مەن قازاق قىزدارىنا قايران قالام، جاراسىپ جەڭگەسىمەن جايراڭداعان. سايىسىنىڭ سەنارييى
“مەن قازاق قىزدارىنا قايران قالام، جاراسىپ جەڭگەسىمەن جايراڭداعان” سايىسىنىڭ سەنارييى
جۇرگىزۋشى: كوكتەم كەلدى جامىلىپ اراي نۇرىن
شاتتىقتارعا تولعانداي ماڭاي بۇگىن.
جاۋقازىنعا ورانعان جۇمىر جەرگە
كوكجيەكتەن قىزىقتاپ قارايدى كۇن.
مەنىڭ ەلىم بۇل كۇنى ءسان قۇرادى:
جۇگىرگەندە قىز قىلىق تاۋ بۇلاعى،
تەربەلەدى ءتىل قاتىپ تال، قۇراعى،
زۋلاپ العا دالانىڭ ارعىماعى،
دۇبىرىنەن قالالار جاڭعىرادى.
نايزاعايلى تۇندەردىڭ سابيىندەي،
كوكتەم تاڭى قىزارىپ البىرادى.
قىستان قىسىلىپ شىققان تىرشىلىك يەسىنىڭ ءبارىنىڭ بويىنا ءنار ءبىتىرىپ، كوڭىلىنە قۋانىش ۇيالاتار، شۋاقتى كوكتەمنىڭ كەلۋىمەن بارشاڭىزدى قۇتتىقتايمىن. كوكتەمنىڭ قاناتىنا ىلەسە جەتەتىن، بارشا جاننىڭ اسىعا كۇتەتىن انالار مەرەكەسى دە كەلىپ جەتتى. ولاي بولسا، اسىل انالار، اياۋلى ۇستازدار، سۇلۋ جەڭگەلەر، قىمباتتى قىزدار بارشاڭىزدى الدا كەلە جاتقان 8 ناۋرىز – حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى مەرەكەسىمەن تاعى دا قۇتتىقتايمىن. ومىرلەرىڭىزگە شاپاعات، كوڭىلدەرىڭىزگە قاناعات، جۇرەكتەرىڭىزگە ماحاببات تىلەي وتىرىپ، “مەن قازاق قىزدارىنا قايران قالام، جاراسىپ جەڭگەسىمەن جايراڭداعان” اتتى مەكتەپىشىلىك سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر دەگىم كەلەدى.
--------------------------- ورىنداۋىندا “اسىل انا” ءانى تەك وزدەرىڭىزگە ارنالادى اياۋلى دا اسىل انالار.
قازاقتىڭ ادەتى كوپ ءداستۇرى مەن،
مەن - داعى ونىڭ ءبارىن جاقسى بىلەم.
ءبىر عاجاپ – ۇل - قىز ءبىزدىڭ ەلدە كەرىم
قادىرلەپ قۇرمەتتەيدى جەڭگەلەرىن.
جاس كەلىن ءۇي بيلەمەس تىزگىندى الىپ،
ال سوسىن تىم باۋىرمال ءبىزدىڭ حالىق.
قازاقتىڭ جاس - كارىسى ولە - ولگەنشە
سامارقاۋ تۇرا المايدى ونەر دەسە.
بىلمەسەڭ، تانى، دوستىم، جاقىن بارىپ،
شەتىنەن قازاق دەگەن اقىن حالىق.
دالامىز جازىق بولسا قانشا ءبىزدىڭ،
سونداي كەڭ پەيىلىمىز دە بارشامىزدىڭ –
دەپ اقىن ف. وڭعارسىنوۆا جىرلاعانداي، ونەرلى دە باۋىرمال قازاق حالقىنىڭ سال - ءداستۇرى ۇشان - تەڭىز. قىز بالانى وڭ بوساعاعا وتىرعىزىپ قادىرلەگەن قازاق حالقى، ۇيىنە كەلىپ تۇسكەن كەلىندى تابالدىرىقتان وڭ اياعىمەن اتتاندىرعان. “قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا” دەپ كەلىندى ءوز وتباسىنا ىڭعايلاپ تاربيەلەي وتىرىپ، بۇگىنگى قىز ەرتەڭگى ءبىر وتباسىنا كەلىن بولارىن بىلگەن دانا حالىق قىز بالاسىنىڭ جەڭگەسىمەن جاراسا ءجۇرۋىن قالاعان. ەسىمدەرىن تۋرا ايتپاي، “بوتاگوز”، “سۇلۋقىز”، “شىرايلىم”، “ەركەم” دەپ ادەمى ات قويا ءجۇرىپ، جەڭگەلەرى دە قايىنسىڭلىلەرىنە وزدەرىنىڭ بار بىلگەندەرىن ۇيرەتە بىلگەن. وسى ءبىر جەڭگە مەن ءقايىنسىڭلى اراسىنداعى نازىك تە بەرىك بايلانىستىڭ بۇگىنگى كۇنگى كورىنىسى قانداي، بۇگىنگى قازاق قىزدارى مەن كەلىندەرىنىڭ حالىق ءداستۇرىن قانشالىقتى بىلەتىندەرىن اڭعارۋ ماقساتىندا وسى سايىستى ۇيىمداستىرعان ەدىك. ەندەشە، سايىسىمىزدىڭ قاتىسۋشىلارىمەن تانىس بولايىق.
