مىڭ دوجنا
ديەۆيد راسمۋنسەن قاراپايىم كىسىلەر ءتارىزدى ۇرت مىنەز، ءبىر ەلىكسە ەلىرىپ، اڭگىرلەپ كەتەتۇعىن جان ەدى. سول مىنەزىنەن بولۋ كەرەك سولتۇستىكتىڭ دابىراسىن قۇلاعى شالعاندا، ەندىگى قۇمىرىن ءبىر پايدالى كاسىپكە باعىشتاپ، جۇمىرتقا ساتىپ، ساۋدا جاساماققا تاۋەكەل ەتتى. ازداپ ەسەپكە جۇگىنىپ قاراپ ەدى، شاش ەتەگىنەن ولجاعا باتتى. ياپىر-اۋ، دوۋسوندا جۇمىرتقانىڭ دوجناسى قۇرىعاندا بەس دوللار دەيىكشى، سوندا التىن استانادا ءبىر مىڭ دوجنادان بەس مىڭ دوجنا پايدا كەلتىرمەيتىن نە بار؟
ايتپاقشى، شىعىنىن دا ەسەپتەۋ كەرەك-اۋ. راسمۋنسەن بەتالدى لاعىپ كەتپەيتىن ساق، قۇنتتى ادام بولعاندىقتان مۇنى دا مۇقيات ويلاستىردى. جۇمىرتقانىڭ دوجناسىنا ون بەس سەنتتەن تولەگەندە دە مىڭ دوجناسى ءجۇز ەلۋ دوللارعا تۇسەدى ەكەن، ال مۇنان كەلەتىن وراسان كوپ ولجاعا قاراعاندا بۇل شىعىن بوپ پا؟ جول شىعىنى مەن كولىك اقىسىنا ەڭ كوپ دەگەندە سەگىز ءجۇز ەلۋ دوللار-اق كەتسىنشى، ارينە بۇل شاما، ارتىعىمەن ايتا سالعان بولجال عوي، سوندا دا ەڭ سوڭعى جۇمىرتقانى ساتىپ، التىندى اپتاي دورباسىنا سالاردا، ۋىسىنا ءتورت مىڭ دوللار تازا پايدا ورالادى ەكەن.
— تۇسىنەسىڭ بە، الما، − دەدى ول تولىپ جاتقان قارتا، ۇكىمەت ورىندارىنىڭ ەسەبى، الياسكا جولىنىڭ انىقتامالارى ىبىرسىپ ءۇيىلىپ جاتقان بولمەسىندە ەسەپ-قيسابىن اڭگىمەلەي وتىرىپ، − تۇسىنەسىڭ بە، جول شىعىنى داييادان ءارى شىققاسىن كوبەەدى، وعان دەيىن ءبىرىنشى كلاسسپەن جۇرگەنىمدە دە مىقتاعاندا ەلۋ دوللار ەلۋ دوللار جۇمسارمىن، ا-ال، داييادان ليندەرمان كولىنە دەيىن جۇكشى-يندەيلەر جۇكتىڭ قاداعىنا ون ەكى سەنت كىرە الادى دەسەدى، بىلايشا ايتقاندا ءجۇز قاداق ءۇشىن – ون ەكى دوللار، مىڭ قاداققا – ءجۇز جيىرما دوللار عوي. مەنىڭ بار جۇرەگىم مىڭ جارىم قاداق بولسىن-اق، سوندا وعان ءجۇز سەكسەن دوللار الادى؛ ونى-مۇنىسىن قوسقاندا، قويشى ەكى ءجۇز بولسىن. كلوندايكتان كەلگەن بىرەۋ ليندەرمان كولىندە ءۇش ءجۇز دوللارعا قايىق وپ-وڭاي تابىلادى دەپ انت-سۋ ءىشىپ وتىر. ەكى جولاۋشى الا كەتۋگە بولادى دەيدى، ولار كىسى باسى ماعان ءجۇز ەلۋ دوللاردان تولەيدى، − سونىمەن قايىق وزىمە تەگىندەي تۇسەتىن بولدى عوي، ءارى ول ەكەۋى جولدا قولقابىس ەتپەي مە. قوش... مىنە وسى. دوۋسوندا جۇمىرتقانى جاعاعا تۇسىرەم. كانە، قانشا بولدى؟
— سان فرانسيسكودان دايياعا دەيىن ەلۋ دوللار، داييادان ليدەرمانعا دەيىن ەكى ءجۇز، قايىقتىڭ قۇنىن انالار وتەسە، بارلىعى ەكى ءجۇز ەلۋ دوللار بولادى، − دەيدى ايەلى زىپ-زىپ ەتىپ.
— ءيا، كيىم-كەشەككە، جول جاراعىما تاعى دا ءجۇز قوس، − دەدى قۋانىپ ەرى، − سوندا جانىمدا بەس ءجۇز دوللار اقشام قالادى ويدا جوق شىعىنعا. ءبىراق ويلانباعان نە قالدى؟
الما «باسە» دەگەندەي قاسىن كەرىپ، يىعىن قاقتى. ەگەر سولتۇستىكتىڭ ءبىر جازىعى كەڭ اداممەن مىڭ دوجنا جۇمىرتقانى جايىنداي جۇتاتىنى راس بولسا، سول ادامدى بۇكىل مال-مۇلكىمەن الا كەتپەسىنە كىم كەپىل. ايەل ويىنا كەلگەن وسى ءبىر كۇدىگىن ەرىنە ايتقان جوق. ديەۆيد راسمۋنسەننىڭ سىلايى وزىنە ءمالىم عوي، ۇندەمەي-اق قويعانىن ارتىق كوردى.
— ەگەر كەزدەيسوق كىدىرىسى بولار-اۋ دەپ ەكى ەسە ارتىعىمەن ەسەپتەسەك تە جولىما ەكى اي كەرەك ەكەن. ويلاپ قاراشى، الما! ەكى ايدا ءتورت مىڭ تابىس! مەنىڭ ءقازىر ايىنا تاۋىپ جۇرگەن ءجۇز دوللارىم مۇنىڭ قاسىندا بۇيىم ەمەس قوي! كەڭ ەتىپ جاڭادان ءۇي سالدىرامىز، بولمەسىنىڭ بارىنە گاز جۇرگىزەمىز، تەرەزەلەرىن تەڭىز جاققا قاراتامىز؛ مىنا كوتتەدجدى جالعا بەرىپ، اقشاسىن سالىققا، اپاتتان ساقتانۋعا، سۋعا تولەيمىن عوي، ازداپ ارتىلىپ تا قالار. مۇمكىن التىننىڭ جەلىنە كەزدەسىپ قالسام، − ميلليونەر بولىپ قايتارمىن. سەنىڭشە قالاي، الما، ەسەبىمدە ەشقانداي استامشىلدىق جوق قوي دەيمىن
الما «جوق» دەپ بۇل جولى شىنىن ايتتى. راسىندا دا، بۇل سەميادا بۇلعاڭ، جالقاۋ، شىرىگەن جۇمىرتقا اتانعان اعايىندىلاردىڭ ءبىرى سوناۋ سولتۇستىكتەن التىن شىققان شۇقىردىڭ جارتى ۇلەسىنەن وزگە تازا ءجۇز مىڭنىڭ التىن قۇمىن اكەلىپ، بايىپ كەتكەن جوق پا؟
تاعام ساتاتىن كورشى دۇكەنشى، ىلعي كەلىپ، ازىق الىپ جۇرەتىن ديەۆيد راسمۋنسەننىڭ ءبىر كۇنى پريلاۆكانىڭ شەتىنە بارىپ، تارازىعا جۇمىرتقا تارتىپ تۇرعانىن كورىپ تاڭ قالدى. راسمۋنسەننىڭ ءوزى دە ونان بەتەر قايران بولىپ تۇر ەدى، ءبىر دوجنا جۇمىرتقا قاداق جارىم تارتادى ەكەن، دەمەك مىڭ دوجنا مىڭ جارىم قاداق تارتادى ەكەن عوي! ال كيىم، ادەيال مەن ىدىستى قايتپەك، جول ازىعى تاعى بار. وسىلايشا ەسەبىنەن جاڭىلىپ، ءبارىن باسىنان قايتا ەسەپتەمەك بولىپ تۇرعاندا، كىشىرەك جۇمىرتقالاردى ولشەپ كورسە قايتەر ەدى دەگەن وي ساپ ەتە ءتۇستى.
— ءىرىسى نە، مايداسى نە، − ايتەۋىر دوجنانىڭ اتى دوجنا ەمەس پە، − دەگەن اقىلعا كەلدى دە، ءبىر دوجنا مايدالاۋ جۇمىرتقانى تارازىعا تاعى تارتىپ قاراپ ەدى، قاداق شيرەك شىقتى. كوپ ۇزاماي سان-فرانسيسكونىڭ ورامدارىندا دوجناسىنىڭ سالماعى جيىرما ۋنسيادان اسپايتىن كىلەڭ مايدا جۇمىرتقا كەرەك دەگەن ابىگەر شابارمان كوبەيگەنىنە الىپ-ساتار ساۋداگەرلەر اڭ-تاڭ بولىستى.
