ماڭعىستاۋ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماڭعىستاۋ
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ماڭعىستاۋ «قارا التىن» ولكەسى ەكەندىگى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
ماڭعىستاۋ ولكەسى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن، تانىمدىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ؛
بارلىق قازاقستاندىقتار ءۇشىن ماڭعىستاۋ بايلىعىن باعالاي بىلۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: كارتا، سلايد، سىزبا
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق، ىزدەنۋ
ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباق بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءاربىر ادام - تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات،
ءاربىر ساباق - ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
ءاربىر ءىسىم - تىرلىك، تىرەك، ادامدىق،
ءاربىر ءسوزىم - شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. ساباق باستالعانعا دەيىن وقۋشىلاردىڭ ۇيدەن سالىپ كەلگەن سۋرەتتەرىن تاقتاعا ءىلىپ قويۋ. 2 - 3 وقۋشىنىڭ اڭگىمەسىن سۋرەتتەردى پايدالانىپ تىڭداۋ.
ءىىى. تىرەك ءبىلىم. «كىم تاپقىر؟» ويىنى. جۇمباق شەشۋ:
قارا ازبان دەمالىس جوق باقىرادى،
قولى كوپ سانسىز ساۋساق باتىرادى.
تىسىمەن قارا جەردى بىت-شىت قىلىپ،
جەر ءۇستىن بورانداتىپ شارق ۇرادى. (تراكتور)
قالمايدى ءبىر - بىرىنەن تاعى وزبايدى،
اياعىن كوز ىلەسپەس ول قوزعايدى.
ۇستىنە نە سالساڭ دا تيەپ الىپ،
قارا ىنگەن بوتاسى جوق قۇر بوزدايدى. ( پاروۆوز)
اق سۇڭقار قۇسىم اعىپ كەلەدى،
داۋسى جەردى جارىپ كەلەدى.
جولىنا بوياۋ جاعىپ كەلەدى. (ۇشاق)
وي تاستاۋ. سيتۋاسيالىق سۇراقتار: - بالالار، قالاي ويلايسىڭدار، تراكتور، پاروۆوز، ۇشاق نەمەن جۇرەدى؟
- بەنزين نەدەن پايدا بولاتىنىن، كىم بىلەدى؟ ونى قايدان الادى؟
- وتىننىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
- بەنزين، جاعارماي نەدەن الىنادى؟
وقۋشىلاردىڭ ويىن تىڭداۋ.
ءىۇ. جاڭا ساباق. 1. تاقىرىپپەن تانىستىرۋ:
- ولاي بولسا، بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا مۇنايدىڭ مول قورىن بەرىپ وتىرعان ماڭعىستاۋ تۇبەگى تۋرالى وقيمىز. ول ءۇشىن ماڭعىستاۋداعى اتاۋلى ورىندارعا ساياحات جاسايمىز. ءار مەكەننىڭ سەندەرگە بەرەر تاپسىرمالارى بار.
ولاردى دۇرىس ورىنداساق ءبىز ءوز تۋعان جەرىمىزدىڭ قۇندىلىعى تۋرالى تولىعىراق بىلەتىن بولامىز.
داپتەرلەرىنە كۇننىڭ جادى مەن تاقىرىپتى جازدىرتۋ.
2. ماعىنانى تانۋ:
- ساياحاتىمىزدى ءوزىمىز وتىرعان جاڭاوزەن قالاسىنان باستايمىز. بۇل قالانىڭ تاپسىرماسى - جاڭا ۇعىم. ماڭعىستاۋ توپىراعى سورتاڭ، قىسى ۇزاق ەمەس، ءبىراق جەلدى، قارا سۋىق ىزعىرىقتى، ىلعالى از، كوكتەمى سوزىلمالى ءشول دالاعا جاتاتىندىقتان ءبىز ساياحاتىمىزعا شولگە ءتوزىمدى جانۋاردى تاڭداپ الۋىمىز كەرەك. ول نە ەدى؟ (تۇيە)
- دۇرىس ايتاسىڭدار تۇيەمەن شىعامىز.
