InfoHub Logo

بيليالوۆا ا. ب.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋعا ارنالعان ويىندار مەن جاتتىعۋلار.
يگرى ي ۋپراجنەنيە دليا رازۆيتيا پامياتي ۋ دەتەي دوشكولنوگو ۆوزراستا

كىرىسپە
قازىرگى ۋاقىتتا وقۋ - اعارتۋ سالاسىندا مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەلەردە بالانىڭ جەكە باسىنىڭ دامۋىنا، ونىڭ قابىلەتتەرىن دامىتۋعا اسا كوڭىل اۋدارىلۋدا.
ادامنىڭ تال بويىنداعى بارلىق قابىلەت - مۇمكىندىكتەرىنىڭ اراسىنداعى ەڭ بىرەگەيى — ونىڭ ەسكە ساقتاۋ قابىلەتى. الايدا بۇگىنگى تەحنولوگيا عاسىرىنداعى باستى ىندەتتىڭ ءبىرى – جاستىڭ دا، جاسامىستىڭ دا كۇننەن - كۇنگە ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىنىڭ ناشارلاۋى.
بۇل تەك جاسى ەگدە تارتقان جاندار ءۇشىن عانا ەمەس، سونىمەن قاتار بالالاردىڭ اراسىندا دا بەلەڭ الىپ بارا جاتىر. قازىرگى جاڭا زامان ۋاقىتىندا ءىت تەحنولوگيالاردىڭ دامۋى بالانىڭ جەكە قاسيەتتەرىنە، قابىلەتتەرىنە، پسيحولوگيالىق ۇدەرىستەرىنە كەرى اسەر ەتكىزىپ جاتىر. بالالاردىڭ ەسكە ساقتاۋ قابىلەتى جىلدان – جىلعا تومەندەپ بارا جاتىر، ولاردىڭ بارلىق نازارى ينتەرنەت، سمارتفون، گادجەتتار مەن پلانشەتتەردە. بەرىلگەن ماتەريالدى ەسكە ساقتاۋىنىڭ تومەندەۋى، بالانىڭ، ەس ۇدەرىسىنىڭ جوعالۋىنا اكەلىپ تۇر. مۇنىڭ ءوزى مەكتەپكە دەيىنگى جاڭا
پسيحودياگنوستيكالىق مەتوديكالارمەن قامتاماسىز ەتۋدى قاجەت ەتەدى.
ءبىزدىڭ ءاربىر تولعانىمسىز، اسەرلەنۋىمىز بەن ارەكت - قىلىعىمىز سانامىزدا ءبىرشاما ۋاقىت (ۇزاق، قىسقا) ساقتالىپ، قاجەتتى جاعدايلاردا قايتا جاڭعىرتۋعا كەلەتىن ىزدەر سالاتىنى بارشاعا ءمالىم. وتكەن تاجىربيەمىزدەن قالعان ىزدەردى جادىمىزدا قالدىرىپ ساقتاپ، كەيىن بۇرىن بىلگەندەرىمىزدى جويىپ الماستان، ولاردى قايتا تانىپ، جاڭعىرتۋمەن اقپارات توپتاۋىمىز ەس دەپ اتالادى.
ادام ءوزىنىڭ ومىردە ءقورىپ - ەستىپ بىلگەندەرىن، باسىنان كەشىرگەندەرىن، ءتۇرلى ويلارى مەن سەزىمدەرىن، ءارقيلى ءىس - ارەكەتتەرىن ۇمىتا بەرمەيدى. ولار ميدا ساقتالادى جانە قاجەت ۋاقىتتا قايتا جاڭعىرتىلىپ، ەسكە كەلەدى.

