نۇرعيسا تىلەندييەۆ. ءتول ءسوز بەن تولەۋ ءسوز.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: نۇرعيسا تىلەندييەۆ. ءتول ءسوز بەن تولەۋ ءسوز.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن تانىستىرۋ. ءتول ءسوز بەن ونىڭ تىنىس بەلگىلەرىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، تىڭداي ءبىلۋ جانە ويمەن ءبولىسۋ ارەكەتتەرىن ۇشتاۋ، قازاقشا ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇلتتىق قاسيەتتەرگە ، قازاق حالقىنىڭ ءتىلى مەن ءداستۇرىن، ونەرىن قاستەرلەيتىن ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پانورامالىق ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، بايانداۋ، ىزدەندىرۋ، سوزدىك، ويىن.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ن.تىلەندييەۆتىڭ پورترەتى، اۋديو جازبالار، سلايدتار، ەلەكتروندى وقۋلىق.
ساباقتىڭ قۇرىلىمى:
1. كىرىسپە ءبولىم. (تىڭدالىم، سويلەسىم)
بەينەكليپ كورۋ ارقىلى ساباقتىڭ جاڭا تاقىرىبىن انىقتاۋ.
2. ديالوگتىق ءبولىم. (سويلەسىم، وقىلىم، جازىلىم)
لەكسيكا-گرامماتيكالىق تاقىرىپتاردىن ءمانىن اشۋ، مەڭگەرتۋ.
ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس. (سلايدتار، تىرەك سىزبالار).
وقۋلىقپەن، داپتەرمەن جۇمىس.
3. قورىتىندى ءبولىمى.
«ءبىلىم بيرجاسى» پەن تىرەك سىزبا ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. (سويلەسىم)
2. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (ايتىلىم)
- بالالار، وتكەن ساباقتا ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما: «قۇرمەتتى اتاق» ماتىنىنە بايلانىستى قازاقتىڭ عۇلامالارى، قوعام قايراتكەرلەرى، ونەر مايتالماندارى تۋرالى مالىمەت جيناپ كەلۋ، جاڭا سوزدەردى جاتتاپ كەلۋ.
جاڭا ساباققا كىرىسپە. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
- بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىن ءبىلۋ ءۇشىن بەينەكليپتى مۇقيات قاراپ، تىڭداۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.
بەينەكليپ كورۋ. 1مينۋت.
- جاڭالىقتان نە تۋرالى حاباردار بولدىڭىزدار؟
- مەرەكەلىك شارالار قانداي مەرەكەگە بايلانىستى ۇيىمداستىرىلعان؟ (استانا كۇنى مەرەكەسىنە وراي)
- قانداي سپەكتاكل ساحنالانعان؟ ( «نۇرعيسا» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى)
- سپەكتاكل قايدا ساحنالانعان؟ (كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا)
- قويىلىمدى كىمدەر ساحنالاعان؟ ( «ناز» مەملەكەتتىك بي تەاترىنىڭ ارتىستەرى)
- كىم تۋرالى سپەكتاكل قويىلعان؟ (ن.تىلەندييەۆ)
- تالانتتى كومپوزيتوردىڭ قانداي شىعارمالارى شىرقالعان؟ («سارجايلاۋ»، «اڭساۋ»، «التىن ءدان»، «باياناۋىل» ت.ب)
نۇرعيسا تىلەندييەۆ
قازاقتىڭ ايگىلى كۇيشى كومپوزيتورى، ديريجەر، داۋلەسكەر دومبىراشى، حالىق قاھارمانى نۇرعيسا اتاباي ۇلى تىلەندييەۆ 1925 جىلى 1 ساۋىردە الماتى وبلىسىنىڭ ىلە اۋدانىنا قاراستى شيلىكەمەر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. نۇرعيسانىڭ ونەرگە دەگەن قۇشتارلىعىنا اتا-اناسى ىقپال ەتكەن. اكەسى اتاباي - كۇيشى، شەشەسى ءان ايتۋدى جاقسى كورگەن. ول بەس جاسىنان باستاپ دومبىرادا ويناپ، ون ەكى جاسىندا وركەستر قۇرامىندا بولعان. «سولاقايدىڭ سويىنان ساقتان» دەگەندەي، نۇرعيسا سولاقاي دومبىراشى بولعان.ماسكەۋدىڭ پ.ي.چايكوۆسكيي اتىنداعى كونسەرۆاتوريسىنىڭ ديريجەرلىك فاكۋلتەتىن ءبىتىردى. قازاقتىڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا (1953-1961)، قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق اسپاپتار وركەسترىندە (1961-1964) جانە تىكەلەي ءوزىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن دۇنيەگە كەلگەن «وتىرار سازى» حالىق اسپاپتارى وركەسترىندە (1981-1998) باس ديريجەر قىزمەتىن اتقاردى.