1. 7 - سىنىپ وقۋشى
2. 8 - سىنىپ وقۋشىسى
3. 9ا - سىنىپ وقۋشىسى
4. 9ءا - سىنىپ وقۋشىسى
سايىسىمىز التى بولىمنەن تۇرادى.
1.“سالەم – ءسوزدىڭ اناسى” (قاتىسۋشىلاردىڭ وزدەرىن تانىستىرۋى)
2.“قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ” قازاقى ۇعىمدارعا بايلانىستى شاپشاڭ سۇراقتار.
3.“انا كورگەن تون پىشەر” (قولونەر سايىسى)
4.“جەڭگەسى بار قانداي - دى” سالت - داستۇرگە بايلانىستى بەرىلگەن تاپسىرمالار.
5.“ونەرلى ءورىسى كەڭ” ءوز ونەرلەرىن كورسەتۋ.
6.“ۇكىلى كامشات، بۇرمەلى كويلەك” ءسان ۇلگىسىن كورسەتۋ.
سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن ءادىل باعا بەرىپ، تورەلىگىن ايتار ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىس بولايىق:
1.
2.
3.
ەندەشە العاشقى بولىمگە كەزەك بەرەيىك.
ءى ءبولىم. “سالەم – ءسوزدىڭ اناسى”. قاتىسۋشىلار وزدەرىن تانىستىرادى.
مىڭ بۇرالعان ارۋلار بيلەي باسىپ،
كەلەدى انە ورتاعا تولقىپ تاسىپ.
ارۋلارىن سىيلاعان حالقىم مەنىڭ،
كوڭىلدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق.
ورتادا “اكە تولعاۋى” بيىمەن “بالاۋسا” بيشىلەر توبى. قارسى الايىق.
قازاقتىڭ ءتۇرلى - ءتۇرلى ءداستۇرى بار،
ونىڭ سىرىن اشقاندا جۇرت قىزىعار.
جاۋاپتارىن تابا ما ەكەن ارۋلار.
قويىلعاندا تومەندەگى سۇراقتار، دەي كەلىپ، كەزەكتى ءىى بولىمگە بەرەمىز.
ءىى ءبولىم. “قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ” قازاقى ۇعىمدارعا بايلانىستى شاپشاڭ سۇراقتار.
ءار سۇراققا 1ۇپاي بەرىلەدى.
شاپشاڭ سۇراقتار:
1. تۇندىك دەگەنىمىز نە؟ (شاڭىراق ۇستىنەن جابىلاتىن ءتورتبۇرىشتى كيىز)
2. قانداي جىلىك قىز بالاعا قويىلمايدى؟ (كارى جىلىك)
3. ءۇش ارسىزدى اتا. ( ۇيقى، كۇلكى، تاماق)
4. ماقالدى جالعاستىر. ابىسىن تاتۋ بولسا، اس كوپ،…(اعايىن تاتۋ بولسا، ات كوپ)
5. ءبىر رۋدان تاراعان تۋىستى قالاي اتايدى. (اۋلەت)
6. ادالباقان دەگەنىمىز نە؟ (ەرتەدەگى كيىم ىلەتىن اعاش)
7. قوناقتىڭ تۇرلەرىن اتا. (ارنايى قوناق، قۇدايى قوناق، قىدىرما قوناق، قىلعىما قوناق)
8. جول ماقساتى نە؟ (جول ماقساتى – جەتۋ)
9. توسكىمگە تارتىلادى؟ (كۇيەۋ بالاعا)
10. كەرەگەنىڭ ىرگەسىنەن ۋىقتىڭ ورتاسىنا دەيىنگى جەردى، كەرەگە باسىنان شاڭىراق شەڭبەرىنە دەيىنگى ارالىقتى جاۋىپ تۇراتىن كيىز قالاي اتالادى؟ (تۋىرلىق)
11. ەرۋلىك دەگەنىمىز نە؟ (باسقا جەردەن كوشىپ كەلگەن ادامدى كورشىلەرىنىڭ قوناققا شاقىرىپ اس بەرۋى.)
