مەنىڭ شۇعىلالى الەمىم
مەنىڭ شۇعىلالى الەمىم
ماقساتى: وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تۇلعالىق دامۋىن، جەكە تۇلعانىڭ دەربەستىگىن كورسەتۋ، شىعارماشىلىق جانە تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، بالالار مەن جاستاردىڭ ىزگىلىك سەزىمدەر جۇيەسىن جانە ادامگەرشىلىك مىنەز - قۇلىقتارىن قالىپتاستىرۋ.
مىندەتى: سالاۋاتتانۋ جانە ءوزىن - ءوزى تانۋ ءپانى بويىنشا ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى – وقۋشىنىڭ جان دۇنيەسىنە بويلاي ەنىپ، ونى تازالىق پەن ادامي جاقسى قاسيەتتەرگە باۋلي ءبىلۋ.
1. سالەمەتسىزدەر مە، بۇگىنگى اۋدان كولەمىندە وتكىزگەلى وتىرعان تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر.
2. وسىنداي الەم بار،
قىزىقتى، شۋاقتى
الەمدە ءار ەل بار،
باقىتتى، قۋاتتى.
3. ونداعى بالالار.
جايدارى، كوڭىلدى، - دەي وتىرا
شۇعىلالى الەمنىڭ تاڭعاجايىپ جولدارىمەن باتىل اتتاي وتىرىپ، عاجايىپ ايالدامالارعا ساياحات جاسايمىز.
شۇعىلالى الەم ادامنىڭ جانى، جۇرەگى، سەزىمى.
نۇرلانىپ، اينالاسىنا جاقسى شۇعىلاسىن شاشۋى.
ەندەشە بالالار الدىمەن شاتتىق شەڭبەرىنە تۇرايىق. وسى ساعاتتى ءقازىر جاقسى ءسوز تىلەك ايتۋدان باستايىق.
(اۋەن)
قيال - عاجايىپ، قىزىقتى جانە جۇمباقتى الەمگە اتتانايىق.
العاشقى ايالدامامىز
ءى جىلىلىق جانۇيادان باستالادى.
ءىى مەنىڭ رۋحاني دۇنيەم
ءىىى دەنساۋلىق – زور بايلىق
ءىV تۋعان جەر – التىن بەسىك
اتتى ايالدامالارعا توقتايمىز.
العاشقى ايالدامامىز «جىلىلىق جانۇيادان باستالادى». جانۇيا – سۇيىسپەنشىلىكتى سەزىنۋگە ۇيرەتەدى، جاقسى ىسكە جەتەلەيدى، ەڭبەكتەنۋگە، ءبىلىم الۋعا كومەكتەسەدى، ۇلكەندەردى قۇرمەتتەۋگە ىزەت بىلدىرۋگە تاربيەلەيدى.
«جىلىلىق جانۇيادان باستالادى» دەگەندەي جانۇيا – ءبىر ۇيدە ءبىر - بىرىنە تۋىس جانە جاقىن جانداردىڭ ءومىر ءسۋرۋى:
1 - وقۋشى: اتا - اسقار تاۋ
انا – باۋىرىنداعى بۇلاق
بالا – جاعاسىنداعى قۇراق
جانۇيا دەپ وتباسىنا جاتاتىن اتا - اجە، اكە – شەشە، اعا – اپا، قارىنداس. وسىعان وراي جەتى اتا تارايدى: اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە.
جانۇيانىڭ بىرلىگى جادىراعان كۇن نۇرى دەي كەلە باتىر انامىز اق جاۋلىقتى اجەمىز كۇلتاي اپا، ءسوز كەزەگىن سىزگە بەرەمىز.
كۇلتاي اپا:
اتا بولىپ، اقىل ايتىپ كورىڭدەر
اجە بولىپ، ەرتەگى ايتىپ بەرىڭدەر،
اكە بولىپ، ەركەلەتىپ كورىڭدەر.
انا بولىپ، مەيىرىمدىلىك توگىڭدەر،
اعا بولىپ، ۇلگى كورسەتىپ كىشىگە،
ءىنى بولىپ، كومەكتەس سەن ىسىنە،
اپكە بولىپ، مەيىرىڭمەن ايالا،
قارىنداس بولىپ، باۋىرىڭا سايالا.
ءان:
2 - وقۋشى: ءوزىڭ مەنى وسىرگەن،
اينالايىن اق اجەم
تەنتەك بولسام كەشىرگەن،
بالدان ءتاتتى، بال اجەم.
3 – وقۋشى: اعا دەگەن، ءىنى دەگەن -
بارلىعى ءبىر تۋىسقان،
اعا دەگەن، ءىنى دەگەن
جارالعانداي قۇرىشتان.
اناڭ – كۇنىڭ،
اكەڭ - ءومىر تىرەگىڭ.
سەن – باقىتتى ۇلانسىڭ،
ءبارى ساعان قۋانسىن.
اجەڭ – اسىل ارداعىڭ،
اتاڭ – دانا، قورعانىڭ.
سەن – باقىتتى ۇلانسىڭ،
ءبارى ساعان قۋانسىن. – دەي وتىرا كەلە «مەنىڭ رۋحاني دۇنيەم» ايالداماسىنا اتتانامىز. رۋحاني باي ادام ەڭ الدىمەن ءادىل، مەيىرىمدى جانە قاناعاتشىل بولادى.
«مەنىڭ» جانىمنىڭ جۇمباعى - ءالى اشىلماعان، انىقتالماعان نەمەسە ادامنىڭ ىشتە ساقتاعان قۇپياسى. سوندىقتان بالالار، ويلانىڭىزدار. سەن كىمسىڭ؟
سەن قاندايسىڭ؟ سەنىڭ جانىڭدا قانداي جۇمباق بار؟ اڭگىمەلەۋ.
وقۋشىلار:
ج: مەن جاۋاپتى، سۇيكىمدى، سەنىمدى، اقىلدى، مەيىرىمدى، جاناشىر، ادال، تىڭعىلىقتى.
ادام سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى دەگەن ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
4 – وقۋشى: سەگىز قىرلى دەگەنىمىز ادامنىڭ ءتۇرلى ونەرگە، بىلىمگە، عىلىمعا ۇيرەنۋى. ءبىر سىرلى دەگەنىمىز – جالىقپاي ىزدەنۋى، ەڭبەك ەتۋى. ءبىزدىڭ ارامىزدا دا سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى وقۋشىلار دا بار. مىسالى: ايدانا، اسىلتاس، التىنگۇلدەر بيلەسە، دياس ءان ايتادى.
ونەر: بي: «گۇلدەر»
ءان: «اكەمە» دياس
وسىمەن بالالار «مەنىڭ رۋحاني دۇنيەم» ايالداماسى تولىق اشىلدى دەپ ويلاپ كەلەسى «دەنساۋلىق – زور بايلىق» ايالداماسىنا توقتايىق. دەنساۋلىق – ادام دەنىنىڭ جاعىمدى جاعدايى، ونىڭ دۇرىس جانە ءبىر قالىپتى ءىس ارەكەتى.
ال، بالالار «دەنساۋلىق – زور بايلىق» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
ءوز ويلارىڭىزدى جازىڭىزدار. (شىعارماشىلىق جۇمىس)
ءبىر شۋماق ولەڭ ويلانىپ جازىڭدار.
سىزدەرگە بەرىلەتىن تاپسىرما. كۇننىڭ ساۋلە شۋاقتارىنا دەنساۋلىق قۇندىلىعىن قالاي تۇسىنەتىندىگىڭىزدى جازىڭىزدار.
ەرتەدە ادامدار ءتاندى تازارتىپ، جاندى جاسارتاتىن. «ەمدىك سۋسىن» ويلاپ تاپقان ەكەن. وسى سۋسىن ادامعا شىن كومەكتەسكەن دەسەدى. ال، سىزدەر وعان قالاي قارايسىزدار؟ ءسىز دە ءوز «ەمدىك سۋسىنىڭىزدى دايىنداپ كورىڭىزدەر. ونىڭ قۇرامىنا ەنەتىن دەنساۋلىق قۇپيالارىن جەكە - جەكە ىدىستارعا جازىپ شىعىڭىزدار.
5 – وقۋشى: تازالىقتان، سالقىن سۋدان
قورقادى ەكەن جالقاۋلىق
شىمىر بولىپ شىنىققاندا
ساقتالادى ەكەن دەنساۋلىق.
جانى ساۋدىڭ - دەنى ساۋ دەي وتىرا دەنساۋلىقتىڭ باستى كەپىلى – تازا اۋا، سۋىق سۋ جانە ەڭبەك ەكەنىن ەستە ساقتاي وتىرا سالاۋاتتى ءومىر سۇرەيىك. سونىمەن سوڭعى «تۋعان جەر – التىن بەسىك» ايالداماسىنا جەتتىك.
كەڭ ەكەنىن عالامنىڭ
اڭعاردىڭ با زەر سالىپ؟
تۋعان جەر التىن بەسىكتىڭ
ءتۇرى دە وزگە سونشالىق.
حالقىمنىڭ التىن قازىناسى. حالىق – مەملەكەتتى مەكەندەگەن جەرگىلىكتى جۇرت، ەل تۇرعىندارى. حالىق – تۋعان جەردىڭ ەڭ باعا جەتپەس قازىناسى. حالىق قازىناسى - حالىقتىڭ ءتىلى، مادەنيەتى، ادەت – عۇرىپ، سالت - داستۇرلەرى، اۋىز ادەبيەتى.
باقىت دەگەنىمىز نە؟ قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
6 – وقۋشى: «ءۇش باقىتىم»
ەندىگى سىزدەرگە بەرىلەتىن تاپسىرما حالقىمىزدىڭ رۋحاني قازىناسى مەن ماتەريالدىق بايلىقتاردى انىقتاپ ەكى جۇيەگە ءبولىپ ىلىڭىزدەر.
ءان: «دوستارىم» (ماحامبەت، دياس)
ولەڭ: مەن جاستارعا سەنەمىن. (جانسەرىك)
جۇرەكتەن - جۇرەككە (جۇرەكشەگە جاقسى تىلەكتەر جازىلعان سوزدەردى قوناقتارعا تاراتۋ)
«بىزدەر، قانداي اتا – انا بولساق تا بالالارىمىزدىڭ ءار قايسىسى قابىلەتتى، تاپقىر، تالاپتى باسقا بالالاردان كەم ەمەس، كەرىسىنشە ارتىق بولعانىن قالايمىز. ادام دەگەن بيىك اتاقتى ءومىر بويى سىن – سىناقتاردان شاڭ تيگىزبەي الىپ ءوتۋى حاقىندا ارمان ەتسەك دەيمىن.
س. ا. نازاربايەۆا
ەلباسىمىز ايتقانداي، بولاشاق قازاقستاننىڭ جاستارى سالاۋاتتى دا، تاربيەلى، ءوزىن - ءوزى تانىعان، ەكولوگيالىق ساۋاتتى، اۋاسى تازا، كوكجيەكتى دامىعان ەلدە تۇرۋى كەرەك.
1. «سالاۋاتتى ءومىر سالتىن بالا كەزدەن باستايىق.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن حالىق بولىپ قوشتايىق!»
2. ساباقتى وقىپ ءتارتىپتى بولۋ، ءبىلىمدى جيناپ دۇنيەنى شولۋ،
ءوزىڭدى - ءوزىڭ تانۋ دەگەنىڭ، ءوز بويىڭداعى ءمىنىڭدى جويۋ.
ماقساتى: وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ تۇلعالىق دامۋىن، جەكە تۇلعانىڭ دەربەستىگىن كورسەتۋ، شىعارماشىلىق جانە تانىمدىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرۋ، بالالار مەن جاستاردىڭ ىزگىلىك سەزىمدەر جۇيەسىن جانە ادامگەرشىلىك مىنەز - قۇلىقتارىن قالىپتاستىرۋ.
مىندەتى: سالاۋاتتانۋ جانە ءوزىن - ءوزى تانۋ ءپانى بويىنشا ءمۇعالىمنىڭ مىندەتى – وقۋشىنىڭ جان دۇنيەسىنە بويلاي ەنىپ، ونى تازالىق پەن ادامي جاقسى قاسيەتتەرگە باۋلي ءبىلۋ.
1. سالەمەتسىزدەر مە، بۇگىنگى اۋدان كولەمىندە وتكىزگەلى وتىرعان تاربيە ساعاتىنا قوش كەلدىڭىزدەر.
2. وسىنداي الەم بار،
قىزىقتى، شۋاقتى
الەمدە ءار ەل بار،
باقىتتى، قۋاتتى.
3. ونداعى بالالار.
جايدارى، كوڭىلدى، - دەي وتىرا
شۇعىلالى الەمنىڭ تاڭعاجايىپ جولدارىمەن باتىل اتتاي وتىرىپ، عاجايىپ ايالدامالارعا ساياحات جاسايمىز.
شۇعىلالى الەم ادامنىڭ جانى، جۇرەگى، سەزىمى.
نۇرلانىپ، اينالاسىنا جاقسى شۇعىلاسىن شاشۋى.
ەندەشە بالالار الدىمەن شاتتىق شەڭبەرىنە تۇرايىق. وسى ساعاتتى ءقازىر جاقسى ءسوز تىلەك ايتۋدان باستايىق.
(اۋەن)
قيال - عاجايىپ، قىزىقتى جانە جۇمباقتى الەمگە اتتانايىق.
العاشقى ايالدامامىز
ءى جىلىلىق جانۇيادان باستالادى.
ءىى مەنىڭ رۋحاني دۇنيەم
ءىىى دەنساۋلىق – زور بايلىق
ءىV تۋعان جەر – التىن بەسىك
اتتى ايالدامالارعا توقتايمىز.
العاشقى ايالدامامىز «جىلىلىق جانۇيادان باستالادى». جانۇيا – سۇيىسپەنشىلىكتى سەزىنۋگە ۇيرەتەدى، جاقسى ىسكە جەتەلەيدى، ەڭبەكتەنۋگە، ءبىلىم الۋعا كومەكتەسەدى، ۇلكەندەردى قۇرمەتتەۋگە ىزەت بىلدىرۋگە تاربيەلەيدى.
«جىلىلىق جانۇيادان باستالادى» دەگەندەي جانۇيا – ءبىر ۇيدە ءبىر - بىرىنە تۋىس جانە جاقىن جانداردىڭ ءومىر ءسۋرۋى:
1 - وقۋشى: اتا - اسقار تاۋ
انا – باۋىرىنداعى بۇلاق
بالا – جاعاسىنداعى قۇراق
جانۇيا دەپ وتباسىنا جاتاتىن اتا - اجە، اكە – شەشە، اعا – اپا، قارىنداس. وسىعان وراي جەتى اتا تارايدى: اتا، اكە، بالا، نەمەرە، شوبەرە، شوپشەك، نەمەنە.
جانۇيانىڭ بىرلىگى جادىراعان كۇن نۇرى دەي كەلە باتىر انامىز اق جاۋلىقتى اجەمىز كۇلتاي اپا، ءسوز كەزەگىن سىزگە بەرەمىز.
كۇلتاي اپا:
اتا بولىپ، اقىل ايتىپ كورىڭدەر
اجە بولىپ، ەرتەگى ايتىپ بەرىڭدەر،
اكە بولىپ، ەركەلەتىپ كورىڭدەر.
انا بولىپ، مەيىرىمدىلىك توگىڭدەر،
اعا بولىپ، ۇلگى كورسەتىپ كىشىگە،
ءىنى بولىپ، كومەكتەس سەن ىسىنە،
اپكە بولىپ، مەيىرىڭمەن ايالا،
قارىنداس بولىپ، باۋىرىڭا سايالا.
ءان:
2 - وقۋشى: ءوزىڭ مەنى وسىرگەن،
اينالايىن اق اجەم
تەنتەك بولسام كەشىرگەن،
بالدان ءتاتتى، بال اجەم.
3 – وقۋشى: اعا دەگەن، ءىنى دەگەن -
بارلىعى ءبىر تۋىسقان،
اعا دەگەن، ءىنى دەگەن
جارالعانداي قۇرىشتان.
اناڭ – كۇنىڭ،
اكەڭ - ءومىر تىرەگىڭ.
سەن – باقىتتى ۇلانسىڭ،
ءبارى ساعان قۋانسىن.
اجەڭ – اسىل ارداعىڭ،
اتاڭ – دانا، قورعانىڭ.
سەن – باقىتتى ۇلانسىڭ،
ءبارى ساعان قۋانسىن. – دەي وتىرا كەلە «مەنىڭ رۋحاني دۇنيەم» ايالداماسىنا اتتانامىز. رۋحاني باي ادام ەڭ الدىمەن ءادىل، مەيىرىمدى جانە قاناعاتشىل بولادى.
«مەنىڭ» جانىمنىڭ جۇمباعى - ءالى اشىلماعان، انىقتالماعان نەمەسە ادامنىڭ ىشتە ساقتاعان قۇپياسى. سوندىقتان بالالار، ويلانىڭىزدار. سەن كىمسىڭ؟
سەن قاندايسىڭ؟ سەنىڭ جانىڭدا قانداي جۇمباق بار؟ اڭگىمەلەۋ.
وقۋشىلار:
ج: مەن جاۋاپتى، سۇيكىمدى، سەنىمدى، اقىلدى، مەيىرىمدى، جاناشىر، ادال، تىڭعىلىقتى.
ادام سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى دەگەن ءسوزدى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
4 – وقۋشى: سەگىز قىرلى دەگەنىمىز ادامنىڭ ءتۇرلى ونەرگە، بىلىمگە، عىلىمعا ۇيرەنۋى. ءبىر سىرلى دەگەنىمىز – جالىقپاي ىزدەنۋى، ەڭبەك ەتۋى. ءبىزدىڭ ارامىزدا دا سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى وقۋشىلار دا بار. مىسالى: ايدانا، اسىلتاس، التىنگۇلدەر بيلەسە، دياس ءان ايتادى.
ونەر: بي: «گۇلدەر»
ءان: «اكەمە» دياس
وسىمەن بالالار «مەنىڭ رۋحاني دۇنيەم» ايالداماسى تولىق اشىلدى دەپ ويلاپ كەلەسى «دەنساۋلىق – زور بايلىق» ايالداماسىنا توقتايىق. دەنساۋلىق – ادام دەنىنىڭ جاعىمدى جاعدايى، ونىڭ دۇرىس جانە ءبىر قالىپتى ءىس ارەكەتى.
ال، بالالار «دەنساۋلىق – زور بايلىق» دەگەندى قالاي تۇسىنەسىزدەر؟
ءوز ويلارىڭىزدى جازىڭىزدار. (شىعارماشىلىق جۇمىس)
ءبىر شۋماق ولەڭ ويلانىپ جازىڭدار.
سىزدەرگە بەرىلەتىن تاپسىرما. كۇننىڭ ساۋلە شۋاقتارىنا دەنساۋلىق قۇندىلىعىن قالاي تۇسىنەتىندىگىڭىزدى جازىڭىزدار.
ەرتەدە ادامدار ءتاندى تازارتىپ، جاندى جاسارتاتىن. «ەمدىك سۋسىن» ويلاپ تاپقان ەكەن. وسى سۋسىن ادامعا شىن كومەكتەسكەن دەسەدى. ال، سىزدەر وعان قالاي قارايسىزدار؟ ءسىز دە ءوز «ەمدىك سۋسىنىڭىزدى دايىنداپ كورىڭىزدەر. ونىڭ قۇرامىنا ەنەتىن دەنساۋلىق قۇپيالارىن جەكە - جەكە ىدىستارعا جازىپ شىعىڭىزدار.
5 – وقۋشى: تازالىقتان، سالقىن سۋدان
قورقادى ەكەن جالقاۋلىق
شىمىر بولىپ شىنىققاندا
ساقتالادى ەكەن دەنساۋلىق.
جانى ساۋدىڭ - دەنى ساۋ دەي وتىرا دەنساۋلىقتىڭ باستى كەپىلى – تازا اۋا، سۋىق سۋ جانە ەڭبەك ەكەنىن ەستە ساقتاي وتىرا سالاۋاتتى ءومىر سۇرەيىك. سونىمەن سوڭعى «تۋعان جەر – التىن بەسىك» ايالداماسىنا جەتتىك.
كەڭ ەكەنىن عالامنىڭ
اڭعاردىڭ با زەر سالىپ؟
تۋعان جەر التىن بەسىكتىڭ
ءتۇرى دە وزگە سونشالىق.
حالقىمنىڭ التىن قازىناسى. حالىق – مەملەكەتتى مەكەندەگەن جەرگىلىكتى جۇرت، ەل تۇرعىندارى. حالىق – تۋعان جەردىڭ ەڭ باعا جەتپەس قازىناسى. حالىق قازىناسى - حالىقتىڭ ءتىلى، مادەنيەتى، ادەت – عۇرىپ، سالت - داستۇرلەرى، اۋىز ادەبيەتى.
باقىت دەگەنىمىز نە؟ قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
6 – وقۋشى: «ءۇش باقىتىم»
ەندىگى سىزدەرگە بەرىلەتىن تاپسىرما حالقىمىزدىڭ رۋحاني قازىناسى مەن ماتەريالدىق بايلىقتاردى انىقتاپ ەكى جۇيەگە ءبولىپ ىلىڭىزدەر.
ءان: «دوستارىم» (ماحامبەت، دياس)
ولەڭ: مەن جاستارعا سەنەمىن. (جانسەرىك)
جۇرەكتەن - جۇرەككە (جۇرەكشەگە جاقسى تىلەكتەر جازىلعان سوزدەردى قوناقتارعا تاراتۋ)
«بىزدەر، قانداي اتا – انا بولساق تا بالالارىمىزدىڭ ءار قايسىسى قابىلەتتى، تاپقىر، تالاپتى باسقا بالالاردان كەم ەمەس، كەرىسىنشە ارتىق بولعانىن قالايمىز. ادام دەگەن بيىك اتاقتى ءومىر بويى سىن – سىناقتاردان شاڭ تيگىزبەي الىپ ءوتۋى حاقىندا ارمان ەتسەك دەيمىن.
س. ا. نازاربايەۆا
ەلباسىمىز ايتقانداي، بولاشاق قازاقستاننىڭ جاستارى سالاۋاتتى دا، تاربيەلى، ءوزىن - ءوزى تانىعان، ەكولوگيالىق ساۋاتتى، اۋاسى تازا، كوكجيەكتى دامىعان ەلدە تۇرۋى كەرەك.
1. «سالاۋاتتى ءومىر سالتىن بالا كەزدەن باستايىق.
سالاۋاتتى ءومىر سالتىن حالىق بولىپ قوشتايىق!»
2. ساباقتى وقىپ ءتارتىپتى بولۋ، ءبىلىمدى جيناپ دۇنيەنى شولۋ،
ءوزىڭدى - ءوزىڭ تانۋ دەگەنىڭ، ءوز بويىڭداعى ءمىنىڭدى جويۋ.
You Might Also Like
-
1. «سولتۇستىك قازاقستان ەگج ەرەكشەلىكتەرى، تابيعات جاعدايى مەن رەسۋرستارى جانە حالقى»
