ءارقايسىمىز ادەمى بولعىمىز كەلەدى، الايدا ۋاقىتىمىزدىڭ جوقتىعىن سىلتاۋراتىپ، باسقا امالىمىز جوق قوي دەپ، ول ءۇشىن كوپ ەشنارسە جاساي قويمايمىز. تاڭعالارلىق شىعار، الايدا كۇنىنە بار بولعانى ازداعان مينۋت بولە وتىرىپ، ۇزاق مەرزىمگە ساقتالاتىن اسەرلى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزۋگە بولادى.

ۇلكەن ماقساتتارعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ازعانتاي عانا كۇش-جىگەر كەرەك ەكەنىن Bufferء-دىڭ باس گۋرۋ كونتەنتى Exist ساراپتاۋ تۇعىرناماسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى – بەلل بەت كۋپەردىڭ (Belle Beth Cooper) وقيعاسى دالەلدەيدى. «ازداپ، ءبىراق تۇراقتى تۇردە جاسا» ەرەجەسىنە سۇيەنە وتىرىپ، ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ول قوماقتى ناتيجەگە قول جەتكىزدى:

- فرانسۋز ءتىلىن ۇيرەنۋگە كۇنىنە نەبارى 5 مينۋتىن عانا بولە وتىرىپ، بەلل فرانسۋزشا تەز وقۋدى، جازۋدى جانە سويلەۋدى ۇيرەندى؛

- ۇيىقتار الدىندا ءبىر بەتتەن وقي وتىرىپ، ول ءبىر جىلدىڭ ىشىندە ادەتتەگىدەن بەس ەسە كوپ كىتاپ وقىپ شىقتى.

مۇنداي جەتىستىكتىڭ قۇپياسى ۇزاق ۋاقىت بويىنا جاسالاتىن كىشىگىرىم كۇندەلىكتى راسىمدەردە، سولاردىڭ ارقاسىندا جوعارىدا ايتقان ۇلكەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزدى. ونى ستەنفورد ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عىلىم قىزمەتكەرى ب.دج.فوگگتىڭ (B.J.Fogg) زەرتتەۋلەردى دە دالەلدەيدى.

كەز-كەلگەن كىشكەنە پايدالى داعدى ەرتە مە، كەش پە ءسىزدىڭ ءومىرىڭىزدى جاقسى جاققا وزگەرتەدى. ول ءۇشىن باستى ءتورت قاعيدانى ۇستانىڭىز:

1. ازدان باستاڭىز جانە كۇندەلىكتى كىشىگىرىم ءبىر ارەكەتتى قايتالاڭىز

اۋقىمدى ماقساتتارعا جەتۋدەگى ساتسىزدىكتىڭ باستى سەبەبى – وزىڭە وتە ۇلكەن تالاپتار قويۋ. ونىڭ باستالعان كەزى مەن ءسىز قول جەتكىزگىڭىز كەلەتىن سول ناتيجەنىڭ اراسىندا، ءبۇتىن ءبىر تۇڭعيىق شىڭىراۋ جاتىر. سوندىقتان داعدىلاردى قالىپتاستىرۋدا دۇرىس قادام جاساۋ وتە ماڭىزدى.

وزدىگىنەن دامۋ تاقىرىبىندا جازىپ جۇرگەن بلوگشى دجەيمس كلير (James Clear) مۇنداي قادامدى ءۇش R ەرەجەسى دەپ اتايجى: Reminder (ەسكە سالۋ)، Routine (رەجيم) جانە Reward (ىنتالاندىرۋ).

