لۋلليي شەڭبەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى
قالالىق سەمينار تاقىرىبى «يننوۆاسيالىق تەحنولوگيالار اۋكسيونى»
ماستەر كلاسس: «لۋلليي شەڭبەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى»
مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ ءارقاشاندا وزەكتى ماسەلە بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ پروسەسىن تۇزەتۋدىڭ كوپتەگەن ادىستەرى بار. بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ بارىسىندا جاعىمدى ەموسيانالدى قالپىن ۇيىمداستىرىپ، ءوزىنىڭ ءتىلىن بەلسەندى دامىتۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ كەرەك. ەڭ ءتيىمدى جانە قىزىقتى دا، قولجەتىمدى بالانىڭ ءىس - ارەكەتى بۇل – ويىن.
ويىن مەن ءتىل دامىتۋدىڭ ەكى جاقتى بايلانىسى بار:
1. بالا ويىن بارىسىندا بەلسەندىلىك تانىتادى جانە ءتىلى داميدى؛
2. ويىن بارىسىندا ويىننىڭ ءوزى ءتىلىنىڭ دامۋى بارىسىندا كۇردەلەنە تۇسەدى.
13 - عاسىردا فرانسۋز موناحى رايموند لۋلليي قاعاز شەڭبەرى تۇرىندە لوگيكالىق ماتەريال ويلاپ تاپتى. «لۋلليي شەڭبەرى» بۇل – كومپيۋتەر ءتارىزدى ماتەريال. ونىڭ قاراپايىمدىلىعى بالاباقشادا قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ماتەريال ەكى شەڭبەر (پلاستينا) جانە ارنايى جاسالعان قوراپتان تۇرادى. لۋلليي شەڭبەرلەردى بالانىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي 4، 6، 8 بولىككە ءبولىپ، ولارعا سۋرەتتەر، سوزدەر، بۋىن، ساندار مەن سويلەمدەر جازعان. ءاربىر بالا وزىنە قويىلعان سۇراققا جاۋابىن تابا الادى جانە كەز - كەلگەن كومبيناسيا بويىنشا قيالداپ اڭگىمە ايتىپ بەرەدى.
بۇل ماتەريالدىڭ فۋنكسياسى وتە كوپ جانە ول تريز ادىسىنە جاتادى، ويىن تۇرىندە قولدانىلادى. ونى جەكە دە، توپتىق تۇردە دە قولدانۋعا بولادى. پەداگوگ بالاعا ونى «سيقىرلى شەڭبەرلەر» دەپ تانىستىرىپ، مىندەتتى تۇردە جۇمىس جاساۋ بارىسىن كورسەتىپ، ەرەجەسىمەن تانىستىرادى. مۇندا پەداگوگ تەك باقىلاۋشىنىڭ ءرولىن اتقارادى. بالالار وزدەرى ارەكەتتەسىپ، كەزەكتەرىن بەلگىلەپ، ىزدەنىپ جۇمىس جاسايدى.
ونىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى پيراميدا نەگىزىندە جاسالادى. شەڭبەرلەر ءبىر قوندىرعىعا ورناتىلادى، جوعارعى جاعىندا باعىت بەرۋ بەلگىسى بولادى. شەڭبەرلەر قوزعالمالى جانە 4، 6، 8 بولىككە بولىنەدى.
5 جاستاعى بالاعا 4 - 6 بولىكتى 2 - 3 شەڭبەر قولدانىلادى. 6 - 7 جاستاعى بالاعا 8 بولىكتى 4 شەڭبەر قولدانۋعا بولادى.
ويىن ەكى بولىكتەن تۇرادى:
1. بەلگىلى ءبىر سۇراققا جاۋاپ تابۋ؛
2. قيالىن دامىتۋعا ارنالعان جاتتىعۋدان.
ويىن جۇرگىزۋ بارىسى:
1. بارلىق شەڭبەردە سۋرەت ورنالاستىرىلادى. مىسالى:
1) اعاشتىڭ ءتۇرى؛
2) ونىڭ ورنالاسقان جەرى (ب ا ق، ورمان، دالا ت. ب)؛
3) جەمىسى، تۇقىمى (الما، جاڭعاق ت. ب)
2. ماقساتى قويىلادى. بالالارعا سايكەستىگىن تابۋ قاجەت.