ا) كارتامەن جۇمىس.
ماڭعىستاۋ - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قيىر سولتۇستىك باتىسىنداعى ءىرى ايماقتاردىڭ ءبىرى. «ۇيقىداعى ارۋ» اتانعان بۇل ولكە ەلىمىزدىڭ مۇنايى مەن گازىن بەرىپ وتىرعان قازىنا تۇبەگى.
ءا) سلايد كومەگىمەن مۇنايدان وندىرىلەتىن زاتتار تۋرالى ايتۋ.
ب) جاڭاوزەن 1961 جىلى قىركۇيەكتە تۇڭعىش گاز فونتانى اتقىلاعان جەر.
3. جەتىباي كەنتى.
جەتىبايدا 1961 جىلدىڭ 5 شىلدەسىندە №6 بۇرعىلاۋ الاڭىندا ماڭعىستاۋداعى تۇڭعىش مۇناي فونتانى اتقىلادى.
ماتىنمەن جۇمىس. وقۋشىلارعا ءماتىندى تىزبەكتەتە وقىتۋ.
سوزدىك جۇمىسى. قارا التىن - مۇناي،
كەن ورنى - پايدالى قازبا شىعارىلاتىن جەر.
سەرگىتۋ ءساتى: ۇزىن مۇرتتى قۇمىرسقا،
كەلە جاتىپ جۇمىسقا،
الدى دوپتى قولىنا،
قويدى دوپتى جولىنا.
وڭعا شىعىپ قارادى، سولعا شىعىپ قارادى،
ۇلكەن تاۋ دەپ ويلادى.
4. اقتاۋ قالاسى.
اقتاۋ - ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى. وبلىستىڭ سولتۇستىك باتىسى مەن باتىسىن كاسپيي تەڭىزى جيەكتەپ جاتىر. كاسپيي – قازاق ەلىنىڭ كەڭ دۇنيەگە اشىلعان تەڭىز قاقپاسى. ول ارقىلى يران، ءازىربايجان، تۇرىكمەنستان جانە رەسەيمەن بايلانىس جاسالادى. جىلىنا اقتاۋ پورتى ارقىلى 1 ملن. توننادان استام مۇناي تاسىمالدانادى.
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنى. ماقالداردىڭ جالعاسىن تابۋ.
ەر ەلىمەن جاقسى،...
(جەر كەنىمەن جاقسى)
ۇلتاراقتاي بولسا دا،...
(كىندىك كەسكەن جەر ارتىق)
تاۋ بۇلاعىمەن ءساندى،...
(جەر قۇراعىمەن ءساندى).
5. قالامقاس.
قالامقاس - ماڭعىستاۋ تۇبەگىندەگى ءىرى كەن ورنى.
«سيقىرلى فيگۋرالار» ويىنى. گەومەتريالىق فيگۋرانى تاڭداپ، ارتىندا جاسىرىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ.
شارشى: مۇنايدى قالاي وندىرەدى؟
تىكتورتبۇرىش: مۇنايدى قۇندىلىعىنا بايلانىستى قالاي دەپ اتايدى؟
ءۇشبۇرىش: مۇنايدان جانە تابيعي گازدان نە الادى؟
دوڭگەلەك: مۇناي مەن گاز ەلىمىزدىڭ قاي جەرلەرىندە وندىرىلەدى؟
بەسبۇرىش: ماڭعىستاۋ بۇرىن قالاي اتالعان ەدى؟ ءقازىر شە؟
6. بەكەت اتا.
ماڭعىستاۋ - اۋليەلى مەكەن، كيەلى دالا، عاجايىپتار ولكەسى، 360 اۋليە مەكەنى. ونىڭ ەرەكشەلىگى تابيعات تىلسىمدارىنىڭ قۇپيالىلىعىندا، قايتالانباستىعىندا. تارىققانعا دەم، قىسىلعانعا جار بولعان قاسيەتتى بەكەت – اتا رۋحى وعىلاندى تاۋىندا.