ءۇش R ءوزارا بىر-بىرىمەن اجىراعىسىز بايلانىسقان، جانە دە ءبىرى ەكىنشىسىنەن كەلىپ شىعادى. ءبىرىنشى R – تريگگەر ءتارىزدى ىسكە قوسىلاتىن دابىل، ول ەكىنشى Rء-دى جىبەرەدى، شىنىندا ءۇشىنشى R-گە، ياعني قالاعان ناتيجەگە اكەلەتىن قاجەتتى ارەكەت. ومىردەن الىنعان قاراپايىم جانە كورنەكى مىسال: باعدارشامنىڭ جاسىل كوزى جانعاندا، ءبىز جولدان وتەمىز جانە مەجەلى ورىنعا جاقىندايمىز.

العاشىندا داعدىنىڭ تيىمدىلىگىنە ەمەس، تۇراقتى تۇردە قايتالانۋىنا كوڭىل قويۋ ماڭىزدى. باسقا سوزبەن ايتقاندا، العاشىندا مولشەرى، سوسىن بارىپ ساپاسى. مىسالى، ءسىز ءوز تىستەرىڭىزدى كاريەستەن قورعاعىڭىز كەلەدى عوي، جانە دە ءتىس پاستاسى مەن ششەتكاسىنىڭ كومەگىمەن قاراپايىم تازالاۋمەن قاتار، ءوزىڭىزدى ءتىس ءجىبىن پايدالانۋعا داعدىلاندىرۋعا بەل بۋدىڭىز. ەگەر ءسىز ءتىس جىبىمەن بارلىق تىستەرىڭىزدى بىردەن تازالاي باستاساڭىز، وندا بۇل شامامەن 10 مينۋتتاي ۋاقىتىڭىزدى الادى – ءسىز ەڭ كوپ دەگەندە ءبىر اپتاعا شىدايسىز. ال ەگەر دە ءبىرىنشى اپتادا ءبىر عانا تىستەن باستاساڭىز، ءبىر اپتادان كەيىن ەكەۋىن تازالاڭىز، سودان كەيىن – ۇشەۋىن جانە وسىلايشا تاعى باسقالارىن قوسا بەرسەڭىز، وندا ناتيجە وز-وزىنەن كەلەدى.

از-ازدان باستاۋ – سۋپەر كۇشتىڭ يەسى بولۋ ءتارىزدى.

مىنە بەلل كۋپەر وسى سۋپەر كۇشتى ءوز ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن قالاي قولدانعان.

وقۋ: ۇيىقتار الدىندا ءبىر بەت

بەلل ودان دا كوپ وقي الاتىندىعىنا قاراماستان، ەڭ باستىسى ماقساتقا نازار اۋداردى، ويتكەنى ءبىر بەتتىڭ ءوزى جەتىستىك بولىپ سانالاتىن. كەيىننەن، بۇل داعدى جاقسى قالىپتاسقان كەزدە، بەلل 15 مينۋتقا تايمەر قويىپ، وسى ۋاقىت ارالىعىندا وقيتىن، الايدا كەيىن كۇندە كەشكە شامامەن جارتى ساعاتتاي جانە تۋرا سونشا ۋاقىت تاڭەرتەڭ وقىعان بولىپ شىعاتىن.

ءبىر بەتتەن باستاي وتىرىپ، ول 2014 جىلى 22 كىتاپتى جانە 2015 جىلى تۇتاستاي 33  كىتاپتى وقىپ شىققان. بۇل دەگەنىمىز 2013 جىلى وقىلعان شاعىن جەتى كىتاپتان بەس ەسە كوپ بولاتىن.

فرانسۋزشا: كۇندە تاڭەرتەڭ ءبىر ساباقتان

بەلل بۇرىندارى دا فرانسۋزشا ۇيرەنۋگە تىرىسقان، الايدا ونىڭ باستامالارى ناتيجەسىز اياقتالعان. ول ءوزىنىڭ فرانسۋز ءتىلىن مەڭگەرۋىن جاقسارتۋعا ناقتى شەشىم قابىلداعاننان كەيىن، ونىڭ كۇن تارتىبىندە جاڭا كۇندەلىكتى ءداعدى-راسىم – تاڭعى كوفەسىن ءىشىپ وتىرعاندا Duolingo-دا ءبىر ساباق ءوتۋ – پايدا بولدى.

