مەكتەپالدى دايارلىق توپتارىنىڭ سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
مەكتەپالدى دايارلىق توپتارىنىڭ سويلەۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ سويلەۋگە ۇيرەتۋ، دايارلىق توپقا ارنالعان باعدارلاما مازمۇنىنا سايكەس پەداگوگيكالىق – ديداكتيكالىق پرينسيپتەردى باسشىلىققا الىپ جۇرگىزىلەدى. دايارلىق توپتاعى بالالار مەكتەپتە وقۋعا وي ەڭبەگىنە دايىندالاتىن بولعاندىقتان بالانىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ قانا قويماي، ءار ءسوزدىڭ ماعىناسىن دۇرىس ءتۇسىنىپ قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ كوزدەلەدى. بالالارعا انتونيم كوركەم سوزدەردى قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋدى قامتيدى.
ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا سوزدىك قوردى مولايتۋ ءتىل دىبىستارىن دۇرىس ايتۋعا ۇيرەتۋ، ءتىلدىڭ گرامماتيكالىق جاعىن قالىپتاستىرۋدى قامتيدى.
ءمۇعالىم ساباق جوسپارىن جاساعاندا ساباقتىڭ ماقساتىن وتىلەتىن ماتەريالدىق سيپاتىن ەسكەرە وتىرىپ، ءاربىر ساباقتا تومەندەگىدەي 3 - 4 مىندەتتى كورسەتۋگە ءتيىستى.
1. ءسوزدىڭ دىبىستىق جاعىن مەڭگەرتۋ، دىبىستاردى دۇرىس ايتۋعا توسەلدىرۋ.
2. سوزدىك قوردى مولايتۋ ( ءسوز سانى 4 – 5-تەن اسپاۋى ءتيىس) ۇيرەنگەن سوزدەردى پايدالانۋ.
3. بايلانىستىرىپ سويلەۋگە ۇيرەتۋ. دايارلىق توپتارداعى ءتىل دامىتۋ ساباقتارىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – بالاردىڭ بايلانىستىرا سويلەۋىن جەتىلدىرۋ.
سوزدىك قوردى بايىتۋ - اينالاداعى ومىرمەن تانىستىرۋ. شىعارما وقۋ، ەسەپ، سۋرەت ت. ب ساباقتارى مەن ءتىل دامىتۋ كەزىندە جۇرگىزىلەتىن ءار ءتۇرلى جاتتىعۋلار بارىسىندا دا ىسكە اسىرىلادى.
كەيبىر بالاردىڭ اسىرەسە ۇيدەن كەلگەندىكتەن ءسوز ىشىندەگى كەيبىر دىبىستاردىڭ ايتىلۋىن، ارتيكۋلياسياسىن دۇرىس قولدانا بىلمەيتىنى دە كەزدەسەدى. ونداي بالالاردىڭ كوپشىلىگى ر، ل، س، ش، ز، ج دىبىستارىن الماستىرىپ ايتاتىنى بايقالادى. قاتاڭ، ۇياڭ، ءۇندى دىبىستاردى ايتۋعا قينالادى. سوندىقتان دايارلىق توپتا ءسوزدىڭ دىبىستىق جاعىن قالىپتاستىرۋداعى، ەڭ الدىمەن ءسوزدىڭ دىبىستالۋىن دۇرىس ايتۋدى جەتىلدىرۋگە ۇنەمى نازار اۋدارىلىپ وتىرۋى ءتيىس. ول ءۇشىن ءسوز ىشىندەگى دىبىستاردى دۇرىس انىق ايتۋ، ءۇن، داۋىس قارقىنىن قالىپتاستىرۋ باستى ماقسات بولىپ تابىلادى.
