InfoHub Logo

كيليماندجارو - بيىكتىگى 19710 فۋت، باسىن ماڭگى قار باسىپ جاتقان تاۋ، دالىرەك ايتقاندا، افريكانىڭ ەڭ بيىك شىڭى. ماساي تايپالارى ونىڭ باتىس شىڭىن "نگايە-نگايە" دەپ اتايدى ەكەن، مۇنىڭ ماعىناسى ءتاڭىردىڭ تۇراعى نەمەسە قۇدايدىڭ قونىسى دەگەن ءسوز. سول شىڭنىڭ قۇزار باسىندا مەرت بولعان قابىلاننىڭ مۇزداپ قاتىپ-قۋراپ قالعان سۇيەگى جاتىر. وسىناۋ قارلى قۇزعا قابىلاندى نە ايداپ بارعانىن ءتىرى جان بىلمەيدى.

— ءبىر عاجابى بۇل دەرت مۇلدە جانىما باتار ەمەس،- دەدى ول.- ابدەن اسقىنىپ، مەڭدەگەندە عانا بىلىنەدى عوي دەيمىن.

— ءتىپتى ەش جەرىڭ اۋىرماي ما؟

— ەش جەرىم اۋىرمايدى. تەك قولقانى اتاتىن مۇڭكىگەن ءيىسى دەمەسەڭ. ەندى ول جاعىن كەشىرەرسىڭ. جۇرەگىڭدى اينىتىپ تۇرعان بولار.

— ولاي دەمە، قايتەسىڭ ولاي دەپ.

— انالارعا قاراشى،- دەدى ەندى سىرقات،- مىنە قىزىق، بۇلاردى قاي قۇداي ايداپ اكەلدى؟ قۇر تاماشالاۋ ءۇشىن قالىقتاپ ءجۇر مە ەكەن، الدە ءيىستى سەزدى مە ەكەن بۇل جىرتقىشتار.

ول جاتقان كەرەۋەت قالىڭ جاپىراقتى ميموزانىڭ ساياسىندا تۇرعان ەدى. وسىدان كۇن نۇرىنا شومىلعان جازىقتى كەڭىرەك شولىپ ءارى قاراي كوز جىبەردى دە، ول اناداي جەردە قوقيلانىپ جۇرگەن ءۇش قۇزعىن قۇستى كوردى، ال ەندى بىرنەشەۋى اسپاندا قالىقتاپ ءجۇردى دە قويدى. ولاردىڭ تەك جەرگە تۇسكەن كولەڭكەلەرى عانا تەز-تەز زىمىراعانداي. - ماشينا بۇزىلعان كۇننەن بەرى ولار سۋماڭداپ وسى ماڭنان كەتپەي قويدى، - دەدى اۋرۋ. بۇگىن بۇل قۇزعىندار ءبىر نارسەنى سەزگەندەي جەرگە جالپيىپ-جالپيىپ قونىپ العان. - العاشىندا مەن بولاشاق اڭگىمەلەرىمنىڭ ءبىر جەرىنە قىستىرىپ جىبەرۋىمە سەپتىگى تيە مە دەگەن ويمەن ولاردىڭ بار ارەكەتىن باقىلاۋمەن بولعان ەدىم. باقسام، ولاي ويلاۋىمنىڭ ءوزى اعاتتىق ەكەن.

— كوپ ەشتەڭە ويلاي بەرمە،- دەدى ايەل.

— جاي ايتقانىم عوي، انشەيىن، - دەدى اۋرۋ،- بىرەۋمەن سويلەسىپ ءتىل قاتىسساڭ، ءتىم-تاۋىر بوپ قالاسىڭ. ءبىر جاعىنان سەنىڭ دە كوڭىلىڭدى اۋلاعىم كەلەدى.

— اڭگىمە وندا ەمەس قوي، ونى ءوزىڭ دە جاقسى بىلەسىڭ،- دەدى ايەل. – مەن تەك ءقازىر قولىمنان ەش نارسە كەلمەيتىنىنە عانا قاپالانام. ەكەۋمىز بىر-بىرىمىزگە سۇيەۋ بوپ، ۇشاقتىڭ كەلۋىن كۇتەيىك.

— سول پالەكەتىڭدى كۇتپەي-اق قويالىقشى وسى.

— اپىرماي، ساعان نە جاردەم بەرۋىم كەرەك؟ شىنىمەن-اق دارمەنسىز بولعانىم با؟

— مۇمكىن، اياعىمدى كەسىپ تاستارسىڭ، سوندا جارانىڭ ءىرىڭى ۇلعايا قويماس... ءبىراق، وعان دا ءشۇبام بار. ايتپەسە اتىپ-اق تاستا مەنى. سەن ەندى ءمۇلت جىبەرمەيتىن مەرگەنسىڭ عوي. مىلتىق اتۋدى ساعان ءوزىم ۇيرەتپەپ پە ەدىم.

— ايتپاشى، قاي-قايداعىنى. داۋىستاپ ءبىر نارسە وقىپ بەرەيىن بە؟

— نە وقيسىڭ؟

— ءوزىمىز بۇرىن وقىماعان حيكايالاردان.

— كەرەك ەمەس، تىڭداۋعا شامام جوق،- دەدى اۋرۋ - اڭگىمە شەرتكەن جانعا جايلىراق. ءتىپتى بىر-بىرىمىزبەن داۋلاسساق تا كوڭىل جادىراپ ۋاقىت تەز وتەر ەدى.

— داۋلاساتىن نە بار ماعان. سەنىمەن ءسوز جارىستىرىپ ايتىسقىم كەلمەيدى. ءتىپتى قاتتى اشۋلانعان كۇندە دە داۋ-شارعا بارمايىق. مۇمكىن، بۇگىن بىزگە ماشينا جىبەرىپ قالار. بالكىم ۇشاق كەلەر.

— مەنىڭ ءتىپتى ورنىمنان قوزعالاتىن ويىم جوق،- دەدى سىرقات. - ودان نە شىعادى؟ تەك سەنىڭ كوڭىلىڭدى اۋلاۋ ءۇشىن عانا بولماسا.

— ءاي، قورقاقسىڭ-اۋ، شىركىنىم!

— شىنىمەن-اق جانجال شىعارعىڭ كەپ وتىر ما، ولسەم دە تىنىش ولەيىنشى. قورقاق دەپ مەنى قورلاعاننان نە تاباسىڭ؟

— سەن ولمەيسىڭ!

— بوس ءسوزدىڭ كەرەگى نە. مەن ولەتىن اداممىن. ونى انا قوقيعان قۇزعىنداردان سۇراساڭ دا بولادى، ولار سونى ءبىلىپ كەپ وتىر،- دەدى دە ول، مويىن جۇندەرىن ءۇرپيتىپ، باستارىن ىشىنە تىعىپ العان، تۇستەرىنەن ادام شوشىرلىقتاي ءۇش بىردەي الىپ جىرتقىش قۇس وتىرعان جاققا كوز جىبەردى. ءتورتىنشىسى قۇلديلاپ كەپ جەرگە قوندى دا، جورعالاپ بارىپ، ماڭ-ماڭ باسىپ انا وتىرعاندارعا قاراي بەتتەدى.

— بۇلار ءبىز ايالداعان جەردىڭ بارىندە وسىلاي شىرق اينالىپ ۇشىپ جۇرەدى دە قويادى. جاي كەزدە وعان ءمان بەرمەيسىڭ. ءوزىڭدى-وزىڭ اجالعا بايلاپ بەرەمىن دەمەسەڭ، ولمەيسىڭ سەن.

— وندايدى ءبىر جەردەن وقىپ العان با ەدىڭ؟ و، قۇدىرەت-اي، نە دەگەن ەسۋاسسىڭ؟

— ەندەشە وزگە بىردەڭەنى ويلاپ تاپساڭشى.

— جو-جوق، ولاي بولا قويماس،- دەدى ەركەك،- ماعان وسىنىڭ ءوزى دە جەتەرلىك بوپ جاتىر.

سىرقات ەندى جاستىعىنا جانتايا كەتتى دە، قاپىرىق ىستىقتان ساعىمدانا شاڭىتقان اۋاعا، الىستان كوگەرگەن جاسىل بۇتاعا ءبىر قيىستاۋ قاراپ ءبىراز ءۇنسىز جاتتى. اينالا سارعىشتانعان توڭىرەكتە باكەنە-باكەنە اق قويلار، ودان ارەگىرەكتە الگى جاسىل بۇتالارعا قاراعاندا اپپاق بوپ كورىنگەن جىلقى تارىزدەس قۇلان ءۇيىرى جايىلىپ ءجۇر. بۇلاردىڭ ايالداعان جەرى جاتاعان توبەنىڭ ەتەگىندەگى ۇلكەن اعاشتاردىڭ ساياسىندا، ەكى قادامداي جەردە سۋى ءبىراز تارتىلىڭقىراپ قالعان بولسا دا بۇلاعى بار، تاڭەرتەڭ ىلعي ۇستىنەن كەكىلىك، قۇر سياقتى قۇستار ۇزىلمەيتىن تاماشا جازىق ەدى.

— داۋىستاپ بىردەمە وقىپ بەرەيىن بە،- دەدى ايەل تاعى قايتالاپ. ول اۋرۋدىڭ توسەگى جانىنداعى جينالمالى كەنەپ ورىندىقتا وتىرعان بولاتىن،- مىنە، جانعا جايلى قوڭىر سامال دا ەسە باستادى.

— راحمەت، وعان ازىرگە زاۋقىم جوق.

— بالكىم، ماشينا تەز كەلىپ قالار.

— كەلسىن-كەلمەسىن، ونىڭ ماعان ءبارىبىر.

— ال ماعان ءبارىبىر ەمەس.

— ءبىزدىڭ ءومىرىمىز ۇدايى وسىلاي: استە سەنىڭ ۇناتقانىڭ ماعان، مەنىڭ ۇناتقانىم ساعان ۇنامايدى-اق.

— جوق، گارري، ۇدايى ولاي بولا بەرمەس.

— وسى اراق ىشسەم بە ەكەن.

— ساعان ءىشۋ زيان. بلەكتىڭ كىتابىندا ىشكىلىكتەن ساقتانۋ كەرەك دەگەن عوي. ساعان ىشۋگە بولمايدى.

— مولو! - دەپ داۋىستادى گارري.

— نە بۇيىراسىز، تاقسىر؟

— سودا قوسقان ۆيسكي اكەلشى.

— قۇپ، تاقسىر.

— ىشپەي-اق قويساڭشى،- دەدى ايەل تاعى قايتالاپ،- ەڭسەڭدى تۇسىرمە دەدىم عوي مەن ساعان. بلەكتىڭ الگى كىتابىندا ىشكىلىك زيان دەپ تۋرا ايتىلعان، ءىشۋ ساعان زالال ەكەنىن بىلەمىن عوي مەن.

— جوق،- دەدى گارري،- ىشىمدىك وزىمە جاعادى ايتەۋىر.

"ەندى بۇدان بىلاي ەشبىر لاج جوق"،- دەپ ويلادى ول وزىنەن-وزى. ونىڭ ويىنشا ەندى قولىنان ەشتەڭە كەلمەيدى، اسىل ارمانىنا ەندى جەتە المايدى. اقىر اياعى ءبارى اراققا بولا جانجالداسۋمەن عانا تىناتىن ءتارىزدى. وڭ اياعىنىڭ ىسىگى اسقىنىپ، ءىرىڭى بۇكىل دەنەسىنە جايىلا باستاعاندا اياقتىڭ اۋرۋى توقتاپ، سونىمەن بىرگە قورقىنىش ۇرەي دە جوعالدى. ول ەندى ءوزىنىڭ ابدەن قاجىعانىن سەزىپ، دۇنيەنىڭ اقىرى وسىمەن بىتكەنى مە دەپ كۇيىنۋمەن بولدى. وزىنە ءتونىپ تۇرعان تاعدىرعا ول ەندى پىسقىرىپ تا قارامادى. اجال تالاي جىلدار بويى قىر سوڭىنان قالماي قويىپ ەدى، ەندى بۇل جولى ودان ءتىپتى دە ۇرەيلەنەر ءتۇرى جوق. تەك ءبىر عاجابى، ەڭسەسىن باسقان مەڭ-زەڭدىك قانا ەشتەڭەنى ويلاتپاي، ءبارىن جەڭىلدەتىپ بارا جاتقانداي. ول ىلگەرىرەكتە ويعا العان تاقىرىبىن تۇبىنە جەتە زەرتتەپ ءبىلىپ المايىنشا جازۋعا كىرىسپەيتىن، ەندى ونىسى قول جەتپەس ارمانداي بوپ بۇلدىراپ قالىپ بارادى. ءبىراق وكىنەتىن نەسى بار، قايتكەن كۇندە دە وعان ەندى ەشبىر كەلەر-كەتەرى جوق. جازا قالعان كۇننىڭ وزىندە دە كوڭىلدەگىدەي بولىپ شىقپاۋى مۇمكىن، سول سەبەپتى بارلىق وي-ارمانىن كەيىنگە قالدىرىپ، قايتادان قالام ۇستاۋعا قولى جۇرمەي دە قالعان بولار. قالاي بولعاندا دا ەندى ونىڭ ويىنىڭ ۇشىعىنا جەتۋ ماڭگى-باقي مۇمكىن ەمەس.

— اتتەڭ، وسىندا بەكەر-اق كەلگەن ەكەنبىز،- دەدى ايەل. ءسويتتى دە گارريدىڭ قولىنداعى اراق قۇيىلعان قۇتىدان كوزىن الماي ەرنىن جىمقىرا تىستەپ وتىرىپ قالدى.- ەگەر پاريجدە جۇرسەك قوي، وسىنىڭ بىرىنە دە دۋشار بولماس ەدىك.

قاشاندا، ايتۋىنشا پاريج ساعان قاتتى ۇناۋشى ەدى عوي. پاريجدە قالۋىمىزعا دا، نە وزگە قالاعان جەرىمىزگە كەتۋىمىزگە دە بولاتىن ەدى. مەن قايدا بولسا دا باراتىن ەدىم. سەن قاي جاققا بارام دەسەڭ دە ىلەسە كەتۋگە ءازىرمىن دەپ مەن باياعىدا ايتقانمىن. ەگەر اڭ اۋلاپ، قۇس اتقىڭ كەلسە ۆەنگرياعا كەتۋىمىزگە دە بولاتىن ەدى. ويعا العان ءىسىمىز وندا دا قۇبا-قۇپ بولار ەدى.

— وسىنىڭ ءبارى سەنىڭ انت ۇرعان اقشاڭنىڭ كەسىرى،- دەدى گارري.

— جوق، ونىڭ دۇرىس ەمەس،- دەدى ايەل،- اقشا دەگەن مەنىڭ عانا ەمەس، سەنىڭ دە داۋلەتىڭ ەمەس پە، "ينە وتكەن جەردەن ءجىپ وتەدى" دەمەكشى، دۇنيە قىزىقتىڭ ءبارىن تاستاپ قايدا بارعىڭ كەلسە، سوڭىڭنان ىلەستىم دە ءجۇردىم عوي.

نە تىلەسەڭ، سونىڭ ءبارىن ىستەدىم. تەك وسىندا كەلمەۋىمىز كەرەك ەدى.

— وسى جەر ۇنايدى دەپ ايتقان ءوزىڭ ەمەس پە ەدىڭ؟

— ءيا، سولاي دەپ سەنىڭ ەسەن-ساۋ كەزىڭدە ايتقانىم راس. ال ءقازىر مىناداي قيىن جاعدايعا قالىپ وتىرمىز عوي. اياعىڭنىڭ نەلىكتەن اۋىرا قالعانىنا مەنىڭ تاڭىم بار. وسىنشا ازاپقا تاپ بولعانداي قۇدايعا نە جازىعىمىز بار ەدى.

— مەنىڭ جىبەرگەن قاتەم مىناۋ: ءاۋ باستا تىزەدەگى كىشكەنە سىزاتقا يود جاعۋ ەسىمە دە كەلمەپتى. سونان كەيىن ول تۋرالى ويلاعان دا ەمەسپىن. سەبەبى، بۇعان دەيىن بۇنداي بولماشى جاراقاتتان ەش پالە جابىسقان ەمەس. اياعىم اۋىرعانىن سەزە باستاعان سوڭ جاراعا سۇيىق كاربولكا جاقتىم. ويتكەنى وعان قاجەتتى وزگە دارى-دارمەك سول ساتىندە بىزدە جوق ەدى، سودان كەيىن ۇساق-ۇساق قان تامىرلارى بىتەلىپ، ىسىك دەنەگە جايىلا باستادى،- ول ايەلگە ءبىر قاراپ قويدى. - تاعى نە ايتپاقشىسىڭ؟

— مەن ول جاعىن ايتىپ وتىرعانىم جوق.

— ەگەر ءبىز وسى جاقتىڭ ناقۇرىسى ەمەس، ءجونى ءتۇزۋ باسقا ءبىر شوپىر تاپقاندا، ول موتورداعى مايدى تەكسەرىپ كورەر ەدى، ءسويتىپ ماشينا بىلىگىن كۇيدىرىپ الماعان بولار ەدى.