ءبىر ساباق نەبارى 5 مينۋت الاتىن. وسى كىشكەنتاي مىندەتتەمە تاڭعى اس ءىشىپ، جۇمىسسىز وتىرعاندا وڭاي ورىندالاتىن. ەڭ سوڭىندا بەلل ەكىدەن، ۇشتەن، ەگەر ونى وتە قىزىقتىرعان بولسا، كەيدە ءتىپتى ءتورت نەمەسە بەس ساباقتان وتەتىن.

ءوزىڭ قانشا ورىنداي الاسىڭ، سونشاسىن ورىندا، تەك بىرەۋدەن كەم ەمەس.

Duolingo-نىڭ باعالاۋىنا سايكەس، بەلل قازىرگى ۋاقىتتا فرانسۋز سوزدەرىنىڭ 41%-ىن بىلەدى. جۇمسالعان ۋاقىتتى ەسەپكە الساق، اسەرلى جەتىستىك، سولاي عوي، ءا؟

2. ءبىر داعدىعا زەيىن قويىڭىز

ءبىزدىڭ كەيىپكەرىمىزدىڭ تاجىريبەسىنەن كورگەنىمىزدەي، ءوزىڭىزدى بىرنەشە داعدىعا ءبىر مەزگىلدە داعدىلاندىرۋعا تىرىسۋ ساتسىزدىككە اكەلەدى. ءسىزدىڭ ىنتاڭىزدىڭ قانشالىقتى بولعانىنا قاراماستان، ەنتۋزيازم بارلىعىنا بىردەن جەتە بەرمەيدى. بۇل تۋرا سول ايگىلى كوپمىندەتتىلىك: ءبىزدىڭ ميىمىز ءبىر مەزگىلدە بىردەن ارتىق ىسكە زەيىن قويا المايدى. بەللگەۇيىقتار الدىندا كىتاپ وقۋ ونىڭ كۇندەلىكتى داعدىسىنا اينالعاندا، فرانسۋز ءتىلىن ۇيرەنۋمەن اينالىسۋ داعدىسىن وزىنە دارىتۋعا قول جەتكىزۋ مۇمكىن بولدى. وسىدان مىناداي ەرەجە تۋادى:

ءوزىڭىزدى ءبىر داعدىعا داعدىلاندىرىڭىز جانە تەك ءبىرىنشىسىن اۆتوماتتى تۇردە ورىنداۋعا جەتكەن كەزدە عانا كەلەسىسىنە ءوتىڭىز.

كەيدە داعدىنى قالىپتاستىرۋعا كوپ ۋاقىت كەتەدى. ءبىز بارلىعىمىز 21 كۇن ەرەجەسى تۋرالى بىلەمىز، ءبىراق ول بارلىعى ءۇشىن جانە بارلىق كەزدە ورىندالمايدى. ءوزىن ساعات التىدا تۇرۋعا داعدىلاندىرۋ ءۇشىن، بەللدىڭ شامامەن ءتورت ايداي ۋاقىتى كەتتى. داعدىعا توسەلۋ ءۇشىن 66 كۇن قاجەت دەگەن جاڭا زەرتتەۋ بار. بالكىم، بۇل شىندىققا جاقىنداۋ بولار، الايدا داعدىلانۋ مەرزىمى ءار ادامدا ءار ءتۇرلى جانە ول كوبىنەسە ءوزىڭىزدىڭ ءتارتىبىڭىزدى قانشالىقتى تۇبەگەيلى وزگەرتكىڭىز كەلەتىندىگىنە بايلانىستى. ساعات توعىزدا تۇرۋدىڭ ورنىنا التىدا تۇرۋعا ۇيرەنۋ، ساعات سەگىزدە تۇرۋدىڭ ورنىنا جەتىدە تۇرۋعا ۇيرەنۋدەن الدەقايدا ۇزاعىراق بولادى.

