كۇشىكپەن تانىستىرۋ
ءىى كىشى توپ
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: «الەۋمەتتىك ورتا»
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ىس-ارەكەتى: اينالامەن تانىستىرۋ
ماقساتى: بالالاردى بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ بەلگىلەرى مەن سيپاتتامالىق ەرەكشەلىكتەرىن كورۋ،ەستۋ، سەزۋ نەگىزىندە دۇرىس اتاي بىلۋگە، ءتىرى تابيعاتپەن قوعامدىق ءومىردىڭ سەبەپ-سالدارلىق قاراپايىم بايلانىسىن تۇسىنۋگە، ەرەسەكتەردىڭ كومەگىمەن (كۇشىككە) جانۋارعا قامقورلىق جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
بالالاردى كەدەرگىلەردەن ءوتۋ كەزىندە ۇيلەسىمدى قيمىل-قوزعالىستاردى ساپالى ورىنداۋ ارقىلى شاپشاڭدىققا، ەپتىلىككە تاربيەلەۋ.
بالالارعا شىعارماشىلىق ويىن ارقىلى ەموسيالىق كوڭىل-كۇي سىيلاۋ، بالانىڭ قورشاعان ورتاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، اقىل-وي، ادامگەرشىلىك، يماندىلىق تاربيەسىن ەگۋ.
ءادىس-تاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، سۇراق-جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، بوي سەرگىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ويىنشىق كۇشىك، ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ بەتپەردەلەرى
- بالالار، بىزدە بۇگىن ەرەكشە كۇن! بىزگە كوپ قوناقتار كەلىپ وتىر.قوناقتارعا ءوزىمىزدىڭ ادەپتى بالا ەكەنىمىزدى كورسەتەيىكشى، قوناقتارعا نە دەپ ايتامىز؟
- سالەمەتسىزدەر مە، اپايلار!
- جارايسىڭدار بالالار! بۇگىنگى اينالامەن تانىسۋ وقۋ ىس-ارەكەتىندە مەن سەندەردى سەرۋەنگە شاقىرامىن.
بالالار ەكى-ەكىدەن قاتارعا تۇرىپ، سەرۋەنگە شىعادى.
- بالالار، مىنا جەر مۇزداق ەكەن. وسىدان سىرعاناپ وتەيىك. (بالالار سىرعاناپ وتەدى)
- اينالاعا قاراڭدارشى، نە بايقاپ تۇرسىڭدار؟ نە جاۋىپتى؟
- قار جاۋىپتى.
- مىنا جەردىڭ قارى قالىڭ ەكەن، مەن ءىز كورىپ تۇرمىن، اياعىمىزعا قار كىرمەۋ ءۇشىن وسى ىزبەن جۇرەيىكشى.(بالالار ىزبەن جۇرەدى)
- اعاشتاعى قاردى ۇستاپ كورەيىكشى، قار قانداي؟
- قار جۇمساق.
- ءتۇسى قانداي؟
- ءتۇسى اق.
(وسى كەزدە قىڭسىلاعان كۇشىكتىڭ داۋىسى ەستىلەدى)
- ءبىر دىبىس شىعاتىن سياقتى، نەنىڭ دىبىسى بولدى ەكەن. وي، بالالار، قاراڭدارشى مىناۋ كىشكەنتاي كۇشىك قوي. اناسىنان اداسىپ قالعان سياقتى، ءوزى توڭىپ قالىپتى.قانە، ءبارىمىز ۇرلەپ جىلۋ بەرىپ كۇشىكتى جىلىتايىق.
- كۇشىكتىڭ جۇندەرى قانداي ادەمى! ءتۇسى قانداي؟
- ءتۇسى اق.
- بالالار، كۇشىك قاتتى توڭعان سياقتى، ءالى دىرىلدەپ تۇر، توبىمىزعا اپارايىق.
(توپقا كەلىپ، بالالار ورىندارىنا وتىرادى)
- بالالار، كۇشىكتىڭ اناسىن نە دەپ اتايمىز؟
- يت دەپ اتايمىز.
- وسى كۇشىككە ات قويايىقشى.
بالالار ءاقتوس دەپ ات قويادى.
- ەندى ءاقتوستىڭ دەنە مۇشەلەرىنە توقتالىپ وتەيىك.