3. شەڭبەردى اينالدىرىپ تۇسكەن كومبيناسيا بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرىپ، ونىڭ پايداسىن ايتادى.
ناتيجەسىندە – ءتىلى، لوگيكالىق ويلاۋى، زەيىنى، ەستە ساقتاۋى دامىپ، قورشاعان ورتانى تانۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
ناتيجەسىندە:
1. بالا ويىن بارىسىندا بەلسەندىلىك تانىتادى جانە ءتىلى داميدى. سوزدىك قورى مولايىپ، اڭگىمەلەۋ جانە سويلەۋ ءتىلى قالىپتاسادى.
2. ويىن بارىسىندا ويىننىڭ ءوزى ءتىلىنىڭ دامۋى بارىسىندا كۇردەلەنە تۇسەدى.
3. دىبىستاردى دىبىستالۋ، تىلدىك ەستىلۋ ارتيكۋلياسياسىن ساقتاپ ايتۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاسادى.
4. سويلەۋ بارىسىندا ءتىلدىڭ گرامماتيكاسىن ساقتاۋعا ۇيرەنەدى جانە ءتىلىنىڭ مورفولوگيالىق قىرىن قالىپتاستىرادى.
5. ارىپتەر تاڭباسىمەن تانىسادى، بۋىنداپ وقۋعا ۇيرەنەدى.
6. اقىل - وي ارەكەتىنىڭ تاسىلدەرىن ۇيرەنەدى ( تالداۋ، بەكىتۋ، جۇيەلەۋ، قۇراستىرۋ).
7. قورشاعان ورتامەن تانىسىپ، قامقورلىقپەن قاراۋعا تاربيەلەنەدى.
8. تانىمدىق پروسەستەرى داميدى.
ماستەر كلاسس: «لۋلليي شەڭبەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى»
مەكتەپكە دەيىنگى بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ ءارقاشاندا وزەكتى ماسەلە بولىپ تابىلادى. قازىرگى تاڭدا بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ پروسەسىن تۇزەتۋدىڭ كوپتەگەن ادىستەرى بار. بالانىڭ ءتىلىن دامىتۋ بارىسىندا جاعىمدى ەموسيانالدى قالپىن ۇيىمداستىرىپ، ءوزىنىڭ ءتىلىن بەلسەندى دامىتۋعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرۋ كەرەك. ەڭ ءتيىمدى جانە قىزىقتى دا، قولجەتىمدى بالانىڭ ءىس - ارەكەتى بۇل – ويىن.
ويىن مەن ءتىل دامىتۋدىڭ ەكى جاقتى بايلانىسى بار:
1. بالا ويىن بارىسىندا بەلسەندىلىك تانىتادى جانە ءتىلى داميدى؛
2. ويىن بارىسىندا ويىننىڭ ءوزى ءتىلىنىڭ دامۋى بارىسىندا كۇردەلەنە تۇسەدى.
13 - عاسىردا فرانسۋز موناحى رايموند لۋلليي قاعاز شەڭبەرى تۇرىندە لوگيكالىق ماتەريال ويلاپ تاپتى. «لۋلليي شەڭبەرى» بۇل – كومپيۋتەر ءتارىزدى ماتەريال. ونىڭ قاراپايىمدىلىعى بالاباقشادا قولدانۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ماتەريال ەكى شەڭبەر (پلاستينا) جانە ارنايى جاسالعان قوراپتان تۇرادى. لۋلليي شەڭبەرلەردى بالانىڭ جاس ەرەكشەلىكتەرىنە ساي 4، 6، 8 بولىككە ءبولىپ، ولارعا سۋرەتتەر، سوزدەر، بۋىن، ساندار مەن سويلەمدەر جازعان. ءاربىر بالا وزىنە قويىلعان سۇراققا جاۋابىن تابا الادى جانە كەز - كەلگەن كومبيناسيا بويىنشا قيالداپ اڭگىمە ايتىپ بەرەدى.
