نەسيە جانە ونىڭ تۇرلەرى
8 سىنىپ
ساباقتىڭ تاقىرىبى: نەسيە جانە ونىڭ تۇرلەرى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: نەسيەنىڭ مانىمەن، تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ.
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى ۇنەمدىلىككە، سانالىلىققا، بەلسەندىلىككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، وي - ءورىسىن، قيالىن دامىتۋ، كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، پىكىر ايتۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتىق جۇمىس، كەستەمەن جۇمىس، سوزدىكپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
IV. بەكىتۋ
V. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. سىنىپتى 3 توپقا ءبولىپ تاپسىرمالار بەرۋ.
I - تاپسىرما (وقۋشىلار پرەزەنتاسيا جاسايدى، 5 مين دايىندالۋعا ۋاقىت بەرىلەدى، مۋزىكا قوسىلادى).
1 - توپ اقشا جانە اقشانىڭ تۇرلەرى، قىزمەتتەرى
2 - توپ جۇمىسسىزدىق جانە جۇمىسسىزدىق تۇرلەرى
3 - توپ سالىق جانە سالىق تۇرلەرى
I I - تاپسىرما
1 - توپ ءار ءتۇرلى ەلدەردىڭ اقشالارىن سايكەستەندىر. (فليپچارت)
2 - توپ جۇمىسسىزدىقتىڭ تۇرلەرىن انىقتا.
3 - توپ سالىق تۇرلەرىن سيپاتتا.
III – تاپسىرما
1 - توپ. ماقال - ماتەلدەر ءتۇسىندىر.
2 - توپ «جۇمىسسىزدىق – قوعامدىق دەرت» وي - تولعاۋ.
3 - توپ كەستە تولتىرۋ.(فليپچارت)
ءىىى. جاڭا ساباق جوسپارى:
نەسيە – تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋلەردى قارىزعا بەرۋ. نەسيە ۇعىمى لاتىن سوزىنەن پايدا بولعان، “credere”- سەنۋ جانە”creditum”- قارىز دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
قارىز بەرۋشى – كرەديتور. قارىز الۋشى – دەبيتور نەمەسە زاەمششيك.
نەسيەلىك كەلىسىم - بەلگىلى ءبىر زاڭعا سايكەس نەسيەنىڭ بەرىلۋىن، پايدالانىلۋىن جانە قايتارىلۋ جاعدايىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
نەسيە نەگىزگى ءۇش مىندەتتى ەسكەرىپ وتىرىلىپ بەرىلەدى:
1. تولەي الۋ مۇمكىندىگى 2. مەرزىمدىلىگى 3. قايتارىلىمدىعى
مەرزىمدىلىگى: قىسقى مەرزىمدى - 1 جىلعا دەيىن
ورتا مەرزىمدى – 1 - 5 جىلعا دەيىن
ۇزاق مەرزىمدى - 5 جىلدان جوعارى
لوگيكالىق سۇراق: كرەديتتىڭ قانداي كەمشىلىگى مەن ارتىقشىلىعى بار دەپ ويلايسىز؟
نەسيەنىڭ ارتىقشىلىعى:
• تاۋاردى نە قىزمەتتى دەرەۋ يەلەنۋ مۇمكىندىگى. نەسيە ساتىپ الۋى تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتەتىن نەمەسە ساتىپ الۋ مۇمكىن ەمەس زاتقا يە بولۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
• يكەمدىلىك. نەسيە زاتتى ساۋدا جۇيەسىندە ارزانعا بەرىلىپ جاتقان ارزانداتىپ ساتىپ جاتقان ساتىندە از اقشامەن الىپ قالۋعا جاعداي جاسايدى.
• قاۋىپسىزدىك. نەسيە كارتوچكالارى مەن چەك كىتاپشالارى زات العاندا نەمەسە ساپارعا شىققاندا ناقتى اقشاعا قاراعاندا نەعۇرلىم ىڭعايلى جانە سەنىمدى تولەم قۇرالى بولىپ سانالادى.
• توتەنشە جاعدايدا كومەككە كەلۋ. نەسيە كۇتپەگەن شۇعىل شىعىنداردى (اۆارياعا تۇسكەن ءاۆتوموبيلدى جوندەۋ اقىسىن) تولەۋگە ىڭعايلى.
