ماتاتانۋ نەگىزدەرى. ماقتا جانە زىعىر ماتالارى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماتاتانۋ نەگىزدەرى. ماقتا جانە زىعىر ماتالارى. (5 - سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ماتاتانۋ، ماقتا جانە زىعىر ماتالاردىڭ الىنۋى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ماتا تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادەمىلىكتى سەزىنە بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا تاربيلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىك قۇرالى: ماتا قيىندىلارى، قايشى، ينە - ءجىپ
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، بەينەلەۋ
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمدەسۋ، ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. شايدىڭ قانداي قاسيەتى بار؟
2. شايدىڭ قانداي سورتتارى وسىرىلەدى؟
3. ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن قانداي ەرەكشەلىگى بار؟
4. شايدى دۇرىس دەمدەۋ تۋرالى ايتىپ بەرىڭدەر.
5. كاكاونىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟
6. ونى قوناقتارعا قالاي ۇسىنادى؟
7. كوفەنىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
بارلىق توقىما ماتالار تالشىقتاردان تۇرادى. ەڭ العاش ادامداردىڭ ءجىپ الۋعا قولدانعان تالشىقتارى قالاقاي (كراپيۆا) جانە كەنەشوپ (كونوپليا) تالشىقتارى بولدى.
قازىرگى جاعدايدا ءتۇرلى تابيعي (ماقتا - ماتا، زىعىر، ءجۇن جانە ت. ب.)، سونداي - اق، حيميالىق تالشىقتار قولدانىلادى.
وسىمدىك تالشىقتارىنان الىنعان تابيعي ماتا شىعارۋدا ماقتا مەن زىعىر قولدانىلادى.
قوزا – 1 مەتر بيىكتىككە دەيىن وسەتىن ءبىرجىلدىق بۇتالى وسىمدىك. قوزا وسكەننەن كەيىن ۇرىق قابىرشاعى اشىلادى. قابىرشاق ىشىندەگى تار وزەگى تالشىقتارمەن ورالعان. ماقتا تالشىقتارى – اق ءتۇستى، ۇلپىلدەگەن، قىسقا، جۇمساق، جىڭىشكە بولادى. ناق سولاردان ماقتا - ماتا جىپتەرى مەن ماتالارىن الادى. سونىمەن قاتار، ماقتانىڭ تۇقىمىن ماي، جانۋارلارعا قورەك رەتىندەگى جەمدى الادى. ماقتانى قۇندى قاسيەتتەرى ءۇشىن اق التىن دەپ اتايدى.
ماقتانىڭ شىققان وتانى – ءۇندىستان، جۇڭگو جانە مىسىر. ول 30 گرادۋستىق ىستىقتى جانە وتە كوپ مولشەردەگى ىلعالدى جاقسى كورەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قوزا وڭتۇستىك ايماقتا وسىرىلەدى.
زىعىر – بيىكتىگى 1 مەترگە جەتپەيتىن وسىمدىك، ساباعىنىڭ قابىقتى بولىگىنەن تالشىق الىنادى. تالشىقتان ماتا شىعارىلادى. بۇل تالشىقتار تالشىقتان جاسالعان (لۋبيانىە) دەپ اتالادى. ولار تەگىس، ۇزىن، تىكە، بەرىك جانە قالىڭ بولادى. زىعىر ماتاسى ادەتتە سۇر ءتۇستى. وزىنە ءتان جىلتىر سۇر تۇسىنە قاراي زىعىردى سولتۇستىك جىبەگى دەپ اتايدى.
زىعىردىڭ وتانى – رەسەي. بۇل وسىمدىك جارىقتى، ىلعالدى، شامامەن ورتا قالىپتاعى جىلىلىقتى جاقسى كورەدى، جەڭىل ايازداردان قورىقپايدى.
كەز كەلگەن ماتالار سياقتى ماقتا جانە زىعىر ماتالارى مەحانيكالىق، گيگيەنالىق جانە تەحنولوگيالىق قاسيەتتەرگە يە (1 - كەستە).
