ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تۇركىستان» پوەماسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماعجان جۇمابايەۆتىڭ «تۇركىستان» پوەماسى
ساباقتىڭ ماقساتى. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنان جالپى مالىمەت بەرە وتىرا، تاريحي كەزەڭگە نازار اۋدارۋ، پوەمانىڭ تاقىرىبىن، يدەياسىن اشۋ. وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن، وي - ءورىسىن دامىتىپ، ويىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. اقىنعا جانە تۋعان جەرگە دەگەن قۇرمەت پەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: بايانداۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەت، سلايد.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
م. جۇمابايەۆ XIX عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا ءومىر ءسۇرىپ، قازاق ادەبيەتىنە ەرەكشە سانىمەن، ولمەس ادەبي مۇراسىمەن، باي سەزىمىمەن، سىرشىلدىعىمەن كەلگەن. م. جۇمابايەۆ1893جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بۋلايەۆ اۋدانى «مولودەجنىي» سوۆحوزىندا دۇنيەگە كەلگەن.
تانيدى. 1905جىلىقىزىلجارداعى مەدرەسەگە ءتۇسىپ، 1910جىلى بۇل مەدرەسەنى جاقسى ءبىتىرىپ شىعادى. سودان كەيىنگى جىلدارى ۋفاداعى مەدرەسە - عاليادا ءدارىس الادى. 1913 - 1917 جىلدارى ومبى مۇعالىمدەر سەمينارياسىن، 1923 - 1926 جىلدارى ماسكەۋدىڭ ادەبي - كوركەم ينستيتۋتىن بىتىرەدى.
1913 ج. قازان قالاسىندا «شولپان»اتتى تۇڭعىش جيناعى جارىق كوردى.
1927ج. م. جۇمابايەۆ ەلىنە ورالادى. وقىتۋشىلىق قىزمەتپەن اينالىسادى، جاڭا ولەڭدەر جازادى. وسى كەزدە جالا جابىلىپ، ون جىلعا كونسلاگەرگە ايدالادى. ودان 1936ج. بوسانىپ شىعىپ، ءبىر جىلدان كەيىن قايتا ۇستالىپ، 1938 جىلى 19ناۋرىز كۇنى اتىلادى. اقىنعا «حالىق جاۋى»دەگەن قارا تاڭبا باسادى. ونىڭ شىعارمالارى دا قارالانادى. تەك جارتى عاسىر وتكەننەن كەيىن عانا اقىن اتى ەلىمەن، جەرىمەن قايتا قاۋىشتى.
م. جۇمابايەۆ «تۇركىستان» ولەڭىن 1923 جىلى جازدى. «تۇركىستان» ولەڭى - ماعجاننىڭ شىعىستىق، تۇراندىق ولەڭدەرىنىڭ شىڭى جانە ماعجاندى تۇرىكشىلدىكپەن ايىپتاتقان تۋىندى.
وتانىن سۇيگەن اقىن كوك تۇرىكتەردى وزگەلەردەن وزگەشە كورەدى. اقىنعا سەنەر بولساق، دۇنيەدە تۇرىكتەن اسقان حالىق جوق. شاڭقوبىز شابىتىنا ءمىنىپ، قيال كوگىندە شارىقتاعان اقىندى تۋعان حالقىن سونشالىقتى ءسۇيىپ، جىرعا قوسقاندىعى ءۇشىن كىنالاۋ قيىن.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
1. پوەما ءماتىنىن مانەرلەپ وقۋ
2. ءار شۋماقتىڭ ءمانىن اشۋ
1 شۋماق - تۇركىستان – ەكى دۇنيە ەسىگى عوي.
2 شۋماق - تۇران – ەر تۇرىك مەكەنى.
3، 4، 5، 6 شۋماقتاردا – تۇران تابيعاتى.
6، 7 شۋماقتاردا - وزەن - كولدەرى، جەر - سۋ اتتارى – وقىس، ياقسارت - جەيحۋن - سەيحۋن - امۋداريا - سىرداريا
8 شۋماقتا – تۇران تاۋلارى تيان - شان، تارباعاتاي، پامير، التاي، قازىقۇرت.
3. پوەما بويىنشا سۇراقتار قۇراستىرۋ.
1) تۇركىستان قايدا ورنالاسقان؟ (كارتادان كورسەتۋ)
2) تۇرىك جانە تۇركى سوزدەرىنىڭ ءمانىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
(تۇرىك – ۇلت اتاۋى، تۇركى - تۋىستاس حالىقتار اتاۋى)
3) پوەمادا «الاش» دەگەن ءسوز ءجيى كەزدەسەدى ونى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
داپتەرمەن جۇمىس
پوەماعا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساتۋ
1. اۆتورى: ماعجان جۇمابايەۆ «تۇركىستان» پوەماسى
2. تاقىرىپ – بۇل تاريحي تۋىندىنىڭ ىرگەتاسى. بۇل – تاريحي پوەما. تاريحي پوەما – بۇل بەلگىلى ءبىر داۋىردەگى قوعامدىق شىندىقتىڭ ساۋلەسى
3. جانر ءتۇرى – ولەڭ، پوەزيا، سەبەبى ولەڭ دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر ولشەممەن قيىننان قيىستىرىلىپ، ۇيلەسىمدى ىرعاقپەن ۇيقاسىپ كەلەتىن ورنەكتى ءسوز جۇيەسى.