• كليەنتتىڭ ادالدىعىن جانە ۇقىپتىلىعىن كورسەتىپ وتىرادى. ەسەپشوت بويىنشا تولەمدەردى ۋاقىتىلى تولەپ تۇرۋ كىسىنىڭ وزىندىك ءبىر سيپاتتاماسى، ونىڭ مىندەتكەرلىگى مەن ءماتتاقام ۇقىپتىلىعىنىڭ بەلگىسى بولىپ سانالادى.
• نەسيەنىڭ كەمشىلىكتەرى:
• شاشپالىق. كەيدە نەسيە كارتوچكالارى مەن شىعاتىن شىعىس ەسەپشوتتارىنىڭ اقشانى ورىنسىز شاشۋعا اكەپ سوعاتىنى بولادى. سوڭىرا، قارىز كولەمى ۇلعايعاندا اي سايىن تولەنەتىن تولەمدەردى وتەۋ قيىنداي تۇسەدى.
• قۇنىنىڭ جوعارىلىعى. ادەتتە نەسيەمەن زات الۋ ناقتى اقشامەن العانعا قاراعاندا قىمباتقا تۇسەدى. تاۋاردى نەسيەگە ساتاتىن دۇكەندەر كرەديت كارتوچكالارىمەن اينالىساتىن فيرمالارعا پايىز تولەپ وتىرادى. ونىڭ ۇستىنە تاۋاردىڭ باعاسىنا كرەديتتى پايدالانعانى ءۇشىن پايىز قوسىلادى.
• تۇتىنۋ كرەديتىنىڭ تۇرلەرى. ەگەر باتىستا جۇرتتىڭ كوبى نەسيە الىپ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا يە بولسا، ءبىزدىڭ قازاقستاندىق نارىقتا نەسيە جۇيەسى سوڭعى جىلدارى عانا دامي باستادى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن نەسيە الۋ ۇلكەن پروبلەما ەدى، ال ءقازىر كوممەرسيالىق بانكتەردىڭ، دۇكەندەردىڭ، فيرمالاردىڭ كوبى تۇتىنۋ نەسيەسىن ۇسىنا باستادى.
نەسيە نەشە ءتۇرلى سەبەپتەرگە بەرىلەدى، ولار: پاتەردى جوندەۋگە، اۆتوماشينانى، ۇيالى تەلەفونداردى، اۆتوماشينا، تۇرمىس تەحنيكاسىن ساتىپ الۋعا جانە ت. ب. ماقساتتاردا بەرىلەدى. بانك ءوز زاەم الۋشىلارىنا دۇرىس اقپارات بەرۋ ءۇشىن، نەسيەلەردىڭ ارنايى كلاسسيفيكاسياسىن جاساپ شىعاردى، مىسالى:
نەسيەنىڭ تۇرلەرى: تۇتىنۋشى نەسيەسى: اۆتوموبيل ساتىپ الۋ نەسيەلەرى، تاۋار نەسيەلەرى، جاس وتباسىلار نەسيەلەرى، جىلدام نەسيەلەر، جالاقى ارقىلى الىناتىن نەسيەلەر، ءبىلىم الۋ نەسيەلەرى. يپوتەكالىق نەسيەلەر. ليزينگتىك نەسيەلەر. مەملەكەتتىك نەسيەلەر.
ياعني، يپوتەكالىق نەسيەلەۋ – بۇل جىلجىمايتىن مۇلىكتى – پاتەرلەر، ۇيلەر – ساتىپ الۋ ءۇشىن بەرىلەتىن ۇزاق مەرزىمدى نەسيەلەر جۇيەسى. بانك ءسىزدىڭ اتا - اناڭىزعا اقشالاي قاراجات بەرەدى، ولار نەسيەنى پايدالانعانى ءۇشىن بەلگىلەنگەن مەرزىمگە دەيىن پايىزدارىمەن قوسا وتەۋدى مىندەتتەرىنە الادى.
قازاقستاندا نەسيە 1 جىلدان 30 جىلعا دەيىن مەرزىمگە بەرىلەدى، ال سوماسى شامامەن، ساتىپ الىناتىن ءۇي قۇنىنىڭ 70 – 100% اسپايدى. بانكتەردىڭ تارتىپتەرى بويىنشا زاەم الۋشى ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن العاشقى اقشالاي تولەمنىڭ 30% دەيىنگى مولشەرىن تولەۋى ءتيىس.