راسمۋسەن كىشكەنە كوتەدجىن مىڭ دوللارعا زاكىلەتكە بەرىپ، ايەلىن تۋعاندارىنا جونەلتىپ، ءوزى جۇمىستان بوساپ، سولتۇستىككە ءجۇرىپ كەتتى. شامادان شىعىپ كەتپەۋ ءۇشىن ەكىنشى كلاسستان ارزانداۋ ورىن الىپ ەدى، مۇندا جولاۋشى كوپ ەكەن، پابۋلاعا قاراعاندا تىم جايسىز بولدى. ابدەن جاداپ-جۇدەپ، كۇزگە سالىم دايياعا بارىپ جەتتى، ارتىنىپ-تارتىنىپ سوندا ءتۇستى. ايتەۋىر كوپ ۇزاماي، اسقا قاراپ، بۋىنى بەكىدى. جۇكشى-يندەيلەردىڭ ءسوزى العاش تىلدەسكەننەن جۇنسىگەن جولاۋشىنى شيراتىپ، شىنىقتىرا تۇسكەندەي بولدى. ولار جيىرما سەگىز ميلگە جۇگىن جەتكىزىپ بەرۋ ءۇشىن قاداعىنا قىرىق سەنتتەن اقى سۇراپ، اڭىرىپ قالعان راسمۋنسەن اۋزىن اشقانشا بولماي، قىرىق ۇشكە جەتكىزدى. اقىرى قىرىق بەس سەنتكە كەلىسىپ، ەڭگەزەردەي ون بەس يندەي جۇكتى قايىسپەن شاندي باستاپ ەدى، تاعى شەشتى. سكاگۋەيدەن كيگەن كويلەگى كىر، شالبارى جىرتىق ءبىر كرەز قىرىق جەتى سەنت تولەيمىن دەپ كولدەنەڭنەن كيلىگە كەتكەنى. بۇل ونىڭ اق اسۋدا اتىن زورىقتىرىپ، ەندى دوۋسونعا چيلكۋت ارقىلى اسپاققا تاۋەكەل ەتىپ تۇرعان ءساتى ەكەن.
راسمۋسەن سابىر ساقتادى، وزگە جۇكشىلەرمەن ەلۋ سەنتكە كەلىسىپ، ەكى كۇن وتكەندە ليندەرمان كولىنە بارلىق جۇگىن امان جەتكىزدى. ءبىر كادىگى قاداعىنا ەلۋ سەنت – دوجناسىنا ءبىر مىڭ دوللار دەگەن ءسوز عوي. سونىمەن، مىڭ جارىم قاداق جۇككە بار اقشاسىن ساناپ بەرىپ، قۇر الاقان قالدى دا قويدى. ول تانتالا مۇيىسىندە كوپ كىدىردى، كۇندە دوۋسونعا قاراي شۇباپ كەتىپ جاتقان ءۇر جاڭا قايىقتارعا كوزىن ساتىپ، قاڭتارىلىپ قاراپ وتىراتىن بولدى. بۇكىل قايىق جاساۋشىلار لاگەرى دە بىقپىرت تيگەندەي بولىپ جاتىر. ەرتەلى-كەش جانتالاسىپ جۇمىس ىستەپ ابىر-سابىر بولادى، سىنالاپ، قارامايلاپ، شەگەلەپ تىنىم تاپپايدى؛ سەبەبى سوناۋ سيداڭ تاۋلاردىڭ توبەسىندە جاتقان قار دا كۇن وزعان سايىن ەتەك جايىپ؛ تومەن قاراي جىلجىپ كەلەدى؛ ارا-تۇرا ىزعىرىق جەل ۇيتقىپ، سالقىن لەبىمەن بىرەسە قيىرشىق، بىرەسە جاپالاق قار، كەيدە قار ارالاس جاڭبىر دا بۇركىپ كەتەدى، كول قويناۋلارىنىڭ ىقتاسىن، تاسا جەرىنە قاتا باستاعان ءشاۋىش مۇزدار دا ساعات سايىن تۇتاسىپ، شىڭىلتىرلانا باستاۋلى. جۇمىستان قالجىراعان جۇرت كۇن سايىن تاڭەرتەڭ مۇز تۇردى ما ەكەن دەپ كول جاققا كوز تىگەدى. ويتكەنى مۇز تەگىس قاتسا، بارىنەن كۇدەر ءۇزۋ كەرەك، ءبىراق بۇلار كول ارقىلى قايىق جولى توقتاعانىمەن، ارىنى قاتتى وزەنمەن دە تومەن قاراي ءجۇزىپ كورەمىز دەپ ۇمىتتەنەتىن-دى.
وسى جاقتا ءوزى سياقتى جۇمىرتقا ساۋداسىمەن جۇرگەن ءۇش كىسى كەزدەستىرگەندە راسمۋنسەندى قىزعانىش ورتەپ، جانىن قويارعا جەر تاپپادى. راس، ولادىڭ بىرەۋى تاپالتاق كەلگەن مىرتىق نەمىس تۇك وندىرە الماي، جۇرداي بولىپ، جۇدەپ-جاداپ، اقىرى توۆارىنىڭ قالعانىن ارتىنىپ، ەلىنە كەتكەن، قالعان ەكەۋىنىڭ قايىعى بىتۋگە جاقىن، ولار ساۋدا تاڭىرىسىنە قىستىڭ كارىن تىم بولماسا ءبىر كۇنگە توقتات دەپ جالبارىنادى. ءبىراق قىستىڭ كارى قايتار ەمەس، قىسىپ-اق بارادى. قارلى داۋىل چيلكۋتتى دە سيپاپ كەتكەن، ءۇسىپ ولگەن كىسىلەر دە بار، راسمۋنسەننىڭ ءوزى دە باشپايلارىن قالاي ءۇسىتىپ العانىن بىلمەي قالدى. بىردە قايراڭعا تابانى تاقىر ەتىپ، جاعادان جاڭا عانا جىلجىپ بارا جاتقان قايققا ىلەسۋگە ءساتى كەلىپ ەدى، ءبىراق قولما-قول، تولەيتىن ەكى ءجۇز دوللار اقشاسى بولماي، سىتىلىپ قالا بەرگەن.
— مەن ويلاعان، ءسىز از-ماز توقتايسىز، − دەدى ءوزىنىڭ التىن كوزى تاۋسىلمايتىن كلوندايكى تاپ وسى ارادا ەكەنىن تۇسىنۋگە اقىلى جەتكەن ءبىر قايىقشى شۆەد، − مۇلدە از-ماز توقتايسىز، مەن سىزگە وتە جاقسى قايىق جاسايمىن راس ءسوز.
وسى ءسوزدى مالدانىپ، راسمۋنسەن كراتەر كولىنە بارىپ ەدى، سول ارادا ەكى گازەت ءتىلشىسى تاپ بولا كەتكەن وزدەرى بار نارسەسىن تاس ءۇي مەن باقىتتى لاگەردىڭ اراسىنداعى اسۋدىڭ ونەبويىنا ءار جەرگە تاستاپ كەتكەن بىرەۋلەر ەكەن.
— ءيا، دەدى راسمۋنسەن ماڭعازدانىپ. – مەن مىڭ دوجنا جۇمىرتقا تەڭدەگەن توعاناعىمدى ليندەرمان كولىنە جەتكىزىپ ۇلگەردىم، كوپ ۇزاماي قايعىم دا ءازىر بولماق. مەنىڭشە بۇل زور باقىت قوي دەيمىن. ءوزىڭىز بىلەرسىز دەر، قايىق تابۋ ءقازىر وڭاي ەمەس، اقشاعا دا تابىلمايدى.
تىلشىلەر ايعايلاسىپ، توبەلەسە جازداپ، راسمۋنسەنگتى ، سەرىك بولۋعا تالاستى، دوللارلىق قاعاز اقشالارىڭ دا، التىن تەڭگەلەرىن دە تىقپالاپ جاتىر. ءبىراق راسمۋنسەن ماڭىنا جۋىتپادى اقىراندا اكە-كوكە، دەپ جالىنىپ قويماعاسىن كىسى باسى ءۇش ءجۇز دوللاردان اقى الىپ بىرگە جۇرۋگە امالسىز كونگەنسىدى. اقشاسىن ولار قولما-قول تولەدى. ەكەۋى مىڭ دوجنا جۇمىرتقا اپارا جاتقان قايرىمدى ساماريت تۋرالى گازەتتەرىنە شۇبىرتىپ حابار جازىپ جاتقاندا، سول قايرىمدى ءساماريتتىڭ ءوزى ليندەرمان كولىندەگى شۆەدكە جونەلگەن-دى.
— ءاي، ابزالىم! بەرى اكەل قايىعىڭدى، − دەدى ول تىلشىلەردەن العان التىن اقشاسىن شىلدىرلاتىپ، دايىن تۇرعان قايىقتارعا تەلىمسي قاراپ.
شۆەد سابىرلى پىشىنمەن سالقىن قاراپ، باسىن شايقادى.
— قانشاعا كەلىسىپ ەدىڭ؟ ءۇش جۇزگە دەيمىسىڭ؟ جارايدى، مىنە، ءما ساعان ءتورت ءجۇز.
اقشاسىن تىقپالاپ ەدى، شۆەد شەگىنە ءتۇستى.
— مەن ويلايمىن – جوق. مەن اناعان ۋادە بەردىم: قايىق ءازىر، الۋعا بولادى دەدىم. ءسىز از-ماز توقتايسىز...
— مىنە التى ءجۇز. الساڭ دا، الماساڭ دا ءوزىڭ ءبىل. اقتىق ايتارىم وسى. قاتەلەسىپپىن دەرسىڭ كوپ بولسا انالارىڭا.
شۆەد قوبالجيىن دەدى، اقىرىندا.
— مەن ويلايمىن، ءيا، − دەدى. سول-اق مۇڭ ەكەن راسمۋنسەن ونى قايتىپ ءبىر-اق رەت كوردى، اۋزىنا دۇرىس ءسوز تۇسپەي، تۇسكەن سوزگە ءتىلى كەلمەي، قالايشا قاتەلەسكەنىن بىرەۋلەرگە وزىنشە تۇسىندىرگەن بولىپ تۇر ەكەن.
باياعى مىقىر نەمىس كوگىلدىر كولدىڭ تۇسىندا تاۋدىڭ ءبىر تىكەلەۋ ىلديىمەن كەلە جاتىپ، ءسۇرىنىپ كەتىپ، اياعىن سىندىرادى. سونان كەيىن ول قالعان توۆارىن دوجناسىنا ءبىر دوللاردان ءتۇپ كوتەرە ساتادى دا، اقشاسىنا بىرنەشە جۇكشى-يندەي جالداپ، ءوزى الما-كەزەك سولاردىڭ يىعىنا ءمىنىپ، دايياعا ارەڭ جەتەدى. ءبىراق تاڭەرتەڭ راسمۋنسەن ەكى جولداسىمەن قيىعىنا وتىرىپ، جاعالاۋدان جىلجي بەرگەندە، قالعان ەكى باقاسى دا ىلە قوزعالعان.
