىم. بۇزدىرىپتى.
ءرۋفتىڭ ءجونى ءبىر باسقا. مۇنداعى شارۋامدى ءبىتىرىپ، الداعى جىلى ەلگە الىپ كەتەم عوي دەپ ءجۇرۋشى ەدىم. ءقازىر ونى ءسوز ەتكەننەن نە پايدا. ءبىراق ءرۋفتى تايپاسىنا قايتارما، كيد. قيىنشىلىق كورەر. ءوزىڭ ويلاپ قاراشى: ءتورت جىلعا جۋىق بىزبەن بىرگە بۇرشاق، بەكون، نان، كەپتىرگەن جەمىس جەپ ۇيرەنگەن كىسى قايتادان بالىق پەن بۇعىنىڭ ەتىن قورەك ەتە الا ما! ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىزعا ۇيرەنىپ كەتكەن كىسى ەسكى ومىرگە ورالا قويماس. قيىن عوي. قامقور بول، كيد... سەن وسى ءوزىڭ... قوي، جوق، سەن ايەلگە جولامايتىن جانسىن، عوي... سەنىڭ بۇل جاققا نە سەبەپپەن كەلگەنىڭدى بىلە الماي-اق كەتكەنىم شىعار. قايىرىمدى بول، تەزىرەك شتاتتارعا جونەلت. ەگەر ەل-جۇرتىن ساعىنسا، قايتۋىنا كومەكتەسكەنىڭ لازىم.
بالا... ول بىزگە دانەكەر بولدى، كيد. ەركەك بالا بولار دەپ ۇمىتتەنەم. ويلاپ قاراشى، كيد! ءوز بالام، وزەگىم عوي. ول مۇندا قالماسىن. ەگەر قىز بالا... جوق، مۇمكىن ەمەس... مەنىڭ انا تەرىلەرىمدى سات: بەس مىڭداي اقشا تۇسەر، كومپانيادان تاعى سونداي الاشاعىم بار. مەنىڭ جۇمىسىمدى ءوز شارۋاڭمەن بىرگە رەتتەگەيسىڭ. زاياۆكامىز ءساتتى بولار دەيمىن... بالانى جاقسىلاپ وقىت... ايتەۋىر، كيد، بۇل جاققا كەلمەسىن. بۇل جاق اق ادامعا مەكەن بولمايدى.
مەنىڭ شارۋام بىتكەن. كيد. كوپ بولسا — ءۇش-تورت كۇندىك قانا عۇمىرىم قالدى. سەندەر جۇرە بەرىڭدەر. ەسىڭدە بولسىن: اناۋ مەنىڭ ايەلىم، مەنىڭ بالام... جاساعان-اي! ۇل بالا بولسا يگى ەدى! مەنىڭ قاسىمدا بولماي-اق قويىڭدار. جۇرە بەرۋگە — بۇيىرامىن. ولەر الدىنداعى اقىرعى ءسوزىمدى جىقپاڭدار!
ءۇش كۇنگە رۇقسات ەت!—دەپ قيىلدى مەيلميۋت − مۇمكىن، ايىعارسىڭ؛ ءالى نە بولارى ءمالىمسىز عوي.
— جوق.
— ءۇش-اق كۇن.
— كەتىڭدەر!
— ەكى كۇن.
اناۋ مەنىڭ ايەلىم، مەنىڭ بالام، كيد، قولقا سالما.
— ءبىر كۇن!
— جوق! بۇيىرامىن!
— ءبىر عانا كۇن! ازىقتى ۇنەمدەپ جەتكىزەرمىز؛ مۇمكىن ءالى بۇعى اتىپ الارمىن.
