ادام دەنەسىنىڭ جەتىلۋى – ونىڭ دەنساۋلىعى (قيمىلدى ويىندار جيناعى)
قيمىلدى ويىندار جيناعى
مازمۇنى:
1. العى ءسوز........................................................................................... 3
2. قيمىل – قوزعالىس ويىندارى
1. جالاۋشا........................................................................................... 4
2. اق ساندىق، كوك ساندىق.................................................................... 4
3. جاپالاق............................................................................................ 5
4. قۋعىنشىدان قۇتقارۋ...................................................................... 6
5. تۇيىلگەن ورامال............................................................................... 7
3. بوي جازۋ ويىندارى
1. كوپىر - كوپىر...................................................................................... 9
2. ايداھار............................................................................................ 10
3. ات جارىسى......................................................................................... 11
4. تاياقشادان اتتاپ ءوت ويىنى.............................................................. 12
4. قولدانىلاتىن ادەبيەتتەر ءتىزىمى..................................................... 13
العى ءسوز
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان 2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى اتتى جولداۋىنداعى «دەنە شىنىقتىرۋ مەن سپورت مەملەكەتتىڭ ايرىقشا نازارىندا بولۋى ءتيىس. ناق سول سالاماتتى ءومىر سالتى ۇلت دەنساۋلىعىنىڭ كىلتى بولىپ سانالادى»، «قازاقستان 2050. ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى بيىلعى جولداۋىندا «سپورتپەن شۇعىلدانۋ، دۇرىس تاماقتانا ءبىلۋ، جۇيەلى پروفيلاكتيكالىق تەكسەرىلۋ - اۋرۋدىڭ الدىن الۋدىڭ نەگىزى» دەگەن سوزدەرىن باستى ۇستام رەتىندە الىپ كەلەمىز.
«تاۋەلسىز ەل تىرەگى - ءبىلىمدى ۇرپاق، دەنى ساۋ، جان - جاقتى دامىعان سالاۋاتتى ۇرپاق». سوندىقتان، ۇرپاعىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن دا كەمەل بولۋىنا ات سالىسىپ، دەنى ساۋ، شىنىققان بۇلدىرشىندەر تاربيەلەي بەرەيىك.
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمنىڭ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ ءبىر بولىگى - دەنساۋلىقتى نىعايتۋ
«ساۋلىق - بايلىق نەگىزگى» دەپ ايتقانداي، ءاربىر ادام سالاۋاتتى ءومىر سالتىمەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە بولدىرماۋ، دۇرىس تاماقتانۋ، قورشاعان ورتانى جاقسارتۋ، دەنە تاربيەسىمەن اينالىسۋى كەرەك. دەنساۋلىق الەۋمەتتىك بايلىقتىڭ نەگىزى، سوندىقتان ونى ساقتاپ، نىعايتۋعا بارلىق جاعدايلار جاسالۋى قاجەت. دەنى ساۋ بالا اقىلدى، ءوز - وزىنە سەنىمدى، جان - جاعىنا قۋانىشىمەن شاتتانا قارايتىنى ايقىن. بالا دەنساۋلىعىنىڭ مىقتى بولىپ، قوزعالىستى دەنە قۇرلىسىنىڭ دۇرىس جەتىلۋى مەكتەپكە دەيىنگى كەزەڭدە قالىپتاسادى. اعزانىڭ قورعانىس قابىلەتىن ناشار قالىپتاسقان كىشكەنتاي بالالار سىرتقى ورتانىڭ قولايسىز اسەرلەرىنە تەز ۇشىرايدى. سوندىقتان دا سۇيەكتىڭ، بۋىننىڭ، بەل ومىرتقانىڭ دۇرىس ءارى مەرزىمىندە جەتىلۋىنە ايرىقشا ءمان بەرۋ كەرەك. بۇلشىق ەتتەردى قاتايتۋ، جۇرەك قان تامىر جۇيەسىنىڭ جەتىلۋىنە، تىنىس الۋدىڭ تەرەڭدىگى مەن ىرعاقتىلىعىنا، تىنىس الۋدى قوزعالىسپەن ۇيلەستىرۋگە مۇمكىندىك جاساپ، بۇعان ۇنەمى ىقپال ەتىپ وتىرۋ كەرەك.
مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەدە بالانىڭ ومىرلىك ءىس - ارەكەتى ءارتۇرلى نىساندا جانە ءتۇرلى ارەكەتتەر كومەگىمەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا باعىتتالعان بولۋ كەرەك. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل كەشەن «دەنساۋلىقتى ساقتاۋ تەحنولوگياسى» دەپ اتالادى.
1. جالاۋشا
جالاۋشانى اكەل (تاياق ارقىلى اتتاپ ءوتۋ) ويىنى
ويىننىڭ ماقساتى: جۇرەكسىنبەي، باتىل ارەكت جاساۋعا، ەپتىلىككە ۋيرەتۋ.
ءبىر توپ بالالاردى (4 - 6 ادامدى) جيناپ الىپ تاربيەشى ولارعا جالاۋشانى كورسەتەدى، ونىمەن ويناۋدى ۇسىنادى. تاربيەشى كەزەكپەن كىمنىڭ جالاۋشاعا باراتىنىن ايتادى دا بالالاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كەدەرگىدەن دۇرىس اتتاپ ءوتۋىن باقىلايدى. ورىندىقتان جالاۋشانى العاننان كەيىن بالا سول جولمەن كەرىقايتادى. بالالاردىڭ بارلىعى جالاۋشامەن ورالعاننان كەيىن تاربيەشى جالاۋشالاردى كوتەرىپ، مارشپەن ءجۇرىپ ءوتۋدى ۇسىنادى. (تاربيەشى ريتممەن قولىن سوعادى نەمەسە ءبىر - ەكى، ءبىر - ەكى دەپ داۋىستاپ تۇرادى.) ودان كەيىن ويىن بالالاردىڭ باسقا توبىمەن جۇرگىزىلەدى.
ويىننىڭ ەرەجەسى:
1. ءار توپتا 4 - 6 ويىنشىدان ارتىق بولماۋى كەرەك.
2. ويىنشىلار كەزەكپەن جالاۋشاعا بارۋ كەرەك.
3. جالاۋشانى العاننان كەيىن بالا سول جولمەن كەرى قايتۋ كەرەك.
2. اق ساندىق، كوك ساندىق
ويىننىڭ ماقساتى: ەكى – ەكىدەن تۇرىپ، ءبىر – بىرىمەن كۇشتەرىن سالىستىرۋعا ۇيرەتۋ.
مازمۇنى:
ويىنشىلار ساناۋ ارقىلى ەكى – ەكىدەن ءبولىنىپ، ويىن الاڭىندا شاشىراپ تۇرادى.
ءمۇعالىمنىڭ بەرگەن بەلگىسىنەن كەيىن، ولار ءبىر – بىرىنە تەرىس قاراپ تۇرىپ، قارسىلاسىن ارقاسىنا كوتەرىپ الۋعا تىرىسادى. كىمدە – كىم ءبىرىنشى قارسىلاسىن كوتەرىپ السا، سول قارسىلاسىن ارقاسىندا ۇستاپ تۇرىپ، سۇراق سۇراي باستايدى:
«اتى – ءجونىڭ كىم؟»، «نە كوردىڭ، نە ءبىلدىڭ؟»، «قانداي كىتاپ وقىدىڭ؟»، «قانداي تاقپاق بىلەسىڭ؟»، «مەنىڭ جۇمباعىمدى شەشە الاسىڭ با؟» دەگەن سياقتى بىرنەشە سۇراق بەرىپ، ولارعا جاۋاپ الۋى قاجەت. جاۋاپ العان سوڭ بارىپ ول ارقاسىنداعى بالانى جەرگە تۇسىرەدى.
ەكىنشى جولى كۇش سىناسپاي – اق كەزەكتى ەكىنشى ويىنشىعا بەرەدى. ول دا ءبىرىنشى ويىنشى سياقتى سۇراقتارىنا تەز، دۇرىس جاۋاپ الۋعا تىرىسادى.