— سىزدىكى قانشا؟ – دەدى ايعايلاپ، سونىڭ ءبىرى، جاڭا انگليادان كەلگەن سيديعان ارىق يانكي.
— مىڭ دوجنا! – دەدى ماساتتانىپ، راسمۋنسەن.
— وھو، مەنىكى سەگىز ءجۇز. مەن سەنەن ءقازىر وزامىن، باستەسەسىڭ بە؟
تىلشىلەر قارىزعا اقشا بەرەيىك دەسە دە، راسمۋنسەن باستەسپەدى. يانكي ءۇشىنشى قايىقشىمەن جارىسپاق بولدى. ول سۋدى دا، قۇرلىقتى دا كەزگەن، ءوزى ەڭگەزەردەي، تولقىننان تۋعان تەنتەك ەكەن، − كەرەك بولسا – كورەسىڭدى كورەستەرمىن – دەدى دە قويدى. اقىرى كورسەتتى دە. ول وسىلاي شىققاسىن، بولىقتان ۇلكەن جەلكەن تۇرعىزىپ، الدى دا، قايعىنىڭ تۇمسىعى وقتا-تەكتە سۋعا سۇزە سۇڭگىپ، زىمىراي جونەلدى. ليندەرمان كولىنەن ول الدىنا جان سالماي ءوتتى. ءبىراق جۇگى تىم اۋىر بولسا كەرەك – كولدەن ءارى اعىن سۋعا شىعاردى قايىعىن سۇيرەپ جۇرگىسى كەلمەي، كولدىڭ شوڭعال تاستارى كوپ، ارقىراعان اعىسىمەن ءجۇزىپ وتەم دەپ جۇرگەندە قايىرلاپ قالدى. راسمۋنسەن دە، قاسىنا ەكى جولاۋشى ەرتكەن يانكي دە اۋەلى جۇكتەرىن جاياۋ تاسىپ، بوساعان قايىقتارىن قاتەرلى جەردەن امالداپ تاعى وتكىزىپ الىپ، ءارى قاراي اعىستىڭ اعىنىمەن بۇلتالاقتاپ ءجۇرىپ، بەننەت كولىنىڭ ايدىنىنا شىعىپ الدى.
بەننەت – ۇزىندىعى جيىرما بەس ميل كول، تاۋ اراسىنداعى شۇبالاڭقى تەرەڭ شاتقال، جەل-داۋىلدىڭ ويناق سالعان جەرى. راسمۋنسەن كولدىڭ جوعارعى جاعىنداعى قۇم قايىرا تۇنەدى. بۇل ارادا اركتيكا قىسىمەن ارپالىسىپ، سولتۇستىككە بەت تۇزەگەن ادام، قايىق ىعى-جىعى ەكەن. تاڭ اتا وڭتۇستىكتەن جەل دە ىسقىرا سوقتى، باسىن قار كومگەن قۇزدار مەن قاپتالىن مۇز قۇرساعان شاتقالداردى ارالاپ، ابدەن سۋىنعان جىلى جاقتىڭ جەلى تەرىسكەيدىڭ ۇسكىرىگىنەن ءبىر كەم ەمەس. ءبىراق كۇن اشىق. يانكي بارلىق جەلكەنىن جايىپ، قۇم قايىردان اينالىپ ءوتىپ بارادى. قايىقتار بىرىنەن سوڭ ءبىرى جاعالاۋدان ايدىنعا قاراي قاپتاپ شىعا باستاعان. تىلشىلەر دە جۇمىسقا ايانباي كىرىسۋلى.
— ءبىز بۇعىبەلدىڭ تۇسىندا يانكيگە قۋىپ جەتەمىز، − دەدى ولار راسمۋنسەنگە جەلكەندى تۇرعىزىپ بولعانسىن. بۇل كەزدە «المانىڭ» ءبۇيىرىن مۇزداي سۋ ساۋ شارپىپ وتكەن ەدى.
راسمۋنسەننىڭ سۋ دەسە بۇرىن زارەسى قالمايتۇعىن. بۇل جولى بۇرعى ەسكەكتى قۇشىرلانا قىسىپ ۇستاپ، قالشيىپتى دا قالىپتى. قايىقتا تىلشىلەردىڭ نارسەلەردىڭ استىندا بۇركەۋلى جاتقان مىڭ دوجناسىن كورىپ وتىر، كىشكەنە كوتدجى مەن ءبىر مىڭ دوللاردىڭ زاقىلەت قاعازى دا ەلەستەپ، كوز الدىنان كەتپەيدى.
كۇن كەرەمەت سۋىق. ارا-تۇرا راسمۋنسەن ۇستاپ وتىرعان بۇرعى ەسكەگىن الىپ، ورنىنا ەكىنشىسىن وتكىزەدى، سەرىكتەرى بوس ەسكەكتىڭ قاتقان مۇزىن قاعىپ ارشيدى. شاشىراعان سۋ اۋەدە قاتىپ مۇز بولدى، ىلەزدە تومەنگى قيسىق رەياعا زەر شاشاقتاي توگىلگەن سۇمەلەك قاتا قالدى. «الما» تاۋداي تولقىنداردىڭ اراسىندا بۇلتالاقتاپ، سىتىرلايدى-سىقىرلايدى. تىلشىلەر قايىقتان سۋ توگۋدىڭ ورنىنا ويىپ مۇز تاستاپ وتىر. شەگىنۋگە شاما جوق قىسپەن ارپالىسقان كوپ قايىق لەك-لەك بوپ، بار پارمەنىمەن جاندارمەن ىلگەرى، ۇمتىلىپ بارادى.
— ءب-بىز جان ساۋعالاۋعا دا ت-توقتاي المايمىز! — دەدى تىلشىلەردىڭ ءبىرى قورىققاننان ەمەس، سۋىقتان دip-دip ەتىپ.
— دۇرىس! سۋدىڭ ورتاسىمەن جۇزەلىك، شال! — دەدى ەكىنشىسى.
راسمۋنسەن الدەنەگە ىرجيا كۇلدى. ايازدا اق قىراۋلانعان جاعالاۋلار كوزگە كوبىك سياقتى بولىپ كورىنەدى. جاعانىڭ تەنتەك تولقىنىنان اۋلاق بولۋ ءۇشىن كولدىڭ ورتاسىمەن جۇزبەي بولمايدى، باسقا لاج جوق. جەلكەندى تۇسىرسە — ەنتەلەگەن تولقىن قايىقتى كومىپ كەتەدى. اندا-ساندا بۇلار تاس اراسىندا تىربانعان كەمەسىماقتاردى، الدە ءبىر قايىقتىڭ شوڭعال تاسقا سوعىلعانىن كورىپ قالادى. ارتتارىندا كەلە جاتقان ۇستىندە ەكى كىسى بار كىشكەنە شليۋپكا اۋناپ ءتۇستى.
— اب-اباي بول، شال! — دەدى ايعايلاپ باعاناعى قالشىلداعان ءتىلشى.
راسمۋنسەن تاعى ءبىر ىرجيىپ، سىرەسىپ قالعان قولدارىمەن بۇرعىسىن سىعىمداي ءتۇستى. تولقىن «المانىڭ» تىكشە كورماسىنا جيىرما رەت ەنتەلەي ءتونىپ، جەلدەن بۇرىپ جىبەرگەن كەزدە جەلكەن شايقالدى، ءبىراق ىشقىنا قيمىلداعان راسمۋنسەن ءاردايىم قايتا تۇزەپ وتىردى. كۇلكىسى ەندى ونىڭ بەتىنە ءبىرجولا قاتىپ قالعان سىقىلدى، سەكەم العان تىلشىلەر دە سەزىكتەنەيىن دەدى ونان.
جاعالاۋدان ءجۇز يارد جەردە شوقيىپ تۇرعان جالعىز جارتاستىڭ جانىنان وتە بەرگەندە ونىڭ تولقىن سوققان توبەسىنەن الدەكىمنىڭ جان ۇشىرعان اششى ايعايى دابىلدىڭ دۇرىلىنەن اسىپ، شاڭق ەتتى. ءبىراق كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بولعان جوق «الما» زىرقىراپ قاسىنان وتە شىقتى، جارتاس اق كوبىگى اسپانعا شاپشىعان كوپ تولقىننىڭ ورتاسىندا قاراۋىتىپ قالا بەردى.
— يانكيدىڭ ساۋداسى ءبىتتى! تەڭىزشى قايدا؟ —دەدى جولاۋشىلاردىڭ، ءبىرى.
راسمۋنسەن تۋ سىرتىنا بۇرىلىپ، قارا جەلكەندى الا كوزىمەن اينالا بارلادى. ءبىر ساعات بۇرىن سول جەلكەن جەل جاقتاعى بۇلىڭعىردان قىلت ەتىپ كورىنگەن ەدى، سونان بەرى ارا-تۇرا كوز سالىپ قويادى، ءسىرا اۋماعى ۇلكەيىپ، جاقىنداي تۇسكەن ءتارىزدى. تەڭىزشى قايىعىنىڭ تەسىلگەن جەرىن بىتەپ الىپ، ەندى زايا كەتكەن ۋاقىتىنىڭ ەسەسىن قايتارماققا اسىعىپ كەلەدى-اۋ ءسىرا.
— كوردىڭدەر مە، جاقىنداپ كەلەدى!