— جوق!.. جارايدى ءبىر كۇننەن ءبىر مينۋت ارتپاسىن. تاعى ءبىر ءسوز، كيد، مەن جالعىز جاتىپ ولمەيمىن. ءبىر عانا وق، مىلتىقتىڭ قۇلاعىن ءبىر-اق رەت باس. ءتۇسىندىڭ بە؟ ۇمىتپا مۇنى. ەسىڭە ساقتا!.. ءوز بالام — وزەگىم ەدى، كورە الماي كەتىپ بارام... ءرۋفتى شاقىرشى. باقىلداسايىن... بالانى تاپسىرىپ، مەنىڭ ولگەنىمدى كۇتپە دەيىن. ايتپەسە ساعان ەرمەي جۇرەر. قوش بول، باقىل بول! كيد، تۇرا تۇر... ءسال جوعارىراق قازۋ كەرەك. سول ارادان مەن ءاردايىم قىرىق سەنتتەن التىن جۋىپ الۋشى ەدىم. تاعى ءبىر ءسوز، كيد...
تالماۋسىراپ ارەڭ ەستىلگەن ءسوزىن، ولەر الدىندا تاكاببار كوڭىلى دۇنيەدەن قايتقان پەندەنىڭ سىرىن ەستىمەككە دوسى ەڭكەيە ءتۇستى.
— عافۋ ەت... كەشىر ايىبىمدى... نە ءۇشىن ەكەنىن بىلەمىسىڭ... كارمەن ءۇشىن.
ەگىلە جىلاعان ايەل مەن ەرىن وڭاشا قالدىردى دا مەيلميۋت كيد پاركاسىن 1 كيىپ الىپ، شاڭعىسىنا تۇرىپ، مىلتىعىن اسىنىپ الىپ، ورمانعا كىرىپ جوق بولدى. سولتۇستىكتىڭ ۇسكىرىگىمەن تالاي-تالاي ارپالىسىپ ەدى، ءبىراق بۇگىنگىدەي اۋىر كۇيگە ۇشىراعان ەمەس. اقىل پاراساتىنا جۇگىنسەڭ، ول: تارازىنىڭ ءبىر جاعىندا ءۇش كىسىنىڭ ءومىرى، ءبىر جاعىندا ءبىر كىسىنىڭ ءومىرى تۇر، ول دا بولسا قالتىراپ، سونگەلى تۇر عوي دەيدى. سوندا دا مەيلميۋت كيد قوبالجىدى. مەيسون بەس جىلداي بىتە قايناسقان دوسى ەدى، ولار ءبىر كۇندىك تۇنەۋدە بولسىن، تۇراقتى التىن وشاعىندا تۇرعاندا بولسىن، وزەن-سۋ ارالاپ، ۇزاق ساپاردا جۇرگەندە بولسىن — ومىر-تىرشىلىگى ورتاق بولدى؛
1 پاركا – قاپتال تون.
اڭعا شىققاندا، اشارشىلىق كورگەندە، توپان سۋ قاپتاعاندا ءولىم حاۋپىنە قارسى ءيىن تىرەسىپ بىرگە تۇردى. اينىماس دوس بولعانى سونداي، ەكەۋىنىڭ اراسىندا رۋف پايدا بولعاننان بەرى ءبىر ءتۇرلى قىزعانىش سەزىمى دە تۋعان ەدى. ەندى سول بەرىك باۋدى ءوز قولىمەن ۇزبەك كەرەك.
ءبىر بۇلان، تىم بولماسا جالعىز بۇلان كەزدەستىرە گور دەپ تاڭىرگە قانشا جالبارىنسا دا، تۇك كەزدەسپەدى. بوسقا ارىپ-اشىپ، رەنجىپ، قاس قارايا قايتىپ كەلە جاتىپ ەدى، يتتەردىڭ شابالانعان، ءرۋفتىڭ بايبالام سالعان داۋىسىن ەستىپ، اياعىن اسىعا باستى.
