مەكتەپ ومىرىندەگى ۇلتتىق ءداستۇر
مەكتەپ ومىرىندەگى ۇلتتىق ءداستۇر
جاڭا ءداۋىر جاڭا تالاپقا بايلانىستى زامان تالابى دا وزگەرىپ، جاڭارىپ وتىرادى. وسى ورايدا قالىپتاسقان، داستۇرگە سىڭگەن قۇبىلىستار مەن جاڭا زامان ىلەگىنە ساي وزگەرىستەردى ادامزات بالاسى دا باستان كەشىرەرى اقيقات. ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق دەگەن ەكەۋى ەكى بولەك دۇنيە ەمەس، قايتا ونە بويى بىرەگەي بايقالاتىن قۇبىلىس، بىرىنەن ءبىرى تۋىپ ونەتىن ديالەكتيكالىق بىرلىكپەن تانيتىن كاتەگوريا.
ءداستۇر مەن جاڭالىقتى ادام ومىرىنە بايلانىستىرا كەلگەندە ونىڭ ءارقيلى ماسەلەلەردى قامتيتىنى انىقتالعان. ماسەلەن، ونىڭ فورماسى ءداستۇر مەن جاڭالىقتى ۋاقىت ولشەمىنە قاراي عانا اجىراتۋعا بولادى، ويتكەنى، ءبىر ەنگەن جاڭالىق، مەيلى فورما جاعىنان بولسىن، مەيلى ماعىنا جاعىنان بولسىن ۋاقىت وتكەن سايىن، داستۇرگە اينالىپ كەتۋى دە مۇمكىن. سونىمەن، ءداستۇر، جاڭالىق كوبىنە ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرىپ، ءبىرىنىڭ ءبىرى جالعاسى بولىپ وتىرماق.
الايدا، ءداستۇر دەگەن ۇعىم مازمۇن، فورمامەن پارا - پار ەمەس. مىسالى، «ۇلتتىق ءداستۇر» مەن «ۇلتتىق فورما» ءبىر دۇنيە ەمەس، ءبىر - ءبىرىنىڭ ءسينونيمى بولىپ تابىلمايدى. فورماعا قاراعاندا ءداستۇر كەڭىرەك ماعىنانى بىلدىرەدى. ونىڭ مەزگىلدىك، مەكەندىك ايىرىمى ۇلكەن. ۇلتتىق ءداستۇر بەلگىلى ءبىر ءداۋىر بارىسىندا وزگەرمەيدى. ۇلتتىق ءداستۇر، ادەت، سالت، ءۇردىس، ءتىپتى داعدى، عۇرىپ دەگەن سوزدەر كەڭ ماعىنادا ادام مىنەزى مەن تىرشىلىگىنە بايلانىستى قانعا سىڭگەن قىلىقتار. دەمەك، ۇلتتىق ءداستۇر تەز وزگەرىپ نەمەسە جوعالىپ كەتە قويمايتىن قۇبىلىس.
بۇل سالت - داستۇرلەردى ەلدىڭ تابيعاتىنا قاراي تىگىلگەن كيىم-كەشەكتەردەن كورۋگە بولادى، ءتۇبىرلى حالىقتىڭ نانىمىندا، سەنىمىندە جانە جالپى ۇعىمىندا جاتاتىن وتباسىنداعى كونە قوعامداعى ءومىرىنىڭ ءتۇرلى فورمالارىنان كورۋگە بولادى. سالت - داستۇرلەر كونەلىگىمەن بەرىك، ۋاقىت ەلەگىنەن وتكەن سايىن نىعايا بەرمەك، ءارى رۋدان رۋعا، بۋىننان بۋىنعا، اتادان بالاعا ميراس رەتىندە جالعاسا ءوتىپ وتىرادى.
مۇندا ءداستۇر مەن مازمۇندى دا، سىرتقى فورمانى دا قامتيدى. داستۇرلەردىڭ تەز وزگەرىپ، نە جويىلىپ قويماۋىنىڭ باستى سەبەبى مازمۇندىق فۋنكسياسىنىڭ مول بولۋىنان سياقتى.