3. كەدەرگىلەردى جويىڭىز جانە بارلىق قاجەتتى زاتتارىڭىزدى قول استىندا ۇستاڭىز

ءوزىڭنىڭ الدىڭدا ءوز مىندەتتەمەلەرىڭدى ورىنداۋعا ۇنەمى ءبىر نارسە كەدەرگى كەلتىرە مە، سول سەبەپتى ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – وسى «ءبىر نارسەنى» الىپ تاستاۋ جانە تۇيىققا تىرەيتىن شىرعالاڭ شەڭبەردى بۇزۋ. ەگەر دە بارلىق قاجەتتى زاتتار بار بولسا، ويعا العانىڭىزدى ورىنداۋ الدەقايدا جەڭىلىرەك. موبيلدىك قوسىمشادا فرانسۋز ءتىلى ساباعىن ۇيرەنۋ ءۇشىن سمارتفون ءسىزدىڭ قولىڭىزدا تۇرسا، ەشقانداي دا كۇش جۇمساۋدىڭ قاجەتى جوق، ال كىتاپ كەرەۋەتىڭىزدىڭ قاسىندا تۇرسا، ۇيىقتار الدىندا كىتاپقا قولىڭىز وز-وزىنەن سوزىلاتىن بولادى.

جۋرناليست جانە سوسيولوگيا جونىندەگى كىتاپتىڭ اۆتورى مالكولم گلادۋەلل (Malcolm Gladwell) مۇنى بەتبۇرىس ءساتى دەپ اتايدى. ءبىر عانا كىشكەنتاي جانە ەلەۋسىز وزگەرتۋ ەنگىزۋ ۇدەرىسكە ايتارلىقتاي اسەر ەتە الادى. ويعا العانىڭىزدى ورىنداماي-اق قويۋعا سىلتاۋ ءارقاشاندا بەلگىلى ءبىر ساتكە دەيىن بولادى، بۇل ساتتەن كەيىن ويعا العانىڭىزدى ورىنداماۋدان گورى، ورىنداۋ الدەقايدا جەڭىل بولادى.

1970-جىلدارى يەل ۋنيۆەرسيتەتىندە سىرەسپەگە قارسى ەكپە جاساۋ كەزىندە جۇرگىزىلگەن زەرتتەۋ ونىڭ ايقىن مىسالى بولىپ تابىلادى. باسشىلىق ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋگە جانە ستۋدەنتتەردى اۋرۋدىڭ قاۋىپتىلىگىن ايتىپ قورقىتۋعا قانشالىقتى تىرىسسا دا، ەكپە جاساتۋدى قالاۋشىلاردىڭ كەلۋى وتە از بولعان. جۇمىس ىستەيتىن ۋاقىتىن كورسەتە وتىرىپ، ۆاكسينالاۋ ورنىن كامپۋس كارتاسىنا قوسقاننان كەيىن ستۋدەنتتەردىڭ كەلۋى 3%-دان 28%-عا وسكەن!

وسى ءايلا-تاسىلدى داعدىنى ادەتكە اينالدىرۋ ءۇشىن دە قولدانۋعا بولادى. بەلل ونى وزىنە قولدانىپ كوردى، جانە دە ول شىنىمەن دە ىسكە استى. وسى جىلى بۇل قىز پيانينودا ويناۋعا كوبىرەك ۋاقىتىن بولمەكشى. بۇرىندارى ونىڭ بۇل ءىسى اسا جاقسى شىقپايتىن. الايدا، ول اسپاپتى كۋحنياعا جاقىن جەرگە جىلجىتىپ قويعالى بەرى، الدەقايدا جاقسى شىعاتىن بولدى، ويتكەنى استىڭ ءازىر بولۋىن كۇتىپ تۇرعان كەزدە بەللدىڭ جاتتىعۋعا مۇمكىندىگى پايدا بولدى. كۋپەردىڭ الدىنا قويعان ەكىنشى ماقساتى، كۇن سايىن تاڭەرتەڭ جۇگىرۋ بولىپ تابىلاتىن. ول جاتتىعۋ كيىمىن كيىپ العان كەزدە، ءوزىن كۇشتەي وتىرىپ جۇگىرۋگە شىعۋ وڭايىراق ەكەنىن بايقادى. سول سەبەپتى، ونى ۇيىقتار الدىندا كەرەۋەتىنىڭ قاسىنا قويىپ، ويىندا باسقا كەزەكتى سىلتاۋلار تۋىنداماي تۇرعاندا، تاڭەرتەڭ بىردەن كيىپ الاتىن بولدى.