جۇگىرگەن بويى قاسىنا جۇگىرىپ كەلسە، يندەي ايەل اينالاسىندا ءبىر توپ ءيتتى بالتامەن ۇرىپ، قۋىپ ءجۇر. اشىققان يتتەر يەسىنە باعىنباي، ازىققا اۋىز سالسا كەرەك. كيد تە مىلتىقتىڭ دۇمىمەن كەلە كيىلىكتى. ارانى اشىلعان كارى قۇلقىن ەجەلگى تاعىلىق كەيپىندە كەلدى. قىران-جاپقان ۇرىس. قارۋ جۇمساعان ايلاكەر ادامعا ايبات شەككەن يتتەر كوزدەرىنەن وت شاشىپ ءجۇر. ادام مەن ايۋان ايانباي ارپالىستى. اقىرى سوققى جەگەن يتتەر جاپىرىلا ىعىسىپ، وتتان اۋلاعىراق بارىپ، ءارقايسىسى جاراسىن جالاپ، اسپانداعى جۇلدىزدارعا مۇڭىن شاققانداي كوككە قاراپ، كەزەك-كەزەك ۇلىدى. قاقتاعان بالىقتىڭ قالعانىن يتتەر نىسپى قالدىرماي جەپ كەتىپتى. ەندى قالعان ەكى ءجۇز ميلدەن استام جولعا بەس قاداقتاي عانا ۇن بار. رۋف ەرىنىڭ قاسىنا باردى. مەيلميۋد كيد بالتا ءتيىپ باسى جارىلعان ءبىر ءيتتى سويىپ، جىلى كۇيى ەتىن شاۋىپ بولشەكتەدى. ەتىن ءبىر سەنىمدى جەرگە تىقتى دا، تەرىسى مەن ىشەك-قارىنىن يتتەرگە تاستادى.
تاڭ اتا تاعى ابىگەر باستالدى. وڭكەي يت دۇرلىگە تالاستى. ءبىر كەزدە ءبارى جيىلىپ، ارەڭ جۇرگەن كارمەنگە اۋىز سالدى. شىبىرتۇىدان ەشبىر قايمىققان جوق. ىرىلداپ، جەر باۋىرلاپ جاتىپ الىپ، تالاپايعا تۇسكەن كارمەننىڭ نە سۇيەگىنەن، نە تەرىسىنەن، نە جۇنىنەن قىلتان قالماعاسىن بارىپ قانا تاراستى.
مەيسون ءالى ەسسىز ساندىراق ۇستىندە. جاس شاعىندا تەننەسسيدە بىرگە وسكەن جولداستارىمەن تىلدەسىپ، قىزۋ-قىزۋ سوزگە كەلىپ جاتىر. ءبىر جاعىنان سونىڭ كۇبىرىن تىڭداي جۇرە مەيلميۋد، كيد جۇمىسقا كىرىستى.
ول قويۋ وسكەن جاس قاراعايدىڭ ىشىنە كىرىپ ويعا العان ءىسىن قاپىل-قۇپىل ىستەپ ءجۇر ءرۋفتىڭ شامالاۋىنشا، ول الگى كانىگى اڭشىلاردىڭ ارتىق ازىعىمدى قۇنۋ مەن يت جەپ كەتەر، دەپ، ورمانداعى اعاشتاردىڭ باسىنا اسپالى قويما جاسايتىنى سياقتى بىردەمە امالداپ جۇرگەن ءتارىزدى. ول قاتار وسكەن ەكى جاس قاراعايدىڭ الىپ، بۇعى تەرىسىنەن تىلگەن قايىسپەن جەرگە تۇقىلتىپ بايلادى. سونان كەيىن شىبىرقىسىمەن سابالاپ ءجۇرىپ،يتتەرىن جەكتى، مەيسوندى وراعان تەرىدەن وزگە تەرىنىڭ ءبارىن بۋىپ، شاناسىنا تيەدى. مەيسوندى قايىسپەن اينالا مىقتاپ شاندىدى دا، ونىڭ ەكى ۇشىن جاڭاعى ەكى قارابايدىڭ باسىنا مىقتاپ بايلادى. ەندى اڭشىنىڭ وتكىر پىشاعى جاڭاعى ەكى قاراعايدى جەرگە ءيىپ بايلاعان قايىستى قيىپ جىبەرسە بولعانى، بايلاۋلى تۇرعان ادام بەينەسىن سول ەكى اعاش اۋەگە زىر كوتەرىپ كەتەدى.