ماقتا - ماتاسى جالتىرامايدى جانە كەدىر - بۇدىرلى. بۇل ماتا سۋدى جاقسى سىڭىرەدى، تەز كەبەدى، اۋا وتكىزەدى، جەڭىل جۋىلادى، قاتتى مىجىلادى، جاقسى ۇتىكتەلەدى. ودان تۇرمىستىق جانە تەحنيكالىق بۇيىمدار دايىندايدى.
ماقتا - ماتاسىنىڭ تۇرلەرى: شىت، باتەس، فلانەل، دجينسالىق ماتا، شي بارقىت (ۆەلۆەت).
زىعىر ماتاسى بەرىك، مىقتى، سول ءۇشىن دە ونى تەحنيكالىق ماتالار دايىنداۋدا قولدانادى (پالاتكا - شاتىرلارعا جانە ريۋكزاك - جولقاپشىقتارعا ارنالعان برەزەنت، جانە ت. ب.). سونىمەن قاتار، ونى كيىم، جاتىن توسەنىشتەردى دايىنداۋدا قولدانادى.
زىعىر ماتاسىنىڭ تۇرلەرى: زىعىر ماتسى (لنيانوە پولوتنو)، زىعىر باتەسى (لنيانوي باتيست)، كەنەپ (پارۋسينا) (ارنايى كيىمدەرگە).
ماتانى الۋ
ءتۇرلى مىندەتى بار ماتالاردى دايىنداۋدا ءتۇرلى جىپتەر قاجەت ەتىلەدى. ءجىپ تالشقىتان دايىندايدى. بۇل پروسەسس ءيىرۋ دەپ اتالادى.
تالشىق بۋما - بۋما بولىپ، توقىما فابريكاسىندا تۇسەدى. تالشىق تازارتىلادى، ارنايى تۇتكىش (چەسالنايا) ماشينادا تارالادى.
سودان سوڭ ولاردى باۋلارعا بولەدى. باۋدان سوزۋ جانە ءيىرۋ ناتيجەسىندە ءجىپ الىنادى.
توقىما فابريكاسىندا جىپتەردەن ماتا توقيدى. ماتا توقىما ستانوگىندا جىپتەردىڭ ايقاسۋى ناتيجەسىندە الىنادى. بۇل ءۇردىس توقىما دەپ اتالادى.
ارقاۋ وراعىش ۇرشىققا (6) نەگىزگى ءجىپ (تىك ءجىپ) ورالادى. شورنەككە (3) ارقاۋ ءجىپ (كولدەنەڭ ءجىپ) ورالعان. ماتانىڭ تىعىز توقىلۋى ءۇشىن ماتا شەتىن جيەك (كرومكا) (4) رەتتەپ تۇرادى. دايىن ماتا تاۋارلى بىلىككە ورالادى.
توقىما ستانوگىندا توقىلعان ماتانى قاتال (سۋروۆىي) دەپ اتايدى. ماتا توقۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر جۇمىس وپەراسيالارى تىزبەكتەلە ورىندالادى:
- ءۇيىتۋ (وپاليۆانيە) – ماتانىڭ ءوڭ بەتىندەگى شىعىپ قالعان تالشىقتاردىڭ ۇشتارىنىڭ الىنىپ تاستالۋى.
- اعارتۋ – ماتانى اعارتقىشپەن تازالاۋ.
- بوياۋ – بەلگىلى ءبىر تۇسپەن ماتانى بوياۋ.
- باسۋ (پەچاتانيە) – اعارتىلعان نەمەسە ءبىرتۇستى تەگىس بويالعان ماتا بەتىنە سۋرەت سالۋ. مۇنداي ماتا ارلەپ بەزەندىرىلگەن نەمەسە ايشىقتالعان (نابيۆنوي) دەپ اتالادى.
كيىمدى تىگۋدە ونىڭ ايىرماشىلىعى ءبىلۋ كەرەك. ماتانىڭ ءوڭ بەتى مەن ىشكى بەتىن ايىرۋدىڭ بەلگىلەرى مىناداي:
1. ماتانىڭ ءوڭ بەتىندە تۇيىندەر از بولادى.
2. ءوڭ بەتىنىڭ سۋرەتى انىق ايشىقتالعان.
3. ءوڭ بەتىنىڭ جيەگى جاتىق.