سونىمەن، ادامنىڭ بۇرىن قابىلداعان نارسەلەرى مەن قۇبىلىس بەينەلەرىنىڭ، كوڭىل - كۇيلەرىنىڭ ويدا ساقتالىپ، قاجەت كەزىندە قايتا جاڭعىرۋى ەس ۇدەرىسى دەپ اتالادى. جۇيكە ۇدەرىسىنىڭ ۋاقىتىنا بايلانىستارى نەگىزىندە بۇرىنعى قابىلدانعاڭدار ەسكە تۇسەدى. ەستى بۇل كۇيى قايتا جاڭعىرتۋ دەلىنەدى. قايتا جاڭعىرتۋدا تانۋ مەن ەسكە ءتۇسىرۋ قىزمەتى ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرىپ وتىرادى.
قابىلدانعان نارسەلەردىڭ ەسكە قالعانى ەستىڭ ماتەريالى دەلىنسە، ال ەسكە ساقتالىپ، قايتا جاڭعىرعانى ەستىڭ مازمۇنى بولىپ سانالادى. ادام ءوزىنىڭ، باسقالاردىڭ ويى مەن باستان كەشكەن سەزىمدەرىن، ءىس - ارەكەتتەرىن ءسوز ارقىلى قايتا جاڭعىرتادى. ەستتە قالدىرۋ، قايتا جاڭعىرتۋ، تانۋ ەس ۇدەرىستەرى بولىپ سانالادى. ەس ادام
تىرشىلىگىندە ماڭىزدى ورىن الادى. ەسكە قالدىرۋ ادامنىڭ ءومىر تاجىريبەسىن بايىتادى.
ادامنىڭ ەسى ۇنەمى دامىپ، جەتىلىپ وتىرماسا، وندا ول جاڭا تۋعان نارەسكە دارەجەسىندە قالىپ قويار ەدى. ءومىر تىرشىلىگىنە قاجەتتى نارسەلەردىڭ ءبارىنىڭ ەس ۇدەرىسىنسىز بولۋى مۇمكىن ەمەس. ەس وسى زامانعى پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ دامۋ ساتىسىندا وزەكتى ماسەلەنىڭ ءبىرى بولىپ سانالۋىمەن قاتار، تەحنيكالىق عىلىمدار سالاسىڭدا دا ەرەكشە ماڭىزدى ورىندا. ەستى وسى زامانعى پسيحولوگيا عىلىمى تۇرعىسىنان زەرتتەۋدە نەگىزگى ءارى جاندى بولىپ وتىرعان — ەسكە قالدىرۋدىڭ مەحانيزمى.