- مىناۋ نەسى؟
- باسى.
- مىناۋ كوزى، ال قۇلاعى نەشەۋ؟
- قۇلاعى ەكەۋ.
- ال، مىناۋ تۇمسىعى، كەۋدەسى، اياعى. اياعى تورتەۋ ەكەن. ال مىناۋ قۇيرىعى. ءاقتوس ادامعا ەركەلەگەندە قۇيرىعىن قوزعالتادى. بالالار، كۇشىك قانداي دىبىس شىعارادى، بىلەسىڭدەر مە؟
- ءاۋ،ءاۋ،ءاۋ،ءاۋ.
- كۇشىك كىشكەنە كەزىندە سۇتپەن قورەكتەنەدى، وسكەننەن كەيىن سۇيەكتى جاقسى كورەدى. قانە بالالار، كۇشىكتىڭ قيمىلىن سالايىقشى.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى:
تاناۋى تىرنالىپ، ءىسىپتى،
سوندا دا، قۋادى مىسىقتى.
ادامنىڭ سەنىمدى سەرىگى،
ءبىل، ءيتتىڭ بالاسى-كۇشىكتى.
- يت - ادامنىڭ دوسى. ول ءبىزدىڭ،ءۇيىمىزدى، اۋلامىزدى كۇزەتەدى.ال، ەندى مەن سەندەرگە كۇشىكتىڭ اناسى ءيتتىڭ ەرلىگى تۋرالى ەرتەگى ايتىپ بەرەيىن.
- باياعىدا كەمپىر مەن شال ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ ونشاقتى قويى بولىپتى.قوي باعىپ كۇندەرىن كورەدى ەكەن. ءبىر كۇنى قويعا قاسقىر شاۋىپتى.تۇندە كەلىپ ءبىر قويىن جەپ كەتىپتى.كەمپىر مەن شال «نە ىستەيمىز» دەپ ۋايىمعا باتىپتى. ويلانىپ وتىرعاندا ءۇيدىڭ قاسىنان ءبىر يت ءوتىپ بارا جاتادى. شال يتتەن اقىل سۇرايدى.
- يت: «ولاي بولسا، قويلارىڭدى مەن كۇزەتىپ كورەيىن»- دەيدى.
تۇندە ءيتتىڭ ىرىلداعان داۋىسىنان، كەمپىر مەن شال دالاعا شىعادى. قاراسا قويلارعا كەلگەن قاسقىردى يت سەزىپ، ءۇرىپ جاتىر ەكەن.سودان باستاپ قويلارىنا قاسقىر جولامايتىن بولىپتى.كەمپىر مەن شال يتكە راحمەتىن ايتىپ « سەن بىزبەن بىرگە تۇر، ءبىز ساعان جىلى ۇيشىك جاساپ بەرەيىك»- دەيدى.
-يت: جارايدى مەن وندا، قويلارىڭ مەن ءۇيىڭدى كۇزەتەيىن،-دەيدى. يت وسىلاي ەرلىك جاساپ، ادامعا دوس بولىپتى.
- بالالار، سەندەرگە ەرتەگى ۇنادى ما؟
- ۇنادى.
- ەرتەگىدە كىمدەر تۋرالى ايتىلعان؟
- كەمپىر، شال، يت، قاسقىر
- جارايسىڭدار، بالالار! بۇگىنگى وقۋ ىس-ارەكەتىمىزدە ءبىز كۇشىكپەن تانىستىق. ەندى كۇشىگىمىزدى ورتاعا الىپ، وعان ارناپ ءان ايتىپ بەرەيىك.
بالالار «ساققۇلاق» ءانىن ورىندايدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
ءبىلۋى: بالالار كۇشىك تۋرالى بىلەدى، دەنە مۇشەلەرىن اتاي الادى.
مەڭگەرۋى: يت تۋرالى ەرتەگى مازمۇنىن تۇسىنەدى، ءيتتىڭ دوس ەكەنىن ۇعادى.