ويىن ءمۇعالىمنىڭ قالاۋى بويىنشا توقتاتىلادى. ويىننىڭ سوڭىندا ءمۇعالىم قارسىلاسىن كوپكە دەيىن شارشاماي ارقاسىندا ۇستاعان، كوپ سۇراق قويعان «كۇشتىلەردى» ەرەكشە اتاپ وتەدى.
ويىننىڭ ەرەجەسى:
1. كۇشتەرى ءبىر – بىرىمەن تەڭدەس بالالار ءوزارا جۇپ قۇرادى.
2. ارقاعا كوتەرۋ ءادىسى بارلىق ويىنشى ءۇشىن بىردەي بولۋعا ءتيىس.
3. ارقاداعى بالا اياعىن جوعارى كوتەرمەۋى كەرەك.
4. سۇراق، جاۋاپتى ءار جۇپ وزدەرى ويلارىنان شىعارادى.
ادىستەمەلىك نۇسقاۋلار:
ويىن قىزىقتى ءوتۋ ءۇشىن ءمۇعالىم الدىن الا دايىندىق جۇرگىزەدى.
بالالار دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارىندا جالپى دامىتۋ جاتتىعۋلارىن ورىندايدى.
ويىننىڭ پەداگوگيكالىق ماڭىزى: وقۋشىلار قيمىل – قوزعالىس ارەكەتتەرىمەن بىرگە اقىل – ويلارىن جەتىلدىرۋگە جاقسى مۇمكىندىك الادى. ولاردىڭ ءتىل بايلىعى ارتىپ، قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىكتەرى جەتىلە تۇسەدى. كۇش – قايراتى دامىپ، قيمىلى ساپالانىپ، جاقسارادى.
ويىننىڭ ماقساتى: بالالاردى توپتاسىپ جۇمىس ىستەپ، ءبىر - بىرىنە كومەكتەسۋگە ۇيرەتەدى.
مازمۇنى:
ويىنشىلار ەكى توپقا بولىنەدى. ورتاسىندا ارقان الىنادى. تاربيەشىنىڭ دابىل بويىنشا ءار توپ ءوز جاعىنا ارقاندى تارتادى. بەلگىلەنگەن سىزىقتان ارقاندى تارتىپ العان توپ جەڭەدى.
ويىننىڭ ەرەجەسى: ءار توپتا 4 - 6 ويىنشىدان ارتىق بولماۋى كەرەك.
بەلگىلەنگەن سىزىقتان ارقاندى تارتىپ الۋ كەرەك.
3.«جاپالاق»
ازىرلىك.
زالدىڭ نەمەسە الاڭنىڭ بۇرىشىنان ديامەترى 1 - 2 م. دوڭگەلەك سىزىلادى، ياعني ول «جاپالاقتىڭ ۇياسى» بولادى. دوڭگەلەكتىڭ قاسىنا وتىرعىش قويىلادى. ويىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ ىشىنەن جۇرگىزۋشى «جاپالاق»، ال قالعاندارى «دالا تىشقانى» بولىپ بولىنەدى. جاپالاق ۇياسىنا ورنالاسادى، ال تىشقاندار زالدان ورىن الادى.