يپوتەكا – بۇل دا سول قارىز. نازارىڭىزعا سالا كەتەيىك، يپوتەكالىق نەسيەدەن باسقا، جاي نەسيە دە بار. بۇل تەرمين - دەردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ءبىرىنشى، ولاردىڭ ايىرماشىلىقتارى نەدە ەكەنىن ءبىلۋىمىز كەرەك.
ەگەر بانك نەسيەنى ءسىزدىڭ اتا - اناڭىزعا بەرەتىن بولسا، جانە ول ءۇشىن كەپىل المايتىن بولسا، ول يپوتەكا ەمەس. سەبەبى، كەپىل بولماي، يپوتەكا دا بولمايدى. سوندىقتان، «نەسيە ىڭعايلى ما نەمەسە يپوتەكا ىڭعايلى ما؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ تابۋىمىز كەرەك. زاەم الۋشىلارعا نەسيە العان ىڭعايلى، ال بانككە – يپوتەكا، دالىرەك ايتقاندا، نەسيەنى وتەمەگەن جاعدايدا بانك كەپىلدىك زاتىن ساتىپ ءوز قاراجاتىن قايتارىپ الادى.
كەپىلدىك زاتى رەتىندە زاەم الۋشىنىڭ جەكە مەنشىگىن قاراستىرادى: ءۇي نەمەسە پاتەر. نەسيەنى وتەۋ اي سايىنعى تولەمدەرمەن قامسىزداندىرىلادى، وندا نەسيە بويىنشا جاساسقان كەلىسىم نەگىزىندە پايىزدارى جانە نەگىزگى قارىزدىڭ ءبىر بولىگى كىرەدى قازاقستاننىڭ 18 دەن اسقان، تۇراقتى جالاقىسى نەمەسە تابىسى بار ءار ازاماتى زاەم الۋشى بولا الادى. نەسيەنىڭ مولشەرى تابىستىڭ سوماسىنان جانە نەسيەلەۋدەن تاۋەلدى بولادى. نەسيەنىڭ بانككە اي سايىنعى تولەمى زاەم الۋشىنىڭ تابىسىنان 40 - 60 % اسپايدى.
اۆتونەسيە
اۆتو نەسيەنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ول ساتىپ الىناتىن اۆتوكولىكتىڭ كەپىلىنە بەرىلەدى. بۇل جاعدايدا، كەيبىر بانكتەر اۆتوسالوندارمەن ىنتىماقتاستىقتا بولادى، سول ارقىلى ءسىز ۇناعان اۆتوكولىگىڭىزدى تاڭداپ الاسىز. اۆتوكولىك العان جاعدايدا، ءسىز ساتىپ العان اۆتوكولىگىڭىزدى نەسيە وتەۋ مەرزىمىنىڭ اياقتالعانىنا دەيىن مىندەتتى تۇردە ساقتاندىرۋىڭىز كەرەك. ەسىڭىزگە سالا كەتۋ كەرەك، ساتىپ العان اۆتوكولىگىڭىز نەسيەنى وتەۋ مەرزىمى اياقتالعانشا بانكتىڭ مەنشىگىندە بولادى.
تۇتىنۋشىلىق نەسيە
تۇتىنۋشىلىق نەسيە ءار ءتۇرلى ماقساتتاردا بەرىلەدى: تۇرمىس زاتتارىن نەمەسە جيھاز ساتىپ الۋعا، پاتەر جوندەۋگە، ساياحاتقا بارۋعا جانە ت. ب. ماقساتتار بويىنشا. تۇتىنۋشىلىق نەسيەنىڭ سوماسى بىرنەشە مىڭنان جۇزدەگەن مىڭعا دەيىن بولادى. بۇل جاعدايدا بانكتەر نەسيەنى قايدا جۇمساعانىڭىزدى سۇرامايدى. ءاربىر بانكتە تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەردى الۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتارعا بايلانىستى نەسيە بويىنشا پايىزدارى وزگەرىپ تۇرادى. تومەندە قازاقستان بانكتەرىندە نەسيە راسىمدەۋ ءۇشىن قاجەتتى نەگىزگى قۇجاتتار ءتىزىمى كورسەتىلگەن، ەسكەرىپ ءوتۋ كەرەك، قۇجاتتار ءتىزىمى بانكتىڭ سۇرانىسى جانە نەسيەنىڭ ءتۇرى بويىنشا وزگەرىپ وتىرادى.