4. يدەياسى: اۆتور تاقىرىپ ارقىلى شىندىق ءومىر كورىنىستەرىن سۋرەتتەگەندە ونى ءوز كوزقاراسى، ءوز دۇنيەتانىمى تۇرعىسىنان بەينەلەيدى. سول ارقىلى ءوز ماقسات، مۇددەسىن، ارمانىن بىلدىرەدى.
5. پوەما 8 شۋماقتى. شۋماق اياقتالعان سينتاكسيستىك ءبىرتۇتاس ويدى بىلدىرەدى.
6. 32 تارماقتى. تارماق – ولەڭنىڭ ءار جولى.
7. پوەمانىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى، تاربيەلىك ءمانى – پوەمادا تۋعان جەردى،
وتاندى ءسۇيۋ، قورعاۋ، ءاربىر وقۋشىنى وزدەرىنە ارتىلعان الەۋمەتتىك،
ازاماتتىق جۇكتى سەزىنۋگە، تاربيەلەۋگە ارنالعان.
ءىV. ساباقتىڭ قورىتىندى ءبولىمى.
1 - توپ. تۇركىستان – ەكى دۇنيە ەسىگى عوي.
2 - توپ. تۇراننىڭ ەرلەرىنە ەر جەتكەن بە؟
3 - توپ. بولماسا، بارساڭشى ىزدەپ باباڭ دەيتىن.
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما
پوەمادان وزىڭە ۇناعان كەز - كەلگەن ولەڭ شۋماعىن جاتتاۋ، تۇركىستان قالاسى تۋرالى اڭگىمەلەۋ
VI. باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى. ماعجان جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنان جالپى مالىمەت بەرە وتىرا، تاريحي كەزەڭگە نازار اۋدارۋ، پوەمانىڭ تاقىرىبىن، يدەياسىن اشۋ. وقۋشىلاردىڭ ءتىلىن، وي - ءورىسىن دامىتىپ، ويىن ەركىن جەتكىزە بىلۋگە داعدىلاندىرۋ. اقىنعا جانە تۋعان جەرگە دەگەن قۇرمەت پەن سۇيىسپەنشىلىك سەزىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: بايانداۋ، سالىستىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: سۋرەت، سلايد.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
وقۋشىلارمەن سالەمدەسۋ.
وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا سۇراقتار قويۋ.
ءىىى. جاڭا ساباق.
م. جۇمابايەۆ XIX عاسىردىڭ اياعى مەن حح عاسىردىڭ باسىندا ءومىر ءسۇرىپ، قازاق ادەبيەتىنە ەرەكشە سانىمەن، ولمەس ادەبي مۇراسىمەن، باي سەزىمىمەن، سىرشىلدىعىمەن كەلگەن. م. جۇمابايەۆ1893جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، بۋلايەۆ اۋدانى «مولودەجنىي» سوۆحوزىندا دۇنيەگە كەلگەن.
تانيدى. 1905جىلىقىزىلجارداعى مەدرەسەگە ءتۇسىپ، 1910جىلى بۇل مەدرەسەنى جاقسى ءبىتىرىپ شىعادى. سودان كەيىنگى جىلدارى ۋفاداعى مەدرەسە - عاليادا ءدارىس الادى. 1913 - 1917 جىلدارى ومبى مۇعالىمدەر سەمينارياسىن، 1923 - 1926 جىلدارى ماسكەۋدىڭ ادەبي - كوركەم ينستيتۋتىن بىتىرەدى.
1913 ج. قازان قالاسىندا «شولپان»اتتى تۇڭعىش جيناعى جارىق كوردى.
1927ج. م. جۇمابايەۆ ەلىنە ورالادى. وقىتۋشىلىق قىزمەتپەن اينالىسادى، جاڭا ولەڭدەر جازادى. وسى كەزدە جالا جابىلىپ، ون جىلعا كونسلاگەرگە ايدالادى. ودان 1936ج. بوسانىپ شىعىپ، ءبىر جىلدان كەيىن قايتا ۇستالىپ، 1938 جىلى 19ناۋرىز كۇنى اتىلادى. اقىنعا «حالىق جاۋى»دەگەن قارا تاڭبا باسادى. ونىڭ شىعارمالارى دا قارالانادى. تەك جارتى عاسىر وتكەننەن كەيىن عانا اقىن اتى ەلىمەن، جەرىمەن قايتا قاۋىشتى.
