InfoHub Logo

مالازىقتىق تامىرجەمىستەر — مالازىقتىق قىزىلشا، مالازىقتىق ءسابىز مال شارۋاشىلىعىنىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ولاردى مال ازىعىنا قوسۋ قاتتى ساباقتى جانە قۇنارلاندىرىلعان جەمشوپتىڭ قورىتىلعىشتىعىن جاقسارتادى، ءسۇت ءونىمىن جونە ساپاسىن ارتتىرادى، مالدىڭ سەمىرۋىن جەدەلدەتەدى، جانۋارلاردىڭ ناۋقاستانۋىن ازايتادى. تامىرجەمىستەردە جەڭىل سىڭىرىلەتىن كومىرسۋلار بار، مينەرالدى تۇزدار مەن دارۋمەندەرگە باي. تۇرىنە، توپىراق-كليمات جاعدايىنا جانە اگروتەحنيكاعا بايلانىستى تامىرجەمىستىلەردە 9-23% قۇرعاق زات بار، ونىڭ ىشىندە اقۋىزى 1-2% .ولاردىڭ كۇلىندە ورتاشا ەسەپپەن 3،4 % كاليي، 1،1 فوسفور، 0،7 كالسيي، سونداي-اق ميكروەلەمەنتتەر: كوبالت، مىرىش، جەز، مارگانەسبولادى. تامىرجەمىستەردىڭ جاپىراعى دا جانۋارلار ءۇشىن وتە قۇندى ازىق، ونى جاس، اسىرەسە سۇرلەم تۇرىندە پايدالانادى. جاپىراقتارى قۇرعاق زاتتىڭ كوپتىگىمەن ەرەكشەلەنەدى. مالازىقتىق قىزىلشانىڭ 100 كگ 12 ا.ءو.، سابىزدە-24 ا.ءو.، ال 100 كگ جاپىراعىندا تيىسىنشە 10-11 ا.ءو.، بار. تامىرجەمىستەر مال ازىرىنداعى اقۋىز زاتتارىن كراحمال مەن قانت بويىنشا تەڭەستىرۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.

تامىرجەمىستەردىڭ ىشىندە مالازىقتىق ءسابىز قورەكتىلىگى جانە دارۋمەندەرى بويىنشا بارلىق مالدار مەن قۇس ءۇشىن ەڭ جاقسى شىرىندى جەمازىق بولىپ تابىلادى. ءىرى قارا مالدى سابىزبەن قورەكتەندىرگەندە سۇتتىلىگى عانا ارتپايدى، ءسۇتى مەن ەتىنىڭ ساپاسى دا اجەپتاۋىر ارتادى. تامىرجەمىستەر گەوفيتتەر توبىنا جاتادى. ولاردىڭ ەپيكوتيلى (باسى)، گيپوكوتيلى (موينى) جانە وزىندىك تامىرى قورەكتىك زاتتاردى ساقتايتىن مۇشەگە اينالعان، جاپىراقتىڭ جانە گۇل شىعارعىش وركەندەردى جانداندىراتىن بۇرشىكتەر توپىراق ۇستىندەگى جانە توپىراق استىنداعى مۇشەلەردە، توپىراق بەتىنە جاقىن ورنالاسادى. تامىرجەمىستەر — ەكىجىلدىقتار. تىرشىلىگىنىڭ ءبىرىنشى جىلى ولار تامىر جەمىسى مەن جاپىراق شوعىن، ەكىنشى جىلى گۇل سيدامدى ساباق جانە جەمىس قالىپتاستىرادى. ەكى بوتانيكالىق تۇقىمداستىققا جاتادى: الابوتالار (قىزىلشا)، بالدىركوكتەر (ءسابىز).

مالازىقتىق قىزىلشا

تامىرى ۇزىن تامىرشالارى بار، توپىراققا 2-2.5 م بويلاي الاتىن كىندىك تامىر، نەگىزگى تامىرى وسكەن سايىن جۋاندايدى جونە تامىر جەمىسىنە اينالادى. تامىرجەمىستەر سورتىنا قاراي پىشىندەرى، كولەمى جانە ءتۇسى بويىنشا اجىراتىلادى. ءبىرىنشى جىلعى جاپىراعى ءىرى، ساعاعى جاقسى دامىعان جانە شوقتانىپ تۇبىنە شوعىرلانعان. پالەك جاپىراقتارى جالپى ءونىمنىڭ 30-50% قۇرايدى. ساباعى قىرلى، قۋاتتى، بيىكتىگى 150 سم دەيىن. گۇل شوعىرى — قوماقتى ماساق ءتارىزدى شوقپارباس. توزاڭدانۋى ايقاس، جەمىسى — جاڭعاقشا، پىسكەن كەزدە بىرىگىپ جەمىس شوعىرىنا اينالادى. 1000 جەمىس شوعىرىنىڭ ماسساسى 10-20-50 گ.

ترانسپيراسيالىق كوەففيسيەنتى — 240-400، ءوسۋ-دامۋ كەزەڭىندە 200-350 مم ىلعال تۇسسە، جوعارى ءونىم قالىپتاسادى. ىلعالدى مول قاجەت ەتەتىن كەزەڭى (قارقىندى ءوسۋ كەزى) شىلدە-تامىز ايلارىنا سايكەس كەلەدى. مالازىقتىق قىزىلشا، شالقان مەن تارناعا قاراعاندا، جىلۋعا جانە توپىراققا تالابى جوعارىراق. ونىڭ تۇقىمى 2-5°س جىلىلىقتا ونە باستايدى، بىركەلكى وسكىندەرى 12-15°س-تا پايدا بولدى. ولار 2-4°س بوزقىراۋعا شىدايدى. تامىرجەمىسى مەن جاپىراقتارىنىڭ وسۋىنە ەڭ قولايلىسى — 13-20°س جىلىلىق. بۇل داقىل ءۇشىن ورگانيكالىق زاتتارعا باي، رن 6-7 تەڭ قۇمايت، قۇمبالشىقتى قارا توپىراقتار ەڭ جاقسى سانالادى.

