InfoHub Logo

مەكتەپكە دەيىنگى جاستاعى بالالارعا ارنالعان قيمىل - قوزعالىس ويىنداردىڭ تۇرلەرى.
1 - ءشى سابيلەر توبى
قۋىرشاقتارعا قوناققا.
كىلەمنىڭ ۇستىندەگى كىشكەنتاي ورىندىقتاردا قۋىرشاقتار وتىرادى (ويناۋشىلار سانىنا قاراي 8 - 10). تاربيەشى بالالاردى ويىنعا شاقىرىپ، ءقازىر ولاردىڭ قۋىرشاقتارعا قوناققا باراتىنىن ايتىپ، ولاردىڭ قايدا وتىرعانىن كورسەتەدى. بالالار تاربيەشىمەن بىرگە كورسەتىلگەن باعىتتا، جاي عانا قۋىرشاقتارعا كەلەدى دە، ولارمەن امانداسادى. تاربيەشى قۋىرشاقتاردى الىپ، ولارمەن بيلەۋدى ۇسىنادى. قۋىرشاقتارمەن ازعانا سەكىرىپ ويناعاننان كەيىن بالالار ولاردىڭ ورىندارىنا وتىرعىزادى دا ۇيلەرىنە ورالادى.
ويىن قايتالانعاندا بالالار قونجىقتارعا، قوياندارعا (تاربيەشى ولاردا الدىن - الا بولمەنىڭ باسقا ءبىر بولىگىنە ورنالاستىرادى) قوناققا بارا الادى. بۇل ويىنشىقتارمەن بالالار ۇيىنە قايتادى دا ولارمەن قالاعانىنشا وينايدى.

قوڭىراۋ قايدان ەستىلەدى؟
بالالار قابىرعاعا بەتتەرىن بەرىپ تۇرادى. كۇتۋشى ايەل بولمەنىڭ باسقا ءبىر شەتىنە تىعىلىپ تۇرادى دا قوڭىراۋ سوعادى. تاربيەشى بالالارعا: «تىڭداڭدار، قوڭىراۋ قايدان سوعىلىپ تۇر، قوڭىراۋدى تابىڭدار»، - دەيدى. بالالار قوڭىراۋدى تاپقان كەزدە، تاربيەشى ولاردى ماقتايدى، ودان كەيىن بالالارعا تاعى دا قابىرعاعا بەتتەرىن بەرىپ تۇرۋدى ۇسىنادى. كۇتۋشى ايەل باسقا جەرگە تىعىلادى دا قايتادان قوڭىراۋ سوعادى.

جولمەن (جالعىز اياق جولمەن).
تاربيەشى وزىنە بالالاردى شاقىرادى دا سۋرەتتى كورسەتىپ، جولدىڭ قانداي ءتۇزۋ ەكەنىنە نازار اۋدارادى (ارالىعى 20 - 30سم ەكى قاتار سىزىق). بۇدان كەيىن بالالارعا، سىزىقتان شىقپاستان، وسى جول بويىمەن قىدىرۋدى ۇسىنادى. بالالار ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى ءبىر باعىتپەن جۇرەدى دە سول تارتىپپەن قايتا قايتادى.
بۇل ويىندى ۋچاسكەدە وتكىزگەن جاقسى. بالالاردىڭ ءبىر - بىرىمەن سوقتىقپاسى ءۇشىن، ويىنعا ءبىر مەزگىلدە 5 - 6 ادام قاتىستىرىلادى.
كۇزدە ۋچاسكەدەگى جولدى اعاشقا قاراي باعىتتاپ، بالالارعا سول جولمەن ءجۇرىپ وتىرىپ 2 - 3 جاپىراق اكەلىڭدەر دەپ ۇسىنعان جاقسى بولادى. بۇل تاپسىرما ويىندى جانداندىرا تۇسەدى. ويىن ءۇيدىڭ ىشىندە وتكىزىلگەندە، جولدىڭ اياقتالار جەرىنە جالاۋلار نەمەسە باسقا ويىنشىقتار قويۋ كەرەك، بالالار ولاردى الىپ كەلەدى.