ءبىلىم بەرۋ سالاسى: «الەۋمەتتىك ورتا»
ۇيىمداستىرىلعان وقۋ ىس-ارەكەتى: اينالامەن تانىستىرۋ
ماقساتى: بالالاردى بەلگىلى ءبىر زاتتىڭ بەلگىلەرى مەن سيپاتتامالىق ەرەكشەلىكتەرىن كورۋ،ەستۋ، سەزۋ نەگىزىندە دۇرىس اتاي بىلۋگە، ءتىرى تابيعاتپەن قوعامدىق ءومىردىڭ سەبەپ-سالدارلىق قاراپايىم بايلانىسىن تۇسىنۋگە، ەرەسەكتەردىڭ كومەگىمەن (كۇشىككە) جانۋارعا قامقورلىق جاساي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
بالالاردى كەدەرگىلەردەن ءوتۋ كەزىندە ۇيلەسىمدى قيمىل-قوزعالىستاردى ساپالى ورىنداۋ ارقىلى شاپشاڭدىققا، ەپتىلىككە تاربيەلەۋ.
بالالارعا شىعارماشىلىق ويىن ارقىلى ەموسيالىق كوڭىل-كۇي سىيلاۋ، بالانىڭ قورشاعان ورتاعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن ارتتىرۋ، اقىل-وي، ادامگەرشىلىك، يماندىلىق تاربيەسىن ەگۋ.
ءادىس-تاسىلى: ءتۇسىندىرۋ، كورسەتۋ، سۇراق-جاۋاپ، اڭگىمەلەۋ، بوي سەرگىتۋ، قورىتىندىلاۋ.
كورنەكىلىكتەرى: ويىنشىق كۇشىك، ەرتەگى كەيىپكەرلەرىنىڭ بەتپەردەلەرى
- بالالار، بىزدە بۇگىن ەرەكشە كۇن! بىزگە كوپ قوناقتار كەلىپ وتىر.قوناقتارعا ءوزىمىزدىڭ ادەپتى بالا ەكەنىمىزدى كورسەتەيىكشى، قوناقتارعا نە دەپ ايتامىز؟
- سالەمەتسىزدەر مە، اپايلار!
- جارايسىڭدار بالالار! بۇگىنگى اينالامەن تانىسۋ وقۋ ىس-ارەكەتىندە مەن سەندەردى سەرۋەنگە شاقىرامىن.
بالالار ەكى-ەكىدەن قاتارعا تۇرىپ، سەرۋەنگە شىعادى.
- بالالار، مىنا جەر مۇزداق ەكەن. وسىدان سىرعاناپ وتەيىك. (بالالار سىرعاناپ وتەدى)
- اينالاعا قاراڭدارشى، نە بايقاپ تۇرسىڭدار؟ نە جاۋىپتى؟
- قار جاۋىپتى.
- مىنا جەردىڭ قارى قالىڭ ەكەن، مەن ءىز كورىپ تۇرمىن، اياعىمىزعا قار كىرمەۋ ءۇشىن وسى ىزبەن جۇرەيىكشى.(بالالار ىزبەن جۇرەدى)
- اعاشتاعى قاردى ۇستاپ كورەيىكشى، قار قانداي؟
- قار جۇمساق.
- ءتۇسى قانداي؟
- ءتۇسى اق.
(وسى كەزدە قىڭسىلاعان كۇشىكتىڭ داۋىسى ەستىلەدى)
- ءبىر دىبىس شىعاتىن سياقتى، نەنىڭ دىبىسى بولدى ەكەن. وي، بالالار، قاراڭدارشى مىناۋ كىشكەنتاي كۇشىك قوي. اناسىنان اداسىپ قالعان سياقتى، ءوزى توڭىپ قالىپتى.قانە، ءبارىمىز ۇرلەپ جىلۋ بەرىپ كۇشىكتى جىلىتايىق.
- كۇشىكتىڭ جۇندەرى قانداي ادەمى! ءتۇسى قانداي؟
- ءتۇسى اق.
- بالالار، كۇشىك قاتتى توڭعان سياقتى، ءالى دىرىلدەپ تۇر، توبىمىزعا اپارايىق.
(توپقا كەلىپ، بالالار ورىندارىنا وتىرادى)
- بالالار، كۇشىكتىڭ اناسىن نە دەپ اتايمىز؟
- يت دەپ اتايمىز.
- وسى كۇشىككە ات قويايىقشى.
بالالار ءاقتوس دەپ ات قويادى.