— مەن ول جاعىن ايتىپ وتىرعانىم جوق. سەن ۋەست-بەري، ساراتوگا، پالم-بيچ سياقتى جەرلەردەگى دوستارىڭمەن، تولىپ جاتقان قايداعى ءبىر وڭباعاندارمەن ات كەكىلىن كەسىپ، ماعان ەرىپ كەتپەگەنىڭدە...

— ونىڭ بەكەر. ول سەنى سۇيگەندىگىمنەن عوي. ءقازىر دە سۇيەمىن سەنى. ءومىر-باقي سۇيۋمەن بولامىن. سەن الدە مەنى جەك كورەسىڭ بە؟

— ءيا، سولاي،- دەدى گارري،- مەنىڭشە سولاي. مەن سەنى ەش ۋاقىتتا سۇيگەن ەمەن.

— ەي، نە دەيسىڭ، گارري؟ اقىلىڭنان الجاسقاننان ساۋمىسىڭ.

— ءتىپتى سونى تىلەسەم دە ماعان اقىلىمنان الجاسارلىق ەشبىر سەبەپ جوق.

— ولاي بولسا ءىشۋىڭدى دوعار،- دەدى ايەل - سەنەن قيىلىپ وتىنەمىن، قۇلدىعىم، ىشپەشى. ءبىز ەندى قولدان كەلگەننىڭ ءبارىن ىستەپ باعۋىمىز كەرەك.

— ىستەسەڭ سەن ىستەرسىڭ،- دەدى گارري- ال مەنىڭ وعان ەندى شامام جوق.

وسى ءبىر ساتتە ونىڭ كوز الدىڭا باياعى قاراعاشتاعى بەكەت ەلەستەي قالدى. سول ءبىر كەزدە جاۋدان شەگىنگەننەن كەيىن فراكيادان كەتىپ بارا جاتىپ يىعىنا قاپشىعىن ىلگەن كۇيى ءتۇن قاراڭعىلىعىن قاق ايىرىپ كەلە جاتقان سيمپلون-وريەنت ەكسپرەسىنىڭ شامىنا كوز تىگىپ تۇرعان ەدى. وسى كورىنىستى دە ءبىر كادەگە جاراتپاقشى بوپ كەيىنگە قالدىرعان ەدى. سول سەكىلدى ازاندا تاماق ىشكەنىن؛ تەرەزەدەن قاراپ، بولگاريا تاۋلارىنان قار كورگەنىن دە؛ نانسەن ۋاكىلدىگىندەگى حاتشى2 قىزدىڭ ءوز باستىعىنان: "مىناۋ شىنىمەن قار ما؟ " - دەپ سۇراپ تاڭدانعانىن دا؛ شالدىڭ قار جاتقان جاققا قاراپ: "جوق، بۇل قار ەمەس، قار جاۋۋعا ءالى ەرتەرەك"، - دەگەنىن دە تۇبىندە ءبىر كەرەگى بولار دەپ ەستە ساقتاعان. سوندا ۋاكىلدىكتەگى الگى قىز جانىنداعى وزگە قىزدارعا بۇرىلىپ: "ەستىدىڭدەر مە؟ مىناۋ قار ەمەس" دەگەنىندە، انالار: "قار ەمەس ەكەن، ءبىز قاتەلەسىپپىز"'، - دەپ جامىراسا شۋ ەتە تۇسكەن ەدى. ال كورگەندەرى شىنىندا دا ناعىز قاردىڭ ءوزى ەدى. ەكى جاق بىر-بىرىمەن ادام الماسىپ، الىس-بەرىس باستالعان شاقتا باستىق سول تاۋلارعا تالاي ادام جىبەرگەن-دى.

ولارعا جەل ۇرگەن كۇرتىك قاردىڭ ۇستىمەن ومبىلاپ جۇرۋگە تۋرا كەلگەن-دى، سول قاتتى قىستا سولاردىڭ ءبارى - ءبىرى قالماي سۋققا ۇشىپ ولگەن بولاتىن.

سو ءبىر جىلى گاۋەرتالدا دا ءدال ايسا پايعامبار تۋعان كۇننىڭ مەيرامى قارساڭىندا قالىڭ قار جاۋعان. بۇلار وندا سىرتىن شىنىمەن قاپتاعان، كىرپىش پەشى بولمەنىڭ ءبىراز بولىگىن الىپ جاتقان ورمانداعى وتىنشىنىڭ شاعىن ۇيىندە قايىڭ جاپىراعىمەن تولتىرعان سىرماق توسەكتە جاتىپ تالاي تۇنەگەن. سول كەزدە بۇلار جاتقان ۇيگە اسكەردەن قاشقان ءبىر قاشقىن كەلگەن، سىرتتا ونىڭ قارداعى ءىزى قانجوسا بولىپ جاتقان بولاتىن. قاشقىن ارتىندا قۋعىنشى بار ەكەنىن ايتقاندا ۇيدەگىلەر وعان ءجۇن ۇيىق كيگىزىپ، وزدەرى قاندى ءىزىن قار باسىپ ۇلگىرگەنشە جاندارمداردى سوزگە اينالدىرىپ الجاستىرعان بولاتىن.

ال شرۋنستا دا ايسا پايعامبار تۋعان مەيرامنىڭ العاشقى كۇنى جاۋعان اپپاق قار، شىركەۋگە عيباداتقا كەلىپ ۇيدى-ۇيىنە تاراپ بارا جاتقان حالىققا شاراپحانا تەرەزەسىنەن قاراعاندا كۇنگە شاعىلىسىپ كوزدى قارىقتىرعان ەدى. تاعى سول شرۋنستا بۇلار قاراعايلى تاۋدىڭ بوكتەرىمەن وزەندى بويلاي وتەتىن aت زارىنەن سارعايعان شانا جولىمەن زىلدەي شاڭعىلارىن يىقتارىنا ساپ جاياۋ كوتەرىلگەن-دى. تاعى سول جەردە مادلەنەر-حاۋستىڭ مۇزىمەن ىلديعا شاڭعىمەن كەرەمەتتەي سىرعىپ تۇسكەن، اينالا جاڭا جاۋعان ۇلپىلدەك قار اپپاق، تەپ-تەگىس بوپ جارقىراپ جاتتى. بۇلار لاقتىرعان تاستاي زىمىراپ، ۇكىدەي ۇشىپ كەپ توقتاعانى دا ەسىندە ساقتالعان-دى.

وسى كەزدە الاي-تۇلەي بوران سوعىپ، ولاردىڭ مادلەنەر-حاۋستا لاجسىزدان ءبۇتىن ءبىر جەتىدەي توقتاپ قالۋىنا تۋرا كەلدى. سودان بىقسىعان شامنىڭ سىعىرايعان جارىعىندا اقشا سالىپ كارتا ويناۋعا كىرىسكەن-دى. سوندا لەنس مىرزا نەعۇرلىم كوبىرەك ۇتىلعان سايىن ويىنعا تىككەن اقشا مولشەرى دە وسە بەردى. اقىرى ول مۇلدە سىمپيىپ سىپىرىلا ۇتىلدى. اۋەلى شاڭعىشىلار مەكتەبىنىڭ قارجىسىنان، ودان كەيىن بۇكىل ماۋسىم بويىنداعى تابىستان، اقىرى ءوزىنىڭ بار جيعان-تەرگەنىنەن جۇرداي بولدى. ءدال وسى ساتتە ۇستەلدەن العان كارتاسىن كورمەي-اق ويىنعا ءباس تىگەتىن قوڭقاق مۇرىن لەنستىڭ بەينەسى ونىڭ كوز الدىڭا كەلە قالدى. ولار سوندا بۇكىل تاۋلىك بويى ويناعان-دى. قار جاۋىپ تۇرسا دا ويناي بەردى، بوران تولاستاسا دا ويناي بەردى. ول ەندى بىردە ءومىرىنىڭ قانشا بولىگى كارتا ويناۋمەن وتكەنىن ويلاپ كەتتى.

ءبىراق بۇل جونىندە دە ەشتەمە جازبادى. ول اڭعاردىڭ ارعى بەتىنەن تay كورىنىپ تۇرعان پايعامبار تۋعان مەيرامنىڭ اشىق، ايازدى كۇنى تۋرالى دا قالام تارتقان جوق. ۇرىستان ۇيلەرىنە قايتىپ بارا جاتقان اۆستريا وفيسەرلەرىن تاسىعان پويىزدى بومبالاۋ ءۇشىن باركەر سول اڭعاردى باسىپ، مايدان شەبىنەن ۇشىپ وتكەن-دى. ۇشاقتى كورگەن اۆستريالىقتار پويىزدان تۇسە-تۇسە قاپ تىم-تىراقاي قاشا جونەلگەندە باركەر ولارعا وق جاۋدىرعان بولاتىن. وسىدان كەيىن وفيسەرلەر اسحاناسىنا كەلىپ باركەردىڭ بولعان وقيعانى تاپتىشتەپ ايتا باستاعانىن ەسىنە ءتۇسىردى. ول ايتىپ وتىرىپ كەنەت تىنىشتىق ورناي قالعان شاقتا بىرەۋ، "وڭباعان ايۋان، تەكسىز نەمە" دەدى. سونداعى ولاردىڭ كەسكىلەسىپ سوعىسقان اۆستريالىقتارىنىڭ كەيىن وزىمەن بىرگە شاڭعى تەبىسكەن اۆستريالىقتاردان ەشبىر ايىرماسى جوق، ەدى. ايتسە دە ءبىر ەسەپتەن ولار بۇلارعا ۇقسايتىن دا، ۇقسامايتىن دا. سول جىلى بۇكىل قىس بويى شاڭعى تەبۋگە بىرگە بارعان گانس اڭشىلار پولكىندا قىزمەت ەتەتىن. گانسپەن بىرگە تاقتاي تىلەتىن جەردەن جوعارىراقتاعى اڭعارعا قويان اتۋعا بارعاندا ەكەۋى پاسۋبيوداعى سول ۇرىستار، پەتريكا مەن اسالون تۇبىندەگى شابۋىلدار جايلى اڭگىمە شەرتكەن ەدى. وسى جايىندا دا ەڭ بولماسا جالعىز جول جازبادى. مونتە كورنو، سەتە كوممۋني جانە ارسيەروداعى سوعىس جونىندە ءبىر اۋىز ءسوز جازعان ەمەس-تى.

البەرگ پەن فورارلبەرگتە ول نەشە قىس تۇردى دەسەڭىزشى... بۇل جەرلەردە ءتورت قىس وتكىزدى. سونداعى ءبىر بازارلىق ساتىپ الۋعا بلۋدەنسكە كەتىپ بارا جاتقانداعى وزدەرىنە تۇلكى ساتقان ادام وسى ساتتە ويىنا تۇسە كەتتى. سونىمەن بىرگە شيە تاتىعان تاماشا شاراپتى، قابىرشاق مۇز ۇستىندەگى اق ۇنتاق ۇلپىلدەك قار قۇيىنىن، جولدىڭ تاۋسىلار جەرىندەگى قۇلاما جاردان بۇرىلماي، تۋرا ءتۇسىپ، ب ا ق ارقىلى ءۇش-اق اتتاپ سىرعىتىپ ءوتىپ، اۋەلى قازىلعان وردان، سونسوڭ بۇدان ارەگىرەكتەگى قوناق ءۇيدىڭ سىرت جاعىنداعى تايعاناق مۇزدى جولدان وتكەندە شىرقالعان "وي-حوي، ءبىزدىڭ روللي" دەگەن ءاندى دە ەسىنە ءتۇسىردى. ۇيگە جەتكەن سوڭ شاڭعىنىڭ باۋىن اعىتىپ جىبەرىپ، اعاش قابىرعاعا سۇيەي سالاتىنسىڭ. سوندا قارسىداعى سۇيكىمدى شاراپ ءيسى اڭقىعان، ءىشى ءتۇتىندى، تەرەزەسىنەن شام جارىعى جارقىراعان جىپ-جىلى بولمەدە بىرەۋ اككوردەون ويناپ وتىرۋشى ەدى.

ەندى ول وسىندا، افريكا جەرىندە ءوزىنىڭ جانىندا جينالمالى ورىندىقتا وتىرعان ايەلدەن:

— وسى ءبىز پاريجدە قايدا توقتاۋشى ەدىك؟- دەپ سۇرادى.

— كرييون قوناق ۇيىنە. ونى ءوزىڭ دە بىلمەيمىسىڭ.

— نەلىكتەن ونى بىلۋگە ءتيىسپىن مەن؟

— ءبىز ۇنەمى سوندا تۇسەتىنبىز.

— جوق، ءاردايىم وندا ەمەس.

— سوندا جانە قالا جانىنداعى سەن-جەرمەندەگى ءتورتىنشى گەنريحتىڭ پاۆيلونىنا دا ءتۇسىپ جۇردىك. قالانىڭ سول بولىگىن ءوزىم ۇناتامىن دەيتىنسىڭ.

— ۇناتۋ دەگەن نارسە — اشەيىن ءبىراز كۇندىك الدانىش قوي،- دەدى گارري.

— ال مەن سونىڭ لەزدە لىپ ەتىپ كوزدەن عايىپ بولاتىن وتكىنشى قىزىعىنا عانا قۋاناتىن ءبىر پەندەمىن.

— ەگەر سەن شىنىمەن-اق دۇنيەمەن قوشتاسار بولساڭ،— دەدى ايەل،- سوندا ارتىڭدا قالاتىننىڭ ءبارىن قۇرتىپ كەتكىڭ كەلە مە، وعان قالايشا ءداتىڭ بارادى؟ سوندا ءبارىن وزىڭمەن بىرگە الا كەتكىڭ كەلە مە؟ سەن اۋەلى استىڭداعى اتىڭدى، قالا بەرسە قوينىڭداعى قاتىنىڭدى، بۇعان قوسا ەر-تۇرمانىڭدى، اقىرىندا اسىنعان قارۋ-جاراعىڭا دەيىن شىنىمەن-اق قۇرتىپ كەتكىڭ كەلە مە؟

— ءيا، سويتپەكپىن،- دەدى گارري،- مەنىڭ اسىنعان قارۋ-جاراعىم سەنىڭ سول ءبىر قارعىس اتقان اقشاڭ ەدى، مەن تەك سونىمەن عانا اتقا مىنگەن ەدىم عوي.

— قوي دەيمىن وندايدى.

— جارايدى. ەندى اۋزىمدى اشپايىن.مەن سەنى رەنجىتۋگە قۇشتار ەمەسپىن.

— كەشتەۋ ءتۇسىنىپ تۇرعان جوقسىڭ با؟

— سولاي-اق بولسىن. ەندەشە، ولاي دەسەڭ كوڭىلىڭدى قالدىرا بەرەيىن. سول تاۋىرىرەك سياقتى. ويتكەنى وزىڭمەن جۇپتاسىپ ىستەيتىن بىردەن-بىر راقات ءىس ءقازىر مەنىڭ قولىمنان كەلەر ەمەس.

— جوق، مۇنىڭ جالعان. ول راقاتتان باسقا دا ۇناتاتىن نارسەلەرىڭ كوپ بولۋشى ەدى، سەن نەگە قۇمارتساڭ، مەن دە سونىڭ ءبارىن ىستەيتىنمىن.

— قۇداي ءۇشىن، وسى ماقتانۋىڭدى قويشى. - وسىلاي دەپ ول ايەلگە كوز قيىعىن جىبەرىپ ەدى، جىلاپ قويا بەرگەن ەكەن.

— سوزىمە قۇلاق قوياسىڭ با؟- دەدى گارري.- مەنىڭ ءقازىر نەم جەتىسىپ تۇر دەيسىڭ؟ كەيدە نە ىستەپ، نە قويعانىمدى ءوزىم دە سەزبەي قالامىن. ءالى ءتىرى ەكەنىڭدى ابدەن سەزىنۋ ءۇشىن عانا ءبارىن قىرىپ كەتكىڭ كەلەدى. بىر-بىرىمىزبەن العاش ءسوز باستاعانىمىزدا ءتاپ-تاۋىر سياقتى ەدى. ال ارتى وسىلاي بولارىن مەن سەزبەپپىن دە بىلمەپپىن، ەندى ميىمنىڭ شاتىسقانى سونشا، سەنى ءتىرى ازاپقا سالىپ قويىپپىن. بۇعان قاپا بولماشى، سۇيىكتىم. مەن سەنى جانىمداي جاقسى كورەمىن، ونى ءوزىڭ دە بىلەسىڭ. دۇنيەدە ەش پەندەنى مەن ءدال ءوزىڭدى سۇيگەنىمدەي سۇيگەن ەمەسپىن.

وسىلاي دەپ ول ەندى ومىرىندە وزىنە تالاي ريزىق بولعان جالعان ءسوزدىڭ وسى ءبىر ۇيرەنشىكتى سوقپاعىنا قاراي اۋىتقي بەردى.

— سوزىڭنەن اينالايىن، سۇيىكتىم.