4. ماتانىڭ ءوڭ بەتى جىلتىرايدى، ىشكى بەتى جىلتىرامايدى.
ارلەپ بەزەندىرىلگەن ماتانىڭ ءوڭ جانە ىشكى بەتى بولادى. ءوڭ بەتىندە سۋرەت انىق ايشىقتالادى.
ءجىپ ءيىرۋ دەگەنىمىز - جەكەلەگەن قىسقا تالشىقتاردان ۇزىن ءجىپ (يىرىلگەن ءجىپ) شىعارىپ الۋ. توقىماشىلىق – ماتا الۋ ءۇشىن يىرىلگەن جىپتەردى ءوزارا ءورىپ - توقۋ پروسەسى. ءجىپ ءيىرۋ دە، توقىماشىلىق تا ەرتە زامانداردان - اق بەلگىلى بولعان.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. تالشىقتار قانداي بولىپ كەلەدى؟
2. زىعىر جانە ماقتا - ماتاسىنىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
3. ءجىپ ءيىرۋ دەگەنىمىز نە؟
4. توقىماشىلىق دەپ قانداي پروسەستى اتايدى؟
5. تىگىن ماتاسى نەدەن تۇرادى؟
6. ماتانىڭ نەگىزىن قالاي انىقتايمىز؟
7. ماتانىڭ ءوڭ بەتىن انىقتاۋ نەگە قاجەت؟
ءۇ. ساباقتى قورىتۋ. مىنە، قىزدار بۇگىن ءبىز ماتاتانۋ، ماقتا جانە زىعىر ماتالارى تۋرالى كوپ ماعلۇمات الدىق. ماتانىڭ ءوڭ جانە تەرىستەمە جاعىن اجىراتۋدى بىلدىك.
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما.
ءۇىى. جۇمىس ورنىن رەتكە كەلتىرۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا ماتاتانۋ، ماقتا جانە زىعىر ماتالاردىڭ الىنۋى تۋرالى ءبىلىم بەرۋ؛
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ماتا تۋرالى تۇسىنىكتەرىن دامىتۋ؛
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادەمىلىكتى سەزىنە بىلۋگە، ۇقىپتىلىققا تاربيلەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: ءتۇسىندىرۋ، سۇراق - جاۋاپ
ساباقتىڭ كورنەكىلىك قۇرالى: ماتا قيىندىلارى، قايشى، ينە - ءجىپ
ءپانارالىق بايلانىس: دۇنيەتانۋ، بەينەلەۋ
ساباق بارىسى
ءى. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى.
سالەمدەسۋ، ساباققا دايىندىقتارىن تەكسەرۋ، وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ.
1. شايدىڭ قانداي قاسيەتى بار؟
2. شايدىڭ قانداي سورتتارى وسىرىلەدى؟
3. ولاردىڭ ءبىر - بىرىنەن قانداي ەرەكشەلىگى بار؟
4. شايدى دۇرىس دەمدەۋ تۋرالى ايتىپ بەرىڭدەر.
5. كاكاونىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟
6. ونى قوناقتارعا قالاي ۇسىنادى؟
7. كوفەنىڭ قانداي قاسيەتتەرى بار؟
ءىىى. جاڭا ساباق.
بارلىق توقىما ماتالار تالشىقتاردان تۇرادى. ەڭ العاش ادامداردىڭ ءجىپ الۋعا قولدانعان تالشىقتارى قالاقاي (كراپيۆا) جانە كەنەشوپ (كونوپليا) تالشىقتارى بولدى.
قازىرگى جاعدايدا ءتۇرلى تابيعي (ماقتا - ماتا، زىعىر، ءجۇن جانە ت. ب.)، سونداي - اق، حيميالىق تالشىقتار قولدانىلادى.
وسىمدىك تالشىقتارىنان الىنعان تابيعي ماتا شىعارۋدا ماقتا مەن زىعىر قولدانىلادى.
