InfoHub Logo

وڭتۇستىك قازاقستان وبىلىسى
شاردارا اۋدانى
№ 16 كوللەدج ستۋدەنتى   
ورىنداعان: ا-41 توپ ستۋدەنتى ۇشقىن نۇربەك قايراتبەك ۇلى

                                   

ەرىتكىش بويىندا ەرىگەن پروتوليت كۇشتى قىشقىلدار قاتارىنا جاتاتىن بولسا، وندا تومەندەگى تەپە-تەندىك وڭ باعىتقا ىعىسقان، ياعني رك_ا < 0:

A + HSolv ⇔H₂Solv⁺ + B

Hcl + H₂O ⇔ H₃O⁺ + Cl^-

مۇنداعى رك_ءنسى ءمانى تەرىس بولعان سايىن، ەرىگەن قىشقىل ليونيي يوندارىنا تولىعىمەن وتەدى.

كۇشتى پروتوليتتەر ءۇشىن اۆتوپروتوليز ناتيجەسىندە تۇزىلەتىن ليونيي يونىنىڭ كونسەنتراسياسىن پروتوليت كونسەنتراسياسى 10^-6 مول/ل-دەن تومەن بولعاندا عانا ەسكەرۋگە بولادى.

وزگە جاعدايلاردا، ليونيي يونىنىڭ كونسەنتراسياسى سول پروتوليتتىڭ اناليتيكالىق كونسەنتراسياسىنا تەڭ دەپ قابىلدانادى، ياعني:

[H₂Solv⁺] =C_A

ايتقانىمىز تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مىسال قاراستىرالىق.

1 - مىسال. 0،1 موليارلى تۇز قىشقىلىنىڭ سۋداعى سۋتەكتىك كورسەتكىشىن انىقتاۋ كەرەك بولسىن. بەرىلگەن ەرىتىندىنىڭ كونسەنتراسياسى 0،1 مول/ل. دەمەك،

[H₂Solv⁺] =[H₃O⁺]=C(HCl)، ياعني [H₃O⁺]=0.1مول/ل

ph= - lg[H₂Solv⁺] = - lg[H₃O⁺]= - lg10^-1=1

ءدال وسىنداي ەسەپتەۋلەر كۇشتى نەگىز (رك_ۆ < 0) ەرىتىلگەن جاعدايدا دا ورىندى، ياعني ليات يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسى   نەگىزدىڭ اناليتيكالىق كونسەنتراسياسىنا  تەڭ دەپ الىنادى:

B+HSolv ⇔ A+Solv^-؛ C_B= [Solv^-]

ءالسىز پروتوليتتەر ەرىتىندىسىندەگى رن

ءالسىز قىشقىل ءۇشىن رك_ا > 0، ياعني

A+HSolv ⇔ H₂Solv⁺ +B

A+H₂O ⇔ H₃O⁺ +B

تەڭدەۋلەرىندە تەپە-تەڭدىك سولعا قاراي ىعىسقان.

مۇنداعى  ا - ءالسىز قىشقىل،  HSolv- كەز-كەلگەن ەرىتكىش،  B - ساباقتاس تۇزىلگەن نەگىز.

قىشقىل وتە از مولشەردە يونعا ىدىرايتىن بولعاندىقتان، ونىڭ باستاپقى كونسەنتراسياسى تۇراقتى ([ا] = سد)، ال تۇزىلگەن ليونيي جانە ليات يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسى ءوزارا تەڭ دەپ ەسەپتەلىنەدى، ياعني:

 [B] = [H₂Solv⁺] كەز-كەلگەن ەرىتكىش ءۇشىن

 [B] = [H₃O⁺] سۋداعى ەرىتكىش ءۇشىن.

ءالسىز قىشقىل ءۇشىن ونىڭ قىشقىلدىق كونستانتا ورنەگى تومەڭدەگىدەي بولىپ جازىلادى:

K_A= [H₂Solv⁺]  [B] / [A]

ەگەر  [B] = [H₂Solv⁺]  جانە  [A] قىشقىل كونسەنتراسياسى C(A) ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ورنەكتى مىنا تۇردە جازۋعا بولادى:

K_A= [H₂Solv⁺] [H₂Solv⁺] [/ C(A)= [H₂Solv⁺]²/C(A)

بۇل تەندىكتەن ليونيي يونىنىڭ كونسەنتراسياسى بىلايشا انىقتالادى:

ال،  pH= - lg[H₂Solv⁺] ەكەندىگىن ەسكەرسەك، ءالسىز قىشقىل ءۇشىن سۋتەكتىك كورسەتكىش - قىشقىلدى   كونستانتا جانە سول قىشقىلدىڭ كونسەنتراسياسىنا تاۋەلدى بولادى، ياعني:

pH= -1/2 lg K_A -1/2 lg C(A)

تاقىرىپ تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن مىسالدار قاراستىرالىق.

1 - مىسال. 0،1 موليارلى سىركە قىشقىلىنىڭ سۋداعى سۋتەكتىك كورسەتكىشىن ەسەپتە.