ەسەپتەر شىعارۋ.
ەسەپ 1. بانك 4، 5 جىلعا نەسيەگە جىلدىق 28%- بەن 670 مىڭ تەڭگە بەرەدى. بانككە قايتارىلاتىن سومانى ەسەپتەڭىز.
شەشۋى:
قايتارىلاتىن اقشا قاراجاتتارىنىڭ تولىق سوماسى (نەسيە + پايىزدىق تولەمدەر) = (670 مىڭ تەڭگە ح 28 ح 54) / (12 ح 100) + 670 مىڭ تەڭگە = 1514. 2 مىڭ تەڭگە
مۇندا 4، 5جىل*12 اي =54 اي – ول 4. 5 جىل
جاۋابى: 1514. 2 مىڭ تەڭگە
ەسەپ 2. كاسىپكەر ءوز بيزنەسىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن بانكتىك نەسيەنى جىلدىق 26 % - بەن 150 مىڭ تەڭگەنى 1 جىلعا الدى. ەگەر، پايىز سومماسى نەسيەنى بەرگەنگە دەيىن اۆانس رەتىندە نەسيە سوماسىنان شەگەرىلەتىن بولسا، كاسىپكەر قانداي سومما الادى؟ كاسىپكەر بانككە ءبىر جىلدان كەيىن قانداي سومانى قايتارادى؟
شەشۋى: نەسيەنى قولدانعانى ءۇشىن تولەنەتىن پايىزدىق تولەمدەردىڭ سوماسىن انىقتايمىز:
150 ح 0. 26 = 39 مىڭ تەڭگە كاسىپكەردىڭ الاتىن سومماسى: 150 – 39 = 111 مىڭ تەڭگە
ءبىر جىلدان كەيىن كاسىپكەر بانككە 150 مىڭ تەڭگە قايتارۋ كەرەك
جاۋابى: 111 مىڭ تەڭگە - كاسىپكەر الاتىن سومما. ءبىر جىلدان كەيىن كاسىپكەر بانككە 150 مىڭ تەڭگە قايتارۋ ءتيىس.
V. بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. تۇتىنۋ كرەديتى دەگەن نە؟
2. كرەديت بەرۋ شارتتارى قانداي؟
3. كرەديت قۇنى دەگەن نە؟
4. تۇتىنۋ كرەديتىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
5. كرەديتتىڭ ارتىقشىلىعى قانداي؟
6. كرەديتتىڭ كەمشىلىگى قانداي؟
ءسوزجۇمباق شەشۋ. «نەسيە»
1. تۇتىنۋشىلارعا تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋلەر جايلى حابارلاما (اقپارات) بەرۋ.
2. مەملەكەت مەنشىگىن جەكە مەنشىككە تۇرلەندىرۋ.
3. ەڭبەك ەتۋگە قابىلەتتى جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن، ءبىراق جۇمىس تابا الماي جۇرگەن ادامدار توبى.
4. بانك يەسى نەمەسە بانكىنىڭ ءىرى اكسيونەرى.
5. ەڭ جاقسى ناتيجە كورسەتۋ ءۇشىن نارىقتاعى ەكونوميكالىق جارىس.
ن
ە
س
ي
ە
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
VءىI. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
نەسيە جانە ونىڭ تۇرلەرى وقۋ.
تۇتىنۋ كرەديتىنىڭ پايىزدىق مولشەرىن بەلگىلەپ، گرافيك قۇرۋ.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: نەسيە جانە ونىڭ تۇرلەرى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: نەسيەنىڭ مانىمەن، تۇرلەرىمەن تانىستىرۋ.