ەكى جولاۋشى مۇز ويۋىن قويىپ، قارا جەلكەنگە قادالا قاpaپ تۇر. بەننەت كولىنىڭ جيىرما ءميلى كەيىن قالعان دۇلەي داۋىلدىڭ دۇلەگەي تولقىندارمەن دوپشا وينايتىن جەرى وسى ارالار. تەڭىزشى داۋىل پەرىسىندەي بىرەسە شىڭىراۋعا سۇڭگىپ، بىرەسە اسقاقتاپ اسپانعا سەكىرىپ، قاستارىنان وتە شىقتى. ۇلكەن قايىقتى جەلكەن تولقىننىڭ بيىك شوقتىعىنان جۇلىپ الىپ، ەكى تولقىننىڭ ارالىعىنداعى شىڭىراۋعا لاقتىرىپ تۇرعانداي كورىنەدى.
— تولقىنعا جەتكىزەر ەمەس.
— انە، قا-قاراڭدار، ءق-قازىر سۋعا سۇڭگيدى.
ايتىپ ۇلگىرگەنشە بولماي ءزاۋلىم تولقىن قارا جەلكەندى كومىپ تە كەتتى. ۇستىنەن تاعى ەكى تولقىن ويناقتاپ ءوتتى، ءبىراق قايىق كورىنبەدى. قاسىنان «الما» دا ءوتتى. الدەن ۋاقىتتا سۋ بەتىنە اعاراڭداپ ەسكەكتىڭ سىنىعى، جاشىكتىڭ تاقتايلارى شىعا كەلدى. سۋدان سورايىپ ادامنىڭ، قولى ءبىر كورىنىپ جوق بولدى، «المادان» جيىرما يارد جەردە شاشى دۋدار-دۋدار بولىپ ءبىر ادامنىڭ باسى قاراڭ ەتتى.
بۇلاردىڭ ءبارى از ۋاقىت ۇندەمەي تۇردى. كولدىڭ ارعى بەتى كورىنگەندە تۋلاعان تولقىن تاعى سوقتى، قايىققا ساۋ-ساۋ ەتىپ سۋ تولدى، تىلشىلەر ەندى جانتالاسىپ، سۋ توگىپ جاتىر. ءبىراق سۋ بوي بەرەر ەمەس. اقىرى راسمۋنسەنمەن اقىلداسىپ، ولار جۇككە قول سالدى. ۇن، بەكون، بۇرشاق، اديال، كەروسينكا، ارقان — نە كەرەك، قولعا ىلىككەن زاتتىڭ ءبارى سۋعا كەتتى. قايىق سونى سەزە قويعانداي قايقاڭ ەتىپ، بۇرىنعىشا سۋ كوسپەي، جەڭىلگە كوپ باستادى.
— ءجا، جەتەر! – دەدى جەكىرىپ راسمۋنسەن انالاردىڭ قولى جۇمىرتقا سالعان ۇستىڭگى جاشىككە تيگەندە.
— تاپقان ەكەنسىڭ! قۇرسىن ءبارى دە! – دەپ كىجىندى الگى قالشىلداعان ءتىلشى. شىنىندا دا بۇلار قويىن داپتەرىنەن، فوتواپاراتتارى مەن پلساتينكاسىنان وزگەنىڭ ءبارىن سۋعا لاقتىرعان جوق پا. ءتىلشى ەڭكەيىپ، جۇمىرتقا تولعان جاشىكتى ارقاننىڭ استىنان قوپارىپ شىعارا باستادى.
— توقتات، توقتات دەيمىن مەن ساعان! وسىلايشا ءۇش ساعاتتاي بەتىمەن ىعىپ، ابدەن توڭىپ،
راسمۋنسەن بۇرعىنى شىنتاعىمەن تىرەي، تاپانشاسىن اپىل-قۇپىل الا سالا وقتالدى. ءتىلشى جالما-جان ازىناعا سەكىرىپ شىعىپ، قالتالاقتاپ تۇردى، كەكتى ىزا مەن اشۋدان ءتۇسى بۇزىلىپ كەتىپتى.
و، جاساعان قۇداي! - دەپ ەكىنشى ءتىلشى قايىقتىڭ تۇبىنە ەتپەتىنەن وكىرە قۇلادى. قاپاس-قۇپاستا راسمۋنسەننىڭ ەسىنەن شىعىپ كەتكەن «المانى» ءيىرىم ءۇيىرىپ الا جونەلدى. داۋىلدىڭ ەكپىنى جەلكەندى قالبالاڭداتىپ جۇلقا تارتقاندا ومىرىلىپ كەتكەن رەيا پارمەنىمەن ءبىرىنشى ءتىلشىنىڭ بەلىنەن ءتيىپ، سۋعا مۇرتتاي ۇشىردى. دىڭگەك پەن جەلكەن دە قوپارىلا قۇلادى. باسقارۋعا كەلمەي، قالعان قايىققا تولقىن شاپشىپ، ىشىنە سۋ تولدى، راسمۋنسەن ەندى جالما-جان سۋ توگۋگە كىرىستى.
سونىمەن جارتى. ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى، بۇلاردىڭ، قاسىنان ۇلكەندى-كىشىلى قايىقتار ءوتىپ جاتىر، ءبىراق ۇرەيى ۇشقان جاندار كىدىرە السىن با. اقىرىندا ون توننالىق ءبىر بارك ولەرمەندەپ ءجۇرىپ، جەل جاقتاعى جەلكەندەرىن ءتۇسىردى دە ارەڭ دەپ بۇرىلىپ، «الماعا»قاراي ويىستى.
— شەگىن! شەگىن! - دەدى باجىلداپ راسمۋنسەن.
ءبىراق سول ساتتە قايىقتىڭ الاسا بەلدەۋى اۋىر باركتىڭ بۇيىرىنە شاقىر-شۇقىر ءتيىپ تە قالىپ ەدى. ءتىرى قالعان ءتىلشى بيىك بورتقا تىرمىسىپ شىعا باستادى. «المانىڭ» تۇمسىق جاعىندا، مىڭ دوجنا جۇمىرتقاسىنىڭ ۇستىندە مىسىقشا شوقيىپ راسمۋنسەن وتىر. ول جانى كەتىپ جۋىسپاي قالعان ەكى ۇشىن جالعاماق بولادى.
— ءمىن! — دەدى باركتان داۋىستاپ جيرەن ساماي ساقالى بار بىرەۋ.
— مىڭ دوجنا جۇمىرتقا بار،—دەدى بۇل وعان ايقايلاپ. تىركەپ الىڭدار مەنى! اقىسىن تولەرمىن!
— ءمىن ءوزىڭ،— دەدى باركتاعىنىڭ ءبارى شۋلاپ.
سول كەزدە باركتىڭ ءدال ۇستىنە تونگەن تاۋداي اقباس ولقىپ دۇرسە قۇلاعاندا باركتان اسىپ ءوتىپ «المانى» كەمە شارپىدى، قايىق بەلدەۋىنەن سۋعا تولدى. جۇرت قولدارىن ەربەڭدەتىپ، راسمۋنسەندى جەر-جەبىرىنە جەتە بالاعاتتاپ، قايتادان جەلكەندەرىن كوتەرىپ جاتىر. راسمۋنسەن دە ولارعا ەسەسىن جىبەرگەن جوق، ول ەندى قايىققا تولعان سۋدى تاعى توگە باستادى. بايلاۋى ءالى كۇنگە ۇزىلمەي، سۋ استىنا سالداۋىر ورنىنا ورالعى بولىپ جۇرگەن دىڭگەك پەن جەلكەن تولقىنعا دا، داۋىلعا دا ىرىق بەرمەدى.
وسىلايشا ءۇش ساعاتتاي بەتىمەن ىعىپ، ابدەن توڭىپ، ءالى ءبىتىپ، جىندى كىسىشە وز-وزىنەن سويلەنىپ، سوندا دا قادىقتىڭ سۋىن توگۋىن قويماي جانتالاسىپ كەلە جاتقان راسمۋنسەن بۇعى بەلدىڭ تۇسىندا مۇز قۇرساعان جاعالاۋعا قايىعىمەن كەلىپ تىرەلدى. ۇكىمەت شابارمانى مەن جول باستاۋشى-مەتيس ەكەۋلەپ ونى سوقپا تولقىننان اۋلاق ىققا اپارىپ، جاعاعا جۇگىن ءتۇسىرىستى، المانى سۋدان سۇيرەپ شىعارىستى. بۇلار بالىقشىنىڭ قايىعىمەن دوۋسوننان كەلە جاتىپ، وسى ارادا جاۋىننىڭ تولاستاۋىن كۇتىپ جاتىر ەكەن. راسمۋنسەندى شاتىرىنا اپارىپ قوندىردى. ەرتەڭىنە جولاۋشىلار ءجۇرىپ كەتتى دە، راسمۋنسەن مىڭ دوجناسىمەن سول ارادا قالدى. كوپ ۇزاماي بىرەۋ مىڭ دوجنا جۇمىرتقا اكەلە جاتىر دەگەن لاقاپ بۇكىل وڭىرگە تارادى. مۇز قاتپاي تۇرىپ قىستاعىنا جەتىپ ۇلگەرگەن التىن ىزدەۋشىلەر دە كەلە جاتقانى راس دەپتى. قىرقىنشى ميل مەن سەركلدىڭ بايىرعى تۇرعىندارى، قارنىن كەبەك تەسكەن تەمىر ازۋ موسقالدارى كەلە جاتقان كىسىنىڭ اتىن ەستىسە-اق تاۋىقتىڭ شوجەسى مەن جاسىل وۆوشش كىرگەندەي تامساناتىن بولدى. داييا مەن سكاگۋەي وتكەن-كەتكەن جولاۋشىلاردىڭ بارىنەن سۇراستىرىپ، انىعىن ءبىلىپ وتىردى، دوۋسون جۇمىرتقانىڭ، ءتاتتى قۇيماعى دەسە اۋزىنىڭ سۋى قۇرىعان التىن دوۋسون – وسى ءبىر حابارعا قۇلاعىن تىگىپ ابىرجىپ الاڭ بولدى.