م. جۇمابايەۆ «تۇركىستان» ولەڭىن 1923 جىلى جازدى. «تۇركىستان» ولەڭى - ماعجاننىڭ شىعىستىق، تۇراندىق ولەڭدەرىنىڭ شىڭى جانە ماعجاندى تۇرىكشىلدىكپەن ايىپتاتقان تۋىندى.
وتانىن سۇيگەن اقىن كوك تۇرىكتەردى وزگەلەردەن وزگەشە كورەدى. اقىنعا سەنەر بولساق، دۇنيەدە تۇرىكتەن اسقان حالىق جوق. شاڭقوبىز شابىتىنا ءمىنىپ، قيال كوگىندە شارىقتاعان اقىندى تۋعان حالقىن سونشالىقتى ءسۇيىپ، جىرعا قوسقاندىعى ءۇشىن كىنالاۋ قيىن.
وقۋلىقپەن جۇمىس.
1. پوەما ءماتىنىن مانەرلەپ وقۋ
2. ءار شۋماقتىڭ ءمانىن اشۋ
1 شۋماق - تۇركىستان – ەكى دۇنيە ەسىگى عوي.
2 شۋماق - تۇران – ەر تۇرىك مەكەنى.
3، 4، 5، 6 شۋماقتاردا – تۇران تابيعاتى.
6، 7 شۋماقتاردا - وزەن - كولدەرى، جەر - سۋ اتتارى – وقىس، ياقسارت - جەيحۋن - سەيحۋن - امۋداريا - سىرداريا
8 شۋماقتا – تۇران تاۋلارى تيان - شان، تارباعاتاي، پامير، التاي، قازىقۇرت.
3. پوەما بويىنشا سۇراقتار قۇراستىرۋ.
1) تۇركىستان قايدا ورنالاسقان؟ (كارتادان كورسەتۋ)
2) تۇرىك جانە تۇركى سوزدەرىنىڭ ءمانىن قالاي تۇسىنەسىڭ؟
(تۇرىك – ۇلت اتاۋى، تۇركى - تۋىستاس حالىقتار اتاۋى)
3) پوەمادا «الاش» دەگەن ءسوز ءجيى كەزدەسەدى ونى قالاي تۇسىنەسىڭ؟
داپتەرمەن جۇمىس
پوەماعا ساتىلاي كەشەندى تالداۋ جاساتۋ
1. اۆتورى: ماعجان جۇمابايەۆ «تۇركىستان» پوەماسى
2. تاقىرىپ – بۇل تاريحي تۋىندىنىڭ ىرگەتاسى. بۇل – تاريحي پوەما. تاريحي پوەما – بۇل بەلگىلى ءبىر داۋىردەگى قوعامدىق شىندىقتىڭ ساۋلەسى
3. جانر ءتۇرى – ولەڭ، پوەزيا، سەبەبى ولەڭ دەگەنىمىز – بەلگىلى ءبىر ولشەممەن قيىننان قيىستىرىلىپ، ۇيلەسىمدى ىرعاقپەن ۇيقاسىپ كەلەتىن ورنەكتى ءسوز جۇيەسى.
4. يدەياسى: اۆتور تاقىرىپ ارقىلى شىندىق ءومىر كورىنىستەرىن سۋرەتتەگەندە ونى ءوز كوزقاراسى، ءوز دۇنيەتانىمى تۇرعىسىنان بەينەلەيدى. سول ارقىلى ءوز ماقسات، مۇددەسىن، ارمانىن بىلدىرەدى.
5. پوەما 8 شۋماقتى. شۋماق اياقتالعان سينتاكسيستىك ءبىرتۇتاس ويدى بىلدىرەدى.
6. 32 تارماقتى. تارماق – ولەڭنىڭ ءار جولى.
7. پوەمانىڭ نەگىزگى ءتۇيىنى، تاربيەلىك ءمانى – پوەمادا تۋعان جەردى،
وتاندى ءسۇيۋ، قورعاۋ، ءاربىر وقۋشىنى وزدەرىنە ارتىلعان الەۋمەتتىك،
ازاماتتىق جۇكتى سەزىنۋگە، تاربيەلەۋگە ارنالعان.
ءىV. ساباقتىڭ قورىتىندى ءبولىمى.
1 - توپ. تۇركىستان – ەكى دۇنيە ەسىگى عوي.
2 - توپ. تۇراننىڭ ەرلەرىنە ەر جەتكەن بە؟
3 - توپ. بولماسا، بارساڭشى ىزدەپ باباڭ دەيتىن.
ءۇ. ۇيگە تاپسىرما
پوەمادان وزىڭە ۇناعان كەز - كەلگەن ولەڭ شۋماعىن جاتتاۋ، تۇركىستان قالاسى تۋرالى اڭگىمەلەۋ
VI. باعالاۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
1. وقۋشىلارعا كوشەدە ءجۇرۋ ەرەجەسىن ۇيرەتە وتىرىپ، العان بىلىمدەرىن پىسىقتاۋ.