تاربيەلىلىك: وقۋشىلاردى ۇنەمدىلىككە، سانالىلىققا، بەلسەندىلىككە تاربيەلەۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ، وي - ءورىسىن، قيالىن دامىتۋ، كوزقاراسىن قالىپتاستىرۋ، پىكىر ايتۋعا باۋلۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرۋ
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: بايانداۋ، سۇراق - جاۋاپ، توپتىق جۇمىس، كەستەمەن جۇمىس، سوزدىكپەن جۇمىس.
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى
ءىى. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ
ءىىى. جاڭا ءبىلىمدى مەڭگەرتۋ
IV. بەكىتۋ
V. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
Vءى. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. سىنىپتى 3 توپقا ءبولىپ تاپسىرمالار بەرۋ.
I - تاپسىرما (وقۋشىلار پرەزەنتاسيا جاسايدى، 5 مين دايىندالۋعا ۋاقىت بەرىلەدى، مۋزىكا قوسىلادى).
1 - توپ اقشا جانە اقشانىڭ تۇرلەرى، قىزمەتتەرى
2 - توپ جۇمىسسىزدىق جانە جۇمىسسىزدىق تۇرلەرى
3 - توپ سالىق جانە سالىق تۇرلەرى
I I - تاپسىرما
1 - توپ ءار ءتۇرلى ەلدەردىڭ اقشالارىن سايكەستەندىر. (فليپچارت)
2 - توپ جۇمىسسىزدىقتىڭ تۇرلەرىن انىقتا.
3 - توپ سالىق تۇرلەرىن سيپاتتا.
III – تاپسىرما
1 - توپ. ماقال - ماتەلدەر ءتۇسىندىر.
2 - توپ «جۇمىسسىزدىق – قوعامدىق دەرت» وي - تولعاۋ.
3 - توپ كەستە تولتىرۋ.(فليپچارت)
ءىىى. جاڭا ساباق جوسپارى:
نەسيە – تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋلەردى قارىزعا بەرۋ. نەسيە ۇعىمى لاتىن سوزىنەن پايدا بولعان، “credere”- سەنۋ جانە”creditum”- قارىز دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
قارىز بەرۋشى – كرەديتور. قارىز الۋشى – دەبيتور نەمەسە زاەمششيك.
نەسيەلىك كەلىسىم - بەلگىلى ءبىر زاڭعا سايكەس نەسيەنىڭ بەرىلۋىن، پايدالانىلۋىن جانە قايتارىلۋ جاعدايىن قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس.
نەسيە نەگىزگى ءۇش مىندەتتى ەسكەرىپ وتىرىلىپ بەرىلەدى:
1. تولەي الۋ مۇمكىندىگى 2. مەرزىمدىلىگى 3. قايتارىلىمدىعى
مەرزىمدىلىگى: قىسقى مەرزىمدى - 1 جىلعا دەيىن
ورتا مەرزىمدى – 1 - 5 جىلعا دەيىن
ۇزاق مەرزىمدى - 5 جىلدان جوعارى
لوگيكالىق سۇراق: كرەديتتىڭ قانداي كەمشىلىگى مەن ارتىقشىلىعى بار دەپ ويلايسىز؟
نەسيەنىڭ ارتىقشىلىعى:
• تاۋاردى نە قىزمەتتى دەرەۋ يەلەنۋ مۇمكىندىگى. نەسيە ساتىپ الۋى تىم ۇزاققا سوزىلىپ كەتەتىن نەمەسە ساتىپ الۋ مۇمكىن ەمەس زاتقا يە بولۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
• يكەمدىلىك. نەسيە زاتتى ساۋدا جۇيەسىندە ارزانعا بەرىلىپ جاتقان ارزانداتىپ ساتىپ جاتقان ساتىندە از اقشامەن الىپ قالۋعا جاعداي جاسايدى.
• قاۋىپسىزدىك. نەسيە كارتوچكالارى مەن چەك كىتاپشالارى زات العاندا نەمەسە ساپارعا شىققاندا ناقتى اقشاعا قاراعاندا نەعۇرلىم ىڭعايلى جانە سەنىمدى تولەم قۇرالى بولىپ سانالادى.
• توتەنشە جاعدايدا كومەككە كەلۋ. نەسيە كۇتپەگەن شۇعىل شىعىنداردى (اۆارياعا تۇسكەن ءاۆتوموبيلدى جوندەۋ اقىسىن) تولەۋگە ىڭعايلى.