راسمۋنسەن مۇنىڭ ءبىرىن بىلمەيتىن. اپاتقا ۇشىراعان كۇننىڭ ەرتەڭىنە ول «المانى» جوندەپ الىپ، تاعى ءجۇردى. شىعىستان، تاگيش كولى جاعىنان قاسقايىپ، قاس ماڭدايدان ۇرعان وتكىر جەلگە قاراماي، قۇشىرلانىپ ەسسە دە قايىعى كەرى ىعا بەردى، ءارى مۇز قاتقان ەسكەكتى دە مەزگىل-مەزگىل ارشىپ وتىرۋ كەرەك. ۋيندي-ارمنىڭ تۇسىندا «المانى» تولقىن سوعىپ، جاعاعا شىعارىپ تاستادى. تاگيشتە تولقىن ءۇش رەت جيەككە قۋىپ تىقتى، ال مارش كولىنە كەلگەندە مۇز دا توقتادى. وسى ارادا «المانى» مۇز قىسىپ قيراتتى، ءبىراق جۇگى امان ەكەن. ونى مۇز ۇستىمەن سىرعاناتىپ جاياۋ سۇيرەپ، ەكى ميلدەي جەردە جاعالاۋعا جەتكىزدى دە جاسىرىن كومبە جاساپ، جۇگىن اراعا جايلاستىردى. كومبەنىڭ ورنىن كوپ جىلدان كەيىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار كورەمىن دەۋشىلەرگە ادەيى اپارىپ كورسەتەتىن بولىپتى.
دوۋسونعا دەيىن ءالى بەس ءجۇز ميل بار، جەتكەنشە تايعاق، سۋ جولى توقتاعان. ءبىراق وز-وزىنەن بەدىرەيىپ، تەلەپ كەتكەن راسمۋنسەن جاياۋ كەرى تارتتى. ءبىر اديال، ءبىر بالتا، ءبىر ۋىس قانا بۇرشاعى بار ادامنىڭ جول ازابىنا قالاي توزگەنىن جاي كىسى بىلە بەرمەيدى. تەك اركتيكانى شارلاعان ادام عانا تۇسىنەر. چيلكۋتتە داۋىل-بورانعا ۇشىراپ، قوي پوسەلكەسىندە ءبىر دارىگەر ونىڭ ءۇسىپ ەكى باشپايىن قيىپ تاستاعانى انىق. ول بۇعان دا مويىماعان؛ اقىرى ءبىر كۇنى «پاۆون» كەمەسىنە ىدىس جۋۋعا جالدانىپ، پيۋدجەت بۇعازىنا جەتىپ الدى، ونان ءارى سان فرانسيسكوعا دەيىن ءبىر پاسساجير كەمەسىنىڭ وتىن كوسەدى.
ابدەن تومىرىلىپ، جۇنجىگەن راسمۋنسەن اقىرى ءبىر كۇنى بانكىنىڭ كونتورىنا كەلىپ كىردى-اۋ، جالتىراعان پاركەتتىڭ ۇستىمەن سۇيرەتىلىپ بارىپ: — زاقىلەتكە تاعى دا اقشا بەرەمىسىڭ،— دەدى. سەلدىر ساقالىنىڭ استىنا جاق ەتىنىڭ سۋالعانى بايقالادى؛ سىزدانا قاراعان سۇم كوزدەرى شۇڭىرەيىپ ىشىنە كىرىپ كەتكەن؛ اۋىر جۇمىس ىستەپ سۋىق قارىعان قولدارى كۇستەنىپتى؛ كومىر توزاڭى مەن كىر تۇرعان تىرناعىنىڭ كوبەسى قاپ-قارا. ول جۇمىرتقا تۋرالى، مۇز تاۋلار جايىندا، جەل مەن اعىن سۋ جايلى تۇسىنىكسىز بىردەمەلەردى مىڭگىرلەپ ايتا بەردى. ءبىر مىڭنان ارتىق اقشا بەرە المايمىز دەگەندە سوزىنەن جاڭىلىپ، ساندىراقتاي باستادى؛ ايتەۋىر يت تۋرالى، ءيتتىڭ ازىعى تۋرالى، موكاسين، شاڭعى، قارلى سوقپاقتار جايىندا ايتىپ تۇرعانىن اڭعارۋعا بولار ەدى. اقىرى بۇلار مىڭ جارىمعا كەلىستى، كوتتەدجىنە تيەسىلى اقشادان بۇل اناعۇرلىم ارتىق، ايتسە دە راسمۋنسەن ارەڭ دەپ قولىن قويىپ، بولمەدەن شىعىپ كەتكەندە، زارەسى ۇشقان جۇرت «ۋھ» دەپ دەمىن ءبىر الدى.
ءۇش جۇمادان كەيىن ءارقايسىسىنا بەس يت جەككەن ءۇش شانا چيلكۋت اسۋىنان ءوتتى. يت-كولىكتىڭ بىرەۋىن راسمۋنسەننىڭ ءوزى، قالعان ەكەۋىن ەكى يندەي ايداپ بارادى. جول - جونەكەي بۇلار مارش كولىنىڭ جاعاسىنا كومىپ كەتكەن باياعى جۇمىرتقانى يتشاناعا تيەپ الدى. الدارىندا ءىز سوقپاق جوق ەكەن. راسمۋنسەن مۇزبەن ءجۇردى. ونىڭ وزىنە تىڭنان ءىز سالۋعا، وزەنگە تۇرعان سەڭ-مۇزتاۋلاردىڭ اراسىنان جول تابۋعا تۋرا كەلدى. يتتەرىن تىنىقتىرۋعا توقتاعان سايىن ول ارت جاعىنان تازا اۋەدە شۇباتىلعان جىڭىشكە تۇتىندەر كورەدى، ارتتاعى جولاۋشىلاردىڭ ەشقايسىسى العا تۇسۋگە نەگە ۇمتىلمايدى دەپ تاڭىرقاپ تا قالدى. بۇل جاققا جاڭادا كەلگەن كىسى عوي، بايىبىنا بارا المادى. يندەيلەرى ءمانىسىن ايتىپ-اق ەدى، ۇقپادى. يندەي ەكەش يندەيلەر دە جول ازابىن اۋىرسىندى. كۇن سايىن تاڭەرتەڭ، جۇرگىلەرى كەلمەي تارتىنىپ تا قارايدى راسمۋنسەن تاپانشاسىن الا ۇمتىلىپ، ىرىق بەرمەيدى.
اق بوز اتتىڭ تۇسىنداعى شوڭعالدا مۇز ويىلىپ كەتىپ سۋعا دا باتقان، بۇرىن ۇسىگەن اياعى سۋىققا توزبەي اياعى ۇسىگەن. سوندا يندەيلەر ەندى جىعىلاتىن شىعارسىڭ دەپ ەدى، جوق، ول اديالىنىڭ بىرەۋىن جىرتىپ، اياعىنا كونەكتەي ۇلكەن موكاسين جاساپ كيىپ، العى شانانىڭ سوڭىنا ءتۇسىپ ءجۇردى دە وتىردى. بۇل ازاپتىڭ اۋىرى. يندەيلەر ارا-تۇرا كوزىن الا بەرىپ، ماڭدايىن ءتۇرتىپ،باسىن شايقاپ، ىمداسىپ قويادى، ونىڭ ەرەن كۇشىن ولار ەلەمەي دە جۇرگەن جوق. ءبىر كۇنى تۇندە يندەيلەر قاشقان دا. تەك زۋ-زۋ ەتىپ اينالاسىنداعى قاردى بۇرقىلداتقان وقتان قايمىعىپ، باعىنعانسىپ قايتا ورالعان. سونان كەيىن راسمۋنسەندى ولتىرمەك بولدى ولار. ءوزى مىسىق ءتارىزدى ۇيقىسى سەرگەك جان ەكەن، نە كۇندىز، نە تۇندە مۇنىڭ دا ورايى كەلمەي-اق قويعان. بۇلار سوناۋ شۇباتىلعان كوپ ءتۇتىننىڭ سىرىن تالاي وعان ايتىپ تۇسىندىرە المادى، قايتa ايتقان سايىن سەزىكتەنە بەردى. يندەيلەر قاباعىن شىتىپ، نە جۇمىسقا يلىكپەي بارا جاتسا، راسمۋنسەن وقتاۋلى تۇرعان تاپانشاسىن كورسەتىپ، مەسەلىن قايىرىپ تاستايدى.