4. قالىپتاسقان داعدىلار نەگىزىندە جاڭا داعدىلار جاساڭىز

جاڭا داعدىلاردى مۇلدە جوقتان باستاۋ مىندەتتى ەمەس. ەسكىلەرىن تريگگەر رەتىندە قولدانا وتىرىپ، ولاردى بۇرىننان بار داعدىلاردان جەتىلدىرۋ وپ-وڭاي. ءبىز ول تۋرالى تىپتەن ويلانباستان، قايتالاناتىن ارەكەتتەردىڭ بىرنەشەۋىن جاسايمىز. كۇن وتكەن سايىن ءبىر مەزگىلدە ءبىز ۇيىقتار الدىندا ءتىسىمىزدى تازالايمىز، تاڭەرتەڭ ويانعان سوڭ، كوفە ازىرلەۋگە كەلەمىز – بۇلاردىڭ بارلىعى دا وزىنشە ءبىر داعدىلار.

بۇنىڭ ءمانى سول، بۇرىننان بار ارەكەتتەر تىزبەگىنە وزىمىزگە قاجەتتى، جاڭالارىن قوسۋ. بەلل «تاڭەرتەڭ – كوفە» تىزبەگىنە فرانسۋز ءتىلىن ۇيرەنۋدى جالعادى جانە ەش كەدەرگىسىز ءتىل ۇيرەنۋگە ءار كۇنى ازداعان ۋاقىت بولە الدى. «جاتىن ورىنعا جاتۋ» تريگگەرىنە جاڭا داعدىنى تاڭۋ ارقىلى، ول ۇيىقتار الدىندا كىتاپ وقۋعا تۋرا وسىلاي اياق باستى.

جۋىرداعى زەرتتەۋلەر كورسەتكەندەي، بىر-بىرىمەن بايلانىسقان ارەكەتتەر جاڭا داعدىنى بەكىتۋدىڭ ەڭ ءتيىمدى تاسىلدەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى ەكەن جانە ولاردىڭ الداعى ۋاقىتتاردا ساقتالۋىنا كەپىلدىك بەرە الادى. جەتىستىككە جەتۋدىڭ كىلتى – ءبارىن جاڭادان باسىنان باستاماي، بۇرىننان بار ىرگەتاسقا كىرپىشتەر قالاي وتىرىپ، داعدىلار قالىپتاستىرۋ.

---

ۇلكەن وزگەرىستەر وزدىگىنەن ورىن المايدى. كەز-كەلگەن ماقساتقا جەتۋ ءۇشىن، وعان قاراي ءجۇرۋ قاجەت. مەيلى كىشكەنتاي ءارى سەنىمسىز بولسا دا، ءبىراق ناتيجەگە ءسوزسىز جاقىنداتاتىنادامداردان باستالسىن. ءتىپتى ازعانداي كۇش-جىگەر جۇمساساڭىز دا، ەگەر دە ونى ۇنەمى تۇراقتى تۇردە جۇمساساڭىز، ەرتە مە، كەش پە ۇلى جەتىستىكتەرگە جەتكىزەدى.

---