• كليەنتتىڭ ادالدىعىن جانە ۇقىپتىلىعىن كورسەتىپ وتىرادى. ەسەپشوت بويىنشا تولەمدەردى ۋاقىتىلى تولەپ تۇرۋ كىسىنىڭ وزىندىك ءبىر سيپاتتاماسى، ونىڭ مىندەتكەرلىگى مەن ءماتتاقام ۇقىپتىلىعىنىڭ بەلگىسى بولىپ سانالادى.
• نەسيەنىڭ كەمشىلىكتەرى:
• شاشپالىق. كەيدە نەسيە كارتوچكالارى مەن شىعاتىن شىعىس ەسەپشوتتارىنىڭ اقشانى ورىنسىز شاشۋعا اكەپ سوعاتىنى بولادى. سوڭىرا، قارىز كولەمى ۇلعايعاندا اي سايىن تولەنەتىن تولەمدەردى وتەۋ قيىنداي تۇسەدى.
• قۇنىنىڭ جوعارىلىعى. ادەتتە نەسيەمەن زات الۋ ناقتى اقشامەن العانعا قاراعاندا قىمباتقا تۇسەدى. تاۋاردى نەسيەگە ساتاتىن دۇكەندەر كرەديت كارتوچكالارىمەن اينالىساتىن فيرمالارعا پايىز تولەپ وتىرادى. ونىڭ ۇستىنە تاۋاردىڭ باعاسىنا كرەديتتى پايدالانعانى ءۇشىن پايىز قوسىلادى.
• تۇتىنۋ كرەديتىنىڭ تۇرلەرى. ەگەر باتىستا جۇرتتىڭ كوبى نەسيە الىپ ءومىر ءسۇرۋ داعدىسىنا يە بولسا، ءبىزدىڭ قازاقستاندىق نارىقتا نەسيە جۇيەسى سوڭعى جىلدارى عانا دامي باستادى. وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن نەسيە الۋ ۇلكەن پروبلەما ەدى، ال ءقازىر كوممەرسيالىق بانكتەردىڭ، دۇكەندەردىڭ، فيرمالاردىڭ كوبى تۇتىنۋ نەسيەسىن ۇسىنا باستادى.
نەسيە نەشە ءتۇرلى سەبەپتەرگە بەرىلەدى، ولار: پاتەردى جوندەۋگە، اۆتوماشينانى، ۇيالى تەلەفونداردى، اۆتوماشينا، تۇرمىس تەحنيكاسىن ساتىپ الۋعا جانە ت. ب. ماقساتتاردا بەرىلەدى. بانك ءوز زاەم الۋشىلارىنا دۇرىس اقپارات بەرۋ ءۇشىن، نەسيەلەردىڭ ارنايى كلاسسيفيكاسياسىن جاساپ شىعاردى، مىسالى:
نەسيەنىڭ تۇرلەرى: تۇتىنۋشى نەسيەسى: اۆتوموبيل ساتىپ الۋ نەسيەلەرى، تاۋار نەسيەلەرى، جاس وتباسىلار نەسيەلەرى، جىلدام نەسيەلەر، جالاقى ارقىلى الىناتىن نەسيەلەر، ءبىلىم الۋ نەسيەلەرى. يپوتەكالىق نەسيەلەر. ليزينگتىك نەسيەلەر. مەملەكەتتىك نەسيەلەر.
ياعني، يپوتەكالىق نەسيەلەۋ – بۇل جىلجىمايتىن مۇلىكتى – پاتەرلەر، ۇيلەر – ساتىپ الۋ ءۇشىن بەرىلەتىن ۇزاق مەرزىمدى نەسيەلەر جۇيەسى. بانك ءسىزدىڭ اتا - اناڭىزعا اقشالاي قاراجات بەرەدى، ولار نەسيەنى پايدالانعانى ءۇشىن بەلگىلەنگەن مەرزىمگە دەيىن پايىزدارىمەن قوسا وتەۋدى مىندەتتەرىنە الادى.
قازاقستاندا نەسيە 1 جىلدان 30 جىلعا دەيىن مەرزىمگە بەرىلەدى، ال سوماسى شامامەن، ساتىپ الىناتىن ءۇي قۇنىنىڭ 70 – 100% اسپايدى. بانكتەردىڭ تارتىپتەرى بويىنشا زاەم الۋشى ءوز قاراجاتى ەسەبىنەن العاشقى اقشالاي تولەمنىڭ 30% دەيىنگى مولشەرىن تولەۋى ءتيىس.
يپوتەكا – بۇل دا سول قارىز. نازارىڭىزعا سالا كەتەيىك، يپوتەكالىق نەسيەدەن باسقا، جاي نەسيە دە بار. بۇل تەرمين - دەردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن، ءبىرىنشى، ولاردىڭ ايىرماشىلىقتارى نەدە ەكەنىن ءبىلۋىمىز كەرەك.
ەگەر بانك نەسيەنى ءسىزدىڭ اتا - اناڭىزعا بەرەتىن بولسا، جانە ول ءۇشىن كەپىل المايتىن بولسا، ول يپوتەكا ەمەس. سەبەبى، كەپىل بولماي، يپوتەكا دا بولمايدى. سوندىقتان، «نەسيە ىڭعايلى ما نەمەسە يپوتەكا ىڭعايلى ما؟» دەگەن سۇراققا جاۋاپ تابۋىمىز كەرەك. زاەم الۋشىلارعا نەسيە العان ىڭعايلى، ال بانككە – يپوتەكا، دالىرەك ايتقاندا، نەسيەنى وتەمەگەن جاعدايدا بانك كەپىلدىك زاتىن ساتىپ ءوز قاراجاتىن قايتارىپ الادى.
كەپىلدىك زاتى رەتىندە زاەم الۋشىنىڭ جەكە مەنشىگىن قاراستىرادى: ءۇي نەمەسە پاتەر. نەسيەنى وتەۋ اي سايىنعى تولەمدەرمەن قامسىزداندىرىلادى، وندا نەسيە بويىنشا جاساسقان كەلىسىم نەگىزىندە پايىزدارى جانە نەگىزگى قارىزدىڭ ءبىر بولىگى كىرەدى قازاقستاننىڭ 18 دەن اسقان، تۇراقتى جالاقىسى نەمەسە تابىسى بار ءار ازاماتى زاەم الۋشى بولا الادى. نەسيەنىڭ مولشەرى تابىستىڭ سوماسىنان جانە نەسيەلەۋدەن تاۋەلدى بولادى. نەسيەنىڭ بانككە اي سايىنعى تولەمى زاەم الۋشىنىڭ تابىسىنان 40 - 60 % اسپايدى.
اۆتونەسيە
اۆتو نەسيەنىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – ول ساتىپ الىناتىن اۆتوكولىكتىڭ كەپىلىنە بەرىلەدى. بۇل جاعدايدا، كەيبىر بانكتەر اۆتوسالوندارمەن ىنتىماقتاستىقتا بولادى، سول ارقىلى ءسىز ۇناعان اۆتوكولىگىڭىزدى تاڭداپ الاسىز. اۆتوكولىك العان جاعدايدا، ءسىز ساتىپ العان اۆتوكولىگىڭىزدى نەسيە وتەۋ مەرزىمىنىڭ اياقتالعانىنا دەيىن مىندەتتى تۇردە ساقتاندىرۋىڭىز كەرەك. ەسىڭىزگە سالا كەتۋ كەرەك، ساتىپ العان اۆتوكولىگىڭىز نەسيەنى وتەۋ مەرزىمى اياقتالعانشا بانكتىڭ مەنشىگىندە بولادى.
تۇتىنۋشىلىق نەسيە
تۇتىنۋشىلىق نەسيە ءار ءتۇرلى ماقساتتاردا بەرىلەدى: تۇرمىس زاتتارىن نەمەسە جيھاز ساتىپ الۋعا، پاتەر جوندەۋگە، ساياحاتقا بارۋعا جانە ت. ب. ماقساتتار بويىنشا. تۇتىنۋشىلىق نەسيەنىڭ سوماسى بىرنەشە مىڭنان جۇزدەگەن مىڭعا دەيىن بولادى. بۇل جاعدايدا بانكتەر نەسيەنى قايدا جۇمساعانىڭىزدى سۇرامايدى. ءاربىر بانكتە تۇتىنۋشىلىق نەسيەلەردى الۋ ءۇشىن قاجەتتى قۇجاتتارعا بايلانىستى نەسيە بويىنشا پايىزدارى وزگەرىپ تۇرادى. تومەندە قازاقستان بانكتەرىندە نەسيە راسىمدەۋ ءۇشىن قاجەتتى نەگىزگى قۇجاتتار ءتىزىمى كورسەتىلگەن، ەسكەرىپ ءوتۋ كەرەك، قۇجاتتار ءتىزىمى بانكتىڭ سۇرانىسى جانە نەسيەنىڭ ءتۇرى بويىنشا وزگەرىپ وتىرادى.