ونىڭ كۇنى وسىلايشا ءوتىپ كەلەدى، كىسىلەرى باعىنباي، يتتەرى قالجىراپ، اۋىر جولدىق تاقسىرەتى تيتىعىنا ابدەن جەتتى. ول ءوزىن ايدالاعا جالعىز تاستاپ، قاشىپ كەتكەلى جۇرگەن كىسىلەرىنە دە، جۇمىرتقاعا تالاي-تالاي تاپ بەرگەن يتتەرىنە دە، مۇزعا دا، ايازعا دا، ءالى كۇنگە جازىلماي جانىن قيناعان اياعىنىڭ جاراسىنا دا جەڭدىرمەيمىن دەپ ارپالىستى. جاراسى بىتە باستاسا-اق ايازعا شىداماي تەرىسى شىتىناپ، تاعى ىسەدى، اقىرى ۋشىعىپ ول ۇلكەن جاراعا اينالعان، تەسىلگەن، تەسىگىنە جۇدىرىق سىيعانداي. تاڭەرتەڭ ورنىنان تۇرعاندا اۋرۋ اياعىنا سالماعى تۇسسە بولعانى — باسى زەڭىپ، تالىپ كەتە جازدايدى؛ كۇندىز اۋىرمايدى، تۇندە عانا جامباسى جەرگە ءتيىپ، كوزى ۇيقىعا كەتەردە قان قاقسايدى. ءومىرىنىڭ تەڭ جارتىسى كەڭسە قىزمەتىندە وتكەن بۇرىنعى ەسەپشى قارا جۇمىسقا دەگەندە يندەيلەردەن ارتىق. ءتىپتى، ءيتى دە وزىنەن بۇرىن بولدىرادى. قانشاما ەڭبەكتەنىپ، قانشا ازاپ شەككەنىن ءوزى، ءسىرا، سەزە مە ەكەن؟ ول ءبىر عانا يدەيانىڭ ادامى عوي، ويىنا كەلگەن سول يدەيانىڭ مۇقىم ق ۇلى بولدى دا قالادى. قيالىندا قالقىپ دوۋسون جۇرسە، كوكەيىندە — مىڭ دوجنا جۇمىرتقاسى جاتادى، «ءوزى» سولاردى ءبىر ارناعا سالسام، ارمانىما جەتسەم دەپ ەكەۋىنىڭ ورتاسىندا شورە-شورە بوپ شارق ۇرىپ ءجۇر. ارمانى بەس مىڭ دوللار، ول—ءبىر يدەيانىق ۇشىعى، ونان ءارى تاعى ءبىر يدەيا باستالاشاق. وزگە تىرشىلىگىندە راسمۋنسەن جابايى اۆتومات ءتارىزدى. دۇنيەدە مۇنان وزگە ءومىر بار دەپ بىلمەيدى، اينالاسىنا قۇددى ءبىر بۇلدىراعان كومەسكى اينەك ارقىلى كوز سالعانداي كوڭىلى سەلقوس ءبىر جان. ونىڭ قولى دا، اقىل-ەسى دە قۇلاعىن بۇراعان ماشينا سەكىلدى ءوزىنىڭ رەتتى قالپىمەن ءجۇرىپ تۇرادى. كوزىنەن قاعاس قىلمايتىن قاتىگەز كەسكىنىنەن يندەيلەر دە سەسكەنەدى، ولار وزدەرىن وسىنشاما قۇل ەتىپ، ەسىل ەڭبەگىن زايا كەتىرگەن ودانى مىنەز وسىناۋ اق ءناسىلدى ادامعا تاڭ-تاماشا.
لە-بارج كولىنە جەتكەندە اياز تاعى دا قاتايدى، اسپان الەمىنىڭ الپىس گرادۋستان استام سۇراپىل سۋىعى جەر تۇندىگىنە تۇيىلە ءتۇستى. تىنىسىم از دا بولسا اشىلار ما ەكەن دەپ، اۋزىمەن دەم الىپ كەلە جاتقان راسمۋنسەن وكپەسىن سۋىققا شالدىرىپ الدى دا، ەندى جول بويى جوتەلۋمەن كەلەدى، تىقىلداعان قۇرعاق جوتەل وكپەسىن ءتۇتىن شالسا دا، اۋىر جۇمىس ىستەسە دە بۋىندىرىپ قىسا باستايدى. بۇلارعا جولدا وتىز ميل دەگەن وزەننىڭ بويىندا ۇلكەن-ۇلكەن ويدىم-ويدىم جىلىم تاپ بولدى، ءار جىلىمنىڭ بەتىنە اتتاعان سايىن اجالداي توسقان مۇز كوپىر، ونىڭ اينالا جيەگى جاڭا قاتقان قابىرشىق مۇز. جۇقا مۇزعا سەنىم جوق، يندەيلەر وتۋگە باتا الماي كىبىرتىكتەپ قالىپ ەدى، راسمۋنسەن تاپانشاسىن وقتالىپ، اي-جايىنا قاراتقان جوق، ءوزى دە ولى-تىرىلىگىنە قاراماي، باسا-كوكتەپ جۇرە بەردى. ۇستىندە بۇركەنىش قار جاتقانىمەن الگى كوپىر ءتارىزدى مۇز ارقىلى امالداپ وتۋگە بولاتىن ەدى. مۇز ويلا قالسا، قارماۋعا كەرەك بولار قولدارىنا ساقتىق ءۇشىن ءبىر-بىر ۇزىن قۇرىق ۇستاپ، بۇلار ارعى بەتكە شاڭعىمەن اۋەلى وزدەرى ءوتىپ الدى دا ىزىنشە يتتەرىن شاقىردى. يندەيلەردىڭ ءبىرى بەتىن قار سىلاپ كەتكەن كەۋەك وسىنداي ءبىر قاتەرلى جەرگە دۋشار بولىپ قازا تاپتى. ول قايماققا شانشىلا تۇسكەن پىشاقتاي كەنەت تىكەسىنەن كۇمپ ەتتى دە ءسۇمپ كەتتى، اعىن سۋ ونى جۇلقا تارتىپ، مۇز استىنا سۇيرەپ الا جونەلدى.
سول كۇنى ءتۇن جامىلىپ، بوزعىلت ايدىڭ جارىعىمەن ەكىنشى يندەي قاشتى. راسمۋنسەن ءۇنسىز تۇندە يەن دالانى جاڭعىرىقتىرىپ، ەپسىز قولىمەن ارى-بەرى مىلتىق اتىپ، ەشتەڭە وندىرە المادى. يندەي سول بەتىمەن ءجۇرىپ بارىپ، وتىز التى ساعاتتا ۇلكەن لوسوس وزەنىندەگى پوليسەي كۇزەتىنە بارىپ جەتتى.
— قىزىق ادام! نە دەۋشى ەدى الگى... باسى اۋىسقان دەۋشى مە ەدى، − دەدى تىلگە شورقاق شالا ءتىلماش قايران الىپ وتىرعان كاپيتانعا. — ا؟ ءيا، ەسى اۋعان، جىندانعان، ابدەن جىندانعان. جۇمىرتقا، جۇمىرتقا دەيدى. جۇمىرتقا دەي بەرەدى. تۇسىنەمىسىڭ؟ ءقازىر وسىندا كەلەدى.
— ارادا بىرنەشە كۇن وتكەن سوڭ راسمۋنسەن دە كەلىپ كەتتى، ءۇش شاناسىن تىركەپ، بار ءيتىن قوسارلاپ جەگىپتى. مۇنىسى ءبىر كەلىسسىز شارۋا بولعان؛ جولى جامان جەردە شانالارىن شەشىپ، بىر-بىرلەپ الما-كەزەك وتكىزەدى، ال تىركەۋلى ءۇش شانانى باسقارۋ ءۇشىن گەركۋلەستىڭ كۇشىندەي الىپ كۇش كەرەك. كاپيتان يندەي دوۋسونعا كەتتى، شاماسى وسى كەزدە سەلكەركتەن اسىپ، ستيۋارد وزەنىنە قاراي كەتىپ بارا جاتقان بولار، − بۇل ءسوزدى راسمۋنسەن ەلەڭ قىلعان جوق. پوليسينىڭ پەلليگە دەيىن جول سالعانى تۋرالى حاباردى دا ول ەنجار تىڭدادى؛ تابيعاتتىڭ ءتىلسىز كۇشىنىڭ راقىمىنا دا، كەساپاتىنا دا جازمىشتىڭ جازىعى وسى بولار دەپ كونە بەرەتىن حالگە جەتكەن ءتارىزدى. ال دوۋسون دا قاتتى اشارشىلىق بار كورىنەدى دەگەن كەزدە ول مىرس ەتىپ كۇلدى دە، ءيتىن جەگىپ الىپ، ءجۇرىپ كەتتى.
الداعى كىدىرىستە-اق ارتتاعى ءتۇننىڭ سىرى ءمالىم بولدى. پەلليگە سوقپاق جول ءتۇستى دەگەن حابار ۇلكەن لاسوسقا جەتكەن كۇنى ەدى راسمۋنسەننىڭ ارتىنان كولبەي ۇشقان كوپ ءتۇتىن كورىنگەن جوق. جالعىز ءوزى وت باسىندا جىلىنىپ وتىر ەدى، قاسىنان ۇبان-شۇبان يت جەككەن ءبىر توپ جولاۋشى ءوتتى. الدارىندا تۇنەۋكۇنى بەننەت كولىنەن ءوزىن جاعاعا شىعارىپ الاتىن شابارمان مەن مەتيس، وعان ىلەسە سەركلعا پوچتا تاسۋشىلار كەتىپ بارادى، بۇلاردان كەيىن كلوندايك قايداسىڭ دەپ ساعىم قۋىپ سارپىلعان ساربازداردىڭ تالايى ءوتىپ جاتتى. قاراسا يتتەرى دە، وزدەرى دە تىڭ، جايلاسىپ تىنىعىپ العان، ال راسمۋنسەن بولسا، ءوزىنىڭ دە، توبەتتەرىنىڭ دە ەلدەن ەرەك قاقتىعىپ، ارسا-ارسا بولىپ، رەڭى كەتكەن سيقى مىناۋ. ال يرەك-يرەك ءتۇتىننىڭ يەلەرى ءىز ءتۇسسىن دەپ، ءبىر جەردە ءۇش كۇن كۇتىپ جاتا بەرگەن – ءبىر كۇن ءتۇرتىنىپ جۇمىس ىستەسە، ەكى كۇن ۇدايىمەن ءال جيناپ، دەم العان. راسمۋنسەن ىلگەرى ۇمتىلام دەپ، وڭمەڭدەپ، ازاپ شەككەن، يتتەرىن ابدەن بۇرالتىپ، تيتىعىنا جەتكەن.
البەتتە، ونىڭ ءوزىن مويىتۋعا بولمايدى. مىناۋ تاماعى تويعان، ۇيقىسى قانعان جۇرت ەندى راسمۋنسەنگە بار ىجداعاتىن سالعانى ءۇشىن سىپايى العىس ايتقانسيدى، ايتقانى سول ىرجالاقتاپ كەكەتە كۇلەدى؛ راسمۋنسەن جاعدايعا جاڭا ءتۇسىنىپ وتىر، ءبىراق ول ەشكىمگە ءتىل قاتقان جوق، كەيىگەن دە جوق. ويتكەنى وزگەرگەن نە بار؟ يدەيا، ونىڭ مازمۇنى باياعى قاز قالپىندا. ءوزى وسىندا، مىڭ دوجناسى قاسىندا، دوۋسون ماڭداي الدىندا؛ ەندەشە ءبارى دە ءباز-باياعى ءبىر كۇيىندە عوي.