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
وي تولعاۋ. سلايدتاردى پايدالانا وتىرىپ «ماڭعىستاۋىم - مارتەبەم» تاقىرىبىندا شاعىن اڭگىمە جازۋ.
جۇمىسقا 2 - 3 مينۋت ۋاقىت بەرۋ. جۇمىستاردىڭ تۇساۋكەسەرى.
7. ءۇستىرت قورىعى.
ءۇستىرت قورىعى (1984 ج) ماڭعىستاۋ وڭىرىندەگى ءۇستىرتتىڭ ءشولدى تابيعاتىن ءشولدى تابيعاتىن قورعاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان. ءۇستىرت قورىعى كولەمى جاعىنان ۇلكەن ءشولدى ايماقتى قامتيدى. بۇل قورىقتا «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلاردىڭ 8 ءتۇرى بار.
- بالالار، سەندەر ماڭعىستاۋدان قانداي پايدالى قازبالار شىعاتىنىن بىلدىڭدەر؟ (سىزبا قۇراستىرۋ)
ماڭعىستاۋ
گاز قۇبىرى
مۇناي
تەمىر
تاس كومىر
مارگانەس
تابيعي گاز
ءۇ. قورىتىندى كەزەڭى.
- سونىمەن، بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباقتا ساياحاتقا شىعىپ ءوز قالامىزعا قايتىپ ورالدىق. ساباعىمىز سەندەرگە ۇنادى ما؟ نە تۋرالى بىلدىك؟
ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى وقۋ جانە مازمۇنىن ايتۋعا دايىندالۋ.
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا ماڭعىستاۋ «قارا التىن» ولكەسى ەكەندىگى تۋرالى تۇسىنىك بەرۋ؛
ماڭعىستاۋ ولكەسى تۋرالى تۇسىنىكتەرىن، تانىمدىق قابىلەتتەرىن ارتتىرۋ؛
بارلىق قازاقستاندىقتار ءۇشىن ماڭعىستاۋ بايلىعىن باعالاي بىلۋگە باۋلۋ.
كورنەكىلىگى: كارتا، سلايد، سىزبا
ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ، شىعارماشىلىق، ىزدەنۋ
ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباق بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
ءاربىر ادام - تۋىسىم، دوسىم، جۇراعات،
ءاربىر ساباق - ۇيرەنۋ، ۇعۋ، ۇلاعات.
ءاربىر ءىسىم - تىرلىك، تىرەك، ادامدىق،
ءاربىر ءسوزىم - شىندىق، بىرلىك، ادالدىق.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. ساباق باستالعانعا دەيىن وقۋشىلاردىڭ ۇيدەن سالىپ كەلگەن سۋرەتتەرىن تاقتاعا ءىلىپ قويۋ. 2 - 3 وقۋشىنىڭ اڭگىمەسىن سۋرەتتەردى پايدالانىپ تىڭداۋ.
ءىىى. تىرەك ءبىلىم. «كىم تاپقىر؟» ويىنى. جۇمباق شەشۋ:
قارا ازبان دەمالىس جوق باقىرادى،
قولى كوپ سانسىز ساۋساق باتىرادى.
تىسىمەن قارا جەردى بىت-شىت قىلىپ،
جەر ءۇستىن بورانداتىپ شارق ۇرادى. (تراكتور)
قالمايدى ءبىر - بىرىنەن تاعى وزبايدى،
اياعىن كوز ىلەسپەس ول قوزعايدى.
ۇستىنە نە سالساڭ دا تيەپ الىپ،
قارا ىنگەن بوتاسى جوق قۇر بوزدايدى. ( پاروۆوز)
اق سۇڭقار قۇسىم اعىپ كەلەدى،
داۋسى جەردى جارىپ كەلەدى.