ەسەپتەر شىعارۋ.
ەسەپ 1. بانك 4، 5 جىلعا نەسيەگە جىلدىق 28%- بەن 670 مىڭ تەڭگە بەرەدى. بانككە قايتارىلاتىن سومانى ەسەپتەڭىز.
شەشۋى:
قايتارىلاتىن اقشا قاراجاتتارىنىڭ تولىق سوماسى (نەسيە + پايىزدىق تولەمدەر) = (670 مىڭ تەڭگە ح 28 ح 54) / (12 ح 100) + 670 مىڭ تەڭگە = 1514. 2 مىڭ تەڭگە
مۇندا 4، 5جىل*12 اي =54 اي – ول 4. 5 جىل
جاۋابى: 1514. 2 مىڭ تەڭگە
ەسەپ 2. كاسىپكەر ءوز بيزنەسىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن بانكتىك نەسيەنى جىلدىق 26 % - بەن 150 مىڭ تەڭگەنى 1 جىلعا الدى. ەگەر، پايىز سومماسى نەسيەنى بەرگەنگە دەيىن اۆانس رەتىندە نەسيە سوماسىنان شەگەرىلەتىن بولسا، كاسىپكەر قانداي سومما الادى؟ كاسىپكەر بانككە ءبىر جىلدان كەيىن قانداي سومانى قايتارادى؟
شەشۋى: نەسيەنى قولدانعانى ءۇشىن تولەنەتىن پايىزدىق تولەمدەردىڭ سوماسىن انىقتايمىز:
150 ح 0. 26 = 39 مىڭ تەڭگە كاسىپكەردىڭ الاتىن سومماسى: 150 – 39 = 111 مىڭ تەڭگە
ءبىر جىلدان كەيىن كاسىپكەر بانككە 150 مىڭ تەڭگە قايتارۋ كەرەك
جاۋابى: 111 مىڭ تەڭگە - كاسىپكەر الاتىن سومما. ءبىر جىلدان كەيىن كاسىپكەر بانككە 150 مىڭ تەڭگە قايتارۋ ءتيىس.
V. بەكىتۋ سۇراقتارى:
1. تۇتىنۋ كرەديتى دەگەن نە؟
2. كرەديت بەرۋ شارتتارى قانداي؟
3. كرەديت قۇنى دەگەن نە؟
4. تۇتىنۋ كرەديتىنىڭ قانداي تۇرلەرى بار؟
5. كرەديتتىڭ ارتىقشىلىعى قانداي؟
6. كرەديتتىڭ كەمشىلىگى قانداي؟
ءسوزجۇمباق شەشۋ. «نەسيە»
1. تۇتىنۋشىلارعا تاۋارلار مەن قىزمەت كورسەتۋلەر جايلى حابارلاما (اقپارات) بەرۋ.
2. مەملەكەت مەنشىگىن جەكە مەنشىككە تۇرلەندىرۋ.
3. ەڭبەك ەتۋگە قابىلەتتى جۇمىس ىستەگىسى كەلەتىن، ءبىراق جۇمىس تابا الماي جۇرگەن ادامدار توبى.
4. بانك يەسى نەمەسە بانكىنىڭ ءىرى اكسيونەرى.
5. ەڭ جاقسى ناتيجە كورسەتۋ ءۇشىن نارىقتاعى ەكونوميكالىق جارىس.
ن
ە
س
ي
ە
VI. ساباقتى قورىتىندىلاۋ
VءىI. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
نەسيە جانە ونىڭ تۇرلەرى وقۋ.
تۇتىنۋ كرەديتىنىڭ پايىزدىق مولشەرىن بەلگىلەپ، گرافيك قۇرۋ.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