رۋف ەرىنىڭ سوڭعى تىلەگىن ءۇنسىز تىڭدادى. ول بايعۇستى ءتىل الۋعا تاربيەلەۋدىڭ قاجەتى دە جوق. تايپاسىنداعى وزگە ايەلدەر سىقىلدى ول دا بۇل دۇنيەدەگى ءتىرى جاننىڭ ءامىرشىسى ەر ادام دەپ ءبىلىپ، ونىڭ ءسوزىن ەكى ەتپەۋگە قارشادايىنان ۇيرەنگەن. حالقىنىڭ عۇرپىندا ءسۇيۋ ءداستۇر بولماسا دا، رۋف كۇەۋىن ءسۇيىپ، ەگىلە جىلاعاندا، كيد سابىر ساقتادى، الدەن ۋاقىتتا سۇيەمەلدەپ الدا تۇرعان شاناعا الىپ بارىپ، شاڭعىسىن كيۋگە كومەكتەستى. ايەل سۋ قاراڭعى ادامداي بۇرعى اعاشىن قارمالاپ، شىشىرتقىسىن ءۇيىرىپ، ءيتىن ايداپ جۇرە جونەلگەن كەزدە كيد مەيسوننىڭ جانىنا كەلدى. ول ەس-تۇس جوق، السىرەپ جاتىر ەكەن، قاسىنا وتىردى. رۋف كوز ۇشىنان كورىنبەي الىستاپ كەتكەن سوڭ جولداسىنىڭ ءولىمىن كۇتىپ، ايتەۋىر ولەتىن بولعان سوڭ تەزىرەك ولسە ەكەن دەپ وت باسىندا اڭتارىلىپ، ۇزاق وتىردى.
مۇنداي قايعىلى حالدە اپپاق دالانىڭ مەڭىرەۋ جارىعىندا جالعىز وتىرۋ وڭاي ەمەس. مۇنان ءۇنسىز تاس قاراڭعىلىقتىڭ ءوزى جاقسى، ول سەنى مۇسىركەپ قالىڭ قارا جامىلعىسىمەن اينالا قىمتايدى، ال تۇپسىز-شەكسىز كوك اسپاننىڭ اياسىنداعى مىنا مەڭىرەۋ مۇناردىڭ ىزعارى تىم مەيىرىمسىز.
ءبىر ساعات، ەكى ساعات ۋاقىت ءوتتى – ءومىردى قيا الماي مەيسون ءالى جاتىر. ساسكە تۇستە كۇن كوزى كورىنبەي، تەك كوك جيەكتەن اسپانعا قىزىل ارايىن شاشىراتتى دا، كوپ ۇزاماي سونە قالدى. مەيلميۋت كيد ورنىنان تۇردى، باسقان اياعى كەرى كەتىپ، ارەڭ دەگەندە مەيسوننىڭ قاسىنا باردى، جان-جاعىنا قاراندى. مەڭىرەۋ مۇنار ادەيى كەلەمەج ەتىپ تۇرعانداي، وزىنەن ءوزى الدەنەگە شوشىنىپ، ۇرەيلەندى. ءبىر كەزدە مىلتىق گۇرس ەتتى؛ مەيسون اسپان مازارىنا ىرعالا كوتەرىلگەن كەزدە مەيلميۋت كيد تە تاپ وسى ارادان تەز جوعالايىن دەگەندەي، يتتەرىن ۇستى-ۇستىنە سابالاپ، قاڭىراعان قارلى دالامەن سىرقىراپ، جوڭكي جونەلدى.
اۋدارعان بورانباي وماروۆ
You Might Also Like
-
ونداي قىم-قۋىتتى عۇمىرى كورگەن ەمەن. ايدىن مۇزدا سان مىڭ يتشانا زىمىراپ بارادى بۇرقىراعان بۋدان يتتەردىڭ ءوزى كورىنبەيدى. سول تۇنگى ۇلى دۇرمەكتە ءۇش ادام ءۇسىپ ءولدى، ون شاقتى كىسىنىڭ سۋىقتان وكپەسى قا...
-
قوعامنىڭ نەگىزىن قالاۋشى قۇرىلىم — وتباسى. وتباسى قانشالىقتى كۇشتى بولسا، وندا ءوسىپ جەتىلگەن بالالاردىڭ قۇرايتىن قوعام دا دەندى، قۋاتتى بولادى. وتباسى ءوزارا قۇرمەت، ماحاببات مەكەنى دەگەن ءسوز....
