نيتراتتار. ازوتتىڭ تابيعاتتاعى اينالىمى
حيميا 9 سىنىپ
تاقىرىبى: نيتراتتار. ازوتتىڭ تابيعاتتاعى اينالىمى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى نيتراتتاردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى جانە ازوتتىڭ تابيعاتتاعى اينالىمى تۋرالى بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە ءبىلۋىن، ىزدەنۋىن، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: تاعام رەتىندە قولدانىلاتىن ونىمدەردىڭ قۇرامىنداعى حيميالىق زاتتاردىڭ ادام دەنساۋلىعى ءۇشىن ماڭىزىن كورسەتۋ. ولاردىڭ جەتىسپەۋىنەن تۋىندايتىن اۋرۋدىڭ الدىن - الۋ شارالارىن انىقتاۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءىشىنارا ىزدەنىس
ساباق قۇرىلىمى:
1. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، كەزەكشى مىندەتىن قاداعالاۋ. ساباقتىڭ ۇستانىمىمەن تانىستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ماقساتىندا تومەندەگىدەي تاپسىرمالار بەرىلەدى.
1. ازوت قىشقىلىنىڭ ەلەكتروليتتىك ديسسوسياسيالانۋ تەڭدەۋىن جازىڭدار
2. لابوراتوريادا ازوت قىشقىلىن قالاي الادى؟
فيزيكالىق قاسيەتتەرى
3. تازا ازوت قىشقىلى قانداي زات؟
4. ۇزاق ساقتاعاندا قىشقىل بىرتىندەپ قىزعىلت قوڭىر تۇسكە يە بولادى، سەبەبى...
حيميالىق قاسيەتتەرى
5. جارىقتىڭ اسەرىنەن ازوت قىشقىلى قانداي زاتتارعا ىدىرايدى؟
6. ازوت قىشقىلىنىڭ نەگىزدەرمەن ارەكەتتەسۋىنىڭ رەاكسيا تەڭدەۋىن جازىڭدار.
7. ازوت قىشقىلىنىڭ نەگىزدىك وكسيدتەرمەن ارەكەتتەسۋىنىڭ رەاكسيا تەڭدەۋىن جازىڭدار
8. كونسەنتراسيالى ازوت قىشقىلى كەيبىر مەتالدارمەن ارەكەتتەسپەيدى، سەبەبى..
جاڭا ساباق.
1. نيتراتتارعا جالپى سيپاتتاما بەرىلەدى.
2. نيتراتتاردىڭ اشىلۋ تاريحى. ەرتە كەزدەن «ءۇندى سەليتراسى» اتاۋمەن - كNO 3 كاليي نيتراتى بەلگىلى بولدى.
بۇل سيرەك مينەرالدى ول كەزدە تەك ءۇندىستاننان اكەلەتىن ەدى. ءۇندى سەليتراسىن وق – ءدارى جاساۋ ءۇشىن پايدالاندى. ليبيح ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا سەليترا اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالى جانە كوپ مولشەردە قاجەت ەكەندىگى انىقتالدى. ءچيليدىڭ اتاكاما شولىندە وسىمدىكتەر مەن جانۋار قالدىقتارىنىڭ مىڭداعان جىلدىق ىدىراۋ پروسەسىنىڭ ناتيجەسىندە سەليترانىڭ قورى جيناقتالدى. اناليز كورسەتكەنىندەي «چيلي سەليتراسى» بۇل – قۇرامىندا قۇم جانە بالشىق، ناتريي ءحلوريدى جانە سۋلفاتى قوسپاسى بار ناتريي نيتراتى. «چيلي سەليتراسىنىڭ» قىزىقتى ەرەكشەلىگى ونىڭ قۇرامىندا ناتريي يوداتىنىڭ بولۋى. سەليترا قورىنان ناتريي نيتراتىن الۋ ءۇشىن، ىستىق سۋدا ەرىتىپ، كەيىن ەرىتىندىنى ءسۇزىپ جانە سالقىنداتادى وسىنىڭ ناتيجەسىندە ناتريي نيتراتى تۇنباسى الىندى جانە تىڭايتقىش رەتىندە ساتىلىمعا شىعارىلا باستادى. 19 ع چيلي وزگە ايماقتاردى سەليترامەن نەگىزگى قامتاماسىز ەتۋشى بولدى.
نورۆەگيالىق حيميكتەر جەرگىلىكتى ارزان ەنەرگيانى پايدالانا وتىرىپ، باسقا ادىسپەن تىڭايتقىش الدى. ولار ىلعال اۋانى ەلەكتر دوعاسىنان وتكىزىپ، ازوتتى بايلانىستىرۋدىڭ تابيعي پروسەسىن جۇرگىزدى. وسىدان اۋادان الىنعان 1% شاماسىنداعى ازوت قىشقىلىن ىزبەسپەن ارەكەتتەستىرۋ ارقىلى كالسيي نيتراتىنا اينالدىردى بۇل زات «نورۆەگيالىق سەليترا» اتاۋىنا يە بولدى.