شەشىمى. ءالسىز پروتوليت ءۇشىن رن - شاماسىن جازىپ قويامىز:

pH= -1/2 lg K_A -1/2 lg C(A)

ەسەپ شارتى بويىنشا C(A)= 0،1 مول/ل.

ك_ا شاماسىن انىقتاما قۇرالىندا كەلتىرىلگەن كەستەدەن الامىز. ك_{سنزسوون} = 1،74·10^-5. وسى ورايدا بىردەن رك_{سنزسوون} - ءمانىن پايدالانا بەرسە دە بولادى، ويتكەنى رك_ا = -lgك_ا؛ pك_{سنزسوون} ⁼ 4،8.

تابىلعان ماندەردى تەڭدەۋدەگى ورىندارىنا قويىپ رن -شاماسىن ەسەپتەيمىز:

pH=1/2 *4.8- 1/2 lg 0.1=2.9؛ ورتا قىشقىلدىق.

سۋ بويىنداعى پروتوليتتەر (قىشقىل - نەگىزدەر)

وتكەن تاقىرىپتاردى قىسقاشا ەسكە ءتۇسىرىپ وتەلىك. تازا سۋدىڭ ءوزى دە از دا بولسا يونعا ىدىرايدى. تۇزىلگەن سۋتەك جانە گيدروكسيل يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسىنىڭ كوبەيتىندىسىن سۋدىڭ يوندىق كوبەيتىندىسى دەپ اتالادى، ياعني:

K_W=[H⁺][OH^-]

كەلتىرىلگەن شامالاردىڭ تەرىس وندىق لوگاريفمدەرىن lgKw_، -lg [H⁺] جانە -lg[OH^-] -دى، pK_w، رن جانە رون دەپ بەلگىلەپ سۋدىڭ يوندىق كونستانتا كورسەتكىشى، سۋتەكتىك كورسەتكىش جانە نەگىزدىك كورسەتكىشى دەپ اتادىق. جالپى جاعداي ءۇشىن، pK_HSolv، pH جانە pSolv ەكەندىگى ەسىمىزدە بولار.

سۋداعى ەرىتىندىلەر ءۇشىن، ونىڭ قىشقىلدىعى نەمەسە نەگىزدىگىن سيپاتتايتىن سۋتەكتىك كورسەتكىشى شاماسى نولدەن ون تورتكە دەيىنگى ماندەرگە يە بولا الادى، ياعني:

0w نەمەسە 0

جالپى ەرىتكىشتەر ءۇشىن:

0Hsolv

ەرىتىندى قىشقىلدىق تا، سىلتىلىك تە قاسيەت كورسەتپەسە سۋداعى ورتا بەيتاراپ بولىپ، سۋتەكتىك كورسەتكىش ءمانى جەتىگە تەڭەلەدى.ياعني:

رن = رون = 7.

قىشقىلدىق ورتا ءۇشىن: رن< 7.

نەگىزدىك ورتا ءۇشىن: رن > 7.

ەڭدى وسى سۋداعى ەرىتىندىلەر ءۇشىن رن ءمانىن ەسەپتەۋلەرمەن تانىسالىق.

I. سۋدا ەرىگەڭدە ن⁺ نەمەسە ون^-  يوندارىن تۇزەتىن، تولىق يونعا ىدىراعان زاتتار ءۇشىن، اتالعان يوندار كونسەنتراسياسى سول زاتتىڭ الىنعان اناليتيكالىق كونسەنتراسياسىنا تەڭ دەپ ەسەپتەلىنەدى. مىسالى، 0،01 موليارلى تۇز قىشقىلىنىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشىن ەسەپتەلىك.

ءوزىمىزدىڭ جوعارىداعى شارت بويىنشا

[ن⁺] =س(نس1).

دەمەك، [ن⁺] = 0،01 مول/ل. ولاي بولسا رن - ءمانى مىناعان تەڭ:

رن = -1g [ن⁺] = -1_g 0،01 = -1g 10^-2 = 2.

ال، ەگەر 0،01 موليارلى كۇكىرت قىشقىلى بەرىلسە، ونىڭ رن ءمانىن انىقتاۋ ءۇشىن ديسسوسياسيالانۋ تەڭدىگىن جازىپ الامىز:

H₂SO₄ ⇔2H⁺ + SO^-2₄

سۋتeك يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسى قىشقىل كونسەنتراسياسىنا قاراعاندا ەكى ەسە جوعارى، ياعني:

[ن⁺] = 2·س(ن₂S0₄) = 2·0،01 = 0،02 مول/ل.

رن شاماسىن ەسەپتەيمىز

رن = -1g [ن⁺] = -1g 0،02 = -1g 2·10^-2 = 2 -1g 2 = 1،7.

Cۋدا ءسىلتى ەرىتىندىسى بولعان جاعدايدا وزىمىزگە تانىس pH+رون = 14 تەڭدىگى پايدالانىلادى.

مىسالى، 0،1 موليارلى ناتريي گيدرووكسيدىنىڭ سۋتەكتىك كورسەتكىشىن ەسەپتەۋ قاجەت بولسىن. ول ءۇشىن ناتريي گيدرووكسيدىنىڭ سۋداعى ديسسوسياسيالانۋىن جازىپ الامىز

NaOH⇔Na⁺ +OH^-

تەڭدىكتەن س(NaOH) = [OH^-] = 0،1 مول/ل.