«سارىكول اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمنىڭ
«سولنىشكو» بوبەكجاي - باقشاسى مكقك
گككپ «ياسلي – ساد «سولنىشكو» وتدەلا وبرازوۆانيا اكيماتا
سارىكولسكوگو رايونا»
ورىنداعان: كارپەكوۆا باگيت قاميال قىزى
ەكىنشى ساناتتى تاربيەشىسى
ادام دەنەسىنىڭ جەتىلۋى – ونىڭ دەنساۋلىعى (قيمىلدى ويىندار جيناعى). جۇكتەۋ
مازمۇنى:
1. العى ءسوز........................................................................................... 3
2. قيمىل – قوزعالىس ويىندارى
1. جالاۋشا........................................................................................... 4
2. اق ساندىق، كوك ساندىق.................................................................... 4
3. جاپالاق............................................................................................ 5
4. قۋعىنشىدان قۇتقارۋ...................................................................... 6
5. تۇيىلگەن ورامال............................................................................... 7
3. بوي جازۋ ويىندارى
1. كوپىر - كوپىر...................................................................................... 9
2. ايداھار............................................................................................ 10
3. ات جارىسى......................................................................................... 11
4. تاياقشادان اتتاپ ءوت ويىنى.............................................................. 12
4. قولدانىلاتىن ادەبيەتتەر ءتىزىمى..................................................... 13
العى ءسوز
ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ «قازاقستان 2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى اتتى جولداۋىنداعى «دەنە شىنىقتىرۋ مەن سپورت مەملەكەتتىڭ ايرىقشا نازارىندا بولۋى ءتيىس. ناق سول سالاماتتى ءومىر سالتى ۇلت دەنساۋلىعىنىڭ كىلتى بولىپ سانالادى»، «قازاقستان 2050. ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» اتتى بيىلعى جولداۋىندا «سپورتپەن شۇعىلدانۋ، دۇرىس تاماقتانا ءبىلۋ، جۇيەلى پروفيلاكتيكالىق تەكسەرىلۋ - اۋرۋدىڭ الدىن الۋدىڭ نەگىزى» دەگەن سوزدەرىن باستى ۇستام رەتىندە الىپ كەلەمىز.
«تاۋەلسىز ەل تىرەگى - ءبىلىمدى ۇرپاق، دەنى ساۋ، جان - جاقتى دامىعان سالاۋاتتى ۇرپاق». سوندىقتان، ۇرپاعىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن دا كەمەل بولۋىنا ات سالىسىپ، دەنى ساۋ، شىنىققان بۇلدىرشىندەر تاربيەلەي بەرەيىك.
مەكتەپكە دەيىنگى ۇيىمنىڭ دامۋ باعدارلاماسىنىڭ ءبىر بولىگى - دەنساۋلىقتى نىعايتۋ
«ساۋلىق - بايلىق نەگىزگى» دەپ ايتقانداي، ءاربىر ادام سالاۋاتتى ءومىر سالتىمەن ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە بولدىرماۋ، دۇرىس تاماقتانۋ، قورشاعان ورتانى جاقسارتۋ، دەنە تاربيەسىمەن اينالىسۋى كەرەك. دەنساۋلىق الەۋمەتتىك بايلىقتىڭ نەگىزى، سوندىقتان ونى ساقتاپ، نىعايتۋعا بارلىق جاعدايلار جاسالۋى قاجەت. دەنى ساۋ بالا اقىلدى، ءوز - وزىنە سەنىمدى، جان - جاعىنا قۋانىشىمەن شاتتانا قارايتىنى ايقىن. بالا دەنساۋلىعىنىڭ مىقتى بولىپ، قوزعالىستى دەنە قۇرلىسىنىڭ دۇرىس جەتىلۋى مەكتەپكە دەيىنگى كەزەڭدە قالىپتاسادى. اعزانىڭ قورعانىس قابىلەتىن ناشار قالىپتاسقان كىشكەنتاي بالالار سىرتقى ورتانىڭ قولايسىز اسەرلەرىنە تەز ۇشىرايدى. سوندىقتان دا سۇيەكتىڭ، بۋىننىڭ، بەل ومىرتقانىڭ دۇرىس ءارى مەرزىمىندە جەتىلۋىنە ايرىقشا ءمان بەرۋ كەرەك. بۇلشىق ەتتەردى قاتايتۋ، جۇرەك قان تامىر جۇيەسىنىڭ جەتىلۋىنە، تىنىس الۋدىڭ تەرەڭدىگى مەن ىرعاقتىلىعىنا، تىنىس الۋدى قوزعالىسپەن ۇيلەستىرۋگە مۇمكىندىك جاساپ، بۇعان ۇنەمى ىقپال ەتىپ وتىرۋ كەرەك.