بۇل ماتەريالدىڭ فۋنكسياسى وتە كوپ جانە ول تريز ادىسىنە جاتادى، ويىن تۇرىندە قولدانىلادى. ونى جەكە دە، توپتىق تۇردە دە قولدانۋعا بولادى. پەداگوگ بالاعا ونى «سيقىرلى شەڭبەرلەر» دەپ تانىستىرىپ، مىندەتتى تۇردە جۇمىس جاساۋ بارىسىن كورسەتىپ، ەرەجەسىمەن تانىستىرادى. مۇندا پەداگوگ تەك باقىلاۋشىنىڭ ءرولىن اتقارادى. بالالار وزدەرى ارەكەتتەسىپ، كەزەكتەرىن بەلگىلەپ، ىزدەنىپ جۇمىس جاسايدى.
ونىڭ تاعى ءبىر ءتۇرى پيراميدا نەگىزىندە جاسالادى. شەڭبەرلەر ءبىر قوندىرعىعا ورناتىلادى، جوعارعى جاعىندا باعىت بەرۋ بەلگىسى بولادى. شەڭبەرلەر قوزعالمالى جانە 4، 6، 8 بولىككە بولىنەدى.
5 جاستاعى بالاعا 4 - 6 بولىكتى 2 - 3 شەڭبەر قولدانىلادى. 6 - 7 جاستاعى بالاعا 8 بولىكتى 4 شەڭبەر قولدانۋعا بولادى.
ويىن ەكى بولىكتەن تۇرادى:
1. بەلگىلى ءبىر سۇراققا جاۋاپ تابۋ؛
2. قيالىن دامىتۋعا ارنالعان جاتتىعۋدان.
ويىن جۇرگىزۋ بارىسى:
1. بارلىق شەڭبەردە سۋرەت ورنالاستىرىلادى. مىسالى:
1) اعاشتىڭ ءتۇرى؛
2) ونىڭ ورنالاسقان جەرى (ب ا ق، ورمان، دالا ت. ب)؛
3) جەمىسى، تۇقىمى (الما، جاڭعاق ت. ب)
2. ماقساتى قويىلادى. بالالارعا سايكەستىگىن تابۋ قاجەت.
3. شەڭبەردى اينالدىرىپ تۇسكەن كومبيناسيا بويىنشا اڭگىمە قۇراستىرىپ، ونىڭ پايداسىن ايتادى.
ناتيجەسىندە – ءتىلى، لوگيكالىق ويلاۋى، زەيىنى، ەستە ساقتاۋى دامىپ، قورشاعان ورتانى تانۋعا مۇمكىندىك تۋادى.
ناتيجەسىندە:
1. بالا ويىن بارىسىندا بەلسەندىلىك تانىتادى جانە ءتىلى داميدى. سوزدىك قورى مولايىپ، اڭگىمەلەۋ جانە سويلەۋ ءتىلى قالىپتاسادى.
2. ويىن بارىسىندا ويىننىڭ ءوزى ءتىلىنىڭ دامۋى بارىسىندا كۇردەلەنە تۇسەدى.
3. دىبىستاردى دىبىستالۋ، تىلدىك ەستىلۋ ارتيكۋلياسياسىن ساقتاپ ايتۋ بىلىكتىلىگىن قالىپتاسادى.
4. سويلەۋ بارىسىندا ءتىلدىڭ گرامماتيكاسىن ساقتاۋعا ۇيرەنەدى جانە ءتىلىنىڭ مورفولوگيالىق قىرىن قالىپتاستىرادى.
5. ارىپتەر تاڭباسىمەن تانىسادى، بۋىنداپ وقۋعا ۇيرەنەدى.
6. اقىل - وي ارەكەتىنىڭ تاسىلدەرىن ۇيرەنەدى ( تالداۋ، بەكىتۋ، جۇيەلەۋ، قۇراستىرۋ).
7. قورشاعان ورتامەن تانىسىپ، قامقورلىقپەن قاراۋعا تاربيەلەنەدى.
8. تانىمدىق پروسەستەرى داميدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
تاقىرىبى: «سارعايسا دا تاريحتىڭ اق پاراعى، ول كۇندەر ماڭگى ەستە ساقتالادى»