ەرىتىندى رن شاماسىن ەسەپتەيمىز:

رن=14-رون

رن = 14 - (-lg 0،1) = 14 - (-lg 10^-1) =14-1 = 13.

رن > 7. ورتا سىلىتىلىك.

قۇرامىندا گيدروكسيل توپشاسى بىردەن جوعارى، مىسالى، 0،01 موليارلى ۆا(ون)₂، ەرىتىندىسىن قاراستىرالىق. ديسسوسياسيالانۋ تەڭدەۋىن جازىپ [ون^-] - شاماسىن انىقتالىق.

ۆا(ون)₂↔ۆا²⁺ + 20ن^-

[ون^-] =2 س(ۆا(ون)₂) = 2·0،01 = 0،02 مول/ل

رون = -lg [ون-] = - lg 0،02 = - lg 2·10^-2 =2 - lg 2 =1،7

رن= 14-رون=14-1،7 = 12،3.

سۋدا ەرىگەندە ن⁺، ون^- يوندارىنا تولىق ىدىرامايتىن قىشقىل - نەگىزدەر ءۇشىن سۋتەكتىك كورسەتكىشتى ەسەپتەۋدە ديسسوسياسيالانۋ دارەجەسى      (α) جانە ديسسوسياسيالانۋ كونستانتاسى ك - پايدالانىلادى.

ديسسوسياسيالانۋ كونستانتاسىنىڭ ءمانى پروتوليتتىك ىلىمدەگى قىشقىلدىق كونستانتا ك_ا جانە نەگىزدىك كونستانتا ك_ۆ شامالارىمەن سايكەس كەلەدى.

ەگەر α - ءمانى بەلگىلى بولسا، وندا سۋتەك يوندارىنىڭ كونسەنتراسياسى بىلايشا انىقتالادى:

[ن⁺] = α س

رن = - lg α س.

ەندى، تەپە-تەڭدىك كونستانتا ءمانىن پايدالانىپ رن -تى ەسەپتەلىك. كەز-كەلگەن ناn - قىشقىل ءۇشىن، ونىڭ ديسسوسياسيالانۋ كونستانتاسىنىڭ ورنەگى تومەندەگىشە جازىلادى:

ناn⇒H⁺+An^-؛

K_A=[ن⁺] [An^-] /[HAn]

قىشقىل كونسەنتراسياسىن ونىڭ يونعا ىدىراعان جانە ىدىراماعان بولىكتەرىنىڭ قوسىندىسى رەتىندە قاراستىرساق، مىنا تەڭدىك ورىندى:

س = [ناn] + [اn^-].

ەرىتىندىنىڭ ەلەكتروبەيتاراپ قاسيەتىنەن [اn^-]  = [ن⁺] ەكەندىگى شىعادى، ياعني تەپە-تەڭدىك كونستانتا ورنەگىندە وسى جاعدايدى ەسكەرسەك تومەندەگىدەي ورنەك الامىز:

K_A=[ن⁺] [ن⁺] /C-[ن⁺] =[ن⁺] ²/C-[ن⁺]

وسى تەڭدىكتى شەشىپ [ن⁺] -تى انىقتالىق

كوپ جاعدايدا C>> [ن⁺] بولعاندىقتان، جۋىقتاپ ەسەپتەۋلەردە تومەندەگىشە جۇرگىزە بەرەدى:

K_A=[ن⁺] ²/C-[ن⁺]=[ن⁺] ²/C

ال بۇل تەندىكتەن سۋتەكتىك كورسەتكىش ءمانى تومەندەگىشە انىقتالادى:

pH=1/2pK_A - 1/2 lgC

مۇنداگى  رك_ا - قىشقىلدىق كونستانتا كورسەتكىشى.

جالپى، بۇل تەڭدىكتى پايدالانۋ ءۇشىن دالدىكتىڭ اۋىتقۋ شاماسىن 5% دەپ الساق، وندا مىنا شارتتى تەڭسىزدىك ورىندالۋى ءتيىس:

1 - مىسال. موليارلىعى 0،035 مول/ل سىركە قىشقىلىنىڭ قىشقىلدىق كونستانتا شاماسى ك_ا=1،75·10^-5. وسى قىشقىل ەرىتىندىسىنىڭ رن ء-مانىن انىقتا.

شەشىمى. ءبىرىنشى كەزەكتە تەڭسىزدىك شارتىنىڭ ورىندالۋىن تەكسەرەلىك

س_ا/K_A=0.035/1.7*10^-5=2000، ياعني 2000 > 400.

ولاي بولسا، جۋىكتاپ ەسەپتەۋلەر فورمۋلاسىن پايدالانىپ رن-تى ەسەپتەيمىز.

pH=1/2pك_ا-1/2lgس_ا    pK_CH3COOH=4.7

pH=1/2*4.77-1/2lg0.035=4.77/2-1/2lg3.5*10^-2 ≈ 2.39+1.46/2=3.12

---