قازاقتىڭ ادەت - عۇرىپ، سالت، داستۇرلەرىن ارنايى زەرتتەگەن فيلوسوف ن. سارسەنبايەۆ مىنا شىندىققا دۇرىس نازار اۋدارعان: «ءار ۇلتتىڭ پسيحيكالىق ءتۇزىلىسى ۇلتتىق سياقتى سەزىم، ۇلتتىق سالت، ءداستۇر جانە ۇلتتىق مىنەز - قۇلىق سياقتى ءبىر - بىرىنە سۇيەنگەن كومپونەنتتەردى قامتيدى. بۇعان قاراپ سالت، داستۇرلەردىڭ، بىرىنشىدەن، ۇلتتىق پسيحيكاعا بايلانىستى ءبىراز تۇراقتى نەمەسە تۇراقتانعان نارسە ەكەنىن اڭعارساق، ەكىنشىدەن، ۇلتتىق مىنەز - قۇلقىن، قوعامدىق كەيپىن بايقاتاتىن قۇرال ەكەنىن، سول مىنەز - قۇلىقتىڭ كورىنۋ امالدارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن كورەمىز. بۇل جايتتا ونىڭ سىرتقى فاكتورلارى، ياعني بەينەلى، بەدەرلى، فورمالىق قاسيەتتەر مول سەزىلەدى.
ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي – مادەني دامۋىنا ۇلەس قوساتىن، الەۋمەتتىك وركەنيەتكە كوتەرىلەتىن، پاراساتتى، دەنساۋلىعى مىقتى، ازاماتىن ءداستۇرلى، جاڭاشا تاربيەلەۋ - ۇستازدار قاۋىمىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى مەرەيلى مىندەتى دەپ بىلەمىن.
ەندەشە ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدى ۇرپاق جانىنا سىڭىرتە وتىرىپ، تاربيە بەرۋ - بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى باستى مىندەتتەردىڭ بىرەگەيى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان وسىعان وراي، مەكتەبىمىزدە بۇگىنگى تاڭدا اتقارىلىپ جاتقان ءىس - ارەكەتتەر، جاڭا ىزدەنىستەر، جاڭا ىستەر، ءادىس - تاسىلدەر قوعامىمىزدىڭ قاجەتتىلىگىنە ساي ءوز ۇيلەسىمىن تابۋدا. مەكتەبىمىزدىڭ نەگىزگى ماقساتى – وي – ءورىسى جاڭاشىل، شىعارماشىلىق دەڭگەيدە قىزمەت ەتە الاتىن، دۇنيەتانىمى جوعارى، جان - جاقتى قالىپتاسقان ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆ «جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان» اتتى حالىققا جولداۋىندا «ءبىز بۇكىل ەلىمىز بويىنشا الەمدىك ستاندارتتار دەڭگەيىندە ساپالى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن كورسەتۋگە قول جەتكىزۋمىز كەرەك» - دەپ، اسقارالى مىندەتتەر جۇكتەدى.
ءسوز جوق، بۇل مىندەتتەر مەكتەپ پەن ونىڭ مۇعالىمدەرىنىڭ الدىنا جاڭاشا ەڭبەك ەتۋدى تالاپ ەتەدى. ەلدەگى ءتۇبىرلى جاڭارۋلار، رەفورمالار ءبىلىم بەرۋ ىسىنە دە ەرەكشە ىقپالىن تيگىزىپ وتىر. جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان ەڭ الدىمەن ءبىلىم، عىلىمى، رۋحاني بايلىعىمەن دارالانىپ تۇرۋى كەرەك.
بالا تاربيەسىنە، جالپى ادام تاربيەسىنە ءمان بەرىپ، ونىڭ ءساتتى قاعيدالارى مەن ەرەجەلەرىن جاساعانداردىڭ ءبىرى - قازاق حالقى. حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جاساعان زور ەڭبەكتەرىن جازىپ شىعۋ ۇلكەن ەڭبەك، قىرۋار جۇمىس. ونىڭ ءبارىن قامتي الماساق تا، سول جۇمىستىڭ ءبىر تامشىسى رەتىندە ۇلتتىڭ تاربيە ىسىندەگى سابيلىك كەزدەن – ەس ءبىلىپ، ەر جەتكەنگە دەيىنگى سالت، ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ ۇلگىلەرى مەن ونەگەلەرى بالانىڭ ءوسۋ جولىمەن بەرىلىپ وتىرادى. حالىقتىق ۇلتتىق ءتالىم - تاربيە دەگەنىمىز، ادامنىڭ جان - دۇنيەسىن ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەيتىن ءىلىم. ۇلتتىق بولمىس پەن حالىقتىق ۇعىمداردى شاكىرت بويىنا دارىتۋدا وتباسى مەن ۇستاز قاۋىمىنىڭ اراسىندا تىعىز بايلانىستىلىق قاجەت.