تاقىرىبى: نيتراتتار. ازوتتىڭ تابيعاتتاعى اينالىمى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وقۋشىلاردى نيتراتتاردىڭ حيميالىق قاسيەتتەرى، قولدانىلۋى جانە ازوتتىڭ تابيعاتتاعى اينالىمى تۋرالى بىلىمدەرىن قالىپتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق: ءوز ويىن ەركىن جەتكىزە ءبىلۋىن، ىزدەنۋىن، پانگە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن دامىتۋ.
تاربيەلىك: تاعام رەتىندە قولدانىلاتىن ونىمدەردىڭ قۇرامىنداعى حيميالىق زاتتاردىڭ ادام دەنساۋلىعى ءۇشىن ماڭىزىن كورسەتۋ. ولاردىڭ جەتىسپەۋىنەن تۋىندايتىن اۋرۋدىڭ الدىن - الۋ شارالارىن انىقتاۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: ءىشىنارا ىزدەنىس
ساباق قۇرىلىمى:
1. ۇيىمداستىرۋ. وقۋشىلارمەن امانداسۋ، كەزەكشى مىندەتىن قاداعالاۋ. ساباقتىڭ ۇستانىمىمەن تانىستىرۋ.
2. ءۇي تاپسىرماسىن تەكسەرۋ ماقساتىندا تومەندەگىدەي تاپسىرمالار بەرىلەدى.
1. ازوت قىشقىلىنىڭ ەلەكتروليتتىك ديسسوسياسيالانۋ تەڭدەۋىن جازىڭدار
2. لابوراتوريادا ازوت قىشقىلىن قالاي الادى؟
فيزيكالىق قاسيەتتەرى
3. تازا ازوت قىشقىلى قانداي زات؟
4. ۇزاق ساقتاعاندا قىشقىل بىرتىندەپ قىزعىلت قوڭىر تۇسكە يە بولادى، سەبەبى...
حيميالىق قاسيەتتەرى
5. جارىقتىڭ اسەرىنەن ازوت قىشقىلى قانداي زاتتارعا ىدىرايدى؟
6. ازوت قىشقىلىنىڭ نەگىزدەرمەن ارەكەتتەسۋىنىڭ رەاكسيا تەڭدەۋىن جازىڭدار.
7. ازوت قىشقىلىنىڭ نەگىزدىك وكسيدتەرمەن ارەكەتتەسۋىنىڭ رەاكسيا تەڭدەۋىن جازىڭدار
8. كونسەنتراسيالى ازوت قىشقىلى كەيبىر مەتالدارمەن ارەكەتتەسپەيدى، سەبەبى..
جاڭا ساباق.
1. نيتراتتارعا جالپى سيپاتتاما بەرىلەدى.
2. نيتراتتاردىڭ اشىلۋ تاريحى. ەرتە كەزدەن «ءۇندى سەليتراسى» اتاۋمەن - كNO 3 كاليي نيتراتى بەلگىلى بولدى.
بۇل سيرەك مينەرالدى ول كەزدە تەك ءۇندىستاننان اكەلەتىن ەدى. ءۇندى سەليتراسىن وق – ءدارى جاساۋ ءۇشىن پايدالاندى. ليبيح ەڭبەگىنىڭ ارقاسىندا سەليترا اۋىل شارۋاشىلىعىنا پايدالى جانە كوپ مولشەردە قاجەت ەكەندىگى انىقتالدى. ءچيليدىڭ اتاكاما شولىندە وسىمدىكتەر مەن جانۋار قالدىقتارىنىڭ مىڭداعان جىلدىق ىدىراۋ پروسەسىنىڭ ناتيجەسىندە سەليترانىڭ قورى جيناقتالدى. اناليز كورسەتكەنىندەي «چيلي سەليتراسى» بۇل – قۇرامىندا قۇم جانە بالشىق، ناتريي ءحلوريدى جانە سۋلفاتى قوسپاسى بار ناتريي نيتراتى. «چيلي سەليتراسىنىڭ» قىزىقتى ەرەكشەلىگى ونىڭ قۇرامىندا ناتريي يوداتىنىڭ بولۋى. سەليترا قورىنان ناتريي نيتراتىن الۋ ءۇشىن، ىستىق سۋدا ەرىتىپ، كەيىن ەرىتىندىنى ءسۇزىپ جانە سالقىنداتادى وسىنىڭ ناتيجەسىندە ناتريي نيتراتى تۇنباسى الىندى جانە تىڭايتقىش رەتىندە ساتىلىمعا شىعارىلا باستادى. 19 ع چيلي وزگە ايماقتاردى سەليترامەن نەگىزگى قامتاماسىز ەتۋشى بولدى.
نورۆەگيالىق حيميكتەر جەرگىلىكتى ارزان ەنەرگيانى پايدالانا وتىرىپ، باسقا ادىسپەن تىڭايتقىش الدى. ولار ىلعال اۋانى ەلەكتر دوعاسىنان وتكىزىپ، ازوتتى بايلانىستىرۋدىڭ تابيعي پروسەسىن جۇرگىزدى. وسىدان اۋادان الىنعان 1% شاماسىنداعى ازوت قىشقىلىن ىزبەسپەن ارەكەتتەستىرۋ ارقىلى كالسيي نيتراتىنا اينالدىردى بۇل زات «نورۆەگيالىق سەليترا» اتاۋىنا يە بولدى.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