كىشى لوسوسقا جەتكەندە يت ازىعى ازايدى. راسمۋسەن ءوزى جەيتىن تاماعىن يتىنە بەرىپ، سەلكەرككە جەتكەل ءبىر وڭكەي بۇرشاقپەن كۇنەلتتى؛ باداناداي قوڭىر بۇرشاق قۇنارلى دا، اسقازانعا اينالا قويمايتىن اۋىر دا. ءىشى بۇراپ تۇيىلگەندە ەڭكەيىپ ەكى بۇكتەلەدى. سەلكەركۋ فاكتوريانىڭ ەسىگىندە قۇلاقتاندىرۋ ءىلۋلى تۇر ەكەن. وندا يۋكوننىڭ جوعارعى جاعىنا قاراي پاروحود جۇرمەي ەكى جىل بولدى دەپتى؛ ازىق تا قىمباتتاپ كەتۋلى. كومپانيانىڭ اگەنتى ءبىر جۇمىرتقاعا ءبىر شۇقىر ۇن ايىرباستايىن دەپ ەدى، راسمۋنسەن باسىن شايقاپ، جونىنە جۇرە بەردى. فاكتوريادان اسقاسىن يتىنە ازىق بولار دەپ جىلقىنىڭ توڭازىعان شيكى تەرىسىن ساتىپ الدى: چيلكوتتان كەلگەن مال ساتۋشىلار جىلقى سويعان ەكەن. سونىڭ قالعان-قۇتقانىن يندەيلەر جيناپ السا كەرەك. اشىققان راسمۋنسەن شيكى تەرىنى شايناپ تا كوردى، ءبىراق قىلشىق اۋزىنىڭ جاراسىنا قادالىپ، شىداتار بولمادى.
سەلكەركتە دوۋسوننان شىققان شۇبىرىندى اش ادامدار ۇشىرادى؛ ولار كۇن سايىن كوبەيە ءتۇستى، حالدەرى وتە ايانىشتى.
— ىشەرگە اس جوق! — دەيدى ءبارى دە شۋىلداپ.— ءتۇيىر ازىق قالمادى، بۇل جاقتان كەتۋ كەرەك. جۇرت تىم بولماسا كوكتەمدە اشارشىلىق تيىلسا ەكەن دەپ تىلەيدى قۇدايدان. ۇننىڭ قاداعى ءبىر جارىم دوللار، ءاي ساتۋشى شىقپايدى-اۋ سوعان دا.
جۇمىرتقا دەيسىز بە؟ — دەپ قايتالاپ سۇرادى كەزدەسكەن بىرەۋ. ءبىر – بىرەۋى ءبىر دوللار، ءبىراق جۇمىرتقا قايدا...
راسمۋنسەن ىشىنەن تەز-تەز ەسەپتەدى دە:
— ون ەكى مىڭ دوللار،— دەدى داۋىستاپ.
— نەمەنە؟ |
— جاي.— ول اسىعىپ ءيتىن سابالاپ، ءجۇرىپ كەتتى. دوۋسوننان جەتپىس ميل جەردەگى ستيۋارت وزەنىنە دەيىن بەس ءيتى ءولىپ، قالعاندارى ولمەشى حالگە جەتتى. راسمۋنسەن ەندى يتىمەن بىرگە ءوزى شانا سۇيرەپ كەلەدى. كۇنىنە ون ميل جەر ارەڭ الادى. بەتى مەن مۇرنى ءۇسي-ۇسي قارايىپ، قابىرشىقتانىپ، تەرىسى جالبىراپ كەتكەن؛ تۇرىنەن ادام شوشىنارلىق. بۇرعى ۇستاعاندا الا-بولە توڭا بەرەتىن بەس بارماعى اقىرى ۇسىگەن، ەندى مازاسىن الىپ ەدى، باتپانداي موكاسين كيگەن اياقتارى الدەنەگە توقىراپ، ءسىڭىرى تارتىلا بەرەتىن بولدى. كۇن ىلگەرى ءار جەرگە مولشەرلەپ ءبولىپ قويعان بۇرشاعى الپىسىنشى ميلدە ادا بولدى، سوندا دا جۇمىرتقاعا قول تيگىزگەن جوق. تيەم دەپ ويلاعان دا ەمەس؛ وعان قول سۇعۋ كەشىرىلمەس كۇنا كورىندى وعان. وسىلاي ءيتىنىپ، ءسۇرىنىپ-قابىنىپ ءجۇرىپ، يندەي وزەنىنە جەتتى. وسى ارادا كوپتەن تۇراتىن ءبىر قولى اشىق بەرەگەن ادام كەز بولا كەتەر مە – جاڭا جانعان بۇلاننىڭ جاس ەتى وزىنە دە، يتتەرىنە دە ءال ءبىتىردى. ەينەليگە بارعان بەتتە دوۋسوننان بەس ساعاتتاي عانا بۇرىن قاشىپ شىققان كىسىدەن ءبىر جۇمىرتقا كەم دەگەندە ءبىر دوللار جيىرما بەس سەنت الاسىڭ دەگەن حابار ەستىپ، توبەسى كوككە جەتكەندەي قۋاندى.
كۇندەردىڭ كۇنى راسمۋنسەن سوناۋ دوۋسوننىڭ كازارمالارى تۇرعان بيىك جار قاباققا دا بارىپ جەتتى، ونى كورگەندە جۇرەگى لۇپىلدەپ الىپ-ۇشتى، تىزەلەرى قالتىراپ، بۇگىلە بەردى. قالجىراعان يتتەرىن توقتاتىپ، ولار ءسال تىنىعىپ العانشا، راسمۋنسەن ۇزىن سىرىعىنا سۇيەنىپ تۇردى. ۇستىنە ايۋ تەرىسىنەن تون كيگەن ەڭگەزەردەي بىرەۋ قاسىنان وتە بەرىپ، يتتەرىنە، ابزەل قايىسپەن شانشىعان شانالارىنا شۇيلىگە ءبىر قارادى دا:
— مىناۋ نە؟ — دەدى.
— جۇمىرتقا،— دەدى داۋىسى قىرىلداپ راسمۋنسەن. جۇمىرتقا! ۋرا! ۋرا! — جاڭاعى ادام سەكىرىپ، شىر اينالىپ، بيلەي جونەلدى.
— مۇمكىن ەمەس! مىنانىڭ ءبارى جۇمىرتقا ما؟
— ءيا، ءبارى دە.
— بەرى قاراڭىز، ءسىز الگى مىڭ دوجنا الىپ كەلە جاتقان كىسى ەمەسسىز بە؟ — ول اينالىپ بارىپ، راسمۋنسەنگە ار جاعىنان قارادى. — ءاۋ، تاپ سونىڭ ءوزىمىسىز؟
راسمۋنسەن انىق سونىڭ ءوزىمىن دەپ ويلاماسا دا، باسىن يزەدى، تون كيگەن كىسىنىڭ جۇرەگى ورنىنا تۇسكەندەي.
— قانشا سۇرايسىز؟ — دەپ ول ءىستىڭ اڭىسىن اڭدىعان ادامشا ابايلاپ سويلەدى.
راسمۋنسەن باتىلسىنىپ:
— ءبىر جارىم دوللار، − دەدى.
— كەلىسىتىك! – دەدى اناۋ ەنتەلەپ. — كانە ماعان ءبىر دوجناسىن بەرىڭىز!
— مەن... مەن بىر-بىرەۋىنە دوللار جارىم سۇراپ تۇرمىن، − دەدى كۇلىمجىپ راسمۋنسەن.
— ءيا، ءيا، ەستىپ تۇرمىن. ءتىپتى ەكى دوجناسىن بەرىڭىز. التىن قۇمى مىنەكي.
شۇجىق سياقتى تىرسيعان التىن تولى دورباشاسىن الىپ، ول جايباراقات سىرىققا سوعىپ-سوعىپ قويدى. راسمۋنسەننىڭ ءتوس شەمىرشەگى ءدىر-دىر ەتتى، مۇرنىنىڭ ۇشى جىبىرلاپ، بۋلىعىپ، وتىرا كەتىپ جىلاپ جىبەرگىسى كەلدى. سول كەزدە انداعايلاپ، تۇس-تۇستان جينالىپ قالعان جۇرت جۇمىرتقا ساۋدالاپ كيمەلەي باستاعان ەدى. راسمۋنسەننىڭ تارازىسى جوق-تى، ايۋ توندى ادام ءوزىنىڭ تارازىسىن اكەلىپ، راسمۋنسەن جۇمىرتقا بەرىپ جاتقاندا، بايەك بولىپ، التىن قۇم ولشەستى. كوپ ۇزاماي جۇرت كيدىرمەلەپ، ءبىرىن-بىرى باسىپ، ۋ-دۋ بولدى. اركىمنىڭ العىسى كەلەدى، ءبارى دە بۇرىن الۋعا ۇمتىلادى. جۇرت جاپىرلاعان سايىن راسمۋنسەن باسەڭدەي باستادى. توقتا، بۇل تەگىن ەمەس. جۇرتتىڭ وسىنشاما تالاسۋىندا ءبىر گاپ بار. اۋەلى نارقىن ءبىلىپ الىپ، ساۋدا اشقانىم اقىل ەكەن عوي. كىم بىلەدى، جۇمىرتقانىڭ باعاسى ەكى دوللارعا جەتكەن شىعار. قوي، ءبىر جارىم دوللارىم ەشقايدا قاشپايتىنى انىق قوي ايتەۋىر.
— ءجا، بولدى! — دەدى ول ەكى جۇزدەي جۇمىرتقا ساتقاسىن.— ەندى ساتپايمىن. شارشادىم. جايعاساتىن ۇيشىك تاۋىپ الۋىم كەرەك؛ سوندا كەلەرسىزدەر، سويلەسەرمىز.