12. ماقالمەن ءتۇسىندىر. قانداي ات قاي كەزدە جانىنا تورسىق بايلاتپايدى؟ (جامان اتقا جال بىتسە، جانىنا تورسىق بايلاتپاس)
13. “تاسباقا داۋىلى” قاي ۋاقىتتا بولادى؟ (ءساۋىر ايىندا)
14. تاستا نە جوق؟ (تاستا تامىر جوق)
15. جاساۋ دەگەنىمىز نە؟ (ۇزاتىلعان قىزعا بەرىلەتىن دۇنيە مۇلىك)
16. سونار ءسوزى قاي كاسىپكە بايلانىستى قولدانىلادى؟ (اڭشىلىق)
17. باسىرە دەگەنىمىز نە؟ (قىز ۇزاتىلعاندا نەمەسە جيەن العاش كەلگەندە مەنشىكتەپ اتالاتىن، ەن سالىنعان مال.)
18. كيىز ءۇيدىڭ قاناتى قانشا بولادى؟ (3قاناتتان باستاپ 12 قاناتقا دەيىن بولادى)
19. ماقالمەن ءتۇسىندىر. قانداي ادام ولىدە جىلاسپايدى؟ (تىرىدە سىيلاسپاعان، ولىدە جىلاسپايدى)
20. بوستەك دەگەنىمىز نە؟ (مالدىڭ نە اڭنىڭ يلەنگەن جۇمساق تەرىسىنە كيىزدەن استار سالىپ جاسالعان توسەنىش)
ءىىى ءبولىم. “انا كورگەن تون پىشەر” (قولونەر سايىسى) ارۋلارىمىز وسى جەردە وتىرىپ، قولدان كەز كەلگەن بۇيىم دايىنداپ كورسەتۋى كەرەك. سۋرەت سالۋعا دا بولادى. جاساپ بولعان سوڭ، قازىلارعا كورسەتىپ قورعايدى.
قاتىسۋشىلارىمىز جۇمىستارىن باستاي بەرسىن، ال ءبىز كەزەكتى انگە بەرەيىك. قايىرجان قىزى مەرۋەرتتىڭ ورىنداۋىندا “اسىل اجەم” ءانى قابىل الىڭىزدار.
انا دەگەن باقىتى عوي ءار ءۇيدىڭ،
انام باردا ىڭگالاعان ءسابيمىن.
انام كۇلسە شاتتانامىن باقىتتان،
ال مۇڭايسا مەن دە بىرگە ناليمىن.
انام باردا كوڭىلىمە الماي مۇڭ،
قارلىعاش بوپ بيىكتەرگە سامعايمىن،
انام باردا جۇرەگىمنەن سۋىرىپ،
اقىن بولىپ اناما جىر ارنايمىن.
ءيا، اناعا جىر ارناماعان اقىن، اناعا ءان جازباعان كومپوزيتور، انا تاقىرىبىنا قالام تارتپاعان جازۋشى جوق شىعار. ت. ايبەرگەنوۆ “انا”، وقيتىن 6 - سىنىپ وقۋشىسى ورازالى قىزى ءلايلا،.
ءىۇ ءبولىم. “جەڭگەسى بار قانداي - دى”سالت – داستۇرگە بايلانىستى بەرىلگەن تاپسىرمالار. كونۆەرتتە ەكى تاپسىرما بەرىلگەن. سول تاپسىرمالاردى ورىنداپ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ءار جاۋاپ تولىق بولسا، 5 ۇپايمەن باعالانادى.
№1
1. سىرالعى ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (ولجالى، قانجىعاسى قاندانىپ كەلە جاتقان اڭشىدان، ساياتشىدان كەزدەسكەندە سۇرالاتىن جول. ءمارت اڭشىلار مۇندايدا سىرالعى سۇراعاننىڭ ءسوزىن جەرگە تاستامايدى.)
2. قازاق حالقىنىڭ قىز بالاعا جانە كەلىنگە ايتىلاتىن تىيىم سوزدەرىن اتا.