1968 جىلدىڭ «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى مۋزىكا رەداكسياسىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ ىستەدى.. ول 500-دەن استام مۋزىكالىق ءتول تۋىندىلاردىڭ اۆتورى. سۇيىكتى شىعارمالارىنان «دوستىق جولىمەن»، «مەنىڭ قازاقستانىم»، ق.قوجامياروۆپەن بىرلەسىپ جازعان «التىن تاۋلار» وپەراسىن ، «اتا تولعاۋى» جانە وركەستر ءۇشىن جازىلعان شىعارمالارىن اتاۋعا بولادى. ونىڭ «اققۋ»، «اڭساۋ»، «ارمان»، «اتا تولعاۋى»، «ءالقيسسا»، «قورقىت تۋرالى اڭىز»، «كوش كەرۋەنى»، «ماحامبەت»، سياقتى كۇيلەرى مەن «سارجايلاۋ»، «الاتاۋ»، «اقجايىق»، «اق قۇسىم»، «ءوز ەلىم» سياقتى ونداعان اندەرى جۇرتشىلىق ءسۇيىپ تىڭدايدى. قىرىقتان استام پەساعا جانە جيىرمادان استام فيلمگە مۋزىكا جازعان. ن. تىلەندييەۆ سونداي اق «قىز جىبەك»، «مەنىڭ اتىم قوجا»، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر»، «اقساق قۇلان» فيلمدەرىنە، ابايدىڭ كەيبىر ولەڭدەرىنە مۋزىكا جازعان. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، كسرو نىڭ حالىق ءارتىسى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن ن.تىلەندييەۆ 1998 جىلى «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلدى.
سوزدىك جۇمىسى. (بەرىلگەن سوزدەردى جەكە وقۋشىعا وقىتۋ، قايتالاتۋ، ءسوز تىركەستەرىن، سويلەم قۇرۋ)
ماتىنمەن جۇمىس. «دانالىق اعاشى» ويىنى.
وقۋشىلار ءماتىندى جىلدام وقىپ شىعادى. وقۋشىلار ءماتىن بويىنشا قيىن سۇراق قۇراپ، قاعازعا جازادى، جۇرگىزۋشىنىڭ قولىندا ساندىقشا بولۋ كەرەك، سوعان وقۋشىلار كەزەگىمەن ءوز سۇراقتارىن سالادى. ءماتىندى تاعى ءبىر رەت جىلدام وقىپ شىعۋ كەرەك. ءار وقۋشى ساندىقشادان سۇراق جازىلعان قاعاز الىپ، داۋىستاپ نەعۇرلىم دۇرىس جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. باسقالار سۇراقپەن جاۋاپتى باعالايدى، جۇرگىزۋشى جەڭىمپازدى انىقتايدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا فيشكا بەرىلەدى.
ساباقتىڭ لەكسيكالىق تاقىرىپ پەن گرامماتيكالىق تاقىرىپتى بايلانىستىرۋ.
«ۇلىلار ءسوزى»
ن.تىلەندييەۆ تۋرالى بيىل قاڭتار ايىندا تۋعانىنا 100 جىل تولعان بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، اكادەميك، قازاق حالقىنىڭ ۇلى تۇلعاسى د. قونايەۆتىڭ ءسوزى ۇسىنىلدى.