— وي، قانشىق،- دەدى گارري،- قانشىقتىڭ قۇيرىعى بۇلاڭداعىش كەلەتىن. شابىتىم تاسىپ وتىرعاندا وسىلاي دەيمىن مەن. مەن ءقازىر ناعىز شابىت قۇشاعىندامىن. شابىت بولعاندا ەڭ ءبىر تۇرپايى، دورەكى شابىت مەنى بيلەپ العان. دورەكى، تۇرپايى بولعانمەن دە، تاسىعان شابىت.

— ءوشىر ءۇنىڭدى، گارري. الجاسقاننان ساۋمىسىڭ؟

— وزىمنەن كەيىن ەشتەڭە قالدىرمايمىن دا، - دەدى ول - ەشتەڭە دە قالدىرعىم كەلمەيدى.

كەشكە قاراي ول ۇيقىسىنان وياندى. كۇن جوتانىڭ ارعى جاعىنا ەڭكەيگەندە كولەڭكەسى بۇكىل الاپقا ءتۇسىپ تۇرعان ەدى. وسى كەزدە توڭىرەكتەگى ۇساق جانۋارلار بۇلاردىڭ شاتىرى ماڭىندا جايىلىپ جۇرگەن. گارري قۇيرىقتارىن بۇلتىڭداتىپ شەپتى اندا-ساندا شالىپ-وتتاپ، بۇتالاردان بىرتىندەپ الىستاپ بارا جاتقان وسى حايۋاندارعا قاراپ جاتا بەردى. باياعى قۇستار شوقيىپ وتىرىپ الىپ، جەمتىك اڭدۋىن قويعان. ولار ەندى ەبەدەيسىز تۇردە اعاش-اعاشقا جابىسىپ قوناقتاپ العان. سانى بۇرىنعىدان دا كوبەيە تۇسكەن. گارريدىڭ قىزمەتشى قول بالاسى توسەكتىڭ جانىندا وتىر ەدى.

— حانىم قۇس اتۋعا كەتتى،-دەدى ول.-تاقسىر، سىزگە ءبىر نارسە كەرەك پە؟

— ەشتەمە دە كەرەك ەمەس.

ايەل تۇسكى تاماق ءۇشىن قۇس اتىپ اكەلۋگە كەتتى. گارريدىڭ ماقۇلىق بىتكەندى جاقسى كورەتىنىن بىلەتىن ايەل وعان اڭعاردىڭ توسەكتەن كورىنىپ تۇرعان جەرىندەگى اڭداردى ۇركىتىپ الماۋ ءۇشىن ءوز شاتىرىنان ءبىراز ۇزانقىراپ شىققان. سونى كورىپ، گارري بۇل ءوزى بىلگەنىن، وقىعان-تۇيگەنىن، ەستىگەن-كورگەنىن - ءبارىن جادىڭدا ساقتاپ جۇرەتىن ايەل - دەپ ويلادى.

بۇل جۇبايىمەن ءوزىنىڭ ابدەن تيتىعىنا جەتكەندە بارىپ تابىسقانىنا وسى ايەل كىنالى مە ەكەن. وزىنە قاراتىپ ايتىلعان ءسوزدىڭ ارتىندا ەشبىر ءزىل جوق ەكەنىن، ونداي بەيپىل اۋىزدىققا مۇنىڭ ابدەن ەتى ۇيرەنىپ كەتكەندىكتەن تەك ءوز كوڭىلىن جۇباتۋ ءۇشىن عانا اسىرا سويلەيتىنىن بايعۇس ايەل قايدان سەزسىن. ءوزىنىڭ نە سويلەپ، نە قويعانىنا ونشا ءمان بەرمەيتىن بولعان سوڭ، بيكەشتەرگە شىن سوزىنەن گورى مۇنىڭ وتىرىگى كوبىرەك ۇناپ جۇرەتىن.

بار سۇمدىق ونىڭ جالعان سويلەگەنىندە ەمەس-اۋ، سۇمدىق تەك ونىڭ شىندىق ورنىنا بەتالدى كوكىپ كەتەتىنىندە ەدى. جامان بولسىن، جاقسى بولسىن بار عۇمىرى ءوتىپ بارادى، ەندى ول ءومىر الدەقاشان بىتسە دە، ايتەۋىر قۇر سۇلدەرى ءالى بار، تەك ءبىر ايىرماسى ەندى جات جۇرتتىڭ ورتاسىندا، ءسان- ساۋلەتى مەن داۋلەتى بۇرىنعىدان دا اسقان، ءوزى بىلەتىن جەرلەردىڭ ەڭ تاماشا دەگەنىنە بارا الادى، بۇرىن اياعى باسپاعان، ءومىرى كورمەگەن وسى ەڭ جاقسى-اۋ دەگەن جەرلەرىنە دە بارىپ قايتۋعا قولى جەتىپ ءجۇر.

ابزالىندا ەش نارسە ويلاماعان ءجون، سوندا ءبارى دە ءوز رەتىمەن تاماشا بولىپ بارا جاتىر ەدى. ءبىر كەزدە تابيعات ساعان كۇش-قايرات، قۋات بەرىپ تۇرعاندا وزگەلەر سياقتى بوساپ، ەڭسەڭ تۇسكەن جوق ەدى، بۇرىن اتقارعان ۇيرەنشىكتى قىزمەتىڭە ىستەگىڭ كەلسە دە كولگىرلىكپەن نەمقۇرايدى قاراعانسىپ جۇرەتىن ەدىڭ، ەندى عوي سول ءبىر قىزمەت قانشا قۇلشىنساڭ دا قايتىپ قولىڭنان كەلمەس. ءبىراق ءبىر كەزدە ەڭ داۋلەتتى، باي ادامدار تۋرالى جازامىن دەپ سەن وزىڭە-وزىڭ سەرت بەرگەن ەدىڭ جانە دە سول باي قاۋىمعا ءوزىڭنىڭ جات، ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن جان ەكەنسىڭ، ولاردىڭ اراسىندا تەك جانسىز عانا بولىپ جۇرگەنىڭ جايلى، اقىر تۇبىندە ولارمەن ات قۇيرىعىن كەسىسىپ كەتۋىڭ جايىندا جازعىڭ كەلەتىنى تۋرالى، تەك سوندا عانا نە جايىندا جازاتىنىن ءوزى انىق بىلەتىن ومىردەگى ەڭ تۇڭعىش ادام - مەن بولار ەدىم دەپ وزىڭە-وزىڭ ايتىپ ەدىڭ. ءبىراق مۇنى ىستەۋگە ءوزىڭدى-وزىڭ كوندىرە المادىڭ. ويتكەنى ءومىرىڭ ىلعي دۋمانمەن، جانعا جايلى شاتتىقپەن ءوتىپ جاتتى دا، وزىڭە-وزىڭنىڭ ىشتەي ريزا ەمەستىگىن بار قابىلەتىڭدى مۇقاتىپ، سۇيىكتى ىسىڭە دەگەن ىنتا-ىقىلاسىڭدى جويىپ، السىرەتە بەرگەن ەدى، ءسويتىپ اقىر اياعىندا جازۋدان مۇلدە الشاقتاپ كەتكەن بولاتىنسىڭ. ال مۇنىڭ جازۋدان قالعانى جورا-جولداستارىنا اناعۇرلىم ءتيىمدى ەدى. ءبىر كەزدە ول وسى افريكادا ءوز ءومىرىنىڭ ەڭ ءبىر تاماشا شاعىن وتكىزگەن-دى، ەندى ءبارىن قايتادان باستاۋ ءۇشىن ول وسىندا تاعى ورالىپ وتىر. جول جۇرگەندە، ساپار شەككەندە بۇلار ونشا كۇي-جاعداي تالعامايتىن. ءبىراق پالەندەي مۇقتاجدىق شەكپەسە دە، اسا ءبىر سالتاناتقا دا بولەنىپ كورگەن ەمەس، ءسويتىپ ءوزى باياعى بابىمەن قالىبىنا قايتا تۇسەمىن دەپ ويلاعان-دى. تاۋ ىشىنە كەتىپ جۇگىرىپ، جاتتىعۋ جاساپ، سالماعىن ادەيى ازايتاتىن بوكسشى تارىزدەنىپ ول دا ىشكى دۇنيەسىن باسىپ كەتكەن زىلدەن ارىلۋعا مۇمكىندىك الاتىن شىعارمىن دەپ ۇمىتتەنەتىن-دى.

بۇل جەر ايەلگە ۇنادى. وسىنداي ءومىردى ۇناتامىن دەپ سان رەت ايتقان. ول ەل-جۇرت كورۋ، جاڭا ادامدارمەن قاۋىشىپ-تانىسۋ، كوڭىل كوتەرۋ سياقتى قۋانىشتى ساتتەردىڭ ءبارىن ۇناتاتىن. ال گارري بولسا، وسىلاردان كەيىن ەڭبەككە دەگەن ىقىلاس-ىنتام قايتا قالىبىنا كەلەر-اۋ دەپ، ءوزىن-وزى جۇباتۋمەن بولاتىن. ەگەر ءومىرىنىڭ اقىرى وسى بولسا (ال ول اقىرى وسى ەكەنىن بىلەدى دە)، وندا جونى ۇزىلگەن جىلانداي جان-دارمەن كۇيگە سالىنىپ، جىك-جاپار بولۋدىڭ قاجەتى قانشا! بۇل ايەل بايعۇستىڭ ەشبىر جازىعى جوق-اۋ. بۇل بولماسا بۇنىڭ ورنىنا وزگە ءبىر ايەل بولار ەدى. ەگەر بۇكىل ءومىرى جالعانشىلىقپەن وتكەن بولسا، بۇل دۇنيەدەن سولاي-اق وتكەن ءجون. وسى ساتتە ول ءدوڭنىڭ ارعى بەتىنەن اتىلعان مىلتىق داۋسىن ەسىتتى.

مۇنىڭ ونەرىنىڭ وسە بەرۋىن ءارى تىلەۋشى، ءارى سونى قۇرتۋشى بولىپ جۇرگەن وسى جومارت جاندى سۇلۋ سايقالدىڭ، ءسىرا، كوزدەگەنى ءمۇلت كەتىپ كورگەن ەمەس. بۇلاي دەۋ ماعىناسىز دا. ول بويعا بىتكەن ءوز دارىنىن ءوزى قۇرتقان بولاتىن. مۇنىڭ ومىرىنە دە كەرەكتىڭ ءبارىن جاساعان وسىناۋ ايەلدىڭ قاراقان باسىنا بار كىنانى ۇيىپ-توگە سالۋ ءجون بە ەكەن. بويداعى دارىنىن باعالاي بىلمەي ءوزىن-وزى قۇرتتى بۇل سول ارقىلى ءوزىنىڭ ۇستاعان ابزال پىكىرىنەن اينىپ، تۋرا جولىنان تايدى، دەن قويعان نيەتىنەن بەزدى، ءوز باسىنا، كەلەشەك ومىرىنە قاستىق ىستەپ، ۇشقىر سەزىمىن مۇقالتاتىن شاراپ قۇمارلىققا سالىندى. كەرەناۋلىق، ورىنسىز كەربەزدىك پەن ءسانقويلىق، داڭققۇمارلىق، مەنمەندىك، قيعاش مىنەزدىلىك، وپا بەرمەس جالعاندىققا بوي ۇرۋشىلىق ونىڭ جۇرەگىنە مىقتاپ ورنادى. ال دارىن قابىلەتى جايىندا نە ايتامىز؟ ونىڭ تۋا بىتكەن تالانتى بولدى-اق، وعان داۋ جوق، ءبىراق سول ونەرىن دۇرىس قولدانۋدىڭ ورنىنا ساۋداعا سالدى. كوزگە كورىنەرلىكتەي تىندىرعان انەبىر لۇعاتتى ىستەرى دە جوق، ءبىراق مەن سونى ىستەي الار ەدىم-اۋ دەگەن ۇمىتكەر قيالى عانا بار ەدى. ول ومىرىنە كەرەكتى ءناپاقانى قالامگەرلىك ونەردەن گورى، وزگە ارەكەتتەرمەن تابۋدى ارتىق كوردى. بۇل بەكەردەن ەمەس ەدى. ويتكەنى ءوزىنىڭ توسىننان كوڭىلى اۋعان ەركەتوتاي بيكەشى ودان بۇرىنعى ايەلدەردەن اۋقاتتىراق بولا بەردى. ال قۇمارپازدىعى سۋي باستاعان ساتتە ءقازىر وسى ايەلگە وتىرىك ايتىپ جۇرگەنى سياقتى ولارعا دا جالعان ءسوزدى قارداي بوراتاتىن. سەبەبى بۇل وزگەلەردىڭ بارىنەن دە داۋلەتتى، اقشاسى دا مول، كەزىندە ەرى دە، بالا-شاعاسى دا، كەيىنىرەك كوڭىلدەس ەركەكتەرى دە بولعان، سويتە تۇرا سولاردىڭ ەشقايسىسىنا دا كوڭىلى كونشىمەگەن. ال مۇنى ءارى جازۋشى، ءارى ەر ازامات، ادال جانسەرىك، ءارى اينىماس دوس، ابزال جان دەپ تانىپ، جان-تانىمەن بەرىلە سۇيگەن-دى. بۇعان دەگەندە ماحابباتقا ەمەس، جالعان سەزىمگە بەرىلىپ، شىن جۇرەگىمەن سۇيمەي تۇرىپ، ءوزى ناعىز سۇيەتىن وزگە ايەلدەردەن گورى وسى بيكەشكە تەك ونىڭ داۋلەتى ءۇشىن عانا كوبىرەك اۋسارى اۋۋى عاجاپ-اق.

ايتكەنمەن دە باسى جۇمىر پەندەنىڭ ءبارى دە بۇل دۇنيەدە ءوز تاۋقىمەتى ءۇشىن عانا جارالعان عوي،- دەپ ويلادى ول. سەنىڭ دارىن-قابىلەتىڭ تىرشىلىكتە تابىستى قانداي جولمەن تابۋىڭا بايلانىستى دەپ ءتۇسىندى. ول ءويتىپ-بۇيتىپ، قايرات-كۇشىن تەك ساۋداعا سالۋمەن عانا كۇن كەشتى. ال شىن كوڭىل سەزىمى جوق بولعان جەردە قىپ-قىزىل اقشاعا، ارينە، بار جانىڭدى سالاسىڭ. بۇل اقيقاتقا ونىڭ كوزى الدەقاشان جەتكەن، ءبىراق سول جونىندە دە ول ەندى ءومىرى ەشتەڭە جازباق ەمەس. اتتەڭ، بۇل جايىندا جاقسىلاپ قالام تەربەۋگە ابدەن بولار ەدى، ءبىراق ونى ول ءومىرى ىستەمەيدى.

ايەل جوتانىڭ ار جاعىنان سىلاڭ ەتىپ شىعا كەپ، اڭعارداعى شاتىرعا قاراي بەتتەدى. ەركەكشە شالبار كيىپ العان، قولىندا مىلتىق. اتىپ العان باكەنە قويدى اعاشقا اسىپ، يىعىنا كوتەرگەن قولبالالارى سوڭىنان ەرىپ كەلەدى. بۇل ءوزى ءالى دە بولسا كوز تارتارلىقتاي سىمباتتى جان، دەنەسى دە سۇلۋ-اق دەپ ويلادى ول. ماحاببات ماسەلەسىنە اسا شەبەر جانە ونىڭ ءجون-جوسىعىن جاقسى بىلەدى. ونى اسقان سۇلۋ دەپ ايتۋعا دا بولماس، ءبىراق ءتۇر-تۇلعاسى بۇعان ۇناعان بولاتىن. ءوزى كىتاپ وقۋعا، سالت اتپەن سەرۋەندەپ، اڭعا شىعۋعا اۋەس، ءبىراق ءبىر ايىبى شاراپقا تىم سالىنىپ كەتكەن. جاپ-جاس كەلىنشەك شاعىندا ەرى قايتىس بولعان. ەرى ولگەن سوڭ از ۋاقىت بولسا دا بار ىقىلاسى ەرجەتىپ قالعان بالالارىنا اۋدى، ءبىراق ولارعا مۇنىڭ قاجەتتىگى جوق ەدى، كەرەك دەسە ءتىپتى ونىڭ مۇنداي قامقورلىعىن بالالارى اۋىرلايتىن دا ەدى. سونان ءارى ول بار كوڭىلىن ءوزى مىنەتىن اتتارىنا، كىتاپ وقۋعا، شاراپ ىشۋگە اۋدارىپ اكەتتى. ول كەشقۇرىم تاماق الدىڭدا كىتاپ وقۋدى ءتاۋىر كورەدى، وقىپ وتىرىپ، ءالسىن-السىن سودا قوسقان كۇشتى اراق ىشە بەرەتىن. ءسويتىپ ول تاماققا دەيىن-اق شالابۋرىل بوپ قىزىپ اپ، تاماقپەن بىرگە ىشكەن بوتەلكە شاراپتان سوڭ مۇلگىپ-قالعىپ ۇيقىعا كەتەتىن.