كىشكەنە وزەن ارقىلى.
تاربيەشى ەكى سىزىق سىزادى دا (ءۇيدىڭ ىشىندە ءجىپتى پايدالانۋعا بولادى) بالالارعا: مىناۋ – «وزەن»، - دەيدى؛ ونىڭ ۇستىنە تاقتايدان كوپىر (ۇزىندىعى 2 - 3م، ەنى 25 - 30سم) سالادى دا بالالارعا: «كوپىر ارقىلى ءجۇرۋدى ۇيرەنەيىك»، - دەپ ۇسىنادى. بالالاردىڭ ءبىر - بىرىنە سوقتىعىسپاي تەك تاقتايدىڭ ۇستىمەن عانا ءجۇرۋىن باقىلاي وتىرىپ، تاربيەشى بالالارعا سۋعا قۇلاپ كەتپەۋى ءۇشىن جاي ءجۇرۋ كەرەك دەپ ەسكەرتەدى: بالالار تاقتايمەن ارى - بەرى 2 - 3 رەت ءجۇرىپ وتەدى.

پوەزد.
تاربيەشى «پوەزد» ويىنىن ويناۋدى ۇسىنادى: «مەن پاروۆوز بولامىن، ال سەندەر كىشكەنتاي ۆاگونسىڭدار». بالالار ءبىرىنىڭ سوڭىنان ءبىرى الدىندا تۇرعاننىڭ كيىمىن ۇستاپ كولونناعا تۇرادى. «كەتتىك»، - دەيدى تاربيەشى، بالالاردىڭ ءبارى «شۋ - شۋ» دەپ دابىرلاپ، ونىڭ ارتىنان جۇرە باستايدى. تاربيەشى پوەزدى ءبىر باعىتتا، ودان كەيىن ەكىنشى باعىتتا جۇرگىزەدى، ودان كەيىن ءجۇرۋدى باياۋلاتادى، اقىرىندا توقتايدى دا: «كىدىرىس» («ايالداما»)، دەپ حابارلايدى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن تاعى دا گۋدوك بەرىلەدى دە پوەزد قايتادان جولعا اتتانادى.

جەل كوبىك.
بالالار ءبىر - ءبىرىنىڭ قولىنان ۇستاپ، جاقىن - جاقىن دوڭگەلەنە تۇرادى. تاربيەشىگە قوسىلىپ ولار مىنا ولەڭدى ايتادى.
كوپىرە گور كوبىك - شار،
كوپىرە گور كەڭىپ شار.
وسى كۇيى قال تۇرىپ،
كەتە كورمە جارىلىپ.
ولەڭدى ايتىپ بارا جاتىپ بالالار دوڭگەلەك شەڭبەردى كەڭەيتە تۇسەدى. تاربيەشى: «جەل كوبىك جارىلدى» دەگەن كەزدە بارلىق بالالار قولدارىن تومەن ءتۇسىرىپ، ءبىر داۋىسپەن. «تارس ەتتى»، - دەيدى دە تىزەرلەپ وتىرا كەتەدى. تاربيەشى جاڭا كوبىك ۇرلەۋدى ۇسىنادى: بالالار ورىندارىنان تۇرادى، قايتادان دوڭگەلەكتەنىپ تۇرادى، ويىن قايتا باستالادى.

جالاۋشانى اكەل (تاياق ارقىلى اتتاپ ءوتۋ).
ءبىر توپ بالالاردى (4 - 6 ادامدى) جيناپ الىپ تاربيەشى ولارعا جالاۋشانى كورسەتەدى، ونىمەن ويناۋدى ۇسىنادى.
تاربيەشى كەزەكپەن كىمنىڭ جالاۋشاعا باراتىنىن ايتادى دا بالالاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كەدەرگىدەن دۇرىس اتتاپ ءوتۋىن باقىلايدى. ورىندىقتان جالاۋشانى العاننان كەيىن بالا سول جولمەن كەرى قايتادى.
بالالاردىڭ بارلىعى جالاۋشامەن ورالعاننان كەيىن تاربيەشى جالاۋشالاردى كوتەرىپ، مارشپەن ءجۇرىپ ءوتۋدى ۇسىنادى. (تاربيەشى ريتممەن قولىن سوعادى نەمەسە ءبىر - ەكى، ءبىر - ەكى دەپ داۋىستاپ تۇرادى).
ودان كەيىن ويىن بالالاردىڭ باسقا توبىمەن جۇرگىزىلەدى.