قوزا – 1 مەتر بيىكتىككە دەيىن وسەتىن ءبىرجىلدىق بۇتالى وسىمدىك. قوزا وسكەننەن كەيىن ۇرىق قابىرشاعى اشىلادى. قابىرشاق ىشىندەگى تار وزەگى تالشىقتارمەن ورالعان. ماقتا تالشىقتارى – اق ءتۇستى، ۇلپىلدەگەن، قىسقا، جۇمساق، جىڭىشكە بولادى. ناق سولاردان ماقتا - ماتا جىپتەرى مەن ماتالارىن الادى. سونىمەن قاتار، ماقتانىڭ تۇقىمىن ماي، جانۋارلارعا قورەك رەتىندەگى جەمدى الادى. ماقتانى قۇندى قاسيەتتەرى ءۇشىن اق التىن دەپ اتايدى.
ماقتانىڭ شىققان وتانى – ءۇندىستان، جۇڭگو جانە مىسىر. ول 30 گرادۋستىق ىستىقتى جانە وتە كوپ مولشەردەگى ىلعالدى جاقسى كورەدى. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە قوزا وڭتۇستىك ايماقتا وسىرىلەدى.
زىعىر – بيىكتىگى 1 مەترگە جەتپەيتىن وسىمدىك، ساباعىنىڭ قابىقتى بولىگىنەن تالشىق الىنادى. تالشىقتان ماتا شىعارىلادى. بۇل تالشىقتار تالشىقتان جاسالعان (لۋبيانىە) دەپ اتالادى. ولار تەگىس، ۇزىن، تىكە، بەرىك جانە قالىڭ بولادى. زىعىر ماتاسى ادەتتە سۇر ءتۇستى. وزىنە ءتان جىلتىر سۇر تۇسىنە قاراي زىعىردى سولتۇستىك جىبەگى دەپ اتايدى.
زىعىردىڭ وتانى – رەسەي. بۇل وسىمدىك جارىقتى، ىلعالدى، شامامەن ورتا قالىپتاعى جىلىلىقتى جاقسى كورەدى، جەڭىل ايازداردان قورىقپايدى.
كەز كەلگەن ماتالار سياقتى ماقتا جانە زىعىر ماتالارى مەحانيكالىق، گيگيەنالىق جانە تەحنولوگيالىق قاسيەتتەرگە يە (1 - كەستە).
ماقتا - ماتاسى جالتىرامايدى جانە كەدىر - بۇدىرلى. بۇل ماتا سۋدى جاقسى سىڭىرەدى، تەز كەبەدى، اۋا وتكىزەدى، جەڭىل جۋىلادى، قاتتى مىجىلادى، جاقسى ۇتىكتەلەدى. ودان تۇرمىستىق جانە تەحنيكالىق بۇيىمدار دايىندايدى.
ماقتا - ماتاسىنىڭ تۇرلەرى: شىت، باتەس، فلانەل، دجينسالىق ماتا، شي بارقىت (ۆەلۆەت).
زىعىر ماتاسى بەرىك، مىقتى، سول ءۇشىن دە ونى تەحنيكالىق ماتالار دايىنداۋدا قولدانادى (پالاتكا - شاتىرلارعا جانە ريۋكزاك - جولقاپشىقتارعا ارنالعان برەزەنت، جانە ت. ب.). سونىمەن قاتار، ونى كيىم، جاتىن توسەنىشتەردى دايىنداۋدا قولدانادى.
زىعىر ماتاسىنىڭ تۇرلەرى: زىعىر ماتسى (لنيانوە پولوتنو)، زىعىر باتەسى (لنيانوي باتيست)، كەنەپ (پارۋسينا) (ارنايى كيىمدەرگە).
ماتانى الۋ
ءتۇرلى مىندەتى بار ماتالاردى دايىنداۋدا ءتۇرلى جىپتەر قاجەت ەتىلەدى. ءجىپ تالشقىتان دايىندايدى. بۇل پروسەسس ءيىرۋ دەپ اتالادى.
تالشىق بۋما - بۋما بولىپ، توقىما فابريكاسىندا تۇسەدى. تالشىق تازارتىلادى، ارنايى تۇتكىش (چەسالنايا) ماشينادا تارالادى.
سودان سوڭ ولاردى باۋلارعا بولەدى. باۋدان سوزۋ جانە ءيىرۋ ناتيجەسىندە ءجىپ الىنادى.