اشىنالارىنا تاپ بولعانشا ءومىرى وسىلايشا ءوتىپ جاتتى. ال اشىنالارىن تاپقان سوڭ شاراپقۇمارلىقتى ازايتتى، سەبەبى ەندى ۇيقىنى شاراپسىز-اق تىندىرا بەرەتىن. سويتسە دە كەلە-كەلە اشىنالارىنان دا توسىرقاي باستادى. بۇرىن ەرىمەن ءومىر ءسۇرىپ تۇرعاندا كوڭىل كۇيى قوش، قاعاناعى قارق، ساعاناعى سارق ەدى، ال مىنالاردان ابدەن جالىعىپ، ىعىر بولعان.

كەيىن ءبىر ۇلى ۇشاق اپاتىنان قازا بولدى، سوسىن-اق ول اشىنالارىنان شورت قول ءۇزدى، ىشكىلىكپەن قايعى-قاسىرەتتى جەڭە الماسىن بىلگەن سوڭ بارىپ، وزگەشە ءبىر داۋرەن سۇرۋگە ۇيعاردى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ويدا جوقتان جالعىز قالعانىن سەزىنىپ، وزىنەن-وزى قاتتى قايعىردى. ەندى سىيلاسۋعا تۇرارلىق جانسەرىك ءبىر ەركەك بولسا دەپ سونى اڭسادى.

سونداي جاعداي ويلاماعان جەردەن كەزىكتى. وعان بۇل كىسىنىڭ جازعان كىتاپتارى ۇنادى، ءتىپتى ءارقاشان سول ادامنىڭ ءومىرىن ارمانداپ اڭسايتىن بولدى. ول بۇعان دەگەنىنىڭ ءبارىن ىستەي الاتىن ادام سياقتى بوپ كورىندى. مۇنىڭ وسى ەركەكتى قالاي دا وزىنە قاراتۋعا دەگەن ارەكەتىنىڭ ءساتى ءتۇسىپ، اقىر اياعى سول جازۋشىعا بۇل عاشىق بولىپ، وعان مىقتاپ ۇرىندى. كەيىن وسىنىڭ ءبارى مۇلدە كەرىسىنشە بولىپ شىقتى: ايەل جاڭا ءبىر ءومىر باستادىم عوي دەسە، ونىڭ سۇيگەن ەركەگى الدەقاشان باسىنان كەشكەن ءومىرىنىڭ قالدىقتارىن ساۋداعا سالۋمەن جۇرگەن ادام بولىپ شىقتى.

ال بۇل باتىرىڭ ەندىگى ءومىرىن ساۋداعا سالىپ، سول ارقىلى ولشەۋسىز باي-داۋلەتكە، ءسان-سالتاناتقا جەتكىسى كەلدى — ءدال سولاي بولدى دا - ورىندالماعان قانداي تىلەگى قالدى ەندى ونىڭ؟ كىم ءبىلسىن؟ بۇل ايەل وعان نە كەرەكتىڭ ءبارىن دە ىستەر ەدى، نە تىلەسە سونى ساتىپ اپەرەر ەدى. بۇعان ەركەكتىڭ ەشبىر كۇمانى جوق ەدى. ونىڭ ۇستىنە ول ايەل بولعاندا ءمۇسىندى دە سۇلۋ ايەل ەدى. ەركەك مۇنىمەن جۇپتاسىپ بىرگە عۇمىر ىسەشۋگە قارسى بولعان جوق، قايتا وزگە ايەلدەردەن گورى وسىعان كوبىرەك ىقىلاسى اۋا بەرگەندەي ەدى. سەبەبى، وزگەلەردەن گورى بۇل داۋلەتتى دە باي بولاتىن. اسقان سىمباتتى بولۋمەن بىرگە ماحابباتتىڭ ءقادىرىن بىلەتىن، سىرتقا تەۋىپ تۇرعان وعاش مىنەزى دە جوق ادام ەدى. مىنە، ەندى سويتكەن ايەلدىڭ سول تالپىنىپ قۇشتار بولعان جاڭا ءومىرى قۇرىپ، بىتۋگە اينالىپ بارادى. سەبەبى، بۇدان ەكى اپتا بۇرىن سول سۇيگەنىنىڭ ماڭعازدانىپ، باستارىن جوعارى كوتەرىپ اپ العا قاراپ، تاناۋلارىن دەلديتىپ، قۇلاقتارىن ءتۇرىپ، تيتتەي سىبىس بىلىنسە-اق قالىڭ قاۋدانعا زىم-زيا زىتا جونەلگىسى كەپ ەلەۋرەپ، ودىرايىسىپ تۇرعان ءبىر ءۇيىر مارالدى فوتوعا ءتۇسىرىپ الامىز دەپ قالىڭ قامىس ىشىمەن كەلە جاتقانىندا تىكەنەك جىرىپ كەتكەن تىزەسىنە دەر كەزىندە يود جاقپادى. ال سويتكەن مارالدار فوتواپپاراتتى سىرت ەتكىزىپ ۇلگىرگەنشە كوزدەن عايىپ بوپ كەتە باردى.

ايەل دە مىنە، كەلىپ جەتتى.

گارري جاستىقتان باسىن كوتەرىپ وعان بۇرىلىپ:

— ءا، كەلدىڭ بە؟ — دەدى.

— مەن قوي اتىپ اكەلدىم،- دەدى ايەل.- سەن جاس سورپا ىشەسىڭ، سۇتكە قايناتىپ كارتوپ پىسىرتەم. ءقازىر قالايسىڭ ءوزىڭ؟

—  بۇرىنعىدان گورى ءتاۋىرمىن.

— جاقسى بولدى عوي. ءوزىم دە سولاي بولار دەپ ويلاپ ەدىم. مەن كەتكەندە سەن ۇيىقتاپ جاتىر ەدىڭ.

— بەك جاقسى ۇيىقتاپپىن، ۇيقىم قانىپ قاپتى. سەن قاي جەرگە دەيىن باردىڭ، الىستاپ كەتكەن جوقسىڭ با؟

— جوق، ءدوڭنىڭ ارعى بەتىندە عانا بولدىم. قويعا ءدال تيگىزىپ، جازا باسپاي اتىپ ءتۇسىردىم.

— سەن كەرەمەت مەرگەنسىڭ.

— مەنىڭ اڭ اۋلاۋدى جانىم جاقسى كورەدى. افريكا دا ماعان وتە ۇنادى. شىنى سول. سەن اۋرۋىڭنان ايىعىپ كەتسەڭ وسى جولعى ساپارىمىزدى ومىرىمدەگى ەڭ قىزىقتى ءساتتى ساپار دەپ ەسەپتەر ەدىم. ماعان سەنى-مەن بىرگە ءجۇرىپ اڭ اۋلاۋدىڭ قانشالىقتى قىزىقتى ەكەنىن بىلەر مە ەدىڭ، افريكا ماعان ۇنايدى.

— ماعان دا سولاي، مەن دە ۇناتامىن.

— سۇيىكتىم، قانداي عاجاپ، سەنىڭ ايىعىپ كەلە جاتقانىڭا مەن كەرەمەتتەي قۋانامىن. سەن بۇگىن تاڭەرتەڭگىدەي رەنىشتە بولعاندا مەن دە كۇيزەلىپ كەتەمىن. بۇدان بىلاي مەنىمەن ولاي سويلەسۋىڭدى قوياسىڭ با؟ قويام دەشى، ۋادە بەرشى؟

— ماقۇل. ەندى ولاي ىستەمەيمىن،- دەدى ول. - مەن ءتىپتى سوندا نە ايتقانىمدى دا بىلمەيمىن.

— مەنى نەگە قينايسىڭ سونشا؟ وندايدىڭ كەرەگى نە. مەن سەنى سۇيەمىن، نە تىلەسەڭ سونى ىستەيمىن، تەك بار ايىبىم - جاسىمنىڭ ەگدە تارتىپ قالعانى عانا. مەن ونسىز دا قايعى-قاسىرەتتى كوپ شەككەن اداممىن. سەن مەنى ەندى قينامايسىڭ عوي، سويتەسىڭ بە، ايتشى؟

— قيناعىم كەلسە تار توسەككە جاتقىزىپ قويىپ قينار ەدىم،- دەدى ول.

— باسە، سولاي دەشى، لەبىزىڭ ەندى جاقساردى عوي. ءبىز سول ءۇشىن جاراتىلعان جانبىز عوي. ەرتەڭ ۇشاق كەلەدى.

— ونى قايدان ءبىلدىڭ؟

— كەلەتىنىنە ءشۇبام جوق. قايتسە دە كەلەدى. قىزمەتشىلەر ءتۇتىن تۇتەتىپ وت جاعۋ ءۇشىن ءشوپ-شالام جيناپ قويعان. مەن ونى بۇگىن بارىپ تاعى كوردىم. ۇشاق قوناتىن الاڭ كەڭ. الاڭنىڭ ەكى جاعىنان جالىنىن اسپانعا لاۋلاتىپ الاۋ جاعامىز.

— ۇشاق نەگە ەرتەڭ كەلەدى دەپ ويلايسىڭ؟

— كەلەتىنىنە ءشۇبام جوق. ويتكەنى كەلەتىن ۋاقىتى بولدى. قالاعا بارعاسىن اياعىڭدى جازادى، ءبىر-بىرىمىزدى سونان كەيىن-اق شىنداپ قيناي بەرسەك تە بولادى. ول مىنا بۇگىنگى قيقار اڭگىمەمەن قيناعانىڭنان گورى دۇرىسىراق بولار ەدى.

— ءىشىپ جىبەرسەك قايتەدى؟ كۇن ۇياسىنا باتىپ بارادى عوي.

— ساعان ىشۋگە بولا قويار ما ەكەن؟

— جوق، ىشەمىن.

— ىشەلىك، ولاي بولسا. مولو، بىزگە سودا قوسقان اراق اكەلشى، - دەپ داۋىستادى ايەل.

— سەن ۇزىن شۇلىعىڭدى كي، ايتپەسە بالتىرىڭدى قارا شىركەي تالاپ تاستار،- دەدى ول ايەلگە.

— الدىمەن جۋىنىپ الايىنشى.

ىمىرت ۇيىرىلگەنشە ەكەۋى اراق ءىشىپ وتىردى، ال كوزگە تۇرتسە كورىنگىسىز قاراڭعى تۇسكەندە، ءسويتىپ، مىلتىق اتۋعا بولمايتىنداي كەزدە بۇلار وتىرعان اڭعارمەن قورقاۋ جورتىپ ءوتتى دە، ءدوڭنىڭ تاساسىنا قاراي كەتىپ جوق بولدى.

— بۇل جەكسۇرىن كەش بولسا-اق وسىندا جورتىپ جۇرەدى دە قويادى. مەن بۇلاردى ەكى اپتانىڭ ىشىندە كۇن سايىن-اق كورىپ ءجۇرمىن،- دەدى گارري.

— الگى تۇنىمەن ۇلىپ شىعاتىننىڭ ءوزى ءدال وسى. مەيلى، ۇلي بەرسىن، مەنىڭ وندا شارۋام جوق. ءتىپتى ۇسقىندارى سونشا جەكسۇرىن بولسا دا.

ايەلمەن بىرگە وتىرىپ اراق ىشكەننەن كەيىن گارريدىڭ اياعىنىڭ سىزداعانى تاباندا تىيىلا قالدى، تەك تىرپ ەتپەستەن ءبىر قالىپتان وزگەرمەي جاتقانى عانا قولايسىز.

قولبالالار الاۋ جاعىپ ەدى، وتتىڭ سۇيرەڭدەگەن ساۋلەسى شاتىردىڭ قابىرعاسىنا ءتۇستى، گارري اجالعا امالسىزدان بويسىنسا دا وسى ومىرگە قايتادان سۇيسىنە باستاعانىن ەندى عانا سەزىنگەندەي بولدى. مىناۋ ايەل بۇعان قايىرىمدى دا، جان-تانىمەن بەرىلگەن دە ادام. ال ءوزى بولسا بۇگىن ازاندا قاتالدىق ىستەپ، وعان ورىنسىز ءشۇيىلدى. بۇل ايەل ءتىپتى تاماشا جان. ءدال وسى ساتتە گارري كەنەتتەن ءوزىنىڭ مىناۋ ءپاني دۇنيەدەن باز كەشىپ بارا جاتقانىن ايقىنىراق سەزىندى.

وسى وي بۇعان جازعى جاڭبىر، نە كۇزگى جەل سياقتى ەمەس، قاپيادان سوققان قۇيىنداي تاپ بوپ، ەس تاندىرارلىق ءتۇپسىز تەرەڭ تۇڭعيىقتاي كورىندى، ءبىر عاجابى سول، وسى ءتۇپسىز تۇڭعيىقتىڭ ءبىر شەتىنەن سيىقسىز قورقاۋ ءۇن-تۇنسىز تاعى دا جىلت ەتە ءتۇستى.

— گارري، ساعان نە بولدى؟- دەدى ايەل.

— ەشتەمە ەمەس،- دەدى ول- سەن ورىن اۋىستىرىپ، بىلاي وتىرشى. جەل سوقسا سەن جاعىمنان سوقسىن.

— مولو جاراڭدى تاڭىپ بەردى مە؟

— ءيا، بور قىشقىلىن جاقتىم.

— ال ءقازىر قالاي، ءتاۋىر مە؟

— ءبىراز السىرەپ قالىپپىن.

— مەن بارىپ جۋىنىپ كەلەيىنشى،- دەدى ايەل،- تەز كەلەم. تاماق ىشكەننەن كەيىن توسەكتى شاتىرعا اپارىپ قويايىق.

"ۇرىس-كەرىستى دوعارعانىمىز قانداي جاقسى بولدى،- دەدى ول ىشىنەن. بۇل ءوزى وسى ايەلمەن سونداي ءبىر ۇلكەن شاتاققا بارا بەرمەيتىن، ال شىن سۇيگەن وزگە ايەلدەرمەن ءجيى جانجالداسىپ، سول ۇرىس-كەرىس اراداعى جاقسى اتاۋلىنىڭ ءبارىن جۋىپ-شايىپ جىبەرەتىن ەدى دە، اقىر اياعى اجىراسۋمەن بارىپ تىناتىن. ءوزى ايەلدى ءبىر سۇيسە بىردەن قۇلاي سۇيەتىن ەدى دە، سونىمەن قاتار ودان قايداعى جوقتى تالاپ ەتەمىن دەپ جۇرگەندە اقىر اياعى قولى جەتكەننىڭ بارىنەن جۇرداي بوپ سوقا باسى سىمپيىپ شىعا كەلەتىن.

