وداعاي
اتىراۋ قالاسى،
№35 مەكتەپ-گيمنازياسى،
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
تەمىرعالييەۆا اعيلا سەرىك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وداعايدىڭ تۇرلەرى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وداعاي، ونىڭ تۇرلەرى، جازىلۋىنا جاتتىعۋ،وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جۇرگىزۋى، ديالوگ، ءبىلىم مەن ءداستۇردى ۇشتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق:سينتاكسيستىك تالداۋ، وداعايدى تاۋىپ، تۇرلەرىنە قاراي تالداي ءبىلۋى، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى، داۋىس ىرعاعى ورفوەپيا زاڭدىلىعىنا ساي وداعايلى سويلەمدى ايتا الۋى، مانەرلەپ وقۋ.
تاربيەلىك: ۇلكەندى سىيلاۋ، قۇرمەتتەۋ، اتا-بابا مۇراسىن قاستەرلەۋ، كىتاپ وقۋعا قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىك: «ءبىلىم مەن ءداستۇر» ويىن،كەستەلەر.قورجىن، اسىقتار.
ءادىسى: پراكتيكالىق شىعارماشىلىق جۇمىس، سۇراق-جاۋاپ، اڭگىمە ت.ب
ءتۇرى: ارالاس ساباق (تەاترلانعان، ديالوگ)
بارىسى: ءۇي تاپسىرماسى «ءبىلىم مەن ءداستۇر» ويىنى ارقىلى تەكسەرىلمەكشى.
شارتى: قورجىنداعى اسىقتاردى سۋىرىپ، وسى سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەرۋى ءتيىس.
1) –جەتى قازىنانى اتا (جۇيرىك ات، قۇماي تازى، العىر قىران، ءتۇزۋ مىلتىق، قارا قازان، الماس كەزدىك، شاڭىراق)
2) – ناۋرىز جىرىنا بايلانىستى وداعايى بار ولەڭ جولدارىن ايت. ( وداعاي بولسىن)
-ناۋرىز كەلدى،بالاقاي ،
الاقاي-اۋ، الاقاي!
II - ارزان نە،قىمبات نە، داۋاسىز نە؟ (ارزان-وتىرىك، قىمبات-شىندىق، داۋاسىز-كارىلىك)
- ۇلكەن اداممەن امانداسقان كەزدە قاي وداعايدى قالاي پايدالانار ەدىڭ؟ (اسسالاۋماعالەيكۋم، سالەمەتسىز بە؟)
III تۇساۋكەسەر جىرىن ايتا الاسىڭ با؟
- قاز-قاز بالام، قاز بالام!
قادام باسساڭ، ءماز بولام.
تۇساۋىڭدى كەسەيىن،
كۇرمەۋىڭدى شەشەيىن
ماقال-ماتەل
اقىل توزبايتىن تون، ءبىلىم تاۋسىلمايتىن... (كەن)
IV- دۇنيەدە نە ادال، الەمدە نە مىقتى؟
- ادال بولساڭ - سۋداي بول،سۋ ارامدى كەتىرەدى،
مىقتى بولساڭ - جەردەي بول، جەر جيھاندى كوتەرەدى.
- بەسىك جىرىنان وداعايعا مىسال كەلتىر.
- ءالدي-الدي، بوبەگىم،
الديلەسىن ولەڭىم.
كوڭىل-كۇي وداعايلارى: الاقاي...
جەكىرۋ وداعايلارى: ...
شاقىرۋ وداعايلارى: ...
ساباقتىڭ ءون بويىندا وسى تابليسا تولتىرىلا بەرەدى،ءار كەزدەسكەن وداعايلار جازىلا بەرەدى.
ءۇي تاپسىرماسىنىڭ II ءبولىمى.ۇيگە وداعايعا بايلانىستى ولەڭدەر ،ديالوگتار جاتتاپ كەلۋ تاپسىرىلعان سونى تىڭدايىق. (داۋىس ىرعاعىنا ءمان بەرىلەدى)
وداعايلار – ەرتەگىدە «قاڭباق شال»ەرتەگىسى بويىنشا
- ءاي، كەمپىر! ەرتەڭ داۋلەر قوناققا كەلەدى.