— جۇرت شۋ ەتە قالدى؛ ءبىراق باعاناعى ايۋ توندى كىسى راسمۋنسەننىڭ ءسوزىن قوستادى. مۇز بوپ قاتىپ قالعان جيىرما ءتورت جۇمىرتقا قوبىراعان كەڭ قالتاسىندا ساۋدىراپ جۇرگەنسىن، وزگە جۇرتتىڭ اش-توعىن ول نە قىلسىن. ءارى راسمۋنسەننىڭ قالجىراعان ءحالىن دە كورىپ تۇرعان جوق پا؟
— «مونتە-كارلونىڭ» ماڭىندا ءبىر ۇيشىك بار، وسى ارادان ەكىنشى بۇرىلىستا، ءدال بۇرىشقا تاقاۋ،— دەدى ول،— اينەك ورنىنا تەرەزەسىنە كىلەڭ سودا شولمەگىن تىزگەن. ۇيشىك مەنىكى ەمەس، بىرەۋگە جالدارسىڭ دەپ يەسى تاپسىرعان امانات ەدى. كۇنىنە ون دوللار، قىمبات ەمەس. ءقازىر بارىپ ورنالاسىڭىز، كەيىن ءوزىم كىرىپ شىعارمىن. تەرەزەسىنىڭ اينەگى شولمەك دەدىم عوي — ۇمىتپاڭىز.
— ترا-ليا-ليا!—دەپ اندەتتى ول ءبىر مينۋتتەن كەيىن.— ۇيشىگىمە بارىپ، جۇمىرتقا قۋىرىپ جەپ، قايران ءۇيىمدى ەسكە تۇسىرەيىنشى.
راسمۋنسەن جولدا بارا جاتىپ اش ەكەنىن سەزدى، جول-جونەكەي كومپانيانىڭ دۇكەنىنە ازىق الۋعا كىردى، يتىنە بيفشتەكس پەن قاقتاعان بالىق الۋ ءۇشىن ەت دۇكەنىنە دە سوقتى. ۇيشىكتى بىردەن تاپتى، ءيتىن دوعارماي، ۇيگە كىرىپ، وت جاقتى دا، پەشكە كوفە قويدى.
— بىر-بىرەۋى ءبىر جارىم دوللاردان... مىڭ دوجنا... ون سەگىز مىڭ دوللار! — دەپ كۇبىرلەدى وشاق باسىندا كۇيبەڭدەپ ءجۇرىپ.
بيفشتەكستى تاباعا تاستاي بەرگەندە، ەسىك سىقىر ەتتى. جالت قاراسا، باعاناعى ايۋ توندى ادام ەكەن. شۇعىل شارۋامەن كەلگەن بولۋ كەرەك،— ەنتەلەي كىردى دە راسمۋنسەندى كورگەسىن الدەنەگە ساسقالاقتاپ، قىمسىنىپ قالدى.
— بىلاي ەدى، كىم، تىڭداڭىز...— دەپ كۇمىلجىدى.
راسمۋنسەن پاتەر اقى الۋ ءۇشىن كەلىپ-اق جەتكەنى مە سابازدىڭ دەپ ويلادى.
— تىڭداڭىز، شايتان السىن! جۇمىرتقا يىستەنىپ، بۇزىلىپ كەتىپتى عوي!
راسمۋنسەن ەسەڭگىرەپ كەتتى. ماڭدايىنا بىرەۋ توقپاقپەن قويىپ جىبەرگەندەي بولدى. ءۇيدىڭ قابىرعاسى قيسايىپ، اۋىپ، تەڭسەلىپ الا جونەلدى. ءوزى دە قۇلاي جازداپ بارىپ، قولىن سوزىپ، پەشكە سۇيەندى. الدە قالاي قادالا قالعان شانشۋدان با، جوق قۋىرعان ەتتىڭ كوڭىرسىگەن يسىنەن بە،— ءبىر ساتتە ءسال ەسىن جيعانداي بولدى.
— ءتۇسىندىم،— دەدى ول ارەڭ، ءسويتتى دە قالتاسىن قارمادى. اقشاڭىزدى الۋعا كەلگەن بولارسىز؟
— ماسەلە اقشادا ەمەس،— دەدى ايۋ توندى ادام،— بۇزىلماعان باسقا جۇمىرتقا جوق پا؟
راسمۋنسەن باسىن شايقادى.
— اقشاڭىزدى الىڭىز.
ءبىراق اناۋ ۇسىنعان اقشانى الماي ەسىككە قاراي شەگىندى.
— قوي، مەن كەيىن كەلەم عوي، ءسىز اۋەلى بايقاساڭىزشى، بار بولسا ورنىنا ءتاۋىرىن بەرەرسىز.
— راسمۋنسەن دالادان دومالاتىپ دوڭبەك اكەلدى، جاشىكتەرىن كىرگىزدى. سونان كەيىن اسىقپاي-ساسپاي ىسكە كىرىستى. كىشكەنە بالتاسىمەن جۇمىرتقانى بىر-بىرلەپ ورتاسىنان جارا باستادى. جارتىكەشتەرىن اينالا قاراپ، ەدەنگە تاستاي بەردى. اۋەلى بايقاماققا ءار جاشىكتەن ارالاپ الىپ ەدى، "كەيىن شەتىنەن شابا بەردى. جۇمىرتقا ەدەن ۇستىنە ءۇيىلىپ قالدى. كوفە تاسىپ توگىلىپ جاتىر، تاباداعى بيۆفشتەكس تە كۇيىپ كەتتى، ءۇيدىڭ ءىشى كوك الا ءتۇتىن، كوڭىرسىگەن ءيىس. راسمۋنسەن ەڭ سوڭعى جاشىك بوساعانشا دەم الماي، بەلىن ءبىر جازباي شاعا بەردى، شاعا بەردى.
— بىرەۋ ەسىك قاقتى، ءسال كىدىرىپ تاعى قاقتى دا، ىلە ءوزى دە كىرىپ كەلدى.
— بۇل نە مىناۋ؟ —دەدى قوناق ەسىك الدىندا تۇرىپ، ءۇيدىڭ ىشىنە اينالا قاراپ.
جارىلعان جۇمىرتقالار پەشتىڭ قىزۋىمەن ىلجىراپ ءجىبىپ، ساسىق ءيىس ءۇيدىڭ ءىشىن الىپ كەتكەن ەدى.
— پاروحودتا بۇزىلعان شىعار،— دەدى جاڭاعى سىرتتان كەلگەن كىسى.
راسمۋنسەن تۇك كورمەي وعان تەك ادىرايىپ قارادى.
— مەن مەررەيمىن، ۇلكەن دجيم مەررەي دەگەن بولامىن، مۇنداعى جۇرت مەنى جاقسى بىلەدى،— دەدى ول ءوزىن تانىستىرىپ.— مىناۋىڭىز بۇزىلىپ كەتكەن دۇنيە كورىنەدى عوي، بارىنە ەكى ءجۇز دوللار بەرەيىن، ماعان ءتۇپ كو- تەرە ساتىڭىز. ارينە، بالىققا جەتپەيدى، دەگەنمەن يتكە ازىق بولار.
راسمۋنسەن مەلشيدى دە قالدى. بۇلك ەتكەن جوق.
— اتامنان اۋلاق! — دەدى ول ءبىر ءتۇرلى قۇلىقسىز.
— ويلاپ قاراڭىز. مىناۋ شىرىگەن جۇمىرتقاعا ەكى ءجۇز دوللار تاتيتىن شىعار.— ايتەۋىر جوقتان جاقسى عوي. ەكى ءجۇز. ال كانە نە ايتاسىز؟
— اتامنان اۋلاق،— دەدى ول باياۋ،— جوعال كوزىمنەن!
شوشىپ كەتكەن مەررەي تەسىلە قاراپ، راسمۋنسەننەن كوزىن الا الماي، شەگىنشەكتەگەن كۇيى اقىرىن ۇيدەن شىعىپ كەتتى.
راسمۋنسەن ارتىنان ەرە شىقتى، ءيتىن دوعاردى. باعاناعى ساتىپ العان بالىعىنىڭ ءبارىن يتتەرىنە شاشتى. قايىس ابزەلدەرىن شانادان شەشىپ الىپ، قولىنا ورادى. ۇيگە كىرىپ، ەسىكتى بەكىتتى. كۇيىپ كەتكەن بيفشتەكستىڭ كوڭىرسىگەن اششى ءيسى ءۇيدىڭ ءىشىن الىپ كەتىپتى. راسمۋنسەن كەرۋەتتىڭ ۇستىنە شىعىپ، قايىستى توبەدەگى ۇرلىكتىڭ ۇستىنەن وتكىزدى دە، ۇزىندىعىن كوزىمەن مولشەرلەدى. ءسىرا، قىسقالاۋ كورىندى مە قالاي،— كەرۋەتتىڭ ۇستىنە ورىندىق قويىپ، ءوزى ۇستىنە شىقتى. قايىستىڭ ءبىر ۇشىن تۇزاقتاپ، موينىنا كيدى دە، ەكىنشى ۇشىن مىقتاپ بايلادى. سونان كەيىن ورىندىقتى اياعىمەن تەۋىپ جىبەردى.
اۋدارعان بورانباي وماروۆ
You Might Also Like
-
الماتىنىڭ رەسمي جاسى 1854 جىلدان، كىشى الماتى وزەنىنىڭ بويىندا ورىس اسكەرلەرىنىڭ قامالى سالىنعان مەزگىلدەن بەرى قاراي ەسەپتەلىنىپ كەلدى. ال «ۆەرنىي» اتاۋىن كەيىنىرەك 1867 جىلى العانى بە...
-
ونداي قىم-قۋىتتى عۇمىرى كورگەن ەمەن. ايدىن مۇزدا سان مىڭ يتشانا زىمىراپ بارادى بۇرقىراعان بۋدان يتتەردىڭ ءوزى كورىنبەيدى. سول تۇنگى ۇلى دۇرمەكتە ءۇش ادام ءۇسىپ ءولدى، ون شاقتى كىسىنىڭ سۋىقتان وكپەسى قا...