ول ەندى باياعىدا پاريجدەن ءدال اتتانار ساتىندەگى ءبىر جانجالدان كەيىن ىستامبۋلدا جاپادان-جالعىز جەر تابانداپ قالعانىن ەسىنە ءتۇسىردى. بۇل ونىڭ وڭدى-سولدى جۇرىس-تۇرىسپەن عۇمىر كەشىپ جۇرگەن كەزى ەدى، كەيىن اقىلى ساباسىنا ءتۇسىپ، ءوزىن-وزى بايقاعان شاقتا سوپايعان جالعىزدىق سەزىمى سەيىلۋدىڭ ورنىنا قايتا بۇرىنعىدان دا ۇلعايا تۇسكەن بولاتىن. سوندا ول ءوزىن العاش تاستاپ كەتكەن بيكەشكە حات جازىپ، وعان دەگەن ىستىق سەزىمنىڭ جۇرەگىنەن ءالى وشپەگەنىن جىرداي ەتىپ بايانداعان بولاتىن... الدە ءبىر رەتتە سول ايەل كەدەنزە جانىنان كولبەڭدەپ ءوتىپ بارا جاتقانداي كورىنىپ، سوندا ءىشى وتتاي ورتەنگەنىن، وزگە بەيتانىس ايەلدىڭ نەندەي دە ءبىر جەرى، ءبىر قيمىلى سوعان ۇقساعانداي بولسا، سول ايەلدىڭ مۇلدە باسقا ادام ەكەنىنە ابدەن كوزى جەتكەنگە دەيىن، بەينەبىر تاپ وسى ساتتە بويىن ەرىتكەن كەرەمەتتەي عاجاپ تولقىندى سەزىمىنەن ايرىلىپ قالام با دەپ ۇرەيلەنىپ، ساياجولدىڭ بويىمەن سونىڭ سوڭىنان قالماي ەرە بەرەتىنى جونىندە دە جازعان-دى. وزىمەن ءبىر توسەكتە تۇنەپ شىققان ءبىر كۇندىك جولبيكەلەردىڭ ءبارى سول سۇيگەن جارىن بۇرىنعىدان دا قاتتىراق ساعىنۋعا ءماجبۇر ەتكەنىن دە بۇگىپ قالعان جوق. سول ءبىر كۇشتى ماحاببات دەرتىنەن ايىعۋعا ەندى ءالى كەلمەيتىنىنە ابدەن كوزى جەتكەندە، اتتەڭ، سول ءبىر سۇيگەن جارىنىڭ باياعىداعى نەندەي سودىر قىلىشتارىنىڭ ءبارىن دە قۇلانتازا كەشىرەر ەدىم دەگەندى دە ايتقان-دى. ول حاتتى كلۋبتا، ىشپەي ساۋ وتىرعان شاعىندا جازىپ، نيۋ-يورككە جونەلتكەن، ال وزىنە دەگەن جاۋاپتى پاريجدەگى رەداكسيانىڭ ادرەسىنە جىبەرۋدى وتىنگەن-دى. وسىلاي ىستەۋ بۇعان جات كوزدەن تولىقتاي ءقاۋىپسىز سياقتى بوپ كورىنگەن. سول جاعىن قاتتى ساعىنعاندىقتان ءىشى ۋداي ورتەنىپ، ءدال سول كۇنى اقشام كەزىندە تاكسيم ماڭىنان ۇشىراي قالعان ءبىر بيكەشتى ءىلىپ اكەتىپ، كەشكى تاماق ىشۋگە وزىمەن بىرگە ەرتە جونەلدى. سوسىن ونىمەن بيگە بارىپ ەدى، ول بيگە شورقاق بولعان سوڭ تەز قۇتىلدى دا، بەتىمەن كەتكەن تىم جەڭىلتەك ءبىر ارميان قىزىن تاۋىپ aپ سونى بيگە شاقىردى. ول ءبىر پالە ەكەن، بيلەپ ءجۇرىپ مۇنى قارىنىمەن ۇيكەلەپ، قىسىپ، تىم جاقىنداسا-جاناسا بەردى، ءسويتىپ مۇنىڭ تۇلا بويىن ەرتىپ-ەلجىرەتىپ ابدەن مازاسىن كەتىردى. ءوزى بۇل جەزوكشە قىزدى ءبىر زەڭبىرەكشى اعىلشىن جىگىتىنەن ۇلكەن داۋ-دامايمەن قاعىپ كەتكەن ەدى. الگى زەڭبىرەكشى مۇنى سىرتقا جەكپە-جەككە شاقىرىپ، ەكەۋى قاراڭعى بۇرىشتاعى تac كوشەدە ۇمار-جۇمار ايقاسا كەتكەن بولاتىن. زەڭبىرەكشىنى بۇل ەكى مارتە قۇلاشتاپ تۇرىپ ۇرسا دا، ول سالعان جەردەن تاباندا قۋلاي قويماعان سوڭ، ار جاعى تىم ناسىرعا شاۋىپ كەتەرىن سەزە قويعان-دى. زەڭبىرەكشى دە كەزەگىن جىبەرمەدى، مۇنىڭ وڭمەنىنەن، سونان كەيىن كوزىنىڭ الدىنان دالدەپ بىر-ەكى پەرىپ جىبەردى. بۇل ونى قايتادان بۇيىردەن سول قولىمەن قۇلاشتاپ ۇرعاندا، ول مۇنىڭ بەشپەتىنە جابىسا كەتىپ تارتقىشتاپ ءجۇرىپ ءبىر جەڭىن جۇلىپ الدى، بۇل قۇلاق شەكەسىنەن قونجيتا وڭدىرماي تاعى قويىپ جىبەردى. ءسويتتى دە وزىنەن ارمەن جۇلقىپ يتەرىپ، وڭ قولىمەن تاعى ءبىر مىقتاپ سوقتى. زەڭبىرەكشى باسى تاسقا سوعىلىپ سۋلاپ تۇسكەندە بۇل وزدەرىنە تاياپ قالعان اسكەري كۇزەتتەن سەسكەنىپ، قىزدى قولتىعىنان الا-مالا قاشا جونەلگەن-دى. ءسويتىپ، ەكەۋى تاكسيگە وتىرا caپ بوسفوردىڭ3 بويىمەن ريمميلي حيسساعا قاراي ىزعىتىپ بارىپ، تۇنگى تازا اۋادا قايتادان ۇيگە ورالىپ توسەككە كەپ قۋلاي كەتكەن. ماناعى كويلەكشەڭ جۇرگەندەگىسىندەي قىز توپ-تولىق، شىپ-شىمىر، دەنەسى راۋشان گۇلىندەي نازىك، تورعىنداي جۇمساق، بىلقىلداعان كەۋدەسى توپ-تومپاق، جابىسسا ايرىلمايتىن تىم ءلاززاتتى ءبىر جان ەكەن. بۇل تاڭ سارىدەن تۇرىپ، كەتە بەرگەندە ءالى دە بالبىراپ ۇيقىدا جاتقان قىزعا ۇڭىلە قاراسا، بەت-جۇزى الجا-الجا، تالاي قۇقايدى كورگەن ءبىر قۋ سياقتى بوپ كورىندى. ال ءوزى بولسا تۇندەگى سوققى تيگەن كوزىنىڭ الدى كوگەرىپ، ءبىر جەڭى جۇلىنعان بەشپەتىن قولتىعىنا قىسىپ aپ، وسى ارادان بىردەن پەرا-پالاسا4 قاراي تارتتى.

سول كۇننىڭ كەشىندە بۇل اناتولياعا5 ءجۇرىپ كەتتى. ال كەلەسى كۇنى ءوزى مىنگەن پويىز اپيىن وندىرىلەتىن كوكنار وسكەن القاپتى بويلاي جىلىسىپ بارا جاتتى. Taپ سول كەشتە ءوزىنىڭ ىشكى سەزىمى قانداي عاجاپ بولعانىن ەسىنە الدى. جولدىڭ مايدانعا تايانعان ەڭ اقىرعى بولىگىنىڭ سونداي الىس بوپ كورىنگەنىن، جاڭادان كەلگەن ناعىز ءبىر توپاس، ەشتەمەنى سەزبەيتىن گرەك وفيسەرلەرىنىڭ قاتىسۋىمەن جۇرگىزىلىپ جاتقان شابۋىلدى، سولاردىڭ ارتيللەرياسىنىڭ ءوز اسكەرلەرىن وزدەرى اتقىلاعانىن، ال ونى كورگەن اعىلشىن اسكەري باقىلاۋشىسىنىڭ بالاداي بوزداپ جىلاعانىن ەسىنە ءتۇسىردى ول.

سول كۇنى ۇستەرىندە بالەتكە كيەتىندەي اق يۋبكالارى، اياقتارىندا تۇمسىعى قايقيعان كەبىستەرى بار سەرەيىپ ءولىپ جاتقان اسكەرلەردى بۇل تۇڭعىش رەت كورگەن-دى. تۇرىكتەر لەك-لەك بوپ قاپتاپ كەلە جاتقاندا، اق يۋبكالى اسكەرلەردىڭ تىم-تىراقاي قاشىپ، وفيسەرلەرىنىڭ الدىمەن ولاردى اتقىلاپ، سونسوڭ وزدەرىنىڭ دە زىتا جونەلگەنىنىڭ كۋاسى بولعان-دى. مۇنىڭ ءوزى دە اعىلشىن باقىلاۋشىسىنىڭ ىزىنشە جالت بەرىپ كەرى بۇرىلىپ ىزعىتا بەرگەن-دى. قاتتى جۇگىرگەننەن القىنىپ، وكپەسى قىسىلعانى سونشالىق، اۋزى تەمىر تاتىپ كەتكەندەي ەدى. ال اعىلشىندار سول قاشۋمەن قاشىپ وتىرىپ جارتاستاردىڭ تاساسىنا پانالادى، ال تۇرىكتەر بولسا لەك-لەگىمەن باستىرمالاتا بەردى. كەيىنىرەك ونىڭ ءومىر بويى ويىنا كىرىپ شىقپاعان سۇمدىقتى كورۋىنە تۋرا كەلدى، ال ءتىپتى ودان كەيىنىرەكتە مۇنان دا زور سوراقىلىقتىڭ كۋاسى بولدى. سوندىقتان پاريجگە قايتىپ ورالعاننان سوڭ دا، ونىڭ بۇل تۋرالى ايتۋعا دا، نە سول جونىندە ايتىلعان اڭگىمەنى تىڭداۋعا دا ءداتى شىدامايتىن. باعزى بىردە بىلاي بولدى، پاريجدەگى ءبىر ءدامحانانىڭ جانىنان ءوتىپ بارا جاتسا، وندا وزىنە بۇرىننان تانىس باياعى ءبىر امەريكان اقىنى وتىر ەكەن، الدىڭداعى ۇستەلدە سىقا تولى تاماق، بەتى شارىقتاي، ەسكى كون تەرى سەكىلدى جاپ-جالپاق ايعىز-ايعىز جۇزىنەن توپاستىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرعان ادام ەكەن ول ءوزى تريستان تسارا دەيتىن ءبىر رۋمىنمەن دادايستەر جايىندا اڭگىمە شەرتىپ وتىر، جالعىز كوزدى كوزىلدىرىكتى بۇل رۋمىن ءارقاشان باسىم اۋىرادى دەي بەرەدى. ال بۇل سودان سوڭ ۇيىنە قايتا ورالىپ، جۇبايىمەن باياعىشا ءسۇيىسىپ قاۋىشىپ، بۇرىنعى ۇرىس-كەرىس پەن دەلقۇلىلىقتى ۇمىتىپ، قايتا ەسەن-ساۋ ورالعانىنا ءماز بوپ، بۇرىنعىشا تۋرا باستادى. رەداكسيا مۇنىڭ اتىنا كەلگەن حات-حاباردىڭ ءبارىن ۇيگە جەتكىزىپ بەرىپ تۇردى. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭگى اسقا وتىرا بەرگەندە مۇنىڭ باياعى حاتىنا جاۋاپ كەلە قالماسى بار ما. سوندا بۇل بۇرىنعى عاشىعىنىڭ قولىن تاني كەتتى دە، تۇلا بويى مۇزداپ سۇپ-سۇر بوپ، جالما-جان حاتتى باسقا ءبىر كونۆەرتكە سۇڭگىتىپ جىبەرگىسى كەلگەن ەدى. ءبىراق سول ساتتە قاسىندا وتىرعان ايەلى مۇنى سەزىپ قاپ، "جانىم، بۇل كىمنەن كەلگەن حات " دەپ سۇرادى. سونىمەن ونىڭ بۇل ايەلىمەن قاسىنداعى جىپشە ساباقتالىپ كەلە جاتقان نازىك دانەكەر وقىستان شورت ءۇزىلىپ كەتە باردى.

وسىلايشا بۇل ءوزىنىڭ ءار ءتۇرلى ايەلدەرمەن وتكىزگەن ءسايراندى-ساتتى كۇندەرىن، سونىمەن قوسا ولارمەن كەيدە شەكىسىپ قالاتىن شاقتارىن دا ەسكە تۇسىرۋمەن بولدى.

سولاردىڭ قاي-قايسىسى دا شاتاق شىعارۋعا كەلگەندە سونداي ءبىر كوڭىلدى، شات ساتتەردە سىنىڭا سىلتاۋ تابا قويۋشى ەدى. شىنىندا دا، ولاردىڭ سونداي ءبىر قۋانىشتى، كوڭىلدى شاقتاردا كەيىس ءبىلدىرىپ ۇرىس شىعارا قوياتىنى نەسى ەكەن شىركىن! ءبىر قىزىعى ول وسى جايىندا دا ءسوز قوزعاپ، قالام تۇرتپەدى، سەبەبى اۋەل باستا ەشقايسىسىنىڭ تاۋىن شاعىپ كوڭىلىن جىققىسى كەلمەدى، ال ۋاقىت وتكەن سايىن بۇدان وزگە دە جازىپ-سىزاتىن دۇنيەلەر جەتەرلىك ءتارىزدى بوپ كورىندى. ءبىراق ءوزى ايتەۋىر بىردە بولماسا بىردە وسى جايتتارعا قالام تارتارمىن-اۋ دەگەن ويدان ەشقاشان ارىلعان ەمەس. جازۋعا تاتيتىن وقيعالار، كورىنىستەر شىنىندا دا يىسكىسىز كوپ ەدى. ول دۇنيەدە بولىپ جاتقان وزگەرىستەرگە زەر سالىپ، زەيىن قويىپ وتىردى، ءوزى تالاي-تالاي باسىنان كەشىرگەن وقيعالاردى ەمەس، سونىمەن بىرگە باسقا وقيعالار مەن ادامداردى دا نازارىنان تىس قالدىرادى، سوندا دا ادامداردىڭ مىنەز-ارەكەتى ءار مەزگىل، ءار جاعدايعا قاراي قۇبىلىپ تۇراتىنىن دا جادىڭا ساقتاپ، ومىردەگى نەندەي دە ءبىر نازىك، ەلەۋسىز دەگەن جاعدايلاردى دا بايقاپ جۇرەتىن ەدى. وسىندايدىڭ ءبار-بارىن ول ءوز باسىنان دا كەشىرگەن، سونىڭ بارىنە جۇيرىك قيالمەن كوز جىبەرگەن، وسىلاردى ارينە، حال-قادەرىنشە جازۋعا ءتيىستى ەدى، ءبىراق امال نە، ەندى ول ءومىرى قولدان كەلمەك ەمەس.

— ءحالىڭ قالاي، ءتاۋىرسىڭ بە؟- دەدى ايەل جۋىنىپ بوپ شاتىردان قايتىپ شىققان كەزىندە.

— ءتاۋىرمىن.

— ەندى تاماق ىشسەڭ قايتەدى؟ - ول ءقازىر ايەلدىڭ ار جاعىنان جينالمالى ۇستەلدى كوتەرىپ كەلە جاتقان مولونى جانە ىدىس-اياق ۇستاعان ەكىنشى قولبالانى كوردى.

— مەنىڭ قولىما قالام العىم كەپ جاتىر،- دەدى ول

— اۋەلى سورپا ءىشىپ الدەنىپ ال، سودان سوڭ كورەرسىڭ.

— بۇگىن مەن ولەمىن، سول سەبەپتى ماعان اس ءىشىپ الدەنۋدىڭ قاجەتى جوق.

— گارري، ءويتىپ سارى ۋايىمعا سالىنىپ، بوسقا تۇڭىلە بەرۋدىڭ كەرەگى جوق، - دەدى ايەل.

— وسى سەنىڭ مۇرنىڭ ءيىس سەزۋدەن قالعان با؟ اياعىمنىڭ جارتىسى ءىرىپ-شىرىپ بىتكەنىن سەزبەيسىڭ بە، ءوستىپ جاتقاندا سورپاڭ نە سەنىڭ. مولو، ماعان ودان دا سودا قوسقان اراق اكەل.

— تىلەۋىڭ بەرسىن، سورپا ءىششى،- دەدى ايەل سىپايى پىشىنمەن.

— جارايدى، ىشەيىن.

سورپا وتە ىستىق ەدى. ول قۇتىداعى سورپانى سۋىتىپ كوپ وتىردى، سۋىعان سوڭ ەشبىر شاشالماستان بىردەن ءسىمىرىپ سالدى.

— سەن كەرەمەت ايەلسىڭ،- دەدى گارري،- مەنىڭ اناۋ-مىناۋ دەگەنىمە ونشا كوپ كوڭىل اۋدارماي-اق قوي.

ايەل وعان اجارلى بەت-پىشىنىمەن بۇرىلىپ قاراعاندا: ول "قالا مەن جايلاۋ" اتتى كىتاپتاعىداي ءوزى سونداي ۇناتاتىن، سونداي ءبىر سۇيكىمدى، ءبىراق ىشكىلىكتەن بۇزىلىڭقىراپ، از-ازداپ ماحاببات قىزىعىنا بوي الدىرعان الدەقانداي ءبىر جۇرگىش ايەلدىڭ ءجۇزى تاعى دا جارق ەتكەندەي بولدى. ءبىراق "قالا مەن جايلاۋ" كىتابى مىنانداي كورىكتى، تولىق كەۋدەلى، دوڭگەلەنگەن اسەم بوكسەلى، ايالى الاقاندى ارۋ ايەلدى ەشقاشان سۋرەتتەي العان ەمەس، سول سەبەپتى دە وسىنشاما جانىنا جاقىن، كۇلىمدەگەن نۇرلى ءجۇزدى ايەلدىڭ كەسكىنىنە قاراپ جاتىپ، سۇم اجالدىڭ وزىنە تاياپ قالعانىن وسى جولى تاعى دا سەزىنگەندەي بولدى. بۇل جولى ەشقانداي ۇيتقىعان قۇيىن جوق ەدى. تەك باياۋ ەسكەن قوڭىر سامال، جانعان شىراقتىڭ جالىنىن جىلت-جىلت ەتكىزىپ بىردە ءسوندىرىپ، بىردە لاپىلداتا لاۋلاتىپ تۇرعان باسەڭ لەپ قانا بار.

— ازدان كەيىن تور العىزىپ، توسەك پەن اعاشتىڭ ەكى ورتاسىنا كەرگىزىپ قويشى، سوسىن وت جاققىزشى. مەنى تۇندەلەتىپ شاتىرعا اپارىپ نەعىلاسىڭدار. ابىگەرلەنۋدىڭ قاجەتى جوق. ءتۇن سۇتتەي جارىق. جاڭبىر جاۋاتىن ەمەس.