- ويباي، نەمىزدى بەرەمىز؟
- ءتايت! ويبايلاماي:- ۇيدە ەت جوق،نەنى اسامىز؟- دەسەڭ بولدى. (داۋلەر كەلەدى)
كەمپىر:- ويپىرىم-اي، شال-اي، نەنى اسامىز،ۇيدە دىم جوق؟
- ءتۇۋ، سول دا ءسوز بوپ پا، باسقى ءداۋدىڭ باسىن، ورتاڭعى ءداۋدىڭ ءتوسىن اس،بولماسا، دوسىم ءداۋدىڭ ءوزىن اس!
داۋلەر:- استاپىراللا، قاشايىق! (ءبارى شىعىپ كەتەدى)
جالپى تۇسىنىك. وداعايدى كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى قولدانامىز. اتا-بابالارىمىز بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن.مىسالى، ءبىر عانا «ءتايت!»دەگەن وداعاي ءسوز بالانىڭ ارتىق كەتكەن ىسىنە تىيىم سالعان. ونى بالا تۇسىنە قويىپ، ءوز قاتەلىگىن قايتالاماۋعا تىرىسقان.
تاقتاداعى وزدەرىڭ تولتىرىپ شىققان كەستەگە ءمان بەرەلىك. جازىلۋىنا كوڭىل اۋدارالىق.سويلەمنەن سوڭ لەپ بەلگىسى، كەي جاعدايدا وداعايدان كەيىن دە ،سويلەم سوڭىنان دا لەپ بەلگىسى قويىلادى.
وداعاي ءتۇبىر كۇيىندە تۇرىپ سويلەمنەن وقشاۋلانادى، ياعني سويلەم مۇشەسى بولا المايدى. تەك قانا جالعاۋ، جۇرناقتار قابىلداپ بارىپ، ءبىر سويلەم مۇشەسىنىڭ قىزمەتىن اتقارادى.
وداعايدىڭ باسقا ءسوز تاپتارىنان ەرەكشەلىگى:
1 تولىق لەكسيكالىق ماعىناسى جوق
2 سويلەمدەگى باسقا ءسوز تاپتارىمەن بايلانىسقا تۇسپەيدى،وقشاۋ تۇرادى.
3 بەلگىلى ءبىر سويلەم مۇشەسى قىزمەتىن اتقارا المايدى.
4 وداعاي تۇرلەنبەيدى.
كوڭىل-كۇي...
شاقىرۋ...
جەكىرۋ...
تۇرمىستىق...
ءوز قاتارىنا جاز.
پاي-پاي! ءتۇۋ! ءپالى! ءباسا! اپ-بالەم! ءماسساعان!ءا! ويپىرىم-اي! الدا-اي! ءاي! وللاھي-بەللاھي! موھ-موھ، شورە-شورە، سوراپ-سوراپ، كوس-كوس، ءشاۋىم-شاۋىم، اۋكىم-اۋكىم، ايتاق! ءاي! ەي!ءتايت! ءجا! ساپ-ساپ! مارش! ستوپ! كانە! تەك! تاك! مالىك كەلگىر! حوش! حايىر! راحمەت! كەش جارىق! اسسالاۋماعالەيكۋم! قۇپ! ءلابباي!
316-جاتتىعۋ وداعايلاردى تاۋىپ تۇرلەرىنە اجىراتۋ.
«وداعايدى سەن تاپ، باسقاسىن ءبىز ايتالىق!»
1 ... كەلگەنىڭ جاقسى بولدى عوي! 2 ...ايدوس، بەرى قاراشى! 3 ... سەن نە ىستەپ قويعانسىڭ؟! 4 ...جاۋىننان بۇرىن كەتىپ قالماعان ەكەنبىز! 5 ... ناعىز ءانشى مۇنان شىقتى، مىنە! 6... ونداي ءسوزدى ايتپا! 7 ... وسىنشا كەشىككەندەرىڭ-اي! 8...بەرىكتىڭ بەت-اۋزىن قارا!
تەرمە ديكتانت
وي، اررام قات، اررام قاتقىر! تاناۋ قۇرت كەلگىر! ويباي-اۋ، ەندى قايتەيىن، ويباي! قۇدايى قۇرعىر، قۋ قۇداي! ءاي، ءيتتىڭ عانا مالى-اي، شاشىمدى اعارتتىڭ-اۋ، ويباي! (س. مۇقانوۆ)
- وھو، قاراشى اتا!
- بارەكەلدى! مىنە، ناعىز جىگىت!
ساباق قورىتىندىلانىپ، باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: ديالوگ قۇرۋ( وداعايعