مۇناي، گاز جانە كومىردى وڭدەۋ.قازاقستانداعى پايدالى قازبالاردى
قوستاناي وبلىسى، رۋدنىي قالاسى.
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى كالييەۆ ەربول
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇناي، گاز جانە كومىردى وڭدەۋ. قازاقستانداعى پايدالى قازبالاردى وڭدەۋ جانە ەكولوگيالىق اسپەكتىلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا مۇنايدىڭ، گازدىڭ، كومىردىڭ جوعارى باعالىعىن، قۇرامىن، قاسيەتتەرىن، مۇناي ونىمدەرىن، بەنزين، دەتوناسياعا توزىمدىلىگىن قورشاعان ورتانى قورعاۋ پروبلەمالارى شەشۋدەگى ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ؛ تەرميالىق جانە كاتاليزدىك كرەكينگ تۋرالى ءبىلۋ، تالداۋ، جۇيەلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ دامىتۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ. ساباق ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ، ەڭبەكقورلىققا جانە پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، كەستەمەن جۇمىس، بايانداۋ، يلليۋستراسيا، رەپرودۋكتيۆتىك ءادىس.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، بيولوگيا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، لاباراتوريالىق مۇناي قۇيماسى.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءۇي تاپسىرماسى تاقىرىبى: كومىرسۋتەكتەردىڭ تابيعي كوزدەرى. قازاقستانداعى مۇناي جانە گاز كەن ورىندارى. قازاقستانداعى مۇناي - گاز جانە كومىر ونەركاسىبىنىڭ دامۋى. 2 مينۋت
ءى. سۇراق – جاۋاپ:
1. كومىرسۋتەكتەردىڭ تابيعي كوزدەرىن اتا.
2. مۇناي دەگەنىمىز نە؟ مۇنايدىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى قانداي؟
3. مۇنايدىڭ قۇرامىنا كىرەتىن زاتتاردى اتاڭدار.
4. تابيعي گازدىڭ قۇرامى قانداي؟
5. تابيعي گازدىڭ مۇنايعا سەرىك گازداردان قانداي ايىرماشىلىقتارى بار؟
6. قازاقستانداعى ءىرى گاز، مۇناي، تاس كومىر كەن ورىندارى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ءىى. 1 نۇسقا. تەستەرمەن (ەلەكتروندى تۇردە جاۋاپ بەرەدى)
1. مۇنايدى جەكە زات دەپ ەسەپتەۋگە بولا ما:
ا) بولادى، سەبەبى ول تابيعاتتان شيكىزات رەتىندە وندىرىلەدى؛ ءا) ول قولدان جاسالعان جاساندى
قوسپا؛ ب) جوق، سەبەبى ول كومىرسۋتەكتەردىڭ تابيعي قوسپاسى؛ ۆ) جوق، سەبەبى ول كۇردەلى
بەيورگانيكالىق قوسىلىستار قوسپاسى؟
2. تانكەردەن تەڭىزگە مۇناي توگىلدى. بۇل ەكولوگيالىق ماسەلەنىڭ قانداي تيپىنە جاتادى:
ا) تابيعات رەسۋرستارىنىڭ تاۋسىلۋى؛ ءا) تابيعات ورتاسىنىڭ لاستانۋى؛ ب) ءتىرى اعزالاردىڭ قۇرىپ كەتۋى؛ ۆ) جاڭا مۇناي ساقتاۋ قويماسىنىڭ پايدا بولۋى؟
3. مۇناي ءوندىرۋدىڭ قانداي كورسەتكىشى ونى ءوندىرۋ مەن پايدالانۋدىڭ ارتىپ كەلە جاتقاندىعىن كورسەتەدى:
ا) ەشقانداي؛ ءا) ەكولوگيامىزدى تومەندەتتى؛ ب) ەكونوميكامىزدى ارتتىردى؛ ۆ) حالىقتىڭ تۇرمىسىنىڭ كوتەرىلۋى؟
4. تابيعي جانە مۇنايعا سەرىك گازدىڭ قايسىسى قۇرامى جاعىنان باي:
ا) تابيعي؛ ءا) مۇنايعا سەرىك گاز؛ ب) ەكەۋى بىردەي؛ ۆ) تابيعي گازدىڭ قۇرامى تۇراقتى؟
5. تابيعي گازدىڭ قۇرامىندا مەتاننان باسقا مىنا گازدار بار:
ا) ەتان، ەتيلەن، اسەتيلەن؛ ءا) ەتان، پروپان، بۋتان؛
ب) بۋتان، پەنتان، يزوبۋتان؛ ۆ) پەنتان، گەكسان، گەپتان؟
2 نۇسقا «دۇرىسىن تاپ» ويىنى
تابيعي گاز بولسا«ت»، مۇنايعا سەرىك گاز بولسا«م» دەپ بەلگىلەۋ قاجەت.
1. ونىڭ 80 - 96% - ى مەتاننان تۇرادى.
2. ءۇش فراكسياعا بولىنەدى: قۇرعاق – گاز، پروپان - بۋتان قوسپاسى، گازدى – بەنزين.
3. حيميا ونەركاسىبى ءۇشىن باعالى شيكىزات.
4. 1 م3 جاققاندا 54400 كدج جىلۋ بولىنەدى.
5. سۋتەك، اسەتيلەن، اروماتتى جانە قانىقپاعان كومىرسۋتەك الىنادى.
3 نۇسقا ساۋالناما
• قازاقستاننىڭ مۇنايعا باي ايماقتارىن اتاڭىز؟(اتىراۋ، اقتوبە، ورال، ماڭعىستاۋ، اقتاۋ)
• اشىق ءتۇستى مۇناي ونىمدەرىنە نە جاتادى؟(بەنزين، ليگروين، كەروسين، گازويل)
• دەتوناسيا دەگەن نە؟(بەنزيننىڭ قوپارىلىس تۇرىندە جانۋى)
•مۇناي ونىمدەرىن جوعارى تەمپەراتۋرادا كرەكينگىلەۋ. (پيروليز)
• مازۋتتىڭ ايدالمايتىن بولىگى؟(گۋدرون)
• گازويلدان نە وندىرىلەدى؟ (ديزەل)
4 نۇسقا حيميالىق ديكتانت
ءماتىن
تابيعي گاز مولەكۋلالىق ____________________ كومىرسۋتەكتەر قوسپاسىنان تۇرادى.
ونىڭ - ى مەتاننان، ال قالعان بولىگى مەتاننىڭ جاقىن گومولوگتارى - _______، ________، ________ قۇرالعان. مۇنايعا سەرىك گازدار مۇنايدا _____________ كۇيىندە بولادى نەمەسە _________________________ جاتادى نەگىزگى قۇرام بولىگى ___________ بولىپ تابىلادى. مۇنايدىڭ نەگىزىن __________، _____________ جانە ___________ كومىرسۋتەكتەر قۇرايدى. جەر استىنان ءوندىرىلىپ الىنعان مۇنايدا سۋ كوپ بولادى. ونى _____________________ اتايدى. تازارتالعان مۇناي __________________ دەپ اتالادى.
ءىىى. جاڭا ساباق
بەينە دەرەك «الەۋەت»
ءىV. پوستەرمەن جۇمىس (وقۋشىلارعا الدىن - الا بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا)
1 توپ مۇنايدى وڭدەۋ
2 توپ كومىردى وڭدەۋ
3 - توپ گازدى وڭدەۋ
4 - توپ ەكولوگيالىق اسپەكتىلەر
ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەك (توپتار ءبىر - بىرىنە قورعاعان جوبالارى بويىنشا تىلەك، ۇسىنىس ايتۋى)
V. «ورنىن تاپ» ويىنى 2 مين
ينتەراكتيۆتى تاقتادا مۇنايدان، گازدان، تاس كومىردەن الىناتىن ونىمدەر بەرىلگەن. سايكەس ونىمدەردى ءتيىستى ورنىنا قويادى.
ونىمدەر جازىلادى: 1. كەروسين، 2. اسەتيلەن، 3. بالاۋىزشام، 4. شينالار بوياۋى، 5. ۆازەلين، 6. ەتانول، 7. بەنزين، 8. پلاستماسسا، 9. ەتيلەنگليكول، 10. قوپارعىش زاتتار، 11. كوكس، 12. تولۋول، 13. بەنزول، 14. ءدارى - دارمەك، 15. ساحارين.
VI. تەرمينمەن جۇمىس (وقۋشىلار داپتەرگە جازادى)
كرەكينگ -
رەفورمينگ -
دەتوناسيا -
تەرميالىق كرەكينگ -
كاتاليزدىك كرەكينگ -
VII. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ەسەپ شىعارۋ.
1. جىلىنا جەر قىرتىسىنا 3، 6 ملرد. توننا مۇناي ءوندىرىلدى دەيىك. ەگەر ول سىيىمدىلىعى 60 توننالىق سيستەرنالارمەن تاسىلاتىن بولسا، وندا 50 سيستەرنا تىركەي الاتىن قانشا پويىز كەرەك؟
2. اۆتوموبيل 100 كم جول جۇرگەندە 20 م3 پروپان گازىن جاعادى. اۆتوموبيل 1 كم جول جۇرگەندە اۋاعا قانشا كولەم (ق. ج) اۋا جۇمسالادى؟
VIII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ: التەرناتيۆتى تەست
• ونەركاسىپتىك كرەكينگ ءادىسى ورىس عالىمى ۆ. گ. شۋحوۆ ۇسىندى. «+»
• مۇناي سۋدا ەرىمەيدى «+»
• رەكتيفيكاسيالىق باعانانى بيىكتىگى 35 م. دەي بولادى. « +»
• بەنزيندى اروماتتاۋ ءۇردىسىن كوكستەۋ دەپ اتايدى «-»
• بەنزيننىڭ قوپارىلىس تۇرىندە جانۋى توتىعۋ دەپ تە اتالادى. «-»
• ماشينالاردى تەز وتالدىرۋ ءۇشىن گازدى بەنزيندى كادىمگى بەنزينگە ارالاستىرادى. «+»
IX. پروبلەمالىق سۇراق «سىزدىڭشە زاۋىتتى قاي جەردەن سالعان دۇرىس؟»
ينتەراكتيۆتى تاقتادا قالا، اۋىل، وزەن، قۇبىر جانە مۇناي زاۋىتى بەرىلگەن. وقۋشى ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمدى جەردى تاڭداپ، زاۋىتتى ورنالاستىرادى جانە سەبەبىن تۇسىندىرەدى.
باعالاۋ: ءار توپتاعى وقۋشىلاردىڭ باعالاۋ پاراعىنداعى ۇپاي سانىن ەسەپتەپ، باعاسىن قويۋ.
ۇيگە تاپسىرما:
حيميا ءپانى ءمۇعالىمى كالييەۆ ەربول
ساباقتىڭ تاقىرىبى: مۇناي، گاز جانە كومىردى وڭدەۋ. قازاقستانداعى پايدالى قازبالاردى وڭدەۋ جانە ەكولوگيالىق اسپەكتىلەرى
ساباقتىڭ ماقساتى: وقۋشىلارعا مۇنايدىڭ، گازدىڭ، كومىردىڭ جوعارى باعالىعىن، قۇرامىن، قاسيەتتەرىن، مۇناي ونىمدەرىن، بەنزين، دەتوناسياعا توزىمدىلىگىن قورشاعان ورتانى قورعاۋ پروبلەمالارى شەشۋدەگى ماڭىزى تۋرالى بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ؛ تەرميالىق جانە كاتاليزدىك كرەكينگ تۋرالى ءبىلۋ، تالداۋ، جۇيەلەۋ داعدىلارىن قالىپتاستىرا وتىرىپ دامىتۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، سوزدىك قورىن مولايتۋ. ساباق ۋاقىتىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ، ەڭبەكقورلىققا جانە پانگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباق.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق – جاۋاپ، كەستەمەن جۇمىس، بايانداۋ، يلليۋستراسيا، رەپرودۋكتيۆتىك ءادىس.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، بيولوگيا.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، لاباراتوريالىق مۇناي قۇيماسى.
ساباقتىڭ بارىسى: ءى. ۇيىمداستىرۋ.
ءۇي تاپسىرماسى تاقىرىبى: كومىرسۋتەكتەردىڭ تابيعي كوزدەرى. قازاقستانداعى مۇناي جانە گاز كەن ورىندارى. قازاقستانداعى مۇناي - گاز جانە كومىر ونەركاسىبىنىڭ دامۋى. 2 مينۋت
ءى. سۇراق – جاۋاپ:
1. كومىرسۋتەكتەردىڭ تابيعي كوزدەرىن اتا.
2. مۇناي دەگەنىمىز نە؟ مۇنايدىڭ فيزيكالىق قاسيەتتەرى قانداي؟
3. مۇنايدىڭ قۇرامىنا كىرەتىن زاتتاردى اتاڭدار.
4. تابيعي گازدىڭ قۇرامى قانداي؟
5. تابيعي گازدىڭ مۇنايعا سەرىك گازداردان قانداي ايىرماشىلىقتارى بار؟
6. قازاقستانداعى ءىرى گاز، مۇناي، تاس كومىر كەن ورىندارى تۋرالى نە بىلەسىڭدەر؟
ءىى. 1 نۇسقا. تەستەرمەن (ەلەكتروندى تۇردە جاۋاپ بەرەدى)
1. مۇنايدى جەكە زات دەپ ەسەپتەۋگە بولا ما:
ا) بولادى، سەبەبى ول تابيعاتتان شيكىزات رەتىندە وندىرىلەدى؛ ءا) ول قولدان جاسالعان جاساندى
قوسپا؛ ب) جوق، سەبەبى ول كومىرسۋتەكتەردىڭ تابيعي قوسپاسى؛ ۆ) جوق، سەبەبى ول كۇردەلى
بەيورگانيكالىق قوسىلىستار قوسپاسى؟
2. تانكەردەن تەڭىزگە مۇناي توگىلدى. بۇل ەكولوگيالىق ماسەلەنىڭ قانداي تيپىنە جاتادى:
ا) تابيعات رەسۋرستارىنىڭ تاۋسىلۋى؛ ءا) تابيعات ورتاسىنىڭ لاستانۋى؛ ب) ءتىرى اعزالاردىڭ قۇرىپ كەتۋى؛ ۆ) جاڭا مۇناي ساقتاۋ قويماسىنىڭ پايدا بولۋى؟
3. مۇناي ءوندىرۋدىڭ قانداي كورسەتكىشى ونى ءوندىرۋ مەن پايدالانۋدىڭ ارتىپ كەلە جاتقاندىعىن كورسەتەدى:
ا) ەشقانداي؛ ءا) ەكولوگيامىزدى تومەندەتتى؛ ب) ەكونوميكامىزدى ارتتىردى؛ ۆ) حالىقتىڭ تۇرمىسىنىڭ كوتەرىلۋى؟
4. تابيعي جانە مۇنايعا سەرىك گازدىڭ قايسىسى قۇرامى جاعىنان باي:
ا) تابيعي؛ ءا) مۇنايعا سەرىك گاز؛ ب) ەكەۋى بىردەي؛ ۆ) تابيعي گازدىڭ قۇرامى تۇراقتى؟
5. تابيعي گازدىڭ قۇرامىندا مەتاننان باسقا مىنا گازدار بار:
ا) ەتان، ەتيلەن، اسەتيلەن؛ ءا) ەتان، پروپان، بۋتان؛
ب) بۋتان، پەنتان، يزوبۋتان؛ ۆ) پەنتان، گەكسان، گەپتان؟
2 نۇسقا «دۇرىسىن تاپ» ويىنى
تابيعي گاز بولسا«ت»، مۇنايعا سەرىك گاز بولسا«م» دەپ بەلگىلەۋ قاجەت.
1. ونىڭ 80 - 96% - ى مەتاننان تۇرادى.
2. ءۇش فراكسياعا بولىنەدى: قۇرعاق – گاز، پروپان - بۋتان قوسپاسى، گازدى – بەنزين.
3. حيميا ونەركاسىبى ءۇشىن باعالى شيكىزات.
4. 1 م3 جاققاندا 54400 كدج جىلۋ بولىنەدى.
5. سۋتەك، اسەتيلەن، اروماتتى جانە قانىقپاعان كومىرسۋتەك الىنادى.
3 نۇسقا ساۋالناما
• قازاقستاننىڭ مۇنايعا باي ايماقتارىن اتاڭىز؟(اتىراۋ، اقتوبە، ورال، ماڭعىستاۋ، اقتاۋ)
• اشىق ءتۇستى مۇناي ونىمدەرىنە نە جاتادى؟(بەنزين، ليگروين، كەروسين، گازويل)
• دەتوناسيا دەگەن نە؟(بەنزيننىڭ قوپارىلىس تۇرىندە جانۋى)
•مۇناي ونىمدەرىن جوعارى تەمپەراتۋرادا كرەكينگىلەۋ. (پيروليز)
• مازۋتتىڭ ايدالمايتىن بولىگى؟(گۋدرون)
• گازويلدان نە وندىرىلەدى؟ (ديزەل)
4 نۇسقا حيميالىق ديكتانت
ءماتىن
تابيعي گاز مولەكۋلالىق ____________________ كومىرسۋتەكتەر قوسپاسىنان تۇرادى.
ونىڭ - ى مەتاننان، ال قالعان بولىگى مەتاننىڭ جاقىن گومولوگتارى - _______، ________، ________ قۇرالعان. مۇنايعا سەرىك گازدار مۇنايدا _____________ كۇيىندە بولادى نەمەسە _________________________ جاتادى نەگىزگى قۇرام بولىگى ___________ بولىپ تابىلادى. مۇنايدىڭ نەگىزىن __________، _____________ جانە ___________ كومىرسۋتەكتەر قۇرايدى. جەر استىنان ءوندىرىلىپ الىنعان مۇنايدا سۋ كوپ بولادى. ونى _____________________ اتايدى. تازارتالعان مۇناي __________________ دەپ اتالادى.
ءىىى. جاڭا ساباق
بەينە دەرەك «الەۋەت»
ءىV. پوستەرمەن جۇمىس (وقۋشىلارعا الدىن - الا بەرىلگەن تاپسىرما بويىنشا)
1 توپ مۇنايدى وڭدەۋ
2 توپ كومىردى وڭدەۋ
3 - توپ گازدى وڭدەۋ
4 - توپ ەكولوگيالىق اسپەكتىلەر
ەكى جۇلدىز، ءبىر تىلەك (توپتار ءبىر - بىرىنە قورعاعان جوبالارى بويىنشا تىلەك، ۇسىنىس ايتۋى)
V. «ورنىن تاپ» ويىنى 2 مين
ينتەراكتيۆتى تاقتادا مۇنايدان، گازدان، تاس كومىردەن الىناتىن ونىمدەر بەرىلگەن. سايكەس ونىمدەردى ءتيىستى ورنىنا قويادى.
ونىمدەر جازىلادى: 1. كەروسين، 2. اسەتيلەن، 3. بالاۋىزشام، 4. شينالار بوياۋى، 5. ۆازەلين، 6. ەتانول، 7. بەنزين، 8. پلاستماسسا، 9. ەتيلەنگليكول، 10. قوپارعىش زاتتار، 11. كوكس، 12. تولۋول، 13. بەنزول، 14. ءدارى - دارمەك، 15. ساحارين.
VI. تەرمينمەن جۇمىس (وقۋشىلار داپتەرگە جازادى)
كرەكينگ -
رەفورمينگ -
دەتوناسيا -
تەرميالىق كرەكينگ -
كاتاليزدىك كرەكينگ -
VII. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ەسەپ شىعارۋ.
1. جىلىنا جەر قىرتىسىنا 3، 6 ملرد. توننا مۇناي ءوندىرىلدى دەيىك. ەگەر ول سىيىمدىلىعى 60 توننالىق سيستەرنالارمەن تاسىلاتىن بولسا، وندا 50 سيستەرنا تىركەي الاتىن قانشا پويىز كەرەك؟
2. اۆتوموبيل 100 كم جول جۇرگەندە 20 م3 پروپان گازىن جاعادى. اۆتوموبيل 1 كم جول جۇرگەندە اۋاعا قانشا كولەم (ق. ج) اۋا جۇمسالادى؟
VIII. ساباقتى قورىتىندىلاۋ: التەرناتيۆتى تەست
• ونەركاسىپتىك كرەكينگ ءادىسى ورىس عالىمى ۆ. گ. شۋحوۆ ۇسىندى. «+»
• مۇناي سۋدا ەرىمەيدى «+»
• رەكتيفيكاسيالىق باعانانى بيىكتىگى 35 م. دەي بولادى. « +»
• بەنزيندى اروماتتاۋ ءۇردىسىن كوكستەۋ دەپ اتايدى «-»
• بەنزيننىڭ قوپارىلىس تۇرىندە جانۋى توتىعۋ دەپ تە اتالادى. «-»
• ماشينالاردى تەز وتالدىرۋ ءۇشىن گازدى بەنزيندى كادىمگى بەنزينگە ارالاستىرادى. «+»
IX. پروبلەمالىق سۇراق «سىزدىڭشە زاۋىتتى قاي جەردەن سالعان دۇرىس؟»
ينتەراكتيۆتى تاقتادا قالا، اۋىل، وزەن، قۇبىر جانە مۇناي زاۋىتى بەرىلگەن. وقۋشى ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق جاعىنان ءتيىمدى جەردى تاڭداپ، زاۋىتتى ورنالاستىرادى جانە سەبەبىن تۇسىندىرەدى.
باعالاۋ: ءار توپتاعى وقۋشىلاردىڭ باعالاۋ پاراعىنداعى ۇپاي سانىن ەسەپتەپ، باعاسىن قويۋ.
ۇيگە تاپسىرما:
You Might Also Like
