ديەۆيناتتى مىنەز-قۇلىقتىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىقتىڭ پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرى
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق ( لات. deviatio - اۋىتقۋ) - جالپىعا ورتاق ەرەجەلەردەن اۋىتقيتىن الەۋمەتتىك ءىس - ارەكەت، وسى ەرەجەلەردى بۇزاتىن ادامدار مەن الەۋمەتتىك توپتاردىڭ قىلىقتارى؛ قابىلدانعان قۇقىقتىق نەمەسە مورالدىق نورمالاردى بۇزعان ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى.
كەڭ ماعىناسىندا ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق كەز كەلگەن الەۋمەتتىك ەرەجەلەردەن (مىسالى، ونىڭ ىشىندە جاعىمدى: باتىرلىق، اسا ەڭبەك - قورلىق، الترۋيزم، ءوزىن قۇربان ەتۋ، اسا ۇلكەن ءرول ويناۋ، جەتىستىكتەرمەن قاتار، جاعىمسىز: قىلمىس، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋ، ادامگەرشىلىك ەرەجەلەرىن، ءداستۇردى، ادەت - عۇرىپتاردى اتتاپ ءوتۋ، وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ جانە ت. ب.) اۋىتقۋشىلىقتى بىلدىرەدى. ال، تار ماعىناسىندا قالىپتاسقان قۇقىقتىق جانە ونەگەلىك ەرەجەلەردى تەك بەلىنەن باسىپ، اتتاپ ءوتۋ دەپ تۇسىنىلەدى. ءمۇنداي ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق الەۋمەتتىك ءومىردى ىدىراتىپ، الەۋمەتتىك انومياعا اكەپ سوقتىرادى.
الەۋمەتتەنۋدەگى ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق تۇجىرىمداماسىن قالىپتاستىرعان فرانسۋز الەۋمەنتتانۋشىسى ەميل ديۋركگەيم. ول الەۋمەتتىك ديەۆياسيانى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن انوميا تۇجىرىمداماسىن ۇسىندى. «انوميا» تەرمينى فرانسۋز تىلىنەن اۋدارعاندا ۇجىمنىڭ، زاڭنىڭ بولماۋى. ال، روبەرت مەرتون مىنەز - قۇلىق اۋىتقۋشىلىعىنىڭ سەبەبىن قوعامنىڭ مادەني ماقساتتارى مەن وعان جەتۋدىڭ الەۋمەتتىك ماقۇلدانعان جولدارىنىڭ اراسىنداعى ۇيلەسپەۋشىلىك دەپ تۇسىندىرەدى.
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىقتىڭ كورسەتكىشتەرىنە: اگرەسسيا، دەمونستراسيا، وقۋدان، ەڭبەكتەن بەت بۇرۋ، ۇيدەن كەتۋ، الكوگوليزم، ناركومانيا، قوعامعا جات قىلىقتار، جىنىستىق جات مىنەز - قۇلىق، سۋيسيد ت. ب. جاتادى.
دەلينكۆەنتتى مىنەز - قۇلىق. ول زاڭ بۇزۋشىلىقپەن ەرەكشەلەنەدى. ونىڭ مىناداي تيپتەرى بار:
1. اگرەسسيۆتى - زورلاۋشىلىق مىنەز - قۇلىق. بۇل جەكە تۇلعاعا كورسەتىلەتىن دورەكىلىك، توبەلەس، كۇيدىرىپ - جاندىرۋ سياقتى جاعىمسىز ءىس - ارەكەتتەردە كورىنىس بەرەدى.
2. اشكوزدىك مىنەز - قۇلىق (كورىستنوە پوۆەدەنيە): مايدا ۇرلىقتار، قورقىتىپ - ۇركىتۋ، اۆتوكولىك ۇرلاۋ ت. ب. جالپى ماتەريالدىق پايداكۇنەمدىككە بايلانىستى جات مىنەز - قۇلىق.
3. ناشا ساتۋ جانە تاراتۋ.
• كريمينالدى مىنەز - قۇلىق زاڭ بۇزۋشىلىق بولىپ تابىلادى. بالالار سوت ۇكىمى ارقىلى جاساعان قىلمىسىنىڭ اۋىرلىعىنا بايلانىستى جازالانادى.
ديەۆياسيانى زەرتتەۋشى كوپتەگەن عالىمدار ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىقتىڭ پايدا بولۋ فاكتورلارىن تۇرلىشە تۇسىندىرەدى. بىرىنشىلەرى ولاردى ەكى ۇلكەن توپقا ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلار دەپ بولسە، ەكىنشىلەرى ولاردى بولمەي:
• جانۇيادا بەرەكەنىڭ بولماۋى؛
• اتا - انانىڭ «ەرەكشە» قامقورلىعى؛
• تاربيە بەرۋدەگى كەمشىلىكتەر؛
• ومىردە كەزدەسەتىن قيىنشىلىقتار مەن كۇيزەلىستەردى جەڭە الماۋ؛
• ومىرلىك داعدىنىڭ بولماۋى، اينالىسىنداعى ادامدارمەن، قۇربىلارىمەن جاراسىمدى قاتىناسقا تۇسە الماۋى؛
• سىرتتان كەلگەن قىسىمعا توتەپ بەرە الماۋ، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداي الماۋ، سىناۋشىلىق ويدى دامىتا الماۋ؛
• پسيحواكتيۆتى زاتتاردى ءجيى پايدالانۋى؛
• اگرەسسيالىق جارنامانىڭ ىقپالدى بولۋى؛
• مەكتەپتەردە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ قىزمەتىنىڭ ناشار دامۋى؛
• بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ بوس ۋاقىتىنىڭ پروبلەمالارى
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق ( لات. deviatio - اۋىتقۋ) - جالپىعا ورتاق ەرەجەلەردەن اۋىتقيتىن الەۋمەتتىك ءىس - ارەكەت، وسى ەرەجەلەردى بۇزاتىن ادامدار مەن الەۋمەتتىك توپتاردىڭ قىلىقتارى؛ قابىلدانعان قۇقىقتىق نەمەسە مورالدىق نورمالاردى بۇزعان ادامنىڭ مىنەز-قۇلقى.
كەڭ ماعىناسىندا ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق كەز كەلگەن الەۋمەتتىك ەرەجەلەردەن (مىسالى، ونىڭ ىشىندە جاعىمدى: باتىرلىق، اسا ەڭبەك - قورلىق، الترۋيزم، ءوزىن قۇربان ەتۋ، اسا ۇلكەن ءرول ويناۋ، جەتىستىكتەرمەن قاتار، جاعىمسىز: قىلمىس، قوعامدىق ءتارتىپتى بۇزۋ، ادامگەرشىلىك ەرەجەلەرىن، ءداستۇردى، ادەت - عۇرىپتاردى اتتاپ ءوتۋ، وزىنە - ءوزى قول جۇمساۋ جانە ت. ب.) اۋىتقۋشىلىقتى بىلدىرەدى. ال، تار ماعىناسىندا قالىپتاسقان قۇقىقتىق جانە ونەگەلىك ەرەجەلەردى تەك بەلىنەن باسىپ، اتتاپ ءوتۋ دەپ تۇسىنىلەدى. ءمۇنداي ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق الەۋمەتتىك ءومىردى ىدىراتىپ، الەۋمەتتىك انومياعا اكەپ سوقتىرادى.
الەۋمەتتەنۋدەگى ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىق تۇجىرىمداماسىن قالىپتاستىرعان فرانسۋز الەۋمەنتتانۋشىسى ەميل ديۋركگەيم. ول الەۋمەتتىك ديەۆياسيانى ءتۇسىندىرۋ ءۇشىن انوميا تۇجىرىمداماسىن ۇسىندى. «انوميا» تەرمينى فرانسۋز تىلىنەن اۋدارعاندا ۇجىمنىڭ، زاڭنىڭ بولماۋى. ال، روبەرت مەرتون مىنەز - قۇلىق اۋىتقۋشىلىعىنىڭ سەبەبىن قوعامنىڭ مادەني ماقساتتارى مەن وعان جەتۋدىڭ الەۋمەتتىك ماقۇلدانعان جولدارىنىڭ اراسىنداعى ۇيلەسپەۋشىلىك دەپ تۇسىندىرەدى.
ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىقتىڭ كورسەتكىشتەرىنە: اگرەسسيا، دەمونستراسيا، وقۋدان، ەڭبەكتەن بەت بۇرۋ، ۇيدەن كەتۋ، الكوگوليزم، ناركومانيا، قوعامعا جات قىلىقتار، جىنىستىق جات مىنەز - قۇلىق، سۋيسيد ت. ب. جاتادى.
دەلينكۆەنتتى مىنەز - قۇلىق. ول زاڭ بۇزۋشىلىقپەن ەرەكشەلەنەدى. ونىڭ مىناداي تيپتەرى بار:
1. اگرەسسيۆتى - زورلاۋشىلىق مىنەز - قۇلىق. بۇل جەكە تۇلعاعا كورسەتىلەتىن دورەكىلىك، توبەلەس، كۇيدىرىپ - جاندىرۋ سياقتى جاعىمسىز ءىس - ارەكەتتەردە كورىنىس بەرەدى.
2. اشكوزدىك مىنەز - قۇلىق (كورىستنوە پوۆەدەنيە): مايدا ۇرلىقتار، قورقىتىپ - ۇركىتۋ، اۆتوكولىك ۇرلاۋ ت. ب. جالپى ماتەريالدىق پايداكۇنەمدىككە بايلانىستى جات مىنەز - قۇلىق.
3. ناشا ساتۋ جانە تاراتۋ.
• كريمينالدى مىنەز - قۇلىق زاڭ بۇزۋشىلىق بولىپ تابىلادى. بالالار سوت ۇكىمى ارقىلى جاساعان قىلمىسىنىڭ اۋىرلىعىنا بايلانىستى جازالانادى.
ديەۆياسيانى زەرتتەۋشى كوپتەگەن عالىمدار ديەۆيانتتى مىنەز - قۇلىقتىڭ پايدا بولۋ فاكتورلارىن تۇرلىشە تۇسىندىرەدى. بىرىنشىلەرى ولاردى ەكى ۇلكەن توپقا ىشكى جانە سىرتقى فاكتورلار دەپ بولسە، ەكىنشىلەرى ولاردى بولمەي:
• جانۇيادا بەرەكەنىڭ بولماۋى؛
• اتا - انانىڭ «ەرەكشە» قامقورلىعى؛
• تاربيە بەرۋدەگى كەمشىلىكتەر؛
• ومىردە كەزدەسەتىن قيىنشىلىقتار مەن كۇيزەلىستەردى جەڭە الماۋ؛
• ومىرلىك داعدىنىڭ بولماۋى، اينالىسىنداعى ادامدارمەن، قۇربىلارىمەن جاراسىمدى قاتىناسقا تۇسە الماۋى؛
• سىرتتان كەلگەن قىسىمعا توتەپ بەرە الماۋ، ءوز بەتىنشە شەشىم قابىلداي الماۋ، سىناۋشىلىق ويدى دامىتا الماۋ؛
• پسيحواكتيۆتى زاتتاردى ءجيى پايدالانۋى؛
• اگرەسسيالىق جارنامانىڭ ىقپالدى بولۋى؛
• مەكتەپتەردە پسيحولوگيالىق كومەك كورسەتۋ قىزمەتىنىڭ ناشار دامۋى؛
• بالالار مەن جاسوسپىرىمدەردىڭ بوس ۋاقىتىنىڭ پروبلەمالارى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ماتاتانۋ نەگىزدەرى. ماقتا جانە زىعىر ماتالارى. (5 - سىنىپ)