ءسوزدى دۇرىس ەستىپ، ءسوز دىبىستارىن وزگەرتپەي قايتالاۋعا، سويلەسكەندە اسىپ - ساسپاي ءۇن ىرعاعىن وزگەرتە وتىرىپ، انىق، اشىق ايتۋعا ۇيرەتىلەدى. سونىمەن قاتار ءتىل مۇكىستىگى بار بالارمەن جەك جۇمىس ىستەۋدى مۇقيات ەسكەرگەن ءجون. ساۋات اشۋ ساباقتارىندا ءسوزدىڭ دىبىستىق قۇرامىنا تالداۋ جاساتۋ، ويىندار وتكىزۋ. مىسالى «تەلەفون» ويىنى. دايارلىق توپتاعى وقۋشىلارعا ۇقساس س - ش، ز - ج دىبىستارىن اجىراتا بىلۋگە جاتتىقتىرۋ. اتالعان دىبىستارعا ءجيى قاتىساتىن ولەڭ، تاقپاق، جاڭىلتپاش ايتقىزۋ.
مىسالى تاۋ ءداۋ بولادى، ءداۋ تاۋ بولادى.
ءبىر توپ سوزدەن تەك قانا س، ش، ز ەستىلەتىن ءسوزدى تابۋ( ءسابىز، ساعىز، جالاۋ، ءجۇزىم، جۇگەرى) باستالاتىن سوزدەر ويلاپ تابۋ. ارىپكە بايلانىستى جۇماقتار شەشكىزۋ
جانىندا جازدىڭ شۋاعى،
جاڭبىرمەن ءجۇزىن جۋادى.
ەكى وراق پەن ءبىر تاياق
بەلىن بىرگە بۋادى.
ول قانداي ءارىپ بولادى؟
ال زەردەگە سالايىق،
بولادى ەكەن قاي ءارىپ؟ (ج ج)
باقىلاۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ. 13 - 14 ءسوز جاتقا جازۋ. سۋرەتتىڭ اتىن وزدىگىنەن جازىپ كورسەتۋ بولىپ تابىلادى. وسىنداي جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى مەكتەپالدى دايارلىق توپ بالالارىنىڭ سويلەۋ قابىلەتىن دامىتارى ءسوزسىز.
مەكتەپ جاسىنا دەيىنگى بالالاردىڭ ءتىلىن دامىتۋ سويلەۋگە ۇيرەتۋ، دايارلىق توپقا ارنالعان باعدارلاما مازمۇنىنا سايكەس پەداگوگيكالىق – ديداكتيكالىق پرينسيپتەردى باسشىلىققا الىپ جۇرگىزىلەدى. دايارلىق توپتاعى بالالار مەكتەپتە وقۋعا وي ەڭبەگىنە دايىندالاتىن بولعاندىقتان بالانىڭ سوزدىك قورىن مولايتىپ قانا قويماي، ءار ءسوزدىڭ ماعىناسىن دۇرىس ءتۇسىنىپ قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋ كوزدەلەدى. بالالارعا انتونيم كوركەم سوزدەردى قولدانا بىلۋگە ۇيرەتۋدى قامتيدى.
ءتىل دامىتۋ ساباقتارىندا سوزدىك قوردى مولايتۋ ءتىل دىبىستارىن دۇرىس ايتۋعا ۇيرەتۋ، ءتىلدىڭ گرامماتيكالىق جاعىن قالىپتاستىرۋدى قامتيدى.
ءمۇعالىم ساباق جوسپارىن جاساعاندا ساباقتىڭ ماقساتىن وتىلەتىن ماتەريالدىق سيپاتىن ەسكەرە وتىرىپ، ءاربىر ساباقتا تومەندەگىدەي 3 - 4 مىندەتتى كورسەتۋگە ءتيىستى.
1. ءسوزدىڭ دىبىستىق جاعىن مەڭگەرتۋ، دىبىستاردى دۇرىس ايتۋعا توسەلدىرۋ.
2. سوزدىك قوردى مولايتۋ ( ءسوز سانى 4 – 5-تەن اسپاۋى ءتيىس) ۇيرەنگەن سوزدەردى پايدالانۋ.
3. بايلانىستىرىپ سويلەۋگە ۇيرەتۋ. دايارلىق توپتارداعى ءتىل دامىتۋ ساباقتارىنىڭ نەگىزگى ماقساتى – بالاردىڭ بايلانىستىرا سويلەۋىن جەتىلدىرۋ.