دىنمۇحامەد قونايەۆ: «مۋزىكا – ادامزاتتىڭ امبەباپ ءتىلى عوي. ول ءبىزدىڭ جان – دۇنيەمىزدى بايىتىپ، اسىرەسە، ۇلتتىق سانا – سالتىمىزعا باۋليتىن سيقىرلى كۇش. مەن نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارمالارىن تىڭداعان سايىن وسىنداي ويعا قالامىن»، - دەگەن ەكەن.
- سونىمەن، بالالار، ايتىلعان ءسوزدىڭ اۆتورى كىم؟ (د.قونايەۆ)
- اۆتوردىڭ ءسوزى كىم تۋرالى؟(ن.تىلەندييەۆ)
- مىنە، سويلەۋشىنىڭ ءوز ءسوزىن اۆتور ءسوزى دەيمىز. (د.قونايەۆ: ، - دەگەن ەكەن)
- ال، سويلەۋشى جەتكىزگەن د.قونايەۆتىڭ ءسوزى قايسى ؟
- «مۋزىكا – ادامزاتتىڭ امبەباپ ءتىلى عوي. ول ءبىزدىڭ جان – دۇنيەمىزدى بايىتىپ، اسىرەسە، ۇلتتىق سانا – سالتىمىزعا باۋليتىن سيقىرلى كۇش. مەن نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارمالارىن تىڭداعان سايىن وسىنداي ويعا قالامىن»
- بىرەۋدىڭ ءسوزىنىڭ بۇلجىتپاي، وزگەرىسسىز بەرىلۋى ءتول ءسوز دەپ اتالادى.
- ەندى، بالالار، قانداي تىنىس بەلگىلەرى قويىلعان؟ (: «» ، - .)
تىرەك سىزباداعى ءتول ءسوزدى سويلەمدەردىڭ قۇرىلىمى مەن ولاردىڭ تىنىس بەلگىلەرىن مەڭگەرتۋ.
1. باس ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى: «باس ارىپپەن جازىلعان ءتول ءسوز»، -كىشى ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى.
مىسالى: دىنمۇحامەد قونايەۆ: «مۋزىكا – ادامزاتتىڭ امبەباپ ءتىلى عوي. ول ءبىزدىڭ جان – دۇنيەمىزدى بايىتىپ، اسىرەسە، ۇلتتىق سانا – سالتىمىزعا باۋليتىن سيقىرلى كۇش. مەن نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارمالارىن تىڭداعان سايىن وسىنداي ويعا قالامىن»، - دەگەن ەكەن.
2. باس ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى: «باس ارىپپەن جازىلعان ءتول ءسوز»
مىسالى: ءمۇعالىم بىلاي دەدى: «نۇرعيسا تىلەندييەۆ – قازاق حالقىنىڭ تالانتتى پەرزەنتى»
3. «باس ارىپپەن جازىلعان ءتول ءسوز»، - كىشى ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى.
مىسالى: «ساز ءتىلى – ورتاق»، - دەيدى نۇرعيسا تىلەندييەۆ.
قوسىمشا.
اۆتور ءسوزى ءتول ءسوزدىڭ كىمنىڭ ءسوزى ەكەنىن، كىمگە قاراتىلىپ ايتىلاتىنىن، قانداي جاعدايدا ايتىلعاندىعىن بەلگىلەپ تۇرادى. اۆتور ءسوزى جازىلۋدا تىنىس بەلگىلەرى ارقىلى اجىراتىلادى. ءتول ءسوز بەن اۆتور ءسوزى "دە" (دەدى، دەپ، دەيدى، دەگەن، دەگەندەي) كومەكشى ەتىستىگى ارقىلى بايلانىسادى.
كومپيۋتەرمەن جۇمىس.
«بايتەرەك» ەلەكتروندى وقۋلىعىنداعى ءتول سوزگە ارنالعان مودۋل. (8 سىنىپ، 5-مودۋل)
تىڭدالىم: (ەرەجەسىن تىڭداۋ)
وقىلىم: (ءتول سوزگە ارنالعان تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋ)
جازىلىم: (كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى ءسوزدى قوي، ءتول ءسوزدىڭ تىنىس بەلگىسىن قويىپ جاز)
سويلەسىم: (ءتول ءسوزدىڭ ەرەجەسىن ايت، ءتول سوزگە ديالوگ قۇرۋ)
بىرەۋدىڭ ءسوزىنىڭ بۇلجىتپاي، وزگەرىسسىز بەرىلۋى ءتول ءسوز دەپ اتالادى.