قازىرگى كەزدە ەس تۋرالى ءتۇرلى انىقتامالار مەن تەوريالىك بولجامدار بار. الايدا، تۇراقتى تۇردە تۇجىرىمدالىپ، ءبىر جۇيەگە تۇسكەن تەوريا جوق. بۇل جايت ەس ۇدەرىسىنىڭ وسى كوزگە دەيىن ءارتاراپتى قىزۋ زەرتتەلگەندىگىن، ول جونىندە بىرنەشە عىلىمي جورامالدار مەن كونسەپسيالار جانە ءارت ۇلى يدەيالار بار ەكەندىگىن كورسەتەدى. سوڭعى جىلدارى ەس پسيحولوگيادان باسقا عىلىم سالالارى ارقىلى دا قاراستىرىلۋدا. وسى ورايدا، بۇگىندە ەستىڭ مەحانيزمى مەن ونىڭ زاڭدىلىقتارى جايىندا قالىپتاسكان پسيحولوگيالىق جانە نەيروپسيحولوگيالىق بۇرىنعى باعىتتارعا قوسىمشا ءۇشىنشى باعىت — بيوحيميالىق تۇرعىدا ىزدەستىرۋ قوسىلىپ وتىر.
ەس - بۇرىنعى تاجىربيەنى ۇيىمداستىرۋ جانە ساقتاۋ ۇدەرىستەرى؛ وسى ارقىلى بۇرىنعى تاجىربيەنى قايتالاپ پايدالانۋ نەمەسە سانا سالاسىنا قايتا ورالتۋ جۇزەگە اسىرىلادى.
ەس سۋبەكتىنىڭ باسىنان وتكەنىن قازىرگىسىمەن جانە بولاشاقتىعىسىمەن بايلانىستىرادى جانە دامىتۋ مەن وقىتۋدىڭ نەگىزى بولاتىن اسا ماڭىزدى تانىمدىق فۋنكسيا بولىپ تابىلادى.
ەس ءبىر – بىرىمەن ۇشتاسقان دارا بولىكتەردەن قۇرالعان كۇردەلى پسيحيكالىق ۇدەرىس. ەس ادامعا وتە قاجەت جان قۇبىلىسى. ونىڭ ارقاسىندا سۋبەكتى جەكە باسىنىڭ ومىرلىك تاجىربيەسىن جيناقتاپ، ساقتاپ سوڭعى پايداسىن جاراتادى.
ەس اينالامىزداعى بىزگە اسەر ەتەتىن دۇنيەنى، ونداعى زاتتار مەن قۇبىلىستاردى جۇيكەمىزدە ساۋلەلەندىرۋدىڭ ءبىر ءتۇرى. قورشاعان ورتانىڭ اسەرىمەن ميدا پايدا
بولعان بەينەلەر ءىز - ءتۇسسىز جوعالىپ كەتپەيدى، كوپكە دەيىن ساقتالىپ تۇرادى.
نەگىزىنەن، تالانتتى ادامداردىڭ بەينەلى ەسى مەن ەموسيالىق ەسى كۇشتى دامىعان بولىپ كەلەدى. اسىرەسە، سۋرەتشىلەردىڭ، كومپوزيتور - لاردىڭ بەينەلى ەسى وتە جوعارى.
ال، ەموسيالىق ەس ادامنىڭ رۋحاني ءوسۋىنىڭ وتە قاجەتتى شارتى.
ەس ۇدەرىسىنە زەرتتەۋلەر جۇرگىزگەن عالىمدار:
گ. ەببينگاۋز - تازا ەس زاڭدىلىقتارىن اشتى
ە. كرەپەلينا - ەستە قالدىرۋ (جاتتاۋ) ارەكەتتەرىن تەكسەردى
گ. ە. ميۋللەر - ەستىڭ بەكۋى جانە قايتا جاڭعىرۋىن زەرتتەدى
ل. س. ۆىگوتسكيي - ەستىڭ جوعارى فورمالارىن جۇيەلى زەرتتەدى

ج. ايماۋىتوۆ: “... ەسكە
ءتۇسىرۋ ونەرى دەگەنىمىز – ويلاۋ ونەرى... بايلانىستاردىڭ ءمانى - ويلاۋ دەگەن ءسوز”
****
ك. د. ۋشينسكيي: «بۇدان
بۇرىن جاتتاپ العانداردى سول اۋدارماي، ايتۋدىڭ ەش قاجەتى جوق…كەزدەيسوق
كەزدەسكەندى، جاتتاپ الۋ الدەقايدا پايدالى»
****
ش. ۋاليحانوۆ: «تەك اقيقات
ءبىلىم عانا كۇدىك تۋعىزبايدى، ول ءومىردى باعالاۋعا، تۇرمىس قۇرۋعا ۇيرەتەدى»
****
ا. يانۋشكيەۆيچ:
“قازاقتاردىڭ اقىل - وي قابىلەتىنىڭ كەرەمەتىنە بارعان سايىن كوزىم جەتىپ جاتىر...”
****
ا. پ. چەحوۆ: «تاربيەلى
ادامدار ادامنىڭ جەكە باسىن ارداقتاي بىلەدى..»
****
ج. ايماۋىتوۆ:
“... ادام بالاسى ۇشقىر وي، كوپ اقىل، وتكىر سەزىم، قايراتتىڭ ارقاسىندا عىلىم، ءبىلىم ونەر تاۋىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ قوجاسى بولىپ وتىر”

مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋعا ارنالعان ويىندار مەن جاتتىعۋلار.

«ءتورت قۇبىلىس» ويىنى
ماقساتى: ەس پەن قيمىل ارەكەتتى دامىتۋ.
ويىن شارتى: بالالار شەڭبەرمەن تۇرادى. جۇرگىزۋشى «سۋ» - دەسە قولدارىن الدىنا سوزادى، «اۋا» دەسە جوعارى كوتەرەدى، «وت» دەگەندە ەكى قولىن اينالدىرادى، «جەر» دەگەندە قولدارىن تۇسىرەدى.
كىم شاتاسسا ويىننان شىعارىلادى.