ءسابىز

ءسابىز — بالدىركوكتەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن ەكى جىلدىق وسىمدىك. تىرشىلىگىنىڭ ءبىرىنشى جىلىندا جاپىراقتار دەگەلەگى مەن كونۋس پىشىندەس تامىر جەمىسى قالىپتاسادى. جاپىراعى 3-5-كە تىلگىلەنگەن قاۋىرسىن ءتارىزدى، كوپتەگەن بولىكتەردەن تۇرادى. گۇل شوعىرى — شاتىر. گۇلدەرى — اق، ۇساق 5 كۇلتەلى. جەمىسى — جەڭىل ەكىگە ايىرىلاتىن تىكەنەكتى تۇقىمشا. بۇل — جارىق سۇيگىش، قوڭىرجاي كليماتتىڭ وسىمدىگى. سۋىققا ءتوزىمدى. ىلعالى جەتكىلىكتى توپىراقتاردا تۇقىمى 3-4°س ونە باستايدى، جاپپاي كوكتەۋى 18-20°س جۇرەدى. ءسابىزدىڭ وسكىنى جانە ەرەسەك وسىمدىگى -4-5°س بوزقىراۋعا وڭاي شىدايدى. ول باسقا تامىرجەمىستەرگە قاراعاندا قۇرعاقشىلىققا توزىمدىرەك، سونىمەن بىرگە سۋلاندىرۋدى جانە توپىراقتىڭ ىلعالدى بولعانىن قالايدى. ىلعالدىڭ مولىراق بولۋىن قاجەت ەتەتىن كەزەڭى — سەبۋ-كوكتەۋ جانە تامىرجەمىستىڭ جۋاندانۋ كەزى. قۋاڭشىلىقتان كەيىنگى مول جاۋىن-شاشىن نەمەسە ۇزاق كىدىرىستەن كەيىن سۋارعاندا تامىرجەمىسى قارقىندى وسەدى جانە جارىلادى، ال بۇل ونىڭ ساقتالۋىن ناشارلاتادى.

قىزىلشامەن سالىستىرعاندا ءسابىزدىڭ توپىراققا تالعامى ازداۋ، ول جەڭىل قۇمداق توپىراقتاردا دا وسە الادى. جوعارى ءونىمدى بورپىلداق، سازداق، ارامشوپتەردەن تازا ويپاڭ جەرلەردە قالىپتاستىرادى. تىعىز، اۋىر، باتپاقتاناتىن توپىراقتاردا ۇساق، بۇراتىلىپ، تارماقتالىپ وسكەن تامىرجەمىستەر الىنادى. ءسابىز توپىراق قۇنارلىلىعىنا ۇلكەن تالاپ قويادى. كورەكتىك زاتتاردى ۇزاق ۋاقىت تۇتىنادى. تىڭايتقىش ەنگىزۋدى قاجەتسىنەدى. ءسابىزدىڭ ءوسۋ-دامۋ كەزەڭىنىڭ ۇزاقتىعى — ءبىرىنشى جىلى 110-150، ەكىنشى جىلى 110-130 كۇندەي.

تارنا جانە شالقان

بۇلار — قىرىققاباتتار تۇقىمداسىنا جاتاتىن ەكى جىلدىق، سالقىن، ءارى ىلعالدى كليماتتىڭ ايقاس توزاڭداناتىن وسىمدىكتەرى. شالقان تارناعا قاراعاندا سۋىققا توزىمدىرەك. ونىڭ تۇقىمى 1-2°س-تا ونە باستايدى. توپىراق تەمپەراتۋراسى 8-10°س بولعاندا، دىمقىل توپىراققا سەبىلگەن تۇقىمنىڭ كوگى 3-4 كۇننەن كەيىن پايدا بولا باستايدى جانە -5°س بوزقىراۋعا شىدايدى. ال جەتىلگەن وسىمدىگى -ب°س سۋىققا شىدايدى. تارنانىڭ دا تۇقىمى +1-2°س-تا ونەدى، ءبىراق وتە باياۋ. تۇقىمنىڭ ءسىڭىرۋ قاباتىنداعى توپىراق تەمپەراتۋراسى +8-10°س بولعاندا، ونىڭ وسكىنى 4-5 كۇننەن كەيىن پايدا بولادى. ەكەۋى دە ىلعال سۇيگىش وسىمدىكتەر، ءبىراق شالقان باسىمىراق. بۇلاردىڭ وسۋىنە توپىراقتىڭ قولايلى دىمقىلدىعى (تدى) -70-75%. تارنا سازداق توپىراقتاردى قالايدى، ال شالقان جەڭىل توپىراقتاردا دا وسە الادى. توپىراق ەرىتىندىسىنىڭ رەاكسياسى رن-6،0-6،5 بولعانى دۇرىس. قازاقستاننىڭ سولتۇستىگىندە تۇراقتى جانە جوعارى ءونىمدى سۋارمالى جاعدايدا عانا الۋعا بولادى. شالقان — تامىرجەمىستەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ەرتە پىسەتىنى.

---