شىركىن، ادام دەگەن، مىنە، ءوستىپ ازەر-ازەر سىبىرلاپ-كۇبىرلەپ جاتىپ-اق و دۇنيەگە اتتانادى ەكەن-اۋ. مەيلى نە بولسا، و بولسىن، ايتەۋىر داۋ-دامايدان ادا بولارى حاق. مىنە، بۇعان ونىڭ يمانى مۇلدە كامىل. ول ءوزى بۇرىن ەشقاشان باسىنان كەشىرىپ كورمەگەن، وسى ءبىر وزىنە بەيمالىم عايىپ تاعدىردى جىن سوققانداي بۇلدىرگىسى كەلمەيدى. ءبىر ەسەپتەن ءبۇلدىرىپ تە قويۋى مۇمكىن. بۇل جالعاندا ءبارىن دە ءبۇلدىرىپ بىتەسىڭ عوي، ايتەۋىر. ءاي، ءسىرا، بۇلدىرمەس تە.

— سەن وسى ستەنوگرافيالاۋدى بىلەسىڭ بە؟

— بىلمەيمىن،- دەدى ايەل.

— بىلمەسەڭ، وقاسى جوق.

— ءيا، ءبارى بىرىمەن-بىرى جىمداسىپ، قيۋلاسىپ تۇرعانىمەن ەندى وعان ۋاقىت تابىلا قويماس، ءتىپتى جازۋ-سىزۋ قولدان كەلگەن كۇننىڭ وزىندە دە مۇنى باس-اياعىن جيناپ ءبىر-اق سويلەمگە سىيعىزۋعا بولاتىن بولسا دا.

كوگىلدىر كولدىڭ جاعاسىنداعى قىرقادا بورەنەدەن قيىپ سالعان، قيۋىنىڭ ارا-جىكتەرى اكپەن سىلانعان ءبىر شاعىنداۋ ءۇي تۇر. سونىڭ ەسىگى الدىڭداعى ۇزىن سىرىققا ىلىنگەن قوڭىراۋ جۇرتتى تاماققا شاقىراردا قاڭعىر-كۇڭگىر ەتىپ، ءۇن شىعاراتىن. ءۇيدىڭ سىرت بەتى كولبەگەن جازىق، ودان ءارى ورمان باستالادى. ۇيدەن ايلاققا دەيىن ەكى قاتارلاپ وتىرعىزىلعان كۇمىستەي اق تەرەكتەر. وسى جەردەگى شىعاناقتا دا ءدال سونداي سامساعان تەرەك. ورمان ەتەگىنەن تay بوكتەرىنە قاراي ورلەيتىن سوقپاق جيەگىنەن ول ءبىر كەزدە تالاي بۇلدىرگەن تەرگەن. كەيىن وسى بورەنە ۇيشىك ورتەنىپ كەتتى. وشاق پەشتىڭ ۇستىندەگى بۇعى مۇيىزدەرىنە ءىلىنىپ قويىلعان قارۋ-جاراقتار دا تەگىس ورتەندى. سابىن قايناتاتىن ءداۋ قازاندارعا كەرەكتى ءسىلتى الىناتىن كۇل-كومىردىڭ ۇيىندىسىندە ەندى قورعاسىنى ەرىگەن بوس پاتروندار، دۇمدەرى جانىپ كەتكەن مىلتىقتاردىڭ سورايعان ۇڭعىلارى جاتىر. سەن سوندا ءبىر شالدان مىنا وقپانداردى الىپ ويناۋعا بولا ما دەپ سۇرادىڭ، ول "جوق، بولمايدى" دەدى. جانىپ كەتكەنىمەن بۇلار شالدىڭ تالاي جىلعى قيماس قارۋ-جاراعى عوي، ال جاڭاسىن ول ءالى ساتىپ الماعان، ءسويتىپ سودان بىلاي اڭ اۋلاۋدى دا قويىپ كەتكەن. كەيىن ءدال سول ورىندا قايتادان جاڭا ءۇي تۇرعىزىلدى، ءبىراق، ەندى بورەنەدەن ەمەس، ابدەن قاتىپ-سەمگەن قالىڭ تاقتايدان سالىپ، سىرتىن اكپەن سىلادى، تەرراسىنان اق تەرەكتەر، ءسال ارىدەن جارقىراعان كول كورىنىپ تۇراتىن؛ بۇل ۇيدە قارۋ-جاراق دەگەنىڭىز اتىمەن جوعالدى. ورتەنگەن ۇيدە ءبىر كەزدەگى بۇعى مۇيىزدەرىنە ءىلۋلى تۇراتىن مىلتىق ۇڭعىلارى ەندى كۇل اراسىندا قالاي بولسا سولاي شاشىلىپ جاتىر، ەندى وعان ەشكىم قول تيگىزبەيدى.

سوعىستان كەيىن ءبىز شۆارسۆالدتە فورەل وسىپ-ونەتىن تۇما سۋى بار جەر جالداپ الدىق، وعان ەكى بىردەي جولمەن بارۋشى ەدىك. ءبىرى تريبەرگتەن باستاپ جازىققا قاراي تۇسەتىن اڭعارداعى اعاراڭداعان جولدىڭ ەكى جاعىن بويلاي بىتكەن سايالى اعاشتار اراسىمەن كەتە باراتىن، سودان ءشۆارسۆالدتىڭ بيىك ءۇيلى ۇلكەن فەرمالارى ارقىلى تاۋعا ورلەيتىن، ودان ءارى الگى جولدىڭ جىلعانى كولدەنەڭىنەن كەسىپ وتەتىن جەرىنە دەيىن باراتىن. سول ارادان ءبىز بالىققا قارماق سالۋشى ەدىك.

ەكىنشى جول بىردەن ورمان جيەگىندەگى تىك جارعا قاراي تارتاتىن، سونان كەيىن تاۋداعى قالىڭ

قاراعاي ىشىمەن ءجۇرىپ وتىرىپ، ادەمى كوك شالعىنمەن ەڭىستەگى كوپىرگە تىرەلەتىن. جىلعامەن سارقىراپ اعىپ جاتقان بۇلاقتىڭ جيەگىندە وسكەن قايىق بولاتىن، ال بۇلاقتىڭ ءوزى شاعىن عانا، جىپ-جىڭىشكە بولعانىمەن، سۋى ءموپ-مولدىر، تۇنىق، اعىنى قاتتى ەدى، سول قاتتى اققان سۋدىڭ اعىنى قايىڭ تامىرلارىن شايىپ كەتكەن. سول ماۋسىم تريبەرگتەگى مەيمانحانا قوجايىنىنىڭ ابدەن جولى بولعان كەز ەدى. مەكەن-جايى بەك تاماشا ەكەن، ءبىز ونىمەن تەز-اق دوستاسىپ، ءتىل تابىسىپ كەتتىك. ال كەلەسى جىلى قاعاز اقشانىڭ قۇنى كەمىگەندە وتكەن جىلدارداعى بارلىق جيعان-تەرگەنى مەيمانحانانىڭ اشىلۋىنا قاجەتتى ازىق-تۇلىك ساتىپ الۋعا دا جەتپەي قالىپ، الگى سورلى بايعۇس وسىنىڭ كۇيىگىنەن اسىلىپ ولگەن بولاتىن.

مىنە، وسىنداي جايتتاردى ستەنوگرافيالاۋعا بولار ەدى، دەگەنمەن گۇل ساتۋشى ايەلدەردىڭ كوشەنىڭ وزىندە تۇرىپ گۇل بوياپ، سول بوياۋ سىزدىقتاپ جاعاجول بويىمەن اۆتوبۋس ايالداماسىنا دەيىن اعىپ باراتىن كونترەسكارپ الاڭى؛ شاراپ پەن ءجۇزىم سۋىن ءىشىپ ۇنەمى ماسايىپ جۇرەتىن شال-كەمپىرلەر؛ سۋىقتان جاۋراپ، مۇرىندارىنان ماڭقاسى اعىپ تۇراتىن بالالار جايلى؛ تەردىڭ ساسىق ءيسى، قايىرشىلىق پەن ماسكۇنەمدىكتىڭ جيركەنىشتى كەسكىنى، سول كەزدە وسىندايلار تۇرعان ءۇيدىڭ تومەنگى جاعىنداعى Ball Musetteءنىڭ جەزوكشەلەرى جايلى - وسىنىڭ ءبار-بارى تۇرالى، ءسىرا، ستەنوگرافياشىعا ايتىپ ۇلگىرە الارسىڭ با. سول سەكىلدى رەسپۋبليكالىق گۆارديانىڭ جاۋىنگەرىن ءوز ۇيشىگىندە تۇنەتكەن كۇزەتشى قاتىن جايلى، سوندا الگى جاۋىنگەردىڭ aت جالىنان ىستەگەن شاشاقتى دۋلىعاسى ورىندىق ۇستىندە جالپيىپ جاتاتىنى جايلى ايتىپ جەتكىزۋ قايدا. نەمەسە ءدالىزدىڭ قارسىسىندا تۇراتىن بايى ۆەلوسيپەدشى بيكەشتىڭ سول كۇنى ازاندا ءسۇت دۇكەنىندە S 'Auto گازەتىن وقىپ، كۇيەۋىنىڭ پاريج - تۋر اراسىنداعى جارىستا تۇڭعىش رەت ءۇشىنشى ورىن العانىنا ماساتتانعانى جايىندا نە ايتارسىڭ. سوندا الگى بيكەش ءبىر قىزارىپ، ءبىر كۇلىپ تۇردى دا جىلاپ جىبەردى، سونسوڭ سارعىش ءتۇستى سپورت گازەتىن قولىنا قىسقان كۇيى جوعارىداعى بولمەسىنە جۇگىرە جونەلدى. Ball Musetteء-نى ۇستاپ وتىرعان وسى ايەلدىڭ بايى تاكسيدىڭ شوپىرى ەدى، گارريگە تاڭ سارىدەن تۇرىپ اۋەجايعا جەتۋ كەرەك بولعاندا سول شوپىر ەرتەمەن كەپ مۇنىڭ ەسىگىن قاعىپ وياتقان. ەكەۋى جولعا يلىعاردا شاراپحاناعا سوعىپ، بيىك مىرىش ۇستەلگە سۇيەنىپ تۇرىپ، ءبىر-بىر ستاكاننان شاراپ ءىشىپ العان بولاتىن. گارري سول كەزدە ءوزى تۇراتىن كوشەدەگى كورشىلەردىڭ ءبارىن بىلەتىن، ويتكەنى وندا وڭكەي جوق-جىتىك، كەدەي-كەپشىك ادامدار تۇراتىن.

كونترەسكارپ الاڭىنىڭ تۇرعىندارى ءبىرى ماسكۇنەمدەر جانە سپورتشىلار بولىپ ەكى توپقا ءبولىنۋشى ەدى. وزدەرىن تيتىقتاتقان جوقشىلىق ومىردەن قاجىعان ماسكۇنەمدەر ىشكىلىكپەن اۋەستەنسە، سپورتشىلار جاتتىعۋ جاساپ، سونىمەن كوڭىلدەرىن جۇباتاتىن. بۇلار كوممۋنارلار اۋلەتىنەن ەدى، سودان دا ولارعا ساياساتپەن اينالىسۋ قيىنعا تۇسپەيتىن. كوممۋنادان سوڭ ۆەرسال اسكەرلەرى قالانى باسىپ العاندا، اۋىر جۇمىس قاجىتقان كۇس قولدى، باستارىنا تەلپەك كيگەن، وسى جۇمىسشى بولار-اۋ دەگەن وزگە دە بەلگىلەرى بار ادامنىڭ ءبارىن تۇگەل قىرىپ-جويا باستاعاندا، ولار تۋعان اكەلەرىن، جاقىن-تۋىستارى مەن جەكجات-جۇراعاتتارىن اتىپ ولتىرگەندەر كىم ەكەنىن ايقىن بىلەتىن. مىنە وسىنداي تيتىقتاعان جوقشىلىقتىڭ، كەدەي-كەپشىكتىڭ بەل ورتاسىندا، ءدال وسى كوشەدە جىلقى ەتىن ساتاتىن دۇكەنگە قيعاشتاۋ تۇرعان شاراپحاناعا ءجيى كىرىپ ءجۇرىپ، گارري قولىنا تۇڭعىش قالام الىپ، تىرناق الدى شىعارماسىن جازعان-دى، ءسويتىپ ءوزىنىڭ بولاشاق بۇكىل ومىرىنە ارقاۋ بولارلىقتاي يگى ءىستى باستاعان-دى. سول سەبەپتى ءپاريجدىڭ وسى اۋدانىنان ارتىق وعان ەشقانداي وزگە پاريج جوق ەدى. مۇندا قالىڭ جاپىراقتى اعاشتار، تومەنگى جاعى قوڭىر پانەلدى اكپەن سىلانعان ۇيلەر، دوڭگەلەك الاڭدا ۇشى-قيىرسىز كوك-جاسىل اۆتوبۋستار لەگى، جاعا جولدى قاپتاعان كۇلگىن قاعاز گۇلدەر، كاردينال لەمۋان كوشەسىندەگى وزەنگە يەك ارتقان تىپ-تىك قۇلاما جار، ال بۇعان قاراما-قارسى ەكىنشى بەتتەگى ەنسىز مۋفتار كوشەسىنىڭ ءيىن تىرەسكەن ىعى-جىعى كىشىكەنە ۇيلەرى - ءبارى دە اياۋلى، ءبارى دە قازىرگىدەي كوز الدىڭدا. پانتەونعا6 قاراي كوتەرىلەتىن كوشەدە جانە ءوزى تالاي رەت ۆەلوسيپەد تەپكەن سول اۋدانداعى ماشينا دوڭگەلەكتەرىنەن جالتىراپ تەپ-تەگىس بولعان جالعىز اسفالت كوشەدە مۇناراداي سورايعان بيىك ۇيلەر، ءبىر كەزدە پول ۆەرلەن7 ولگەن ارزانقولدى قوناق ءۇي - ءبارى وسى اۋداندا ەدى. بۇلار وسىندا ەكى بولمەلى پاتەردە تۇرعان-دى، ونىڭ ۇستىنە گارري قوناق ءۇيدىڭ ۇستىڭگى قاباتىنان، ايىنا الپىس فرانك تولەپ تاعى ءبىر بولمە جالداپ، وسىندا شىعارمالارىن جازعان بولاتىن، وسى ارادان پاريج ۇيلەرىنىڭ جىپىرلاعان شاتىرلارى مەن سانسىز كوپ مۇرجالارى، جالپى كۇللى قالانىڭ بيىكتەرى مەن جوتالارى تۇگەلدەي مەن مۇندالاپ كورىنىپ تۇراتىن.

پاتەردىڭ تەرەزەسىنەن كومىر ساۋداگەرىنىڭ دۇكەنى دە كورىنەتىن. ول كومىردەن باسقا، ءدامى، كۇشى ناشارلاۋ ارزان شاراپ تا ساتاتىن. ال جىلقى ەتىن ساتاتىن لاپكەنىڭ كىرەبەرىس قاقپاسى الدىڭدا اتتىڭ التىن بوياۋمەن سالعان باسىنىڭ سۋرەتى جارقىراپ، دۇكەننىڭ ىشىندە جىلقىنىڭ سارعىش، قىزىل-كۇرەڭ ءتۇستى تۇتاس-تۇتاس مۇشەلەرى جاتاتىن، سىرتىن جاسىلمەن سىرلاعان شاراپ دۇكەنىندە ىشىمدىك ساتىلاتىن؛ شاراپتىڭ نەبىر ءتۇرى: قىمباتى دا، ارزانى دا كوپ بولۋشى ەدى وندا. ودان ءارى كورشى ۇيلەردىڭ اكتەلگەن اق قابىرعالارى مەن تەرەزەلەرى دە كورىنەتىن، كورشى بولعاندا باعزى بىردە كەيبىر شاراپقۇمارلار ناعىز فرانسۋزدارشا سىلەيە تويىپ aپ كوشەدە قورىلداپ-پىرىلداپ قۇلاپ جاتقاندا، كورشى-قولاڭنىڭ تاڭقالارلىق ەشتەڭە بولماعانداي بەيجاي، تەرەزەلەرىن ايقارا اشىپ تاستاپ ماس ادامدى ايتىپ دابىرلاسا سويلەسكەن داۋىستارى بۇعان ەستىلەتىن.

— پوليسيا قايدا بۇل؟ كەرەگى جوق تا عوي، ول انتۇرعاندار قاپتاپ كەتەدى. ال ءقازىر شە، قايدا بولسىن ولار، الدەبىر كۇزەتشى قاتىنداردىڭ قۇشاعىندا مامىراجاي بوپ جاتقان شىعار. قاراۋىلدى ىزدەتىڭدەر — وسى كەزدە الدەكىم ءبىر شەلەك سۋ الىپ شىعىپ تەرەزەدەن الگى ماسكۇنەمنىڭ باسىنا قۇيىپ كەپ جىبەرەدى، سونسوڭ ءبىر ساتكە بولسا دا ونىڭ ءۇنى وشەدى.-ونىسى نەسى؟ مۇزداي سۋ عوي. تابىلعان اقىل! بۇدان ءتاۋىردى ويلاپ تا تاپپايسىڭ. وسىلاي دەسەدى دە الگىلەردىڭ ءبارى تەرەزەسىن سارت جاۋىپ الادى. ءسويتىپ ءبارى دە بۇرىنعىسىنشا تىم-تىرىس بولا قالادى.