№2
1. توقىمقاعار ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (جاس جىگىت العاش جولعا شىققاندا جاسالاتىن ءداستۇرلى باس قوسۋ. مۇندايدا ارناۋلى مال سويىلىپ سىيلى مۇشەلەر سالىنىپ ەت اسىلىپ، كەڭ داستارحان جايىلادى. ويىن - ساۋىق، ولەڭ - جىر ايتىلادى.)
2. ۇلتىمىز قانداي سانداردى قاسيەتتى دەپ ەسەپتەگەن جانە ولار تۋرالى قانداي ۇعىمداردى بىلەسىڭ؟ (3، 4، 7، 9، 13، 40)
№3
1. ساۋىن ايتۋ ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (ءبىر ەلدە اس، ۇلكەن توي بولاتىن بولسا، ول كىسى كۇنى بۇرىن جان - جاققا حابارلاتىپ، ساۋىن ايتادى. بۇل ءجاي شاقىرۋ ەمەس، ءار ەل سالت - داستۇرمەن، ياعني باتىر پالۋانىمەن، جۇيرىك اتىمەن، اقىن جىرشىسىمەن كەلسىن دەگەندى بىلدىرەدى)
2. كيىز ءۇيدى جىلىكتەپ بەر.(نەگىزگى ءۇش بولىكتەن تۇرادى: ءۇيدىڭ سۇيەكەرى – اعاشتان جاسالعان بولىكتەرى، كيىزدەرى، باۋلارى)
№4
1. كوگەنتۇر ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (ءبىر – بىرىنە جاقىن تۋىس، ىلىك، جۇراعاتادامداردىڭ بالاسىنا ەسكەرتكىش سىي رەتىندە بەرىلەتىن مال. بۇل بالا ءۇشىن سىي قۋانىش بولسا، ونىڭ اتا – انالارى ءۇشىن قۇرمەت كورسەتۋدىڭ بەلگىسى.)
2. مال جىلىكتەرىن اتا. ولاردىڭ قانداي تاباققا سالىناتىنىن، قوناققا ەت تارتۋ ءراسىمى تۋرالى ايت. (قولجىلىكتەرى - كارىجىلىك، كۇڭ (ورتان) جىلىكجاۋىرىن، سانجىلىكتەرى – اسىقتىجىلىك، توقپانجىلىك، جامباس.)
قوس ىشەكتىڭ ءبىرىن تارت تا، ءبىرىن ءسال كەم بۇرا،
قازاق ناعىز قازاق ەمەس، ناعىز قازاق دومبىرا.
ولاي بولسا، دومبىراعا ءبىز بەرەيىك كەزەكتى
بابالاردان دومبىرامەن جەتكەن اسىل مول مۇرا.
---------------------------- ورىنداۋىندا “كەڭەس” كۇيىن قابىل الىڭىزدار.
ءۇ ءبولىم. “ونەرلى ورگە جۇزەر”ءوز ونەرلەرىن كورسەتۋ.
ءۇى ءبولىم. “ۇكىلى كامشات، بۇرمەلى كويلەك” ءسان ۇلگىسىن كورسەتۋ
مۇراتوۆا قارلىعاشتىڭ ورىنداۋىندا “اكەشىم - اناشىم” ءانىن قابىل الىڭىزدار.
“باتىردى باتىر جەڭەر الىسقاندا،
جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا”- دەمەكشى، سايىس بولعان جەردە العا وزىپ شىعۋ بار دا، كەيىندە قالۋ بار. بۇگىنگى سايىستا سىنعا تۇسكەن ارۋلارىمىز بەن جەڭگەلەرىمىزدىڭ ءبارى دە شەتىنەن كورىكتى دە اقىلدى، ءبىلىمدى دە ونەرلى ەكەنىن بايقادىق. دەسەك تە، قايسىسىنىڭ تۇلپارى وزا شاپقانىن ايتار ءادىلقازىلارعا ءسوز كەزەگىن بەرەمىز.
وسىمەن “مەن قازاق قىزدارىنا قايران قالام، جاراسىپ جەڭگەسىمەن جايراڭداعان” اتتى مەكتەپىشىلىك سايىسىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. التىن ۋاقىتتارىڭىزدى ءبولىپ كەلگەندەرىڭىزگە كوپ راحمەت. جاقسى كۇندەردە جولىققانشا.
وتكىزگەن: دوسماعانبەتوۆا ج.
جۇرگىزۋشى: كوكتەم كەلدى جامىلىپ اراي نۇرىن
شاتتىقتارعا تولعانداي ماڭاي بۇگىن.
جاۋقازىنعا ورانعان جۇمىر جەرگە
كوكجيەكتەن قىزىقتاپ قارايدى كۇن.
مەنىڭ ەلىم بۇل كۇنى ءسان قۇرادى:
جۇگىرگەندە قىز قىلىق تاۋ بۇلاعى،
تەربەلەدى ءتىل قاتىپ تال، قۇراعى،
زۋلاپ العا دالانىڭ ارعىماعى،
دۇبىرىنەن قالالار جاڭعىرادى.
نايزاعايلى تۇندەردىڭ سابيىندەي،
كوكتەم تاڭى قىزارىپ البىرادى.
قىستان قىسىلىپ شىققان تىرشىلىك يەسىنىڭ ءبارىنىڭ بويىنا ءنار ءبىتىرىپ، كوڭىلىنە قۋانىش ۇيالاتار، شۋاقتى كوكتەمنىڭ كەلۋىمەن بارشاڭىزدى قۇتتىقتايمىن. كوكتەمنىڭ قاناتىنا ىلەسە جەتەتىن، بارشا جاننىڭ اسىعا كۇتەتىن انالار مەرەكەسى دە كەلىپ جەتتى. ولاي بولسا، اسىل انالار، اياۋلى ۇستازدار، سۇلۋ جەڭگەلەر، قىمباتتى قىزدار بارشاڭىزدى الدا كەلە جاتقان 8 ناۋرىز – حالىقارالىق ايەلدەر كۇنى مەرەكەسىمەن تاعى دا قۇتتىقتايمىن. ومىرلەرىڭىزگە شاپاعات، كوڭىلدەرىڭىزگە قاناعات، جۇرەكتەرىڭىزگە ماحاببات تىلەي وتىرىپ، “مەن قازاق قىزدارىنا قايران قالام، جاراسىپ جەڭگەسىمەن جايراڭداعان” اتتى مەكتەپىشىلىك سايىسىمىزعا قوش كەلدىڭىزدەر دەگىم كەلەدى.
--------------------------- ورىنداۋىندا “اسىل انا” ءانى تەك وزدەرىڭىزگە ارنالادى اياۋلى دا اسىل انالار.
قازاقتىڭ ادەتى كوپ ءداستۇرى مەن،
مەن - داعى ونىڭ ءبارىن جاقسى بىلەم.
ءبىر عاجاپ – ۇل - قىز ءبىزدىڭ ەلدە كەرىم
قادىرلەپ قۇرمەتتەيدى جەڭگەلەرىن.
جاس كەلىن ءۇي بيلەمەس تىزگىندى الىپ،
ال سوسىن تىم باۋىرمال ءبىزدىڭ حالىق.
قازاقتىڭ جاس - كارىسى ولە - ولگەنشە
سامارقاۋ تۇرا المايدى ونەر دەسە.
بىلمەسەڭ، تانى، دوستىم، جاقىن بارىپ،
شەتىنەن قازاق دەگەن اقىن حالىق.
دالامىز جازىق بولسا قانشا ءبىزدىڭ،
سونداي كەڭ پەيىلىمىز دە بارشامىزدىڭ –
دەپ اقىن ف. وڭعارسىنوۆا جىرلاعانداي، ونەرلى دە باۋىرمال قازاق حالقىنىڭ سال - ءداستۇرى ۇشان - تەڭىز. قىز بالانى وڭ بوساعاعا وتىرعىزىپ قادىرلەگەن قازاق حالقى، ۇيىنە كەلىپ تۇسكەن كەلىندى تابالدىرىقتان وڭ اياعىمەن اتتاندىرعان. “قىزىم ساعان ايتام، كەلىنىم سەن تىڭدا” دەپ كەلىندى ءوز وتباسىنا ىڭعايلاپ تاربيەلەي وتىرىپ، بۇگىنگى قىز ەرتەڭگى ءبىر وتباسىنا كەلىن بولارىن بىلگەن دانا حالىق قىز بالاسىنىڭ جەڭگەسىمەن جاراسا ءجۇرۋىن قالاعان. ەسىمدەرىن تۋرا ايتپاي، “بوتاگوز”، “سۇلۋقىز”، “شىرايلىم”، “ەركەم” دەپ ادەمى ات قويا ءجۇرىپ، جەڭگەلەرى دە قايىنسىڭلىلەرىنە وزدەرىنىڭ بار بىلگەندەرىن ۇيرەتە بىلگەن. وسى ءبىر جەڭگە مەن ءقايىنسىڭلى اراسىنداعى نازىك تە بەرىك بايلانىستىڭ بۇگىنگى كۇنگى كورىنىسى قانداي، بۇگىنگى قازاق قىزدارى مەن كەلىندەرىنىڭ حالىق ءداستۇرىن قانشالىقتى بىلەتىندەرىن اڭعارۋ ماقساتىندا وسى سايىستى ۇيىمداستىرعان ەدىك. ەندەشە، سايىسىمىزدىڭ قاتىسۋشىلارىمەن تانىس بولايىق.
1. 7 - سىنىپ وقۋشى
2. 8 - سىنىپ وقۋشىسى
3. 9ا - سىنىپ وقۋشىسى
4. 9ءا - سىنىپ وقۋشىسى
سايىسىمىز التى بولىمنەن تۇرادى.
1.“سالەم – ءسوزدىڭ اناسى” (قاتىسۋشىلاردىڭ وزدەرىن تانىستىرۋى)
2.“قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ” قازاقى ۇعىمدارعا بايلانىستى شاپشاڭ سۇراقتار.
3.“انا كورگەن تون پىشەر” (قولونەر سايىسى)
4.“جەڭگەسى بار قانداي - دى” سالت - داستۇرگە بايلانىستى بەرىلگەن تاپسىرمالار.
5.“ونەرلى ءورىسى كەڭ” ءوز ونەرلەرىن كورسەتۋ.
6.“ۇكىلى كامشات، بۇرمەلى كويلەك” ءسان ۇلگىسىن كورسەتۋ.
سايىسىمىزدى باستاماس بۇرىن ءادىل باعا بەرىپ، تورەلىگىن ايتار ءادىلقازىلار القاسىمەن تانىس بولايىق:
1.
2.
3.
ەندەشە العاشقى بولىمگە كەزەك بەرەيىك.
ءى ءبولىم. “سالەم – ءسوزدىڭ اناسى”. قاتىسۋشىلار وزدەرىن تانىستىرادى.
مىڭ بۇرالعان ارۋلار بيلەي باسىپ،
كەلەدى انە ورتاعا تولقىپ تاسىپ.
ارۋلارىن سىيلاعان حالقىم مەنىڭ،
كوڭىلدى قوشەمەتپەن قارسى الايىق.
ورتادا “اكە تولعاۋى” بيىمەن “بالاۋسا” بيشىلەر توبى. قارسى الايىق.
قازاقتىڭ ءتۇرلى - ءتۇرلى ءداستۇرى بار،
ونىڭ سىرىن اشقاندا جۇرت قىزىعار.
جاۋاپتارىن تابا ما ەكەن ارۋلار.
قويىلعاندا تومەندەگى سۇراقتار، دەي كەلىپ، كەزەكتى ءىى بولىمگە بەرەمىز.
ءىى ءبولىم. “قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيۋ” قازاقى ۇعىمدارعا بايلانىستى شاپشاڭ سۇراقتار.
ءار سۇراققا 1ۇپاي بەرىلەدى.
شاپشاڭ سۇراقتار:
1. تۇندىك دەگەنىمىز نە؟ (شاڭىراق ۇستىنەن جابىلاتىن ءتورتبۇرىشتى كيىز)
2. قانداي جىلىك قىز بالاعا قويىلمايدى؟ (كارى جىلىك)
3. ءۇش ارسىزدى اتا. ( ۇيقى، كۇلكى، تاماق)
4. ماقالدى جالعاستىر. ابىسىن تاتۋ بولسا، اس كوپ،…(اعايىن تاتۋ بولسا، ات كوپ)
5. ءبىر رۋدان تاراعان تۋىستى قالاي اتايدى. (اۋلەت)
6. ادالباقان دەگەنىمىز نە؟ (ەرتەدەگى كيىم ىلەتىن اعاش)
7. قوناقتىڭ تۇرلەرىن اتا. (ارنايى قوناق، قۇدايى قوناق، قىدىرما قوناق، قىلعىما قوناق)
8. جول ماقساتى نە؟ (جول ماقساتى – جەتۋ)
9. توسكىمگە تارتىلادى؟ (كۇيەۋ بالاعا)
10. كەرەگەنىڭ ىرگەسىنەن ۋىقتىڭ ورتاسىنا دەيىنگى جەردى، كەرەگە باسىنان شاڭىراق شەڭبەرىنە دەيىنگى ارالىقتى جاۋىپ تۇراتىن كيىز قالاي اتالادى؟ (تۋىرلىق)
11. ەرۋلىك دەگەنىمىز نە؟ (باسقا جەردەن كوشىپ كەلگەن ادامدى كورشىلەرىنىڭ قوناققا شاقىرىپ اس بەرۋى.)
12. ماقالمەن ءتۇسىندىر. قانداي ات قاي كەزدە جانىنا تورسىق بايلاتپايدى؟ (جامان اتقا جال بىتسە، جانىنا تورسىق بايلاتپاس)
13. “تاسباقا داۋىلى” قاي ۋاقىتتا بولادى؟ (ءساۋىر ايىندا)
14. تاستا نە جوق؟ (تاستا تامىر جوق)
15. جاساۋ دەگەنىمىز نە؟ (ۇزاتىلعان قىزعا بەرىلەتىن دۇنيە مۇلىك)
16. سونار ءسوزى قاي كاسىپكە بايلانىستى قولدانىلادى؟ (اڭشىلىق)
17. باسىرە دەگەنىمىز نە؟ (قىز ۇزاتىلعاندا نەمەسە جيەن العاش كەلگەندە مەنشىكتەپ اتالاتىن، ەن سالىنعان مال.)
18. كيىز ءۇيدىڭ قاناتى قانشا بولادى؟ (3قاناتتان باستاپ 12 قاناتقا دەيىن بولادى)
19. ماقالمەن ءتۇسىندىر. قانداي ادام ولىدە جىلاسپايدى؟ (تىرىدە سىيلاسپاعان، ولىدە جىلاسپايدى)
20. بوستەك دەگەنىمىز نە؟ (مالدىڭ نە اڭنىڭ يلەنگەن جۇمساق تەرىسىنە كيىزدەن استار سالىپ جاسالعان توسەنىش)
ءىىى ءبولىم. “انا كورگەن تون پىشەر” (قولونەر سايىسى) ارۋلارىمىز وسى جەردە وتىرىپ، قولدان كەز كەلگەن بۇيىم دايىنداپ كورسەتۋى كەرەك. سۋرەت سالۋعا دا بولادى. جاساپ بولعان سوڭ، قازىلارعا كورسەتىپ قورعايدى.
قاتىسۋشىلارىمىز جۇمىستارىن باستاي بەرسىن، ال ءبىز كەزەكتى انگە بەرەيىك. قايىرجان قىزى مەرۋەرتتىڭ ورىنداۋىندا “اسىل اجەم” ءانى قابىل الىڭىزدار.
انا دەگەن باقىتى عوي ءار ءۇيدىڭ،
انام باردا ىڭگالاعان ءسابيمىن.
انام كۇلسە شاتتانامىن باقىتتان،
ال مۇڭايسا مەن دە بىرگە ناليمىن.
انام باردا كوڭىلىمە الماي مۇڭ،
قارلىعاش بوپ بيىكتەرگە سامعايمىن،
انام باردا جۇرەگىمنەن سۋىرىپ،
اقىن بولىپ اناما جىر ارنايمىن.
ءيا، اناعا جىر ارناماعان اقىن، اناعا ءان جازباعان كومپوزيتور، انا تاقىرىبىنا قالام تارتپاعان جازۋشى جوق شىعار. ت. ايبەرگەنوۆ “انا”، وقيتىن 6 - سىنىپ وقۋشىسى ورازالى قىزى ءلايلا،.
ءىۇ ءبولىم. “جەڭگەسى بار قانداي - دى”سالت – داستۇرگە بايلانىستى بەرىلگەن تاپسىرمالار. كونۆەرتتە ەكى تاپسىرما بەرىلگەن. سول تاپسىرمالاردى ورىنداپ، سۇراققا جاۋاپ بەرۋ كەرەك. ءار جاۋاپ تولىق بولسا، 5 ۇپايمەن باعالانادى.
№1
1. سىرالعى ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (ولجالى، قانجىعاسى قاندانىپ كەلە جاتقان اڭشىدان، ساياتشىدان كەزدەسكەندە سۇرالاتىن جول. ءمارت اڭشىلار مۇندايدا سىرالعى سۇراعاننىڭ ءسوزىن جەرگە تاستامايدى.)
2. قازاق حالقىنىڭ قىز بالاعا جانە كەلىنگە ايتىلاتىن تىيىم سوزدەرىن اتا.
№2
1. توقىمقاعار ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (جاس جىگىت العاش جولعا شىققاندا جاسالاتىن ءداستۇرلى باس قوسۋ. مۇندايدا ارناۋلى مال سويىلىپ سىيلى مۇشەلەر سالىنىپ ەت اسىلىپ، كەڭ داستارحان جايىلادى. ويىن - ساۋىق، ولەڭ - جىر ايتىلادى.)
2. ۇلتىمىز قانداي سانداردى قاسيەتتى دەپ ەسەپتەگەن جانە ولار تۋرالى قانداي ۇعىمداردى بىلەسىڭ؟ (3، 4، 7، 9، 13، 40)
№3
1. ساۋىن ايتۋ ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (ءبىر ەلدە اس، ۇلكەن توي بولاتىن بولسا، ول كىسى كۇنى بۇرىن جان - جاققا حابارلاتىپ، ساۋىن ايتادى. بۇل ءجاي شاقىرۋ ەمەس، ءار ەل سالت - داستۇرمەن، ياعني باتىر پالۋانىمەن، جۇيرىك اتىمەن، اقىن جىرشىسىمەن كەلسىن دەگەندى بىلدىرەدى)
2. كيىز ءۇيدى جىلىكتەپ بەر.(نەگىزگى ءۇش بولىكتەن تۇرادى: ءۇيدىڭ سۇيەكەرى – اعاشتان جاسالعان بولىكتەرى، كيىزدەرى، باۋلارى)
№4
1. كوگەنتۇر ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىر. (ءبىر – بىرىنە جاقىن تۋىس، ىلىك، جۇراعاتادامداردىڭ بالاسىنا ەسكەرتكىش سىي رەتىندە بەرىلەتىن مال. بۇل بالا ءۇشىن سىي قۋانىش بولسا، ونىڭ اتا – انالارى ءۇشىن قۇرمەت كورسەتۋدىڭ بەلگىسى.)
2. مال جىلىكتەرىن اتا. ولاردىڭ قانداي تاباققا سالىناتىنىن، قوناققا ەت تارتۋ ءراسىمى تۋرالى ايت. (قولجىلىكتەرى - كارىجىلىك، كۇڭ (ورتان) جىلىكجاۋىرىن، سانجىلىكتەرى – اسىقتىجىلىك، توقپانجىلىك، جامباس.)
قوس ىشەكتىڭ ءبىرىن تارت تا، ءبىرىن ءسال كەم بۇرا،
قازاق ناعىز قازاق ەمەس، ناعىز قازاق دومبىرا.
ولاي بولسا، دومبىراعا ءبىز بەرەيىك كەزەكتى
بابالاردان دومبىرامەن جەتكەن اسىل مول مۇرا.
---------------------------- ورىنداۋىندا “كەڭەس” كۇيىن قابىل الىڭىزدار.
ءۇ ءبولىم. “ونەرلى ورگە جۇزەر”ءوز ونەرلەرىن كورسەتۋ.
ءۇى ءبولىم. “ۇكىلى كامشات، بۇرمەلى كويلەك” ءسان ۇلگىسىن كورسەتۋ
مۇراتوۆا قارلىعاشتىڭ ورىنداۋىندا “اكەشىم - اناشىم” ءانىن قابىل الىڭىزدار.
“باتىردى باتىر جەڭەر الىسقاندا،
جۇيرىكتەن جۇيرىك وزار جارىسقاندا”- دەمەكشى، سايىس بولعان جەردە العا وزىپ شىعۋ بار دا، كەيىندە قالۋ بار. بۇگىنگى سايىستا سىنعا تۇسكەن ارۋلارىمىز بەن جەڭگەلەرىمىزدىڭ ءبارى دە شەتىنەن كورىكتى دە اقىلدى، ءبىلىمدى دە ونەرلى ەكەنىن بايقادىق. دەسەك تە، قايسىسىنىڭ تۇلپارى وزا شاپقانىن ايتار ءادىلقازىلارعا ءسوز كەزەگىن بەرەمىز.
وسىمەن “مەن قازاق قىزدارىنا قايران قالام، جاراسىپ جەڭگەسىمەن جايراڭداعان” اتتى مەكتەپىشىلىك سايىسىمىز ءوز مارەسىنە جەتتى. التىن ۋاقىتتارىڭىزدى ءبولىپ كەلگەندەرىڭىزگە كوپ راحمەت. جاقسى كۇندەردە جولىققانشا.
وتكىزگەن: دوسماعانبەتوۆا ج.
You Might Also Like
-
كىرىكتىرىلگەن ءبىلىم بەرۋ سالاسى: «كوممۋنيكاسيا - شىعارماشىلىق»