جولىنا بوياۋ جاعىپ كەلەدى. (ۇشاق)
وي تاستاۋ. سيتۋاسيالىق سۇراقتار: - بالالار، قالاي ويلايسىڭدار، تراكتور، پاروۆوز، ۇشاق نەمەن جۇرەدى؟
- بەنزين نەدەن پايدا بولاتىنىن، كىم بىلەدى؟ ونى قايدان الادى؟
- وتىننىڭ قانداي تۇرلەرىن بىلەسىڭدەر؟
- بەنزين، جاعارماي نەدەن الىنادى؟
وقۋشىلاردىڭ ويىن تىڭداۋ.
ءىۇ. جاڭا ساباق. 1. تاقىرىپپەن تانىستىرۋ:
- ولاي بولسا، بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباعىمىزدا مۇنايدىڭ مول قورىن بەرىپ وتىرعان ماڭعىستاۋ تۇبەگى تۋرالى وقيمىز. ول ءۇشىن ماڭعىستاۋداعى اتاۋلى ورىندارعا ساياحات جاسايمىز. ءار مەكەننىڭ سەندەرگە بەرەر تاپسىرمالارى بار.
ولاردى دۇرىس ورىنداساق ءبىز ءوز تۋعان جەرىمىزدىڭ قۇندىلىعى تۋرالى تولىعىراق بىلەتىن بولامىز.
داپتەرلەرىنە كۇننىڭ جادى مەن تاقىرىپتى جازدىرتۋ.
2. ماعىنانى تانۋ:
- ساياحاتىمىزدى ءوزىمىز وتىرعان جاڭاوزەن قالاسىنان باستايمىز. بۇل قالانىڭ تاپسىرماسى - جاڭا ۇعىم. ماڭعىستاۋ توپىراعى سورتاڭ، قىسى ۇزاق ەمەس، ءبىراق جەلدى، قارا سۋىق ىزعىرىقتى، ىلعالى از، كوكتەمى سوزىلمالى ءشول دالاعا جاتاتىندىقتان ءبىز ساياحاتىمىزعا شولگە ءتوزىمدى جانۋاردى تاڭداپ الۋىمىز كەرەك. ول نە ەدى؟ (تۇيە)
- دۇرىس ايتاسىڭدار تۇيەمەن شىعامىز.
ا) كارتامەن جۇمىس.
ماڭعىستاۋ - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قيىر سولتۇستىك باتىسىنداعى ءىرى ايماقتاردىڭ ءبىرى. «ۇيقىداعى ارۋ» اتانعان بۇل ولكە ەلىمىزدىڭ مۇنايى مەن گازىن بەرىپ وتىرعان قازىنا تۇبەگى.
ءا) سلايد كومەگىمەن مۇنايدان وندىرىلەتىن زاتتار تۋرالى ايتۋ.
ب) جاڭاوزەن 1961 جىلى قىركۇيەكتە تۇڭعىش گاز فونتانى اتقىلاعان جەر.
3. جەتىباي كەنتى.
جەتىبايدا 1961 جىلدىڭ 5 شىلدەسىندە №6 بۇرعىلاۋ الاڭىندا ماڭعىستاۋداعى تۇڭعىش مۇناي فونتانى اتقىلادى.
ماتىنمەن جۇمىس. وقۋشىلارعا ءماتىندى تىزبەكتەتە وقىتۋ.
سوزدىك جۇمىسى. قارا التىن - مۇناي،
كەن ورنى - پايدالى قازبا شىعارىلاتىن جەر.
سەرگىتۋ ءساتى: ۇزىن مۇرتتى قۇمىرسقا،
كەلە جاتىپ جۇمىسقا،
الدى دوپتى قولىنا،
قويدى دوپتى جولىنا.
وڭعا شىعىپ قارادى، سولعا شىعىپ قارادى،
ۇلكەن تاۋ دەپ ويلادى.
4. اقتاۋ قالاسى.