بۇلاردىڭ ۇيىنە كەلىپ-كەتىپ جۇرەتىن ماري دەگەن داياشى ايەل سەگىز ساعاتتىق جۇمىس كۇنىنە نارازى ەدى، ول بىلاي دەيتىن:

— ەرىم التىعا دەيىن جۇمىس ىستەسە دە ۇيگە جەتكەنشە ەڭ بولماسا جول-جونەكەي ءىشىپ تە ۇلگىرەدى، ءبىراق از ىشەدى، بەكەرگە تيىن شاشپايدى. ال ەگەر ساعات بەسكە دەيىن ىستەگەندە ايتا كورمەڭىز، قۇدايدىڭ قۇتتى كۇنى ولەردەي بوپ ءىشىپ كەلەدى. وندايدا اقشا دەگەندى كورمەيسىڭ. سوندا جۇمىس كۇنىن قىسقارتقاننان كىم ازاپ شەگەدى دەپ ويلايسىز؟ ارينە، مىنا بىزدەر، ەر ازاماتتىڭ بەيشارا جۇبايلارى.

— تاعى سورپا ىشكىڭ كەلە مە؟- دەپ سۇرادى ايەل.

— جوق، كوپ راحمەت. سورپا تاماشا ەكەن.

— تاعى ازداپ ىشسەيشى.

— ودان دا ماعان سودا قوسقان اراق بەرشى.

— اراق ساعان جاقپايدى عوي.

— ءيا، راس-اۋ، ول ماعان زيان. باياعى انىڭە قايتا باستىڭ عوي. ءسوزى دە، ءانى دە كوۋل پورتەردىكى دەگەندەيىن. سەنىڭ كەسكىن-كەلبەتىڭ قۇمارلىقتان بوزارىپ-سازارسا، ارينە، ماعان ءىشۋ وتە زيان بولعانى.

— سەنى ىشكىلىك ىشكەنىڭدە كوبىرەك ۇناتاتىنىمدى بىلەسىڭ عوي.

— بىلمەگەندە شە. تەك ماعان مۇنىڭ زيانى كوپ بوپ تۇر عوي.

مىنا قاتىن قاشان شىعىپ كەتەر ەكەن دەپ ويلادى ول. سوندا بار تىلەۋىمشە-اق قىلعىتار ەدىم. تىلەۋىمشە دەگەن دۇرىس قوي، ءبىراق قانشا بار، سونشا ىشەمىن دەيدى ول ىشىنەن. ال ءوزى كەرەمەتتەي قالجىراپ، شاماسى ابدەن قۇرىعان. از-ماز كوز ءىلىندىرۋى كەرەك ەدى. ول تىپ-تىنىش، ءۇن-تۇنسىز جاتىر، ازىرگە ءتونىپ تۇرعان ءولىم-اجال جوق. الگى قاتىن، وزگە كوشەگە قاراي بۇرىلدى ما ەكەن. ال كوشەدە عوي جۇرت ەكى-ەكىدەن ۆەلوسيپەدكە وتىرىپ aپ، دىبىسسىز جاي سىرعىپ بارا جاتقان شىعار.

ءيا، ول پاريج جايىندا ەشقاشان قالام تەربەپ، لەبىز بىلدىرگەن ەمەس. وزگەسىن قويعاندا تاپ سول ءبىر كوڭىلىنە ۇناپ، جانىنا جاقىن تارتىپ كەتكەن كەرەمەتتەي پاريج تۋرالى جازا المادى. ال باسقا كورگەن-بىلگەندەرى دە سول كۇيى قاعازعا تۇسپەي قالىپ بارادى.

ال جايلاۋ مەن ونداعى كۇمىستەي جارقىراپ تۇرعان قالىڭ جالبىزدىڭ، توعانداردىڭ تۇپ-تۇنىق ءمولدىر سۋىنىڭ، بالاۋسا جاسىل جوڭىشقانىڭ نەسىن ايتاسىڭ شىركىن؟ جىپتەي سوزىلعان جىڭىشكە سوقپاق تاۋعا ورلەپ قايقاڭداپ كەتە بارادى، سيىرلار بولسا جاز بويى تاۋدا جايىلىپ، جابايىلانىپ بۇعى سياقتى سەكەمشىل، ۇركەك بوپ كەتەتىن، كۇزدە تاۋدان اۋىلعا قاراي ايداعاندا سيىرلاردىڭ موڭىرەپ، ماڭ-ماڭ باسقان تۇياقتارىنىڭ سىرتىلى ەستىلىپ، جولدىڭ يلاڭىن بۇرقىراتىپ كەلە جاتقانىنىڭ ءوزى تاماشا. ال كەش بولسا-اقتاۋدىڭ ارىرەكتەگى ءسۇيىر-سۇيىر بيىك شوقىلارى ايقىن كورىنىپ، القاققا مول ءتۇسىپ تۇرعان اي ساۋلەسىنىڭ جارىعىمەن سەن الگى سوقپاققا قۇلديلاپ كەلە جاتاتىنسىڭ. كوزگە تۇرتسە كورگىسىز قاراڭعىدا ونىڭ ورمان ىشىمەن اتتىڭ قۇيرىعىنان ۇستاپ ۇيىنە كەلە جاتقانى، وسى جەرلەر جايىندا جازباق بولعان تالاي-تالاي حيكايالارى ءدال ءقازىر ەسىنە ءتۇستى.

سوندا "ەشكىمگە پىشەن بەرمە" دەپ قۇنتتاپ، جايلاۋدا قالدىرعان اۋمەسەرلەۋ ءبىر جاس جۇمىسشى جايىنداعى فوركستىڭ ەسەرسوق كارى شالى - وزدەرىندە قىزمەت ەتىپ جۇرگەن الگى اۋمەسەر بالانى جايلاۋعا جەم الۋعا كەلگەنىندە جابىرلەپ، ۇرىپ-سوققانى تۋرالى اڭگىمە دە ونىڭ جادىڭدا. بالا ءشوپتى ەشكىمگە بەرمەسە دە دەلق ۇلى شال ساعان وڭاشادا بىردەڭە كورسەتەرمىن دەپ وعان مىقتاپ قوجاڭداعان. سوندا بالا جالما-جان اس ۇيدەگى وقتاۋلى مىلتىقتى جۇلىپ الىپ ساراي جانىندا شالدى اتىپ ولتىرگەن، ءبىر اپتا وتكەن سوڭ بۇلار جايلاۋعا قايتىپ ورالسا، مال قورا ىشىندە قالىپ، قاتىپ-سەمگەن شالدىڭ ولىگىن يت بىتكەن جۇلمالاپ جەپ تە ۇلگىرگەن ەكەن. سوندا سەن شالدىڭ سۇيەگىنىڭ يتتەردەن قالعان تامتىعىن كورپەگە وراپ شاناعا سالدىڭ دا، الگى بالانى كۇشتەپ كومەككە جەگىپ، ءسويتىپ ەكەۋىڭ شانانى شاڭعىعا تىركەپ الپىس شاقىرىم جەردەگى قالاعا دەيىن سۇيرەپ اكەلدىڭدەر، ال كىسى ولتىرگەن بالانى سول جەردە زاڭ ورنىنا تاپسىرۋ كەرەك بولدى. ال ول اۋمەسەر قاماۋعا الادى دەپ ءتىپتى دە ويلاماعان ەدى. قايتا مەن مۇنىممەن ادامگەرشىلىك ىستەدىم، سەن دە بوتەن-بوگدە ادام ەمەسسىڭ، مۇنىم ءۇشىن مۇمكىن، سىيلىق تا بەرىپ قالارسىڭ دەگەن ويدا ەدى. شىنىندا دا شالدىڭ دەنەسىن الىپ جەتكىزۋگە قولقابىس ەتتى، بىرەۋدىڭ پىشەنىن جىمقىرىپ كەتۋگە نيەتتەنگەن مىناۋ كارى قاقپاستىڭ سيىن جۇرتتىڭ ءبارى كورسىن، ءبىلسىن دەپ ويلادى. ءسويتىپ تۇرعانىندا پوليسيا مۇنىڭ قولىنا كىسەن سالا باستاعاندا ول "قۇداي-اۋ، ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە" دەپ اڭ-تاڭ قالدى. سونسىن ەڭىرەپ جىلاپ قويا بەردى. مىنە، ول وسىنى دا كەلەشەكتە ءبىر جازارمىن دەگەن ويدا ەدى. سول جەرلەر جايلى جيعان-تەرگەنى، ءبار-بارى كەم دەگەندە جيىرما شاقتى حيكاياعا وزەك بولىپ قالار ەدى، ول بۇعان دا مويىن بۇرمادى. وسىنىڭ ءبارى نە سەبەپتى سولاي بولدى؟ - دەپ ويلايدى ول ىشىنەن.

— كىمگە ايتىپ بەرەرسىڭ ونىڭ سەبەبىن؟- دەدى ول ەندى عانا اۋزىنان لەبىز شىعارىپ.

— نەنى ايتىپ وتىرسىڭ، "قانداي سەبەپتى" ايتاسىڭ؟

— جاي، انشەيىن عوي.

ايەل بۇل ەركەكتى وزىنە قاراتىپ العاننان بەرى ىشكىلىكتى ازايتقان. ءتىپتى گارري وسى سىرقاتىنان ايىققان كۇننىڭ وزىندە دە بۇل ايەل جايلى جازباۋى حاق، ەندى وعان ايقىن كوزى جەتەدى. وزگەلەر جايلى دا سولاي. بايلار اڭگىمەگە تۇرمايتىن جۇرت، ولاردىڭ كوبى نە شامادان تىس ىشكىلىككە قۇمار كەلەدى، نە كارتاعا سالىنىپ كەتەدى. جالپى العاندا ءبارى دە ازىپ كەتكەن قۋلار. ول وسىنداي بايلاردى قوشەمەتتەپ، ءبىر كەزدە "باي - ءسىز بەن بىزدەرگە ۇقساس ەمەس" دەپ باستالاتىن حيكايا جازعان بەيشارا سكوتت فيسدجەرالدتى8 ەسىنە الدى. باعزى بىردە الدەكىم فيسدجەرالدقا "ولاردىڭ اقشاسى راسىندا دا كوپ" دەپ ءوزىن قولداي كەتىپتى. ءبىراق جازۋشى بۇل قالجىڭنىڭ استارىن تۇسىنبەگەن. ول بايلاردى "ەشكىمگە بەلگىسىز قۇپيا سىرى بار، ايرىقشا ناسىلدەن جاراتىلعان، ءوز الدىڭا ءبىر تايپا" دەپ تۇسىنگەن، ال كەيىن ءتىپتى دە ولاي ەمەس ەكەنىنە كوزى جەتكەندە وسى جايت ونى وزگەدەن گورى كوبىرەك ويعا قالدىرىپ قاتتى قىنجىلتقان.

ءومىر سايىسىنا شىداي الماي ءمۇلت كەتەتىن وڭعاق، وسال ادامدى ول جەك كورۋشى ەدى. ءوزىنىڭ بۇل قارەكەتپەن اۋەستەنبەۋىنە دە بولاتىن-دى، سەبەبى ونىڭ جاي-جاپسارىن وتە جاقسى بىلەتىن. قانداي ءىس بولماسىن، قولىمنان كەلەدى دەپ ويلادى ول. ويتكەنى ءوزى ەش نارسەدەن موقىمايدى، تەك ەشتەمەگە ءمان بەرمەي جۇرە بەرسە عانا بولعانى.

ءيا، وسى ماقۇل مىنە، ەندى ول اجال دەگەنىڭدى ەشبىر ەلەڭ قىلار ەمەس. بىردەن-بىر قورقاتىنى جان توزگىسىز اۋرۋى عانا. ەگەر اۋرۋ تىم ۇزاققا سوزىلىپ، cap توسەك قىپ قاجىتپاعان كۇندە (ەر ازامات ەمەس پە)، ونىڭ جاندى قيناعان ازابىنا شىدايتىن دا ەدى، ءبىراق قازىرگى كورگەن ميحناتىنا تىم جان توزگىسىز، ءبىر قىزىعى مۇلدە شىدامى تاۋسىلا باستاعان كەزدە اۋرۋى باسەڭدەيىن دەدى.

باياعى ءبىر كەزدەگى وقيعا ەسىنە ءتۇستى: سىم قورشاۋدان ءوتىپ بارا جاتقانىندا ارتيللەريا وفيسەرى ۋيليامسوننىڭ تۇندە كۇزەتشى نەمىس قاراۋىلىنىڭ گراناتاسىنان قاتتى جارالانعانىندا جان ازابىنا شىداي الماي، ەندى مەنى اتىپ كەتىڭدەر دەپ جالبارىنىپ، شىڭعىرعانى كوز الدىڭا كەلدى. ۋيليامسون بويىنا تۋا بىتكەن ماقتانشاقتىعى بولماسا، تولىقشا كەلگەن سىمباتتى دا ەرجۇرەك وفيسەر. جارالانعان سول ءتۇنى وعان پروجەكتور ساۋلەسى تۇسكەندە ىشەك-قارىنى اقتارىلىپ، تىكەنەك سىمعا ورالىپ قالعانى كورىندى. سوندا دا ونىڭ كەۋدەسىنەن جانى شىقپاي، الىپ كەتپەكشى بولعان ادامداردىڭ شۇباتىلعان ىشەك-قارىندى پىشاقپەن كەسۋىنە تۋرا كەلدى. ول سول قيىن ساتتە "اتشى مەنى، گارري، قۇداي ءۇشىن اتىپ كەتشى"،- دەپ جالىندى. اللا تاعالا پەندەسىنە تەك توزۋگە بولاتىن اۋرۋدى عانا جىبەرەدى دەپ باعزى بىردە وسى جايىندا اڭگىمە بولعاندا، ەندى بىرەۋدىڭ بەلگىلى ءبىر جاعدايدا شىداتپايتىن اۋرۋدىڭ ءوزى-اق ادامدى قولما-قول مەرت قىلادى دەگەن قيسىندى جاقتاي قالعانى بار. نە دەگەنمەن بۇل ۋيليامسوننىڭ سول تۇنگى قايعىلى ءحالىن ءومىر بويى ۇمىتپايتىن بولدى. جانىنا قاتتى باتقانىمەن ۋيليامسون جارادان ولە قويعان جوق، سول سەبەپتى گارري وزىنە دەپ ساقتاپ جۇرگەن اپيىن تابلەتكالارىن تۇگەلىمەن بەرسە دە، ءتىپتى سونىڭ ءوزى دە وعان بىردەن اسەر ەتە قويمادى.

ءوزىنىڭ تاپ قازىرگى حالىنەن بۇل ءتىپتى دە قاۋىپتەنبەيدى. تەك وسى حالىنەن ناشارلاپ كەتپەسە دىزىلداپ-بەزىلدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ايتسە دە ول ءوزىنىڭ دوس-جاراندارى اراسىندا سۇحباتتاسىپ وتىرعاندى، ارينە، الدەقايدا ءتاۋىر كورەر ەدى.

شىركىن، وسى كەزدە جانىمدا بولسا ەكەن دەگەن كەيبىر قيماس دوستارى تۋرالى ءسال-پال ويعا بەرىلدى ول.

— جوق، ولاي ەمەس،- دەپ ىركىلىپ قالدى، ءبىر نارسەگە تىم ۇزاق ۋاقىت سالىنىپ كەتىپ، سول ىسىڭە تىم كەشىگىپ بارىپ وكىنسەڭ، وندا قاسىمدا جانعا مەدەۋ بولارلىق بىرەۋ قالادى دەپ ءۇمىت كۇتۋدىڭ قاجەتى از. ال ەندى توي تارقادى، دۋمان ءبىتتى. مەيماندار كەتىپ، ەندى زايىبىڭ ەكەۋىڭ عانا وڭاشا قالدىڭ.

"وزگەدەن كوڭىلىم قالىپ، جاسىپ-جالىققانىم سياقتى، اجالدى دا كۇتە-كۇتە شارشادىم"،-دەپ ويلادى ول ىشىنەن.

— ءيا، ابدەن جالىقتىم،- دەدى ول وزگەلەرگە داۋسىن ەستىرتىپ.

— نەدەن جاسىپ-جالىقتىڭ، جانىم؟

— ءبىر ماشىققا تىم ۇزاق بەرىلىپ كەتكەننەن جالىقتىم.

ول ايەلىنە جالت بۇرىلدى. ايەل بولسا شالقايىپ، ورىندىققا جاۋىرىنىن سۇيەگەن كۇيى وت پەن گارريدىڭ ەكى ورتاسىنا جايعاسقان ەكەن، لاۋلاعان وتتىڭ جارىعى ايەلدىڭ شىرايلى جۇزىنە ءتۇسىپ، ۇيقى مەڭدەپ، ماۋجىراپ وتىرعانىن كوردى. وسى ساتتە وتتىڭ اينالا تۇسكەن جارىعىنىڭ شەتىنە تامان جاقىنداپ كەلگەن قورقاۋدىڭ قىڭسىلاعانى ەستىلدى.

— مەن جازعانمىن،- دەدى ول،- ءبىراق جازۋ ابدەن شارشاتادى.