كۇن مەن جاڭبىر.
بالالاردىڭ الاڭنىڭ ءبىر شەتىنەن نەمەسە بولمەنىڭ قابىرعاسىنان ءبىرازىراق جەرگە قويىلعان ورىندىقتاردىڭ ارتىندا تىزەرلەپ وتىرادى دا «تەرەزەگە» (ورىندىقتىڭ ارقاسىنداعى تەسىككە) قارايدى. تاربيەشى: «اسپان اشىق، كۇن شىعىپ تۇر! سەرۋەنگە شىعۋعا بولادى»، - دەيدى. بالالار بۇكىل الاڭدا جۇگىرىپ ءجۇر. «جاڭبىر! تەز ۇيگە جۇرىڭدەر!» دەگەن سيگنالدى ەستىپ، ءبارى ءوز ورىندارىنا قاراي جۇگىرىپ كەلىپ، ورىندىقتاردىڭ ارتىنا وتىرادى. تاربيەشى قايتادان: «كۇن شىقتى! بارىڭدار، سەرۋەندەڭدەر»، - دەيدى، ويىن قايتا باستالادى.

دوپتى قۋىپ جەت.
تاربيەشى بالالارعا دوپ سالىنعان كارزەڭكەنى كورسەتەدى دە الاڭنىڭ ءبىر جاعىندا وزىمەن بىرگە قاتارلاسا تۇرۋدى ۇسىنادى. ودان كەيىن كارزەڭكەدەن دوپتاردى الىپ، بالالاردان الىسقا، ءار جاققا لاقتىرادى. بالالار دوپتارعا جۇگىرەدى، ولاردى الىپ كارزەڭكەگە سالادى. ويىن قايتالانادى.
بالالار قانشا بولسا، دوپ تا سونشا بولۋى كەرەك. ولاردىڭ ءارقايسىسى دوپتى قۋىپ جەتىپ، كارزەڭكەگە سالاتىن بولسىن.
ويىن ۆاريانتى.
ويىن ءۇشىن ءتۇرلى ءتۇستى شارلار (اعاشتان نەمەسە پلاستماسسادان جاسالعان) تاڭداپ الىنادى. ولاردى كارزەڭكەگە سالىپ، تاربيەشى بالالاردى شاقىرادى، شارلاردىڭ قانداي ادەمى، ولاردىڭ ءتۇسى قانداي ەكەندىگىن دە ايتىپ بەرەدى. ودان كەيىن: «قاراڭدار، شارلار قالاي دومالاپ كەتتى... قۋىپ جەتىڭدەر دە قايتادان كارزەڭكەگە سالىڭدار» - دەيدى. بالالار كىشكەنە شارلاردى قۋىپ جەتەدى دە كارزەڭكەگە اپارىپ سالادى.
ويىن قايتالانعان كەزدە پەداگوگ كىمنىڭ قانداي شار اكەلگەنىن جاريالايدى: قىزىل، سارى، ت. ب.
پلاستماسسادان جاسالعان شارمەن ويىندى ۋچاسكەدە دە، توعاي ىشىندەگى الاڭدا دا وتكىزۋگە بولادى؛ اعاشتان جاسالىپ، سىرتى جىلتىراتىلعان شارمەن ونىڭ بۇلىنبەسى ءۇشىن، ءۇي ىشىندە، كىلەم ۇستىندە ويناعان دۇرىس.
تاربيەشى بالالاردىڭ ءبىر جەرگە شوعىرلانباي، بۇكىل الاڭنىڭ بويىمەن جۇگىرۋىن (ءار بالا ءوز شاپشاڭدىعىمەن جۇگىرەدى) قاداعالايدى.
العاشقىدا ويىن ازعانا بالالارمەن جۇرگىزىلەدى، ودان سوڭ بىرتە - بىرتە ويناۋشىلاردىڭ سانى كوبەيە تۇسەدى.

كۇن شۇعىلاسى (ساۋلەسى).
تاربيەشى ءوزىنىڭ جانىنا ءبىر توپ بالالاردى جيناپ، اينانىڭ كومەگىمەن كۇن شۇعىلاسىن قابىرعاعا تۇسىرەدى دە:
قابىرعاعا ەلبەڭدەپ،
وينايدى ساۋلە قۇبىلىپ.
ىمداساڭ بولدى «كەل» دەپ،
جەتەدى دەمدە جۇگىرىپ.
ءسال ءۇزىلىس جاسايدى دا: «ساۋلەنى ۇستاڭدار» دەگەن سيگنال بەرەدى. بالالار قابىرعاعا جۇگىرىپ، قولعا تۇرماي جالتاڭداپ تۇرعان كۇن ساۋلەسىن ۇستاۋعا تىرىسادى.

مەنى قۋىپ جەتىڭدەر.
بالالار بولمەنىڭ ءبىر قابىرعاسىن بويلاي قويىلعان ورىندىقتاردى نەمەسە الاڭدا وتىرادى. تاربيەشى: «مەنى قۋىپ جەتىڭدەر»، - دەيدى دە الىڭنىڭ قارسى جاعىنا جۇگىرەدى. بالالار تاربيەشىنىڭ سوڭىنان جۇگىرىپ، ونى ۇستاۋعا تىرىسادى. ودان كەيىن تاربيەشى تاعى دا: «مەنى قۋىپ جەتىڭدەر»، - دەيدى دە قارسى جاققا قاراي جۇگىرەدى، بالالار ونى قايتادان قۋالايدى. ەكى رەت جۇگىرگەننەن كەيىن بالالار ورىندىقتارعا وتىرىپ دەم الادى. ودان كەيىن ويىن قايتا باستالادى.
ويىندى ازعانا بالالار توبىمەن وتكىزگەن دۇرىس: بالالاردىڭ ءبىر توبى ويناپ جاتقان كەزدە ەكىنشى توبى قاراپ تۇرادى، ودان كەيىن بالالار رولدەرمەن اۋىسادى.

ماعان قاراي جۇگىرىڭدەر.
بالالار بولمەنىڭ ءبىر قابىرعاسىن بويلاي قويىلعان ورىندىقتاردا نەمەسە الاڭدى جاعالاي وتىرادى. تاربيەشى بولمەنىڭ قارسى بۇرىشىنا نەمەسە الاڭنىڭ ەڭ الىس بۇرىشىنا بارىپ: «ماعان قاراي جۇگىرىڭدەر»، - دەيدى. بالالار وعان قارسى جۇگىرەدى. تاربيەشى ولاردى قولىن جايىپ، يشاراتپەن قارسى الادى. بالالاردىڭ ءبارى كەلىپ، تاربيەشىنىڭ قاسىنا جينالىپ بولعاننان كەيىن، ول سەرۋەندەۋدى ۇسىنادى. بالالار وزدەرى جۇرگىسى كەلگەن جەردە ەمىن - ەركىن تاربيەشىمەن بىرگە بولمە ىشىندە جۇرەدى. تاربيەشى بۇدان كەيىن: «ۇيگە قاراي جۇگىرىڭدەر» - دەيدى. بالالار جۇگىرىپ بارىپ ورىندىقتارىنا وتىرادى.
ويىن وسىلاي 4 - 5 رەت قايتالانادى. العاشقى كەزدە ويىندى ازعانا بالالار توبىمەن وتكىزگەن دۇرىس، كەيىن ويناۋشىلاردىڭ سانى ارتا تۇسەدى (ۇيلەرىنە قايتقان كەزدە بالالاردىڭ كەز - كەلگەن ورىندىققا وتىرۋىنا بولادى).