سوزدىك قوردى بايىتۋ - اينالاداعى ومىرمەن تانىستىرۋ. شىعارما وقۋ، ەسەپ، سۋرەت ت. ب ساباقتارى مەن ءتىل دامىتۋ كەزىندە جۇرگىزىلەتىن ءار ءتۇرلى جاتتىعۋلار بارىسىندا دا ىسكە اسىرىلادى.
كەيبىر بالاردىڭ اسىرەسە ۇيدەن كەلگەندىكتەن ءسوز ىشىندەگى كەيبىر دىبىستاردىڭ ايتىلۋىن، ارتيكۋلياسياسىن دۇرىس قولدانا بىلمەيتىنى دە كەزدەسەدى. ونداي بالالاردىڭ كوپشىلىگى ر، ل، س، ش، ز، ج دىبىستارىن الماستىرىپ ايتاتىنى بايقالادى. قاتاڭ، ۇياڭ، ءۇندى دىبىستاردى ايتۋعا قينالادى. سوندىقتان دايارلىق توپتا ءسوزدىڭ دىبىستىق جاعىن قالىپتاستىرۋداعى، ەڭ الدىمەن ءسوزدىڭ دىبىستالۋىن دۇرىس ايتۋدى جەتىلدىرۋگە ۇنەمى نازار اۋدارىلىپ وتىرۋى ءتيىس. ول ءۇشىن ءسوز ىشىندەگى دىبىستاردى دۇرىس انىق ايتۋ، ءۇن، داۋىس قارقىنىن قالىپتاستىرۋ باستى ماقسات بولىپ تابىلادى.
ءسوزدى دۇرىس ەستىپ، ءسوز دىبىستارىن وزگەرتپەي قايتالاۋعا، سويلەسكەندە اسىپ - ساسپاي ءۇن ىرعاعىن وزگەرتە وتىرىپ، انىق، اشىق ايتۋعا ۇيرەتىلەدى. سونىمەن قاتار ءتىل مۇكىستىگى بار بالارمەن جەك جۇمىس ىستەۋدى مۇقيات ەسكەرگەن ءجون. ساۋات اشۋ ساباقتارىندا ءسوزدىڭ دىبىستىق قۇرامىنا تالداۋ جاساتۋ، ويىندار وتكىزۋ. مىسالى «تەلەفون» ويىنى. دايارلىق توپتاعى وقۋشىلارعا ۇقساس س - ش، ز - ج دىبىستارىن اجىراتا بىلۋگە جاتتىقتىرۋ. اتالعان دىبىستارعا ءجيى قاتىساتىن ولەڭ، تاقپاق، جاڭىلتپاش ايتقىزۋ.
مىسالى تاۋ ءداۋ بولادى، ءداۋ تاۋ بولادى.
ءبىر توپ سوزدەن تەك قانا س، ش، ز ەستىلەتىن ءسوزدى تابۋ( ءسابىز، ساعىز، جالاۋ، ءجۇزىم، جۇگەرى) باستالاتىن سوزدەر ويلاپ تابۋ. ارىپكە بايلانىستى جۇماقتار شەشكىزۋ
جانىندا جازدىڭ شۋاعى،
جاڭبىرمەن ءجۇزىن جۋادى.
ەكى وراق پەن ءبىر تاياق
بەلىن بىرگە بۋادى.
ول قانداي ءارىپ بولادى؟
ال زەردەگە سالايىق،
بولادى ەكەن قاي ءارىپ؟ (ج ج)
باقىلاۋ جۇمىسىن جۇرگىزۋ. 13 - 14 ءسوز جاتقا جازۋ. سۋرەتتىڭ اتىن وزدىگىنەن جازىپ كورسەتۋ بولىپ تابىلادى. وسىنداي جۇمىستاردىڭ ناتيجەسى مەكتەپالدى دايارلىق توپ بالالارىنىڭ سويلەۋ قابىلەتىن دامىتارى ءسوزسىز.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: قوسۋ مەن ازايتۋدى قايتالاۋ ساباعى
-
اقپاراتتىق - يننوۆاسيالار زامانىنا ىلەسۋ – ۋاقىت تالابى