ءبىلىم بەرۋمەن قاتار، تاعىلىمدى ۇلتتىق ءتالىم - تاربيە بەرۋدىڭ وزىندە ماڭىزدىلىق بار دەپ ەسەپتەيمىن. وقۋشىلارعا ۇلتتىق ءتالىم - تاربيە بولمىسىنىڭ ناتيجەسىندە تامىرىن تەرەڭگە جايماعان، قۇنارسىز جەردە وسكەن وسىمدىك سياقتى وزگەنىڭ بولمىسىن بويىنا دارىتا الماعان، ال وزىنىكىن باعالاپ بىلمەگەن جاس ۇرپاقتىڭ وسۋىنە ۇلكەن سەپتىگى تيەدى. مۇنىڭ ءوزى ۇلت بولمىسىنان كورىنىس تابادى. «بالا ءتالىمى - قۇرساقتان» دەگەن حالىق دانالىعىن ەسكەرسەك، ونەگەلى ءىسى بار، دانالىق سوزىمەن سالت - ءداستۇرىن مەڭگەرگەن شاكىرت بويىنا دارىتۋ.
اتا - بابامىزدان جەتكەن رۋحاني قازىنامىزدى ۇرپاق تاربيەسىنە جەتكىزۋ مەنىڭ باستى ماقساتىم.
وسى ورايدا، ءوزىمنىڭ قول جەتكەن تابىستارىمدى ماقتانىشپەن ايتا الامىن. مىسالى: 5 «ا» سىنىبىنا وتكىزگەن « سوعىم توي» تاربيە جۇمىسىنىڭ ماقساتى وقۋشىعا قىستا قازاق حالقىنىڭ مال سويۋى، ءىرى قارا سويعان مالدىڭ ەتىنە اعايىن - تۋىس، دوس - جاران، كورشى - كولەم ت. ب. شاقىرىپ باستىڭ، قاي سۇيەكتىڭ كىمگە، قانداي جورالعى جاسايتىندىعىن وقۋشى كوزبەن كورە وتىرىپ، داستارحان باسىندا ۇلكەن قارتتارىمىزدىڭ تاربيەلىك ۇلاعاتتى سوزدەرىن ەستۋ. بۇل جۇمىستا وقۋشىلارمەن بىرگە اتا - انالارىمەن قاتىستىرىلدى. جۇمىس ۇستىندە وقۋشىلاردىڭ قىزعۋشىلىعى ارتىپ، بىلمەگەن نارسەلەرىن كورىپ، ءبىلىپ، ەستىپ ءبىراز نارسەنى زەردەلەرىنە الدى دەپ ەسەپتەيمىن.
ەكىنشى ءبىر وتكىزگەن جۇمىسىم: تاۋەلسىزدىككە ارنالعان «دانالار ءسوزى - بابالار كوزى» ايدارىمەن ۇيىمداستىرىلعان تولەبيدىڭ دانا كەلىنى «داناگۇل» اڭگىمەسى. بۇل جۇمىستىڭ ماقساتى: باتا - تىلەك، اتا - ەنە، كەلىن، كۇيەۋ دەگەن ۇلتتىق ۇعىمداردى مەڭگەرتۋ. بۇرىنعى اتا - بابالارىمىزدىڭ شاڭىراعى، ءۇي - تۇرمىس قۇرالدارىن، ۇلتتىق كيىم - كەشەك كيۋدەگى ىزدەنىستەرى وتە جاقسى اسەر قالدىردى. ساحنالىق قويىلىمنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى اباي اتامىز ايتقانداي، « بولماساڭ دا ۇقساپ ب ا ق...» دەگەندەي وقۋشى ورتادا، كورەرمەن الدىندا ءوزىن - ءوزى قالاي ۇستايدى، ونىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى، سويلەۋ مانەرى، ونەر ادامدارىنا ەلىكتەۋىنىڭ وزىندە دە تاعىلىمدىق تاربيە جاتىر ەمەس پە؟
11 «ا» سىنىبىنا وتكىزىلگەن ج. ايماۋىتوۆتىڭ « اقبىلەك» رومانىنداعى اقبىلەكتىڭ تاعدىرى، «تاۋەلسىزدىك اتقان تاڭىن، ب ا ق كۇنىڭ» جۇمىستارىم شاكىرت بويىنا ۇلتتىق ءۇردىس قالىپتاستىرعان شارا بولدى.
قورىتا ايتارىم، «بۇگىنگى جاس ۇرپاق - ەرتەڭگى بولاشاق». ونى ءىس جۇزىندە ۇلتتىق تاربيە بەرە وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ وشكەنىن جاعىپ، ەسكىسىن جاڭارتۋ ارقىلى ەگەمەندى ەلدىگىمىزدىڭ ەرتەڭىن ويلايتىن ۇرپاق تاربيەلەۋىمىز كەرەك. ولاي بولسا، مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ وقۋشىنىڭ بويىنا ۇلت مادەنيەتىنىڭ نارىمەن سۋسىنداۋىنا، ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەر ۇلگىسىن سانالارىنا سىڭىرۋدە ايانباي ەڭبەك ەتۋگە جۇمىستانۋىمىز بارشا ارىپتەستەرىمنىڭ مىندەتى دەپ بىلەمىن.
اتىراۋ قالاسى، №3 ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى:
بازربايەۆا ايجامال ساعىنعالي قىزى
جاڭا ءداۋىر جاڭا تالاپقا بايلانىستى زامان تالابى دا وزگەرىپ، جاڭارىپ وتىرادى. وسى ورايدا قالىپتاسقان، داستۇرگە سىڭگەن قۇبىلىستار مەن جاڭا زامان ىلەگىنە ساي وزگەرىستەردى ادامزات بالاسى دا باستان كەشىرەرى اقيقات. ءداستۇر مەن جاڭاشىلدىق دەگەن ەكەۋى ەكى بولەك دۇنيە ەمەس، قايتا ونە بويى بىرەگەي بايقالاتىن قۇبىلىس، بىرىنەن ءبىرى تۋىپ ونەتىن ديالەكتيكالىق بىرلىكپەن تانيتىن كاتەگوريا.
ءداستۇر مەن جاڭالىقتى ادام ومىرىنە بايلانىستىرا كەلگەندە ونىڭ ءارقيلى ماسەلەلەردى قامتيتىنى انىقتالعان. ماسەلەن، ونىڭ فورماسى ءداستۇر مەن جاڭالىقتى ۋاقىت ولشەمىنە قاراي عانا اجىراتۋعا بولادى، ويتكەنى، ءبىر ەنگەن جاڭالىق، مەيلى فورما جاعىنان بولسىن، مەيلى ماعىنا جاعىنان بولسىن ۋاقىت وتكەن سايىن، داستۇرگە اينالىپ كەتۋى دە مۇمكىن. سونىمەن، ءداستۇر، جاڭالىق كوبىنە ءبىرىن - ءبىرى تولىقتىرىپ، ءبىرىنىڭ ءبىرى جالعاسى بولىپ وتىرماق.
الايدا، ءداستۇر دەگەن ۇعىم مازمۇن، فورمامەن پارا - پار ەمەس. مىسالى، «ۇلتتىق ءداستۇر» مەن «ۇلتتىق فورما» ءبىر دۇنيە ەمەس، ءبىر - ءبىرىنىڭ ءسينونيمى بولىپ تابىلمايدى. فورماعا قاراعاندا ءداستۇر كەڭىرەك ماعىنانى بىلدىرەدى. ونىڭ مەزگىلدىك، مەكەندىك ايىرىمى ۇلكەن. ۇلتتىق ءداستۇر بەلگىلى ءبىر ءداۋىر بارىسىندا وزگەرمەيدى. ۇلتتىق ءداستۇر، ادەت، سالت، ءۇردىس، ءتىپتى داعدى، عۇرىپ دەگەن سوزدەر كەڭ ماعىنادا ادام مىنەزى مەن تىرشىلىگىنە بايلانىستى قانعا سىڭگەن قىلىقتار. دەمەك، ۇلتتىق ءداستۇر تەز وزگەرىپ نەمەسە جوعالىپ كەتە قويمايتىن قۇبىلىس.
بۇل سالت - داستۇرلەردى ەلدىڭ تابيعاتىنا قاراي تىگىلگەن كيىم-كەشەكتەردەن كورۋگە بولادى، ءتۇبىرلى حالىقتىڭ نانىمىندا، سەنىمىندە جانە جالپى ۇعىمىندا جاتاتىن وتباسىنداعى كونە قوعامداعى ءومىرىنىڭ ءتۇرلى فورمالارىنان كورۋگە بولادى. سالت - داستۇرلەر كونەلىگىمەن بەرىك، ۋاقىت ەلەگىنەن وتكەن سايىن نىعايا بەرمەك، ءارى رۋدان رۋعا، بۋىننان بۋىنعا، اتادان بالاعا ميراس رەتىندە جالعاسا ءوتىپ وتىرادى.
مۇندا ءداستۇر مەن مازمۇندى دا، سىرتقى فورمانى دا قامتيدى. داستۇرلەردىڭ تەز وزگەرىپ، نە جويىلىپ قويماۋىنىڭ باستى سەبەبى مازمۇندىق فۋنكسياسىنىڭ مول بولۋىنان سياقتى.
قازاقتىڭ ادەت - عۇرىپ، سالت، داستۇرلەرىن ارنايى زەرتتەگەن فيلوسوف ن. سارسەنبايەۆ مىنا شىندىققا دۇرىس نازار اۋدارعان: «ءار ۇلتتىڭ پسيحيكالىق ءتۇزىلىسى ۇلتتىق سياقتى سەزىم، ۇلتتىق سالت، ءداستۇر جانە ۇلتتىق مىنەز - قۇلىق سياقتى ءبىر - بىرىنە سۇيەنگەن كومپونەنتتەردى قامتيدى. بۇعان قاراپ سالت، داستۇرلەردىڭ، بىرىنشىدەن، ۇلتتىق پسيحيكاعا بايلانىستى ءبىراز تۇراقتى نەمەسە تۇراقتانعان نارسە ەكەنىن اڭعارساق، ەكىنشىدەن، ۇلتتىق مىنەز - قۇلقىن، قوعامدىق كەيپىن بايقاتاتىن قۇرال ەكەنىن، سول مىنەز - قۇلىقتىڭ كورىنۋ امالدارىنىڭ ءبىرى ەكەنىن كورەمىز. بۇل جايتتا ونىڭ سىرتقى فاكتورلارى، ياعني بەينەلى، بەدەرلى، فورمالىق قاسيەتتەر مول سەزىلەدى.
ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، ساياسي – مادەني دامۋىنا ۇلەس قوساتىن، الەۋمەتتىك وركەنيەتكە كوتەرىلەتىن، پاراساتتى، دەنساۋلىعى مىقتى، ازاماتىن ءداستۇرلى، جاڭاشا تاربيەلەۋ - ۇستازدار قاۋىمىنىڭ بۇگىنگى تاڭداعى مەرەيلى مىندەتى دەپ بىلەمىن.
ەندەشە ۇلتتىق سالت - ءداستۇرىمىزدى ۇرپاق جانىنا سىڭىرتە وتىرىپ، تاربيە بەرۋ - بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى باستى مىندەتتەردىڭ بىرەگەيى بولىپ تابىلادى. سوندىقتان وسىعان وراي، مەكتەبىمىزدە بۇگىنگى تاڭدا اتقارىلىپ جاتقان ءىس - ارەكەتتەر، جاڭا ىزدەنىستەر، جاڭا ىستەر، ءادىس - تاسىلدەر قوعامىمىزدىڭ قاجەتتىلىگىنە ساي ءوز ۇيلەسىمىن تابۋدا. مەكتەبىمىزدىڭ نەگىزگى ماقساتى – وي – ءورىسى جاڭاشىل، شىعارماشىلىق دەڭگەيدە قىزمەت ەتە الاتىن، دۇنيەتانىمى جوعارى، جان - جاقتى قالىپتاسقان ۇرپاق تاربيەلەۋ.
ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆ «جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان» اتتى حالىققا جولداۋىندا «ءبىز بۇكىل ەلىمىز بويىنشا الەمدىك ستاندارتتار دەڭگەيىندە ساپالى ءبىلىم بەرۋ قىزمەتىن كورسەتۋگە قول جەتكىزۋمىز كەرەك» - دەپ، اسقارالى مىندەتتەر جۇكتەدى.
ءسوز جوق، بۇل مىندەتتەر مەكتەپ پەن ونىڭ مۇعالىمدەرىنىڭ الدىنا جاڭاشا ەڭبەك ەتۋدى تالاپ ەتەدى. ەلدەگى ءتۇبىرلى جاڭارۋلار، رەفورمالار ءبىلىم بەرۋ ىسىنە دە ەرەكشە ىقپالىن تيگىزىپ وتىر. جاڭا الەمدەگى جاڭا قازاقستان ەڭ الدىمەن ءبىلىم، عىلىمى، رۋحاني بايلىعىمەن دارالانىپ تۇرۋى كەرەك.
بالا تاربيەسىنە، جالپى ادام تاربيەسىنە ءمان بەرىپ، ونىڭ ءساتتى قاعيدالارى مەن ەرەجەلەرىن جاساعانداردىڭ ءبىرى - قازاق حالقى. حالىقتىڭ عاسىرلار بويى جاساعان زور ەڭبەكتەرىن جازىپ شىعۋ ۇلكەن ەڭبەك، قىرۋار جۇمىس. ونىڭ ءبارىن قامتي الماساق تا، سول جۇمىستىڭ ءبىر تامشىسى رەتىندە ۇلتتىڭ تاربيە ىسىندەگى سابيلىك كەزدەن – ەس ءبىلىپ، ەر جەتكەنگە دەيىنگى سالت، ءداستۇر، ادەت - عۇرىپ ۇلگىلەرى مەن ونەگەلەرى بالانىڭ ءوسۋ جولىمەن بەرىلىپ وتىرادى. حالىقتىق ۇلتتىق ءتالىم - تاربيە دەگەنىمىز، ادامنىڭ جان - دۇنيەسىن ۇلتتىق رۋحتا تاربيەلەيتىن ءىلىم. ۇلتتىق بولمىس پەن حالىقتىق ۇعىمداردى شاكىرت بويىنا دارىتۋدا وتباسى مەن ۇستاز قاۋىمىنىڭ اراسىندا تىعىز بايلانىستىلىق قاجەت.
ءبىلىم بەرۋمەن قاتار، تاعىلىمدى ۇلتتىق ءتالىم - تاربيە بەرۋدىڭ وزىندە ماڭىزدىلىق بار دەپ ەسەپتەيمىن. وقۋشىلارعا ۇلتتىق ءتالىم - تاربيە بولمىسىنىڭ ناتيجەسىندە تامىرىن تەرەڭگە جايماعان، قۇنارسىز جەردە وسكەن وسىمدىك سياقتى وزگەنىڭ بولمىسىن بويىنا دارىتا الماعان، ال وزىنىكىن باعالاپ بىلمەگەن جاس ۇرپاقتىڭ وسۋىنە ۇلكەن سەپتىگى تيەدى. مۇنىڭ ءوزى ۇلت بولمىسىنان كورىنىس تابادى. «بالا ءتالىمى - قۇرساقتان» دەگەن حالىق دانالىعىن ەسكەرسەك، ونەگەلى ءىسى بار، دانالىق سوزىمەن سالت - ءداستۇرىن مەڭگەرگەن شاكىرت بويىنا دارىتۋ.
اتا - بابامىزدان جەتكەن رۋحاني قازىنامىزدى ۇرپاق تاربيەسىنە جەتكىزۋ مەنىڭ باستى ماقساتىم.
وسى ورايدا، ءوزىمنىڭ قول جەتكەن تابىستارىمدى ماقتانىشپەن ايتا الامىن. مىسالى: 5 «ا» سىنىبىنا وتكىزگەن « سوعىم توي» تاربيە جۇمىسىنىڭ ماقساتى وقۋشىعا قىستا قازاق حالقىنىڭ مال سويۋى، ءىرى قارا سويعان مالدىڭ ەتىنە اعايىن - تۋىس، دوس - جاران، كورشى - كولەم ت. ب. شاقىرىپ باستىڭ، قاي سۇيەكتىڭ كىمگە، قانداي جورالعى جاسايتىندىعىن وقۋشى كوزبەن كورە وتىرىپ، داستارحان باسىندا ۇلكەن قارتتارىمىزدىڭ تاربيەلىك ۇلاعاتتى سوزدەرىن ەستۋ. بۇل جۇمىستا وقۋشىلارمەن بىرگە اتا - انالارىمەن قاتىستىرىلدى. جۇمىس ۇستىندە وقۋشىلاردىڭ قىزعۋشىلىعى ارتىپ، بىلمەگەن نارسەلەرىن كورىپ، ءبىلىپ، ەستىپ ءبىراز نارسەنى زەردەلەرىنە الدى دەپ ەسەپتەيمىن.
ەكىنشى ءبىر وتكىزگەن جۇمىسىم: تاۋەلسىزدىككە ارنالعان «دانالار ءسوزى - بابالار كوزى» ايدارىمەن ۇيىمداستىرىلعان تولەبيدىڭ دانا كەلىنى «داناگۇل» اڭگىمەسى. بۇل جۇمىستىڭ ماقساتى: باتا - تىلەك، اتا - ەنە، كەلىن، كۇيەۋ دەگەن ۇلتتىق ۇعىمداردى مەڭگەرتۋ. بۇرىنعى اتا - بابالارىمىزدىڭ شاڭىراعى، ءۇي - تۇرمىس قۇرالدارىن، ۇلتتىق كيىم - كەشەك كيۋدەگى ىزدەنىستەرى وتە جاقسى اسەر قالدىردى. ساحنالىق قويىلىمنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى اباي اتامىز ايتقانداي، « بولماساڭ دا ۇقساپ ب ا ق...» دەگەندەي وقۋشى ورتادا، كورەرمەن الدىندا ءوزىن - ءوزى قالاي ۇستايدى، ونىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى، سويلەۋ مانەرى، ونەر ادامدارىنا ەلىكتەۋىنىڭ وزىندە دە تاعىلىمدىق تاربيە جاتىر ەمەس پە؟
11 «ا» سىنىبىنا وتكىزىلگەن ج. ايماۋىتوۆتىڭ « اقبىلەك» رومانىنداعى اقبىلەكتىڭ تاعدىرى، «تاۋەلسىزدىك اتقان تاڭىن، ب ا ق كۇنىڭ» جۇمىستارىم شاكىرت بويىنا ۇلتتىق ءۇردىس قالىپتاستىرعان شارا بولدى.
قورىتا ايتارىم، «بۇگىنگى جاس ۇرپاق - ەرتەڭگى بولاشاق». ونى ءىس جۇزىندە ۇلتتىق تاربيە بەرە وتىرىپ، حالقىمىزدىڭ وشكەنىن جاعىپ، ەسكىسىن جاڭارتۋ ارقىلى ەگەمەندى ەلدىگىمىزدىڭ ەرتەڭىن ويلايتىن ۇرپاق تاربيەلەۋىمىز كەرەك. ولاي بولسا، مەكتەپ قابىرعاسىنان باستاپ وقۋشىنىڭ بويىنا ۇلت مادەنيەتىنىڭ نارىمەن سۋسىنداۋىنا، ادامگەرشىلىك اسىل قاسيەتتەر ۇلگىسىن سانالارىنا سىڭىرۋدە ايانباي ەڭبەك ەتۋگە جۇمىستانۋىمىز بارشا ارىپتەستەرىمنىڭ مىندەتى دەپ بىلەمىن.
اتىراۋ قالاسى، №3 ورتا مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى:
بازربايەۆا ايجامال ساعىنعالي قىزى
You Might Also Like