جاتتىعۋ جۇمىسى ( جاتتىعۋ ءماتىنىن ديكتانت تۇرىندە جازعىزۋ، ءتول سوزدەردىڭ تىنىس بەلگىسىن قويۋ)
قورىتىندى ءبولىمى. ساباقتى بەكىتۋ. سۇراقتار.
1. ءار ءتۇرلى ساحنادا ورىندالا بەرمەيتىن مۋزىكانىڭ ءتۇرى قانداي ؟
2. ن.تىلەندييەۆتىڭ قانشا مۋزىكالىق تۋىندىسى بار؟ (500-دەن اسا)
3. ءتول ءسوز دەگەنىمىز نە؟
4. قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىن اتا.
5. قاھارمان ءسوزىنىڭ ءسينونيمىن ايت.(باتىر، ەرجۇرەك)
6. ن.تىلەندييەۆ قاشان، قايدا دۇنيەگە كەلگەن؟ (1925 جىلى 1ساۋىردە الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى، شيلىكەمەر دەگەن جەردە)
7. مىنا سويلەمدە سىزىقشا نەگە قويىلعان؟ بۇل فەستيۆال – ونەر مەرەكەسى .
8. ماقالدىڭ جالعاسىن ايت.
9. «ونەردى كوپ (بىلەتىن دانا بولار، ).................................،
ونەرسىزدىڭ .(ءىسى شالا بولار)
10. پاريجدە، فرانكفۋرتتە، ياعني شەتەل ساحناسىندا تۇڭعىش ءان شىرقاعان ءانشى كىم؟
11. ن.تىلەندييەۆتىڭ دومبىرا تارتۋداعى ەرەكشەلىگى قانداي؟ (سولاقاي تارتادى)
12. ن.تىلەندييەۆ قاي وركەستردىڭ نەگىزىن قالاعان؟(وتىرار سازى)
13. ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قاي جىلى، قانداي اتاق بەرىلدى؟(1998ج حالىق قاھارمانى)
14. ءتول ءسوز اۆتور ءسوزىنىڭ ورتاسىندا كەلسە قانداي تىنىس بەلگىسى قويىلادى؟
15. ن.تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» كۇيى قاي قازاق كينوسىندا ورىندالادى؟(«قىز جىبەك»)
قورىتىندى ءسوز. نۇرعيسا تىلەندييەۆ: «كەيدە مەن ءوزىمدى اكە – شەشەدەن تۋماعانداي سەزىنەم. ويتكەنى، حالىق الاقانىنا سالىپ، ءومىر بويى ايالاپ كەلەدى»، - دەگەن ەكەن. سىزباسىن كورسەت، ماعىناسىنا تۇسىنىك بەر. (اۆتور ءسوزى، ءتول ءسوز، اۆتور ءسوزى)
ۇيگە تاپسىرما: «قازاق مادەنيەتىنە، ونەرىنە زور ەڭبەك سىڭىرگەن تۇلعالار» تاقىرىبىنا رەفەرات دايىنداۋ.
ساباقتى باعالاۋ.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىن تانىستىرۋ. ءتول ءسوز بەن ونىڭ تىنىس بەلگىلەرىن مەڭگەرتۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ەستە ساقتاۋ، ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، تىڭداي ءبىلۋ جانە ويمەن ءبولىسۋ ارەكەتتەرىن ۇشتاۋ، قازاقشا ساۋاتتى جازۋعا ۇيرەتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ۇلتتىق قاسيەتتەرگە ، قازاق حالقىنىڭ ءتىلى مەن ءداستۇرىن، ونەرىن قاستەرلەيتىن ازامات ەتىپ تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: جاڭا ساباقتى مەڭگەرتۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: پانورامالىق ساباق.
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، بايانداۋ، ىزدەندىرۋ، سوزدىك، ويىن.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ن.تىلەندييەۆتىڭ پورترەتى، اۋديو جازبالار، سلايدتار، ەلەكتروندى وقۋلىق.
ساباقتىڭ قۇرىلىمى:
1. كىرىسپە ءبولىم. (تىڭدالىم، سويلەسىم)
بەينەكليپ كورۋ ارقىلى ساباقتىڭ جاڭا تاقىرىبىن انىقتاۋ.
2. ديالوگتىق ءبولىم. (سويلەسىم، وقىلىم، جازىلىم)
لەكسيكا-گرامماتيكالىق تاقىرىپتاردىن ءمانىن اشۋ، مەڭگەرتۋ.
ينتەراكتيۆتى تاقتامەن جۇمىس. (سلايدتار، تىرەك سىزبالار).
وقۋلىقپەن، داپتەرمەن جۇمىس.
3. قورىتىندى ءبولىمى.
«ءبىلىم بيرجاسى» پەن تىرەك سىزبا ارقىلى قورىتىندىلاۋ.
ساباقتىڭ بارىسى: 1. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. (سويلەسىم)
2. وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
3. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ. (ايتىلىم)
- بالالار، وتكەن ساباقتا ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما: «قۇرمەتتى اتاق» ماتىنىنە بايلانىستى قازاقتىڭ عۇلامالارى، قوعام قايراتكەرلەرى، ونەر مايتالماندارى تۋرالى مالىمەت جيناپ كەلۋ، جاڭا سوزدەردى جاتتاپ كەلۋ.
جاڭا ساباققا كىرىسپە. قىزىعۋشىلىعىن وياتۋ.
- بالالار، بۇگىنگى ساباعىمىزدىڭ تاقىرىبىن ءبىلۋ ءۇشىن بەينەكليپتى مۇقيات قاراپ، تىڭداۋلارىڭىزدى سۇرايمىن.
بەينەكليپ كورۋ. 1مينۋت.
- جاڭالىقتان نە تۋرالى حاباردار بولدىڭىزدار؟
- مەرەكەلىك شارالار قانداي مەرەكەگە بايلانىستى ۇيىمداستىرىلعان؟ (استانا كۇنى مەرەكەسىنە وراي)
- قانداي سپەكتاكل ساحنالانعان؟ ( «نۇرعيسا» حورەوگرافيالىق سپەكتاكلى)
- سپەكتاكل قايدا ساحنالانعان؟ (كۇلاش بايسەيىتوۆا اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا)
- قويىلىمدى كىمدەر ساحنالاعان؟ ( «ناز» مەملەكەتتىك بي تەاترىنىڭ ارتىستەرى)
- كىم تۋرالى سپەكتاكل قويىلعان؟ (ن.تىلەندييەۆ)
- تالانتتى كومپوزيتوردىڭ قانداي شىعارمالارى شىرقالعان؟ («سارجايلاۋ»، «اڭساۋ»، «التىن ءدان»، «باياناۋىل» ت.ب)
نۇرعيسا تىلەندييەۆ
قازاقتىڭ ايگىلى كۇيشى كومپوزيتورى، ديريجەر، داۋلەسكەر دومبىراشى، حالىق قاھارمانى نۇرعيسا اتاباي ۇلى تىلەندييەۆ 1925 جىلى 1 ساۋىردە الماتى وبلىسىنىڭ ىلە اۋدانىنا قاراستى شيلىكەمەر اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. نۇرعيسانىڭ ونەرگە دەگەن قۇشتارلىعىنا اتا-اناسى ىقپال ەتكەن. اكەسى اتاباي - كۇيشى، شەشەسى ءان ايتۋدى جاقسى كورگەن. ول بەس جاسىنان باستاپ دومبىرادا ويناپ، ون ەكى جاسىندا وركەستر قۇرامىندا بولعان. «سولاقايدىڭ سويىنان ساقتان» دەگەندەي، نۇرعيسا سولاقاي دومبىراشى بولعان.ماسكەۋدىڭ پ.ي.چايكوۆسكيي اتىنداعى كونسەرۆاتوريسىنىڭ ديريجەرلىك فاكۋلتەتىن ءبىتىردى. قازاقتىڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا (1953-1961)، قازاقتىڭ قۇرمانعازى اتىنداعى مەملەكەتتىك اكادەميالىق حالىق اسپاپتار وركەسترىندە (1961-1964) جانە تىكەلەي ءوزىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن دۇنيەگە كەلگەن «وتىرار سازى» حالىق اسپاپتارى وركەسترىندە (1981-1998) باس ديريجەر قىزمەتىن اتقاردى.