توقىما فابريكاسىندا جىپتەردەن ماتا توقيدى. ماتا توقىما ستانوگىندا جىپتەردىڭ ايقاسۋى ناتيجەسىندە الىنادى. بۇل ءۇردىس توقىما دەپ اتالادى.
ارقاۋ وراعىش ۇرشىققا (6) نەگىزگى ءجىپ (تىك ءجىپ) ورالادى. شورنەككە (3) ارقاۋ ءجىپ (كولدەنەڭ ءجىپ) ورالعان. ماتانىڭ تىعىز توقىلۋى ءۇشىن ماتا شەتىن جيەك (كرومكا) (4) رەتتەپ تۇرادى. دايىن ماتا تاۋارلى بىلىككە ورالادى.
توقىما ستانوگىندا توقىلعان ماتانى قاتال (سۋروۆىي) دەپ اتايدى. ماتا توقۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر جۇمىس وپەراسيالارى تىزبەكتەلە ورىندالادى:
- ءۇيىتۋ (وپاليۆانيە) – ماتانىڭ ءوڭ بەتىندەگى شىعىپ قالعان تالشىقتاردىڭ ۇشتارىنىڭ الىنىپ تاستالۋى.
- اعارتۋ – ماتانى اعارتقىشپەن تازالاۋ.
- بوياۋ – بەلگىلى ءبىر تۇسپەن ماتانى بوياۋ.
- باسۋ (پەچاتانيە) – اعارتىلعان نەمەسە ءبىرتۇستى تەگىس بويالعان ماتا بەتىنە سۋرەت سالۋ. مۇنداي ماتا ارلەپ بەزەندىرىلگەن نەمەسە ايشىقتالعان (نابيۆنوي) دەپ اتالادى.
كيىمدى تىگۋدە ونىڭ ايىرماشىلىعى ءبىلۋ كەرەك. ماتانىڭ ءوڭ بەتى مەن ىشكى بەتىن ايىرۋدىڭ بەلگىلەرى مىناداي:
1. ماتانىڭ ءوڭ بەتىندە تۇيىندەر از بولادى.
2. ءوڭ بەتىنىڭ سۋرەتى انىق ايشىقتالعان.
3. ءوڭ بەتىنىڭ جيەگى جاتىق.
4. ماتانىڭ ءوڭ بەتى جىلتىرايدى، ىشكى بەتى جىلتىرامايدى.
ارلەپ بەزەندىرىلگەن ماتانىڭ ءوڭ جانە ىشكى بەتى بولادى. ءوڭ بەتىندە سۋرەت انىق ايشىقتالادى.
ءجىپ ءيىرۋ دەگەنىمىز - جەكەلەگەن قىسقا تالشىقتاردان ۇزىن ءجىپ (يىرىلگەن ءجىپ) شىعارىپ الۋ. توقىماشىلىق – ماتا الۋ ءۇشىن يىرىلگەن جىپتەردى ءوزارا ءورىپ - توقۋ پروسەسى. ءجىپ ءيىرۋ دە، توقىماشىلىق تا ەرتە زامانداردان - اق بەلگىلى بولعان.
ءىۇ. جاڭا ساباقتى بەكىتۋ.
1. تالشىقتار قانداي بولىپ كەلەدى؟
2. زىعىر جانە ماقتا - ماتاسىنىڭ ايىرماشىلىعى قانداي؟
3. ءجىپ ءيىرۋ دەگەنىمىز نە؟
4. توقىماشىلىق دەپ قانداي پروسەستى اتايدى؟
5. تىگىن ماتاسى نەدەن تۇرادى؟
6. ماتانىڭ نەگىزىن قالاي انىقتايمىز؟
7. ماتانىڭ ءوڭ بەتىن انىقتاۋ نەگە قاجەت؟
ءۇ. ساباقتى قورىتۋ. مىنە، قىزدار بۇگىن ءبىز ماتاتانۋ، ماقتا جانە زىعىر ماتالارى تۋرالى كوپ ماعلۇمات الدىق. ماتانىڭ ءوڭ جانە تەرىستەمە جاعىن اجىراتۋدى بىلدىك.
ءۇى. ۇيگە تاپسىرما.
ءۇىى. جۇمىس ورنىن رەتكە كەلتىرۋ
You Might Also Like
-
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىقتىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى
