InfoHub Logo

جيىرما جاسىندا ۇلتىن وياتىپ، ۇران سالعان ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ تۋىلعانىنا بيىل 135 جىل تولىپ وتىر. ەلىم دەپ، جەرىم دەپ حالقى ءۇشىن جانىن اياماعان  اتامىزدىڭ بۇل جاسىن اتاپ ءوتۋ ءبىز ءۇشىن ۇلكەن مارتەبە.

الاش قوزعالىسىنىڭ كورنەكتى قايراتكەرى ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ ۇلتى ءۇشىن جاساعان قىزمەتتەرى، ەڭبەكتەرى قازىرگى تاڭدا ءار قازاققا ايان جانە ماقتانىش. نەبارى جيىرما ءتورت جاسىندا «Oيان، قازاق!»، – دەپ ۇلتىنا ۇران سالعان ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ الاش قوزعالىسىنىڭ باسىندا تۇرعان ەدى.  بۇل جولدا ول كىسى كوپ ەڭبەك ەتتى.  

م.دۋلاتوۆ جاستىعىنا قاراماستان، ۇلتىنا ايانباستان قىزمەت ەتكەن ۇلى تۇلعا! جاستايىنان اتا-اناسىنان ايىرىلسادا ساعى سىنباي العا ۇمتىلدى. حالقىنىڭ مۇڭىن مۇڭداپ،  جوعىن جوقتاۋعا سەرت بەرىپ، حالىق ىسىنە بار بولمىسىمەن، ىنتا-جىگەرىمەن ارالاسادى. وسى جولدا قايراتكەر 1904 جىلى ومبى قالاسىنا كەلدى. وسىندا قانى بولەك بولسادا حالقىنا دەگەن قىزمەتى ءبىر، اعاسىنداي  بولعان الاش ارداقتىسى احمەت بايتۇرسىنوۆپەن تانىستى. سول كەزدەن باستاپ ءبىرى-ۇستاز، بىرى-شاكىرىت بولىپ اجىرامادى.

1905 جىلى ا.بايتۇرسىنوۆپەن بىرگە ول قارقارالىداعى بۇقارالىق جۇمىستارعا قاتىسادى. سول جىلى قوياندى جارمەڭكەسىندە جازىلىپ، 14500 ادام قول قويعان «قارقارالى پەتيسياسىن» جازعانداردىڭ ءبىرى بولدى. 1907 جىلى م.دۋلاتوۆ كونستيتۋتسيالىق دەموكراتتار پارتياسى دەلەگاتتارى قاتارىندا سانكت-پەتەربۋرگكە بۇكىلرەسەيلىك سەزگە باردى. سول جىلى سانكت-پەتەربۋرگتە جالعىز عانا ءنومىرى شىققان «سەركە» گازەتىندە «جاستارعا ولەڭى» باسىلىپ شىقتى.

ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى — ادەبيەتتىڭ ءار ءتۇرلى جانرىنا قالام تارتقان قالامگەر. العاشقى كىتابى — "ويان، قازاق!" دەگەن اتپەن پەتەربۋرگ قالاسىنداعى جارىق كورگەن ولەڭ جيناعى. ودان كەيىن 1913 جىلى ورنبوردا "ازامات"، ال 1915 جىلى "تەرمە" اتتى ولەڭدەر كىتاپتارى باسىلىپ شىعادى. اقىن ولەڭدەرىنىڭ باستى تاكىرىبى—ەل تاعدىرى بولدى. العاشقى كىتابى "ويان، قازاق!" جۇرتشىلىق اراسىندا اۋىزدان-اۋىزعا، قولدان-قولعا تەز تاراپ كەتەدى. قايتا باسىلادى. كىتاپتىڭ نeriزگi مازمۇنى حالىقتى وياتۋعا، ادىلەتسىزدىكپەن كۇرەسۋگە شاقىرعان ولەڭدەر قۇرادى. سول سەبەپتى دە كىتاپ تۇتقىندالىپ، اۆتورى قۋعىنعا ۇشىرايدى.

ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلىنىڭ 135 جىلدىعىنا وراي «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى «ويان، قازاق!» اتتى ونلاين كونفەرەنسيا وتكىزدى. ساياسي قۇرىلىم الداعى سايلاۋدا تاۋەلسىزدىك جانە الاش ۇلتتىق يدەياسىنا باسىمدىق بەرمەك. «بۇل رەتتە كەشەگى ۇلت قايراتكەرىنىڭ ساياسي تاجىريبەسىن، مەملەكەتتى دامىتۋ باعىتىنداعى ۇستانىمىن جانە رۋحاني مۇراسىن زەردەلەۋ مەن ناسيحاتتاۋ اسا ماڭىزدى»، - دەيدى پارتيا باسشىلىعى.

ءاليحان بوكەيحانوۆتىڭ  ا.بايتۇرسىنوۆ  پەن م.دۋلاتوۆقا ايتقان ءبىر ءسوزىن ەسكە الساق دەيمىز: «شىراعىم احمەت، ءمىرجاقىپ، سەندەردىڭ تاڭداعان جولدارىڭ اباقتى جول، ازاپتى جول. ءبىراق ءبىر نارسەنى تۇسىنىڭدەر. باياعىدا دوڭىز بەن اققۋ دوس بولىپتى. سوندا ءبىر كۇنى دوڭىز اققۋدكان: «ەي، اققۋ، سەن كۇن بار دەيسىڭ، سول كۇندى مەن نە ءۇشىن كورمەيمىن، –دەپتى. سوندا اققۋ بىلاي ءتىل قاتقان ەكەن. «ەي، دوڭىز، سەنى اللا تومەن قاراتىپ جاراتقان، سوندىقتان سەن اسپانداعى كۇندى كورە المايسىڭ، – دەپتى. وسى ويدى ايتا كەلىپ، ءاليحان بوكەيحانوۆ  مىناداي تۇجىرىم جاسايدى: – شىراعىم احمەت، ءمىرجاقىپ، سەندەردەن كەيىن كۇندى كورە بىلەتىن ۇرپاق كەلەدى. سول كۇندى كورەتىن ۇرپاق سەندەردى ۇلكەن قۇرمەتپەن ەسكە الاتىن بولادى. وكىنبەڭدەر! كۇرەس جولىنا تۇسكەندەرىڭە ەشقاشان وكىنبەڭدەر، – دەيدى. 

قورىتا ايتقاندا، «ەر ەسىمى – ەل ەسىندە» – دەمەكشى  الاش ارداقتىسى بولعان م.دۋلاتوۆ حالقىنىڭ جادىندا ماڭگى ساقتالادى. الاش قايراتكەرلەرى اڭساپ، مۇرات ەتكەن تاۋەلسىز مەملەكەتتە بۇل قايراتكەرلەردىڭ ەرەن ەڭبەگىن ۇرپاقتارى ەشقاشان ۇمىتپايدى.  ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆ قازاق ەلى تاريحىندا وشپەس ءبىر ءىز قالدىردى.

ۋ.م.دجولدىبايەۆا ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ قازاقستان تاريحى كافەدراسىنىڭ دوسەنتى

ن.م.تاستەيەۆ ءال-فارابي اتىنداعى ءقازۇۋ-نىڭ گەوگرافيا جانە تابيعاتتى پايدالانۋ فاكۋلتەتىنىڭ 1-كۋرس ستۋدەنتى

---