«كوڭىلدى شەڭبەر» ويىنى
ماقساتى: بالالاردىڭ ەس پەن زەيىنىن دامىتۋ. ويىن شارتى: بالالار شەڭبەر جاساپ وتىرادى. ءبىر - بىرىنە مۇقيات قارايدى. جۇرگىزۋشى بەلگى بەرگەندە بالالار كوزدەرىن جۇمادى. سول كەزدە جۇرگىزۋشى وتىرعان بالالارعا ءار ءتۇرلى زاتتاردى قىستىرىپ قويادى (گۇل، ورامال، كوزىلدىرىك ت. س. س.). بالالار كوزدەرىن اشقاندا نە وزگەردى؟ – دەپ سۇرايدى.
ەڭ زەيىندى بالاعا سىيلىق بەرۋگە بولادى.

«ورنىڭدى تاپ» ويىنى
ماقساتى: ەسكە ساقتاۋعا جانە ءبىر - بىرىمەن قارىم - قاتىناستى ورناتۋ.
ويىن شارتى: بالالار شەڭبەرگە تۇرادى. ءار بالا ءوزىنىڭ جانىنداعى بالانى ەسىندە ساقتاپ، قاراپ الۋى كەرەك.
جۇرگىزۋشىنىڭ ءبىرىنشى بەلگىسى بويىنشا، بولمەنىڭ جان - جاعىنا تاراپ كەتەدى (بەلگى: شاپالاقتاۋ، بارابانمەن بەرىلەدى). ەكىنشى بەلگى بويىنشا شەڭبەرگە باستاپقىدا قاي ورىندا، كىمنىڭ قاسىندا تۇرعانىن ەسىندە ساقتاپ، قايتا شەڭبەر تۇزەدى. ءوز ورىنىن تاپپاعان بالالار ويىننان شىعارىلادى.

«ويىنشىقتى سيپاتتا» ويىنى
ماقساتى: بالالاردىڭ ەس پەن زەيىنىن دامىتۋ.
ويىن شارتى: جۇرگىزۋشى بالالارعا قولىنداعى ويىنشىقتى مۇقيات قاراپ الۋعا ۇسىنادى (1 مينۋت). الىناتىن ويىنشىقتار ءتۇرلى - ءتۇستى جانە بولىكتەرى بىرنەشەۋ بولۋى شارت. ويىنشىقتى جاسىرىپ، بالالاردان سول ويىنشىقتى كورگەندەگى ءتۇر - ءتۇسى، كولەمى، ءپىشىنى، دەنە بولىكتەرىن ەسىندە ساقتاعانىن سيپاتتاپ بەرۋدى تالاپ ەتەدى. ويىنشىقتى ءدال، ناقتى سيپاتتاپ بەرگەن بالا ويىندى ءارى قاراي جالعاستىرادى.

«ءسوزدى ەسىڭدە ساقتا» ويىنى
ماقساتى: ەسكە ساقتاۋىن دامىتۋ.
ويىن شارتى: جۇرگىزۋشى بالالارعا 7 قوسارلى سوزدەردى وقيدى. بالالارعا مۇقيات تىڭداۋ ۇسىنىلادى. ءبىرىنشى ءسوزدى جۇرگىزۋشى ايتادى، بالالار كەلەسى ءسوزدى ەسىندە ساقتاپ قايتالايدى. وسىلايشا
قالعان سوزدەردى تۇگەل ايتىپ شىعۋ كەرەك. مىسالى:
• كوكتەم – جاڭبىر
• جاز
• – كۇن شىقتى
• اسپان – بۇلت
• جەر – ءشوپ

«سيقىرلى ساۋساقتار»
ويىنى:
ماقساتى: بالالاردىڭ
ەسكە ساقتاۋىن جانە قول بۇلشىق ەتتەرىن دامىتۋ.
ويىن شارتى: بالالارعا بەس ءتۇرلى قيىل قوزعالىستار اتالادى، بالالار ولاردى ەستەرىنە ساقتاپ تەز - تەز ورىنداۋلارى قاجەت.
1. تاڭ قالۋ (ەكى قولدىڭ باس بارماعىن كوتەرۋ).
2. ءوزىڭدى كورسەتۋ (ءبىر ساۋساقپەن).
3. سالەمدەسۋ (قولدى جوعارى كوتەرۋ).
4. قورقىتۋ (سۇق ساۋساقپەن).
5. جەڭىس! (ەكى قولدى جوعارى كوتەرۋ).