- ەندى ءاقتوستىڭ دەنە مۇشەلەرىنە توقتالىپ وتەيىك.
- مىناۋ نەسى؟
- باسى.
- مىناۋ كوزى، ال قۇلاعى نەشەۋ؟
- قۇلاعى ەكەۋ.
- ال، مىناۋ تۇمسىعى، كەۋدەسى، اياعى. اياعى تورتەۋ ەكەن. ال مىناۋ قۇيرىعى. ءاقتوس ادامعا ەركەلەگەندە قۇيرىعىن قوزعالتادى. بالالار، كۇشىك قانداي دىبىس شىعارادى، بىلەسىڭدەر مە؟
- ءاۋ،ءاۋ،ءاۋ،ءاۋ.
- كۇشىك كىشكەنە كەزىندە سۇتپەن قورەكتەنەدى، وسكەننەن كەيىن سۇيەكتى جاقسى كورەدى. قانە بالالار، كۇشىكتىڭ قيمىلىن سالايىقشى.
سەرگىتۋ جاتتىعۋى:
تاناۋى تىرنالىپ، ءىسىپتى،
سوندا دا، قۋادى مىسىقتى.
ادامنىڭ سەنىمدى سەرىگى،
ءبىل، ءيتتىڭ بالاسى-كۇشىكتى.
- يت - ادامنىڭ دوسى. ول ءبىزدىڭ،ءۇيىمىزدى، اۋلامىزدى كۇزەتەدى.ال، ەندى مەن سەندەرگە كۇشىكتىڭ اناسى ءيتتىڭ ەرلىگى تۋرالى ەرتەگى ايتىپ بەرەيىن.
- باياعىدا كەمپىر مەن شال ءومىر ءسۇرىپتى. ولاردىڭ ونشاقتى قويى بولىپتى.قوي باعىپ كۇندەرىن كورەدى ەكەن. ءبىر كۇنى قويعا قاسقىر شاۋىپتى.تۇندە كەلىپ ءبىر قويىن جەپ كەتىپتى.كەمپىر مەن شال «نە ىستەيمىز» دەپ ۋايىمعا باتىپتى. ويلانىپ وتىرعاندا ءۇيدىڭ قاسىنان ءبىر يت ءوتىپ بارا جاتادى. شال يتتەن اقىل سۇرايدى.
- يت: «ولاي بولسا، قويلارىڭدى مەن كۇزەتىپ كورەيىن»- دەيدى.
تۇندە ءيتتىڭ ىرىلداعان داۋىسىنان، كەمپىر مەن شال دالاعا شىعادى. قاراسا قويلارعا كەلگەن قاسقىردى يت سەزىپ، ءۇرىپ جاتىر ەكەن.سودان باستاپ قويلارىنا قاسقىر جولامايتىن بولىپتى.كەمپىر مەن شال يتكە راحمەتىن ايتىپ « سەن بىزبەن بىرگە تۇر، ءبىز ساعان جىلى ۇيشىك جاساپ بەرەيىك»- دەيدى.
-يت: جارايدى مەن وندا، قويلارىڭ مەن ءۇيىڭدى كۇزەتەيىن،-دەيدى. يت وسىلاي ەرلىك جاساپ، ادامعا دوس بولىپتى.
- بالالار، سەندەرگە ەرتەگى ۇنادى ما؟
- ۇنادى.
- ەرتەگىدە كىمدەر تۋرالى ايتىلعان؟
- كەمپىر، شال، يت، قاسقىر
- جارايسىڭدار، بالالار! بۇگىنگى وقۋ ىس-ارەكەتىمىزدە ءبىز كۇشىكپەن تانىستىق. ەندى كۇشىگىمىزدى ورتاعا الىپ، وعان ارناپ ءان ايتىپ بەرەيىك.
بالالار «ساققۇلاق» ءانىن ورىندايدى.
كۇتىلەتىن ناتيجە:
ءبىلۋى: بالالار كۇشىك تۋرالى بىلەدى، دەنە مۇشەلەرىن اتاي الادى.
مەڭگەرۋى: يت تۋرالى ەرتەگى مازمۇنىن تۇسىنەدى، ءيتتىڭ دوس ەكەنىن ۇعادى.
You Might Also Like