1968 جىلدىڭ «قازاقفيلم» كينوستۋدياسى مۋزىكا رەداكسياسىنىڭ باس رەداكتورى بولىپ ىستەدى.. ول 500-دەن استام مۋزىكالىق ءتول تۋىندىلاردىڭ اۆتورى. سۇيىكتى شىعارمالارىنان «دوستىق جولىمەن»، «مەنىڭ قازاقستانىم»، ق.قوجامياروۆپەن بىرلەسىپ جازعان «التىن تاۋلار» وپەراسىن ، «اتا تولعاۋى» جانە وركەستر ءۇشىن جازىلعان شىعارمالارىن اتاۋعا بولادى. ونىڭ «اققۋ»، «اڭساۋ»، «ارمان»، «اتا تولعاۋى»، «ءالقيسسا»، «قورقىت تۋرالى اڭىز»، «كوش كەرۋەنى»، «ماحامبەت»، سياقتى كۇيلەرى مەن «سارجايلاۋ»، «الاتاۋ»، «اقجايىق»، «اق قۇسىم»، «ءوز ەلىم» سياقتى ونداعان اندەرى جۇرتشىلىق ءسۇيىپ تىڭدايدى. قىرىقتان استام پەساعا جانە جيىرمادان استام فيلمگە مۋزىكا جازعان. ن. تىلەندييەۆ سونداي اق «قىز جىبەك»، «مەنىڭ اتىم قوجا»، «قارلىعاشتىڭ قۇيرىعى نەگە ايىر»، «اقساق قۇلان» فيلمدەرىنە، ابايدىڭ كەيبىر ولەڭدەرىنە مۋزىكا جازعان. قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى، قازاقستان رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ يەگەرى، كسرو نىڭ حالىق ءارتىسى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن ن.تىلەندييەۆ 1998 جىلى «حالىق قاھارمانى» اتاعى بەرىلدى.
سوزدىك جۇمىسى. (بەرىلگەن سوزدەردى جەكە وقۋشىعا وقىتۋ، قايتالاتۋ، ءسوز تىركەستەرىن، سويلەم قۇرۋ)
ماتىنمەن جۇمىس. «دانالىق اعاشى» ويىنى.
وقۋشىلار ءماتىندى جىلدام وقىپ شىعادى. وقۋشىلار ءماتىن بويىنشا قيىن سۇراق قۇراپ، قاعازعا جازادى، جۇرگىزۋشىنىڭ قولىندا ساندىقشا بولۋ كەرەك، سوعان وقۋشىلار كەزەگىمەن ءوز سۇراقتارىن سالادى. ءماتىندى تاعى ءبىر رەت جىلدام وقىپ شىعۋ كەرەك. ءار وقۋشى ساندىقشادان سۇراق جازىلعان قاعاز الىپ، داۋىستاپ نەعۇرلىم دۇرىس جاۋاپ بەرۋى ءتيىس. باسقالار سۇراقپەن جاۋاپتى باعالايدى، جۇرگىزۋشى جەڭىمپازدى انىقتايدى. ءار دۇرىس جاۋاپقا فيشكا بەرىلەدى.
ساباقتىڭ لەكسيكالىق تاقىرىپ پەن گرامماتيكالىق تاقىرىپتى بايلانىستىرۋ.
«ۇلىلار ءسوزى»
ن.تىلەندييەۆ تۋرالى بيىل قاڭتار ايىندا تۋعانىنا 100 جىل تولعان بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، اكادەميك، قازاق حالقىنىڭ ۇلى تۇلعاسى د. قونايەۆتىڭ ءسوزى ۇسىنىلدى.
دىنمۇحامەد قونايەۆ: «مۋزىكا – ادامزاتتىڭ امبەباپ ءتىلى عوي. ول ءبىزدىڭ جان – دۇنيەمىزدى بايىتىپ، اسىرەسە، ۇلتتىق سانا – سالتىمىزعا باۋليتىن سيقىرلى كۇش. مەن نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارمالارىن تىڭداعان سايىن وسىنداي ويعا قالامىن»، - دەگەن ەكەن.
- سونىمەن، بالالار، ايتىلعان ءسوزدىڭ اۆتورى كىم؟ (د.قونايەۆ)
- اۆتوردىڭ ءسوزى كىم تۋرالى؟(ن.تىلەندييەۆ)
- مىنە، سويلەۋشىنىڭ ءوز ءسوزىن اۆتور ءسوزى دەيمىز. (د.قونايەۆ: ، - دەگەن ەكەن)
- ال، سويلەۋشى جەتكىزگەن د.قونايەۆتىڭ ءسوزى قايسى ؟
- «مۋزىكا – ادامزاتتىڭ امبەباپ ءتىلى عوي. ول ءبىزدىڭ جان – دۇنيەمىزدى بايىتىپ، اسىرەسە، ۇلتتىق سانا – سالتىمىزعا باۋليتىن سيقىرلى كۇش. مەن نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارمالارىن تىڭداعان سايىن وسىنداي ويعا قالامىن»
- بىرەۋدىڭ ءسوزىنىڭ بۇلجىتپاي، وزگەرىسسىز بەرىلۋى ءتول ءسوز دەپ اتالادى.
- ەندى، بالالار، قانداي تىنىس بەلگىلەرى قويىلعان؟ (: «» ، - .)
تىرەك سىزباداعى ءتول ءسوزدى سويلەمدەردىڭ قۇرىلىمى مەن ولاردىڭ تىنىس بەلگىلەرىن مەڭگەرتۋ.
1. باس ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى: «باس ارىپپەن جازىلعان ءتول ءسوز»، -كىشى ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى.
مىسالى: دىنمۇحامەد قونايەۆ: «مۋزىكا – ادامزاتتىڭ امبەباپ ءتىلى عوي. ول ءبىزدىڭ جان – دۇنيەمىزدى بايىتىپ، اسىرەسە، ۇلتتىق سانا – سالتىمىزعا باۋليتىن سيقىرلى كۇش. مەن نۇرعيسا تىلەندييەۆتىڭ شىعارمالارىن تىڭداعان سايىن وسىنداي ويعا قالامىن»، - دەگەن ەكەن.
2. باس ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى: «باس ارىپپەن جازىلعان ءتول ءسوز»
مىسالى: ءمۇعالىم بىلاي دەدى: «نۇرعيسا تىلەندييەۆ – قازاق حالقىنىڭ تالانتتى پەرزەنتى»
3. «باس ارىپپەن جازىلعان ءتول ءسوز»، - كىشى ارىپپەن جازىلعان اۆتور ءسوزى.
مىسالى: «ساز ءتىلى – ورتاق»، - دەيدى نۇرعيسا تىلەندييەۆ.
قوسىمشا.
اۆتور ءسوزى ءتول ءسوزدىڭ كىمنىڭ ءسوزى ەكەنىن، كىمگە قاراتىلىپ ايتىلاتىنىن، قانداي جاعدايدا ايتىلعاندىعىن بەلگىلەپ تۇرادى. اۆتور ءسوزى جازىلۋدا تىنىس بەلگىلەرى ارقىلى اجىراتىلادى. ءتول ءسوز بەن اۆتور ءسوزى "دە" (دەدى، دەپ، دەيدى، دەگەن، دەگەندەي) كومەكشى ەتىستىگى ارقىلى بايلانىسادى.
كومپيۋتەرمەن جۇمىس.