«مەنىڭ ەلىم» ويىنى
ماقساتى: بالالاردىڭ تۋعان جەرلەرى مەن قالاسى تۋرالى اقپاراتتى ەسكە ساقتاۋعا ارنالعان.
ويىن شارتى: وتانى، تۋعان جەرى، قالاسى تۋرالى سۇراقتار قويىلادى، بالالار بۇل سۇراقتاعا مۇدىرمەي جاۋاپ بەرۋ قاجەت.
1. قاي ەلدە تۇراسىڭدار؟
2. قازاقستاننىڭ قانداي قالالارىن بىلەسىڭدەر؟
3. سەن قانداي قالادا تۇراسىڭ؟
4. ءبىزدىڭ قالامىزدا نەمەسە اۋىلدا قانداي كوشەلەر بار؟
5. سەن قاي كوشەدە تۇراسىڭ؟
6. ەل، جەر، وتان تۋرالى قانداي ماقال - ماتەل بىلەسىڭ؟ جانە ت. ب.

«ءسوز مونشاقتار» ويىنى:
ماقساتى: سوزدەردى ەسكە ساقتاۋدا دامىتۋ.

ويىن
شارتى: جۇرگىزۋشى بالالارعا ءبىر ءسوز ايتادى، ول ءسوزدىڭ باسىندا قانداي ءارىپ ەسىتىلەتىنىن سۇرايدى. سوڭعى ارىپكە سايكەس كەلەسى ءسوز ويلاپ ونى بالا
جالعاستىرادى. وسىلايشا «جىپكە تىزگەن مونشاقتاي» ءسوز مونشاقتارىن ءتىزىپ ايتۋعا جاتتىعادى. قاي بالا كوپ ءسوزدى ەسىندە ساقتاپ، كوپ ءسوز ويلاسا، سول بالا جەڭىسكە جەتەدى، ول جاڭا ءسوزدى ءوزى باستاپ ويىندى جۇرگىزەدى.

«ساندار مەن سوزدەردى ەستە ساقتاۋ» ويىنى
ماقساتى: بالالاردىڭ ساندار مەن سوزدەردى ەسكە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ.
ويىن شارتى: بالالاردى ويىن ويناۋعا شاقىرىپ، ولارعا ساندار مەن سوزدەر قاتارىن تىڭداپ، ەسىندە قالعاندارىن قايتالاۋ تاپسىرىلادى.
1 - ءشى جاتتىعۋ. سانداردى ەستە ساقتاۋ قابىلەتىن دامىتۋ
بالادان ءسىز جازعان التى ساندى اتاۋىن سۇراڭىز: 7، 3، 6، 1، 9، 4. (ءار ساندى ەسىنە ساقتاپ الۋىنا ەكى سەكۋند بەرىلەدى). سوسىن ودان سانداردى كەز - كەلگەن رەتپەن جاتقا ايتۋىن سۇراۋ كەرەك.
ساندار قاتارىن قايتا جاڭعىرتۋ تاپسىرمالارىن بىرنەشە ۆاريانتتا جاساپ الۋعا بولادى.
زەرتتەۋ وپەراتيۆتى ەستى جانە زەيىندى انىقتاۋعا باعىتتالعان، ولار ەكى بولىمنەن تۇرادى: ساندار قاتارىن ەستە ساقتاۋ جانە ساندار قاتارىن وڭ جانە كەرى قاراي قايتالاۋ.
تاپسىرمانى ورىنداۋ ناتيجەلەرىن باعالاعان كەزدە جاتقا دۇرىس ايتىلعان ساندار سانىنان قاتە ايتىلعان سانداردى باستاپقى رەتىمەن اتاپ شىقسا، ناتيجەسىنە تاعى ءبىر بالل قوسۋعا بولادى.