اقتاۋ - ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمشىلىك ورتالىعى. وبلىستىڭ سولتۇستىك باتىسى مەن باتىسىن كاسپيي تەڭىزى جيەكتەپ جاتىر. كاسپيي – قازاق ەلىنىڭ كەڭ دۇنيەگە اشىلعان تەڭىز قاقپاسى. ول ارقىلى يران، ءازىربايجان، تۇرىكمەنستان جانە رەسەيمەن بايلانىس جاسالادى. جىلىنا اقتاۋ پورتى ارقىلى 1 ملن. توننادان استام مۇناي تاسىمالدانادى.
«كىم كوپ بىلەدى؟» ويىنى. ماقالداردىڭ جالعاسىن تابۋ.
ەر ەلىمەن جاقسى،...
(جەر كەنىمەن جاقسى)
ۇلتاراقتاي بولسا دا،...
(كىندىك كەسكەن جەر ارتىق)
تاۋ بۇلاعىمەن ءساندى،...
(جەر قۇراعىمەن ءساندى).
5. قالامقاس.
قالامقاس - ماڭعىستاۋ تۇبەگىندەگى ءىرى كەن ورنى.
«سيقىرلى فيگۋرالار» ويىنى. گەومەتريالىق فيگۋرانى تاڭداپ، ارتىندا جاسىرىلعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەرۋ.
شارشى: مۇنايدى قالاي وندىرەدى؟
تىكتورتبۇرىش: مۇنايدى قۇندىلىعىنا بايلانىستى قالاي دەپ اتايدى؟
ءۇشبۇرىش: مۇنايدان جانە تابيعي گازدان نە الادى؟
دوڭگەلەك: مۇناي مەن گاز ەلىمىزدىڭ قاي جەرلەرىندە وندىرىلەدى؟
بەسبۇرىش: ماڭعىستاۋ بۇرىن قالاي اتالعان ەدى؟ ءقازىر شە؟
6. بەكەت اتا.
ماڭعىستاۋ - اۋليەلى مەكەن، كيەلى دالا، عاجايىپتار ولكەسى، 360 اۋليە مەكەنى. ونىڭ ەرەكشەلىگى تابيعات تىلسىمدارىنىڭ قۇپيالىلىعىندا، قايتالانباستىعىندا. تارىققانعا دەم، قىسىلعانعا جار بولعان قاسيەتتى بەكەت – اتا رۋحى وعىلاندى تاۋىندا.
شىعارماشىلىق تاپسىرما:
وي تولعاۋ. سلايدتاردى پايدالانا وتىرىپ «ماڭعىستاۋىم - مارتەبەم» تاقىرىبىندا شاعىن اڭگىمە جازۋ.
جۇمىسقا 2 - 3 مينۋت ۋاقىت بەرۋ. جۇمىستاردىڭ تۇساۋكەسەرى.
7. ءۇستىرت قورىعى.
ءۇستىرت قورىعى (1984 ج) ماڭعىستاۋ وڭىرىندەگى ءۇستىرتتىڭ ءشولدى تابيعاتىن ءشولدى تابيعاتىن قورعاۋ ماقساتىندا قۇرىلعان. ءۇستىرت قورىعى كولەمى جاعىنان ۇلكەن ءشولدى ايماقتى قامتيدى. بۇل قورىقتا «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلاردىڭ 8 ءتۇرى بار.
- بالالار، سەندەر ماڭعىستاۋدان قانداي پايدالى قازبالار شىعاتىنىن بىلدىڭدەر؟ (سىزبا قۇراستىرۋ)
ماڭعىستاۋ
گاز قۇبىرى
مۇناي
تەمىر
تاس كومىر
مارگانەس
تابيعي گاز
ءۇ. قورىتىندى كەزەڭى.
- سونىمەن، بالالار، ءبىز بۇگىنگى ساباقتا ساياحاتقا شىعىپ ءوز قالامىزعا قايتىپ ورالدىق. ساباعىمىز سەندەرگە ۇنادى ما؟ نە تۋرالى بىلدىك؟
ۇيگە تاپسىرما: ءماتىندى وقۋ جانە مازمۇنىن ايتۋعا دايىندالۋ.
وقۋشىلاردى باعالاۋ.
You Might Also Like