«بايتەرەك» ەلەكتروندى وقۋلىعىنداعى ءتول سوزگە ارنالعان مودۋل. (8 سىنىپ، 5-مودۋل)
تىڭدالىم: (ەرەجەسىن تىڭداۋ)
وقىلىم: (ءتول سوزگە ارنالعان تاپسىرمالارعا جاۋاپ بەرۋ)
جازىلىم: (كوپ نۇكتەنىڭ ورنىنا ءتيىستى ءسوزدى قوي، ءتول ءسوزدىڭ تىنىس بەلگىسىن قويىپ جاز)
سويلەسىم: (ءتول ءسوزدىڭ ەرەجەسىن ايت، ءتول سوزگە ديالوگ قۇرۋ)
بىرەۋدىڭ ءسوزىنىڭ بۇلجىتپاي، وزگەرىسسىز بەرىلۋى ءتول ءسوز دەپ اتالادى.
جاتتىعۋ جۇمىسى ( جاتتىعۋ ءماتىنىن ديكتانت تۇرىندە جازعىزۋ، ءتول سوزدەردىڭ تىنىس بەلگىسىن قويۋ)
قورىتىندى ءبولىمى. ساباقتى بەكىتۋ. سۇراقتار.
1. ءار ءتۇرلى ساحنادا ورىندالا بەرمەيتىن مۋزىكانىڭ ءتۇرى قانداي ؟
2. ن.تىلەندييەۆتىڭ قانشا مۋزىكالىق تۋىندىسى بار؟ (500-دەن اسا)
3. ءتول ءسوز دەگەنىمىز نە؟
4. قازاق حالقىنىڭ مۋزىكالىق اسپاپتارىن اتا.
5. قاھارمان ءسوزىنىڭ ءسينونيمىن ايت.(باتىر، ەرجۇرەك)
6. ن.تىلەندييەۆ قاشان، قايدا دۇنيەگە كەلگەن؟ (1925 جىلى 1ساۋىردە الماتى وبلىسى، ىلە اۋدانى، شيلىكەمەر دەگەن جەردە)
7. مىنا سويلەمدە سىزىقشا نەگە قويىلعان؟ بۇل فەستيۆال – ونەر مەرەكەسى .
8. ماقالدىڭ جالعاسىن ايت.
9. «ونەردى كوپ (بىلەتىن دانا بولار، ).................................،
ونەرسىزدىڭ .(ءىسى شالا بولار)
10. پاريجدە، فرانكفۋرتتە، ياعني شەتەل ساحناسىندا تۇڭعىش ءان شىرقاعان ءانشى كىم؟
11. ن.تىلەندييەۆتىڭ دومبىرا تارتۋداعى ەرەكشەلىگى قانداي؟ (سولاقاي تارتادى)
12. ن.تىلەندييەۆ قاي وركەستردىڭ نەگىزىن قالاعان؟(وتىرار سازى)
13. ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعىمەن قاي جىلى، قانداي اتاق بەرىلدى؟(1998ج حالىق قاھارمانى)
14. ءتول ءسوز اۆتور ءسوزىنىڭ ورتاسىندا كەلسە قانداي تىنىس بەلگىسى قويىلادى؟
15. ن.تىلەندييەۆتىڭ «اققۋ» كۇيى قاي قازاق كينوسىندا ورىندالادى؟(«قىز جىبەك»)
قورىتىندى ءسوز. نۇرعيسا تىلەندييەۆ: «كەيدە مەن ءوزىمدى اكە – شەشەدەن تۋماعانداي سەزىنەم. ويتكەنى، حالىق الاقانىنا سالىپ، ءومىر بويى ايالاپ كەلەدى»، - دەگەن ەكەن. سىزباسىن كورسەت، ماعىناسىنا تۇسىنىك بەر. (اۆتور ءسوزى، ءتول ءسوز، اۆتور ءسوزى)
ۇيگە تاپسىرما: «قازاق مادەنيەتىنە، ونەرىنە زور ەڭبەك سىڭىرگەن تۇلعالار» تاقىرىبىنا رەفەرات دايىنداۋ.
ساباقتى باعالاۋ.
You Might Also Like
-
ماقساتى: تاربيەلەنۋشىلەردىڭ زەيىنىن، بىلىم-بىلىك داعدىلارىن قالىپتاستىرۋ، اقىل-ويىن دامىتۋ ماقساتىندا بالاباقشا تاربيەشىلەرىنە اقپاراتتىق تەحنولوگيالاردى پايدالانۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن كورسەتۋ جانە و...