— قالاي، سەن بۇگىن ۇيىقتاي الار ما ەكەنسىڭ؟

— ارينە، ۇيىقتايمىن. سەن ءوزىڭ نە عىپ جاتپاي وتىرسىڭ؟

— مەن سەنىمەن بىرگە بولعىم كەلەدى.

— سەن بىردەڭە سەزىپ وتىرعاننان ساۋمىسىڭ؟- دەپ سۇرادى ول.

— جوق، اشەيىن ۇيىقتاعىم كەلىپ وتىر.

— ال، مەن سۇمدىقتىڭ تاقاعانىن سەزەمىن،- دەدى ول. ارانىڭ اشقان اجالدىڭ كەرەۋەت جانىمەن ءجۇرىپ وتكەنىن ول وسى ساتتە تاعى اڭداپ قالعانداي بولدى.

— بىلەسىڭ بە؟ مەنىڭ عۇمىر بويى تابيعاتىما تۋا بىتكەن قاسيەتىم - ءبىر نارسەنى بىلۋگە، كورۋگە قۇشتارلىق،- دەدى ول.

— سەن ەشتەڭەڭنەن ايرىلعان جوقسىڭ. ءوزىم بىلەتىندەردىڭ ىشىندەگى ەڭ مىقتىسى سەنسىڭ دەپ ەسەپتەيمىن مەن.

— و، قۇدىرەت-اي،- دەپ كۇرسىندى ول.- ايەلدىڭ اقىلىن قالايشا از قىپ جاراتتى ەكەن. ول نە؟ الگى وزدەرىڭ ايتا بەرەتىن ايەل زاتىنىڭ سەزىمتالدىعى ما؟

ءدال وسى ساتتە سۋىق اجال وعان تىم تاياپ كەپ، كەرەۋەتتىڭ اياق جاعىنا باسىن سۇيەگەن سياقتاندى، ونىڭ تىنىس العان لەبى دە بىلىنگەندەي بولدى.

— اجال - قاڭقا سۇيەك تۇرىندە، قولىنا شالعى وراق ۇستاپ، كوزدەرى ۇڭىرەيىپ كەلەدى ەكەن دەگەنگە استە سەنۋشى بولما،- دەدى ول،- ونىڭ ۆەلوسيپەدكە مىنگەن ەكى-ۇش پوليسەي، نە جىرتقىش قۇس بوپ كەلۋى دە عاجاپ ەمەس. نەمەسە ىرسيعان ولەكسەشىل قورقاۋ قاسقىردىڭ جالپاق تۇمسىعى سياقتانعان بىردەڭە كورىنىپ تۇرۋى دا مۇمكىن.

اجال تايانا ءتۇستى، ول ەندى مىناۋ كەڭىستىكتە جۇرگەن ۇسقىنسىز الاباجاق، بەلگىسىز ءبىر نارسە بوپ كورىندى.

— انا انتۇرعانعا جوعال دەشى!

ول جوعالاتىن ەمەس، قايتا بۇرىنعىسىنان دا قويان-قولتىق جاقىنداي بەردى.

— ءيسى نە دەگەن ساسىق ەدى سۇمىرايدىڭ،- دەدى ول- ءتىپتى قولقانى جارىپ بارادى.

اجال بۇرىنعىسىنان دا جاقىنداي ءتۇستى. وعان بۇل ەندى ءسوز ايتۋدان قالىپ بارادى، بالكىم ءتىلى كۇرمەلگەنىن سەزدى مە، كيمەلەپ دەنەسىنە تونە ءتۇستى، گارري ونى ءۇنسىز-اق قۋالاعىسى كەلىپ ەدى، بولمادى، توستەن الىپ باسقا شاپتى، بىرتە-بىرتە بويىن تۇگەل بيلەپ، قوزعالۋعا دا، سويلەۋگە دە ىرىق بەرمەي تۇنشىقتىرىپ بارا جاتقان ساتتە قاسىندا وتىرعان ايەلىنىڭ:

— مىرزا ۇيىقتادى. كەرەۋەتتى كوتەرىپ، شاتىرعا اپارىپ كىرگىزىڭدەر،- دەگەن داۋىسى قۇلاعىنا شالىندى.

دەم الدىرماي تۇنشىقتىرىپ، دەنەسىن بار سالماعىمەن باسىپ-جانشىپ بارا جاتقان ازىرەيىلدى "قۋىڭدار، جولاتپاڭدار" دەۋگە دارمەنى جەتپەدى ونىڭ. كەنەت قىزمەتشىلەر كەرەۋەتتى كوتەرىپ اكەتكەندە الگىنىڭ ءبارى - قاۋىپ-قاتەر دە، كەۋدەسىن باسىپ-جانىشقان كەرەمەتتەي اۋىر ءزىل دە، اياق استىنان عايىپ بولا قالدى.

تاڭ الدەقاشان اتقان شاق ەدى، سول كەزدە ول ۇشقان ۇشاق گۇرىلىن ەسىتتى. ۇشاق اۋەلى سوناۋ كوك جۇزىندە نوقاتتاي بوپ كورىنىپ، توبەدە اينالىپ ءبىراز ءجۇردى، ونى كورىپ جۇگىرە شىققان قىزمەتشىلەر ءۇيۋلى شوپشەككە كەروسين تامىزدى دا شوپشەك ۇستىنە ءشوپ-شالام سالىپ وت تۇتاتتى. سونان سوڭ تەپ-تەگىس الاڭ-قايدىڭ ەكى جاعىنان ەكى ۇلكەن الاۋ وت لاۋلاپ جانىپ، قوشقىل ءتۇتىنىن ەرتەڭگى جەل ۇيتقىتىپ قوسقا قاراي ايداپ الا جونەلدى. ۇشاق تومەندەپ، اسپاندا تاعى بىر-ەكى اينالىپ ءوتتى دە، بىرتە-بىرتە قۇلديلاپ جاڭاعى الاڭقايعا اقىرىن كەپ قوندى. مىنە، ەندى شاتىرلارعا قاراي كەڭ بالاق شالبار كيگەن، ۇستىندە الا جولاق بەشپەتى، باسىندا قوڭىر ءماۋىتى قالپاعى بار گارريدىڭ ەجەلگى دوسى كومتون كەلە جاتتى.

— باۋىرىم، ساعان نە بولعان؟-دەپ سۇرادى كومتون بىردەن.

— اياعىم اۋىرادى،- دەدى گارري - تاماق ىشسەڭ قايتەدى؟

— راحمەت. شاي عانا ىشەيىن، تىم كىشكەنتاي قاۋاشاقتاي ۇشاقپەن كەلىپ ەم مەن. ءسىرا، حانىمدى الىپ كەتە الماسپىن. ۇشاقتا ءبىر ادامدىق قانا ورىن بار. ايتپاقشى، سىزدەردىڭ ماشينالارىڭىزدى كوردىم، جولدا كەلە جاتىر.

ەللەن كومتوندى بىلايىراق اپارىپ سويلەسىپ ەدى. كومتون بۇرىنعىسىنان دا كوڭىلدىرەك بوپ قايتا ورالدى.

— ءقازىر ءبىز ءبارىن دە جايعاستىرامىز،- دەدى ول.- ال حانىم ءۇشىن قايتا ۇشىپ كەلەرمىن. كانە، تەزدەتەيىك. موتورعا ماي قۇيۋ ءۇشىن ارۋشقا قونۋعا تۋرا كەلەر.

— الگىدە شاي ىشەمىن دەپ ەدىڭىز عوي؟

— سول شايدى ىشكىم دە كەپ تۇرعان جوق.

قولبالالار كەرەۋەتتى كوتەرىپ اپ، جاسىل شاتىرلاردىڭ سىرتىنداعى جارتاستىڭ جانىمەن، ءشوبى جانىپ، جەل ۇرلەپ، ءتۇتىنسىز قىپ-قىزىل قولامتا بوپ جاتقان وتتىڭ شەتىمەن ءوتىپ، كىشكەنە ۇشاققا الىپ كەلدى. اۋرۋدى ۇشاققا ەنگىزۋ وڭايلىققا سوقپادى، ال ىشكە ەنگىزگەن سوڭ، ول سۇرىكپەن قاپتالعان ورىندىققا ارقاسىن سۇيەپ شالقايا كەتتى دە، اياعىن كوتەرىپ كومتون وتىراتىن الدىڭعى كرەسلوعا سالىپ قويدى. وسى كەزدە كومتون موتورعا وت العىزدى دا، كابيناسىنا كەلىپ كىردى. ۇشقىش ەللەنگە جانە قىزمەتشىلەرگە قولىن بۇلعاپ، موتوردىڭ ءۇنى قۇلاققا تانىس گۇرىلگە باسقان ساتتە بارىپ، ۇشاقتى جەردەن قوزعاپ، قاباندار قازىپ تاستاعان شۇڭقىر-شۇڭقىرلاردى اينالىپ از-ماز بۇرىلىس جاساپ، سەكەڭدەپ بارىپ الاڭقايداعى الاۋ اراسىمەن ءوتتى، ءسويتىپ ءبىر مەزەتتە جەردەن ەكپىندەي سەرپىپ اۋەگە كوتەرىلدى. گارري جەردە وزدەرىنە قول بۇلعاپ تۇرعانداردى، ءدوڭنىڭ ەتەگىندەگى شاتىرلاردىڭ جەرمەن-جەكسەن بوپ، اڭعاردىڭ بىرتىندەپ زورايىپ، شوق-شوق اعاشتار مەن بۇتالاردىڭ تىربانىپ بارا جاتقانىن، كەۋىپ، قاڭسىپ قالعان سۋاتتارعا شۇبىرعان اڭداردىڭ ءىزى اق جىپتەي بوپ شۇباتىلىپ جاتقانىن بايقادى. انەبىر تۇستان بۇرىن ءوزى ەشقاشان اڭعارماعان تاعى ءبىر سۋاتتى كورىپ قالدى. بيىكتەن كوز سالعاندا جولاق قۇلانداردىڭ تۇپ-تۇتاس ارقا جوندارى اڭعاردا تارام-تارام بوپ، تىزبەك-تىزبەك مونشاقتاي ءتىزىلىپ جوسقان تەڭبىل مارالداردىڭ ءۇيىرى بەينە تاۋعا ورمەلەپ بارا جاتقان ءتارىزدى. ۇستەرىنە ۇشاقتىڭ كولەڭكەسى تۇسكەندە قۇيتتاي بوپ جان-جاققا بىتىراي قاشىپ، سوناۋ كوكجيەككە دەيىن سوزىلىپ جاتقان سۇرعىلت-سارعىش جاپاندا بار شابىسىمەن زىمىراپ-زىتىپ بارا جاتقانداي.

ال ءوزىنىڭ كوز الدىنان كومتوننىڭ الا جولاق بەشپەت كيگەن جوتاسى مەن ءماۋىتى قالپاعى عانا كورىنەدى. ارى-بەرىدەن سوڭ، ولار مارالدار ورمەلەگەن الگى بيىكتەن ۇشىپ وتە شىقتى. ەندى كەنەتتەن كوكپەڭبەك بامبۋك توعايىن بەتكەيلەپ، سوسىن تاعى دا ءبىر قالىڭ جىنىستى ورمانعا تاپ بوپ، بىرىمەن-بىرى جىمداسىپ قاپتالداسقان تاۋ جوتالارى مەن شاتقالداردىڭ ۇستىنەن زىمىراپ بارا جاتتى. اقىرى ءبىر اسۋدان اسقاندا باياعى تاۋلار الاسارىپ، ىستىققا كۇيگەن كۇلگىن توپىراقتى قوڭىرقاي القاپ قايتا پايدا بولدى، ۇشاق وسى ىستىق اۋا تولقىنىنان بۇلعاقتاپ تەڭسەلە بەرگەندە، كومتون ۇشاقتىڭ شايقاعانىنا اۋرۋ قالاي شىداپ كەلەدى ەكەن دەگەندەي ارتىنا بۇرىلىپ قارادى. ال الدان تاعى دا قاراۋىتقان تاۋ جوتالارى كورىندى.

كومتون، ءسىرا، موتورداعى ماي جەتەر دەپ ويلاسا كەرەك، ارۋشقا باعىت الماي سولعا قاراي بۇرىلدى. گارري تومەنگە كوز جىبەرىپ ەدى، قايدان كەلە جاتقانى ءمالىمسىز، ول العاش سوققان دۇلەي بورانداعى جاپالاق قار سياقتى بوپ، اۋادا، جەردەن الدەقايدا بيىكتە، تۇيدەك-تۇيدەك جوڭكىلگەن قىزعىلتىم بۇلتتى كورىپ، بۇل وڭتۇستىكتەن قاپتاعان قاراقۇرىم شەگىرتكە ەكەنىن بىلە قويدى. ۇشاق شارق ۇرىپ بيىكتەپ، شىعىس بەتكە بۇرىلعان سەكىلدى بولىپ ەدى، وسى ساتتە اسپان كەنەت قاپ-قارا بوپ كەتتى، باقسا نوسەرلى قارا بۇلتقا كيلىككەن ەكەن. قاتتى نوسەر قۇيىپ، كوز الدى بۋالدىر تارتىپ كەتتى، ءسويتىپ بۇلار تاسقىنداعان سارقىرامانىڭ ىشىنە سۇڭگىپ كەتكەندەي بولدى. ەندى ءبىر ساتتە كومتون موينىن بۇرىپ كۇلىمسىرەپ اۋرۋعا قولىن سوزدى. سول مەزەتتە گارري الدان كوز جەتەر جەردىڭ ءبارىن تۇتاس الىپ، كوككە تىرەلىپ، بۇكىل دۇنيەنى كولەگەيلەگەندەي بوپ كۇن نۇرىمەن ەرەكشە جارقىراعان كيليماندجارونىڭ زاڭعار بيىك اق باستى شوقىلارىن كوردى. گارري كومتوننىڭ ۇشىپ كەلە جاتقان باعىتىنىڭ ءدال وسى ەكەنىن ەندى عانا ايقىن سەزدى.

ءدال وسى كەزدە قاپ-قاراڭعى، مەڭىرەۋ، مىلقاۋ دۇلەيدە قورقاۋ قىڭسىلاۋىن قويىپ، مۇلدە ءبىر تاڭعاجايىپ جات دىبىسقا، بەلكۇللى ادامزاتتىڭ جىلاعانى ءتارىزدى وكسىك ءۇن شىعارا باستادى. بۇل ءۇن قۇلاعىنا كەلگەن ايەل توسەگىندە جاتا الماي مازاسىزدانىپ، قايتا-قايتا دوڭبەكشي بەردى. ايتسە دە ويانعان جوق. قايتا ءتۇس كورىپ لونگ-ايلەندتەگى ءوز ۇيىندە بويجەتكەن قىزىنىڭ ەل كورىپ، جەر ارالاۋعا شىعاتىن تۇڭعىش ساپارى قارساڭىنداعى كەشىنە كەلىپ وتىر ەكەن. قايدان ەكەنى بەلگىسىز، ءوزىنىڭ اكەسى دە وسىندا، ول كىسى مۇنىمەن سونشالىق تىك سويلەسەدى. سونان كەيىن قورقاۋدىڭ جەر تىتىرەتىپ سونشاما قاتتى ۇلىعانىنان بۇل شوشىپ ويانىپ، العاش ءوزىنىڭ قايدا جاتقانىن بىلە الماي، تىم ۇرەيلەنىپ كەتتى. جالما-جان قالتا شامىن قولىنا الىپ، گارري ۇيىقتاپ كەتكەن ساتتە شاتىرعا ەنگىزگەن ەكىنشى كەرەۋەتكە جارىق ءتۇسىردى. گارري ماسا-شىركەيدەن قورعاناتىن توردى جامىلىپ، نەگە ەكەنى بەلگىسىز، اياعىن كەرەۋەتتەن شىعارىپ سالبىراتىپ جىبەرىپ جاتىر ەكەن.

جارا تاڭعان داكەسى تارقاتىلىپ كەتكەن. سونى كورگەندە، ەندى قاراي بەرۋگە مۇنىڭ ءداتى شىداماي كەتتى.

— مولو، قايداسىڭ، مولو، مولو!- دەپ داۋىستادى ايەل. سوسىن گارري، گارري دەپ، ال سالدەن كەيىن "گارري، قۇداي ءۇشىن، قايداسىڭ سەن، ايتشى!"- دەپ ايقايلادى.

ەشبىر جاۋاپ بولمادى، ءتىپتى گارريدىڭ ادەتتەگىدەي تىنىس العان دىبىسى دا ەستىلمەدى.

ال شاتىر سىرتىنان قورقاۋدىڭ باياعى ءوزى ۇيقىسىنان شوشىپ ويانعانداعىداي سول عاجايىپ ۇلىعان ۇرەيلى ءۇنى ءالى ەستىلىپ تۇردى. سول ساتتە ايەل جۇرەگى اتتاي تۋلادى. ونىڭ ءتىپتى جۇرەگىنىڭ سوققانىن سەزۋگە دە مۇرشاسى بولماعان ەدى.

اۋدارعان ن. ابۋتالييەۆ

---