مەكتەپكە دەيىنگى مەكەمەدە بالانىڭ ومىرلىك ءىس - ارەكەتى ءارتۇرلى نىساندا جانە ءتۇرلى ارەكەتتەر كومەگىمەن دەنساۋلىعىن ساقتاۋعا جانە نىعايتۋعا باعىتتالعان بولۋ كەرەك. قازىرگى ۋاقىتتا بۇل كەشەن «دەنساۋلىقتى ساقتاۋ تەحنولوگياسى» دەپ اتالادى.
1. جالاۋشا
جالاۋشانى اكەل (تاياق ارقىلى اتتاپ ءوتۋ) ويىنى
ويىننىڭ ماقساتى: جۇرەكسىنبەي، باتىل ارەكت جاساۋعا، ەپتىلىككە ۋيرەتۋ.
ءبىر توپ بالالاردى (4 - 6 ادامدى) جيناپ الىپ تاربيەشى ولارعا جالاۋشانى كورسەتەدى، ونىمەن ويناۋدى ۇسىنادى. تاربيەشى كەزەكپەن كىمنىڭ جالاۋشاعا باراتىنىن ايتادى دا بالالاردىڭ ءارقايسىسىنىڭ كەدەرگىدەن دۇرىس اتتاپ ءوتۋىن باقىلايدى. ورىندىقتان جالاۋشانى العاننان كەيىن بالا سول جولمەن كەرىقايتادى. بالالاردىڭ بارلىعى جالاۋشامەن ورالعاننان كەيىن تاربيەشى جالاۋشالاردى كوتەرىپ، مارشپەن ءجۇرىپ ءوتۋدى ۇسىنادى. (تاربيەشى ريتممەن قولىن سوعادى نەمەسە ءبىر - ەكى، ءبىر - ەكى دەپ داۋىستاپ تۇرادى.) ودان كەيىن ويىن بالالاردىڭ باسقا توبىمەن جۇرگىزىلەدى.
ويىننىڭ ەرەجەسى:
1. ءار توپتا 4 - 6 ويىنشىدان ارتىق بولماۋى كەرەك.
2. ويىنشىلار كەزەكپەن جالاۋشاعا بارۋ كەرەك.
3. جالاۋشانى العاننان كەيىن بالا سول جولمەن كەرى قايتۋ كەرەك.
2. اق ساندىق، كوك ساندىق
ويىننىڭ ماقساتى: ەكى – ەكىدەن تۇرىپ، ءبىر – بىرىمەن كۇشتەرىن سالىستىرۋعا ۇيرەتۋ.
مازمۇنى:
ويىنشىلار ساناۋ ارقىلى ەكى – ەكىدەن ءبولىنىپ، ويىن الاڭىندا شاشىراپ تۇرادى.
ءمۇعالىمنىڭ بەرگەن بەلگىسىنەن كەيىن، ولار ءبىر – بىرىنە تەرىس قاراپ تۇرىپ، قارسىلاسىن ارقاسىنا كوتەرىپ الۋعا تىرىسادى. كىمدە – كىم ءبىرىنشى قارسىلاسىن كوتەرىپ السا، سول قارسىلاسىن ارقاسىندا ۇستاپ تۇرىپ، سۇراق سۇراي باستايدى:
«اتى – ءجونىڭ كىم؟»، «نە كوردىڭ، نە ءبىلدىڭ؟»، «قانداي كىتاپ وقىدىڭ؟»، «قانداي تاقپاق بىلەسىڭ؟»، «مەنىڭ جۇمباعىمدى شەشە الاسىڭ با؟» دەگەن سياقتى بىرنەشە سۇراق بەرىپ، ولارعا جاۋاپ الۋى قاجەت. جاۋاپ العان سوڭ بارىپ ول ارقاسىنداعى بالانى جەرگە تۇسىرەدى.
ەكىنشى جولى كۇش سىناسپاي – اق كەزەكتى ەكىنشى ويىنشىعا بەرەدى. ول دا ءبىرىنشى ويىنشى سياقتى سۇراقتارىنا تەز، دۇرىس جاۋاپ الۋعا تىرىسادى.
ويىن ءمۇعالىمنىڭ قالاۋى بويىنشا توقتاتىلادى. ويىننىڭ سوڭىندا ءمۇعالىم قارسىلاسىن كوپكە دەيىن شارشاماي ارقاسىندا ۇستاعان، كوپ سۇراق قويعان «كۇشتىلەردى» ەرەكشە اتاپ وتەدى.
ويىننىڭ ەرەجەسى:
1. كۇشتەرى ءبىر – بىرىمەن تەڭدەس بالالار ءوزارا جۇپ قۇرادى.
2. ارقاعا كوتەرۋ ءادىسى بارلىق ويىنشى ءۇشىن بىردەي بولۋعا ءتيىس.
3. ارقاداعى بالا اياعىن جوعارى كوتەرمەۋى كەرەك.
4. سۇراق، جاۋاپتى ءار جۇپ وزدەرى ويلارىنان شىعارادى.
ادىستەمەلىك نۇسقاۋلار:
ويىن قىزىقتى ءوتۋ ءۇشىن ءمۇعالىم الدىن الا دايىندىق جۇرگىزەدى.
بالالار دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارىندا جالپى دامىتۋ جاتتىعۋلارىن ورىندايدى.
ويىننىڭ پەداگوگيكالىق ماڭىزى: وقۋشىلار قيمىل – قوزعالىس ارەكەتتەرىمەن بىرگە اقىل – ويلارىن جەتىلدىرۋگە جاقسى مۇمكىندىك الادى. ولاردىڭ ءتىل بايلىعى ارتىپ، قورشاعان دۇنيە تۋرالى تۇسىنىكتەرى جەتىلە تۇسەدى. كۇش – قايراتى دامىپ، قيمىلى ساپالانىپ، جاقسارادى.
ويىننىڭ ماقساتى: بالالاردى توپتاسىپ جۇمىس ىستەپ، ءبىر - بىرىنە كومەكتەسۋگە ۇيرەتەدى.
مازمۇنى:
ويىنشىلار ەكى توپقا بولىنەدى. ورتاسىندا ارقان الىنادى. تاربيەشىنىڭ دابىل بويىنشا ءار توپ ءوز جاعىنا ارقاندى تارتادى. بەلگىلەنگەن سىزىقتان ارقاندى تارتىپ العان توپ جەڭەدى.
ويىننىڭ ەرەجەسى: ءار توپتا 4 - 6 ويىنشىدان ارتىق بولماۋى كەرەك.
بەلگىلەنگەن سىزىقتان ارقاندى تارتىپ الۋ كەرەك.
3.«جاپالاق»
ازىرلىك.
زالدىڭ نەمەسە الاڭنىڭ بۇرىشىنان ديامەترى 1 - 2 م. دوڭگەلەك سىزىلادى، ياعني ول «جاپالاقتىڭ ۇياسى» بولادى. دوڭگەلەكتىڭ قاسىنا وتىرعىش قويىلادى. ويىنعا قاتىسۋشىلاردىڭ ىشىنەن جۇرگىزۋشى «جاپالاق»، ال قالعاندارى «دالا تىشقانى» بولىپ بولىنەدى. جاپالاق ۇياسىنا ورنالاسادى، ال تىشقاندار زالدان ورىن الادى.
«سارىكول اۋدانى اكىمدىگىنىڭ ءبىلىم ءبولىمنىڭ
«سولنىشكو» بوبەكجاي - باقشاسى مكقك
گككپ «ياسلي – ساد «سولنىشكو» وتدەلا وبرازوۆانيا اكيماتا
سارىكولسكوگو رايونا»
ورىنداعان: كارپەكوۆا باگيت قاميال قىزى
ەكىنشى ساناتتى تاربيەشىسى
ادام دەنەسىنىڭ جەتىلۋى – ونىڭ دەنساۋلىعى (قيمىلدى ويىندار جيناعى). جۇكتەۋ
You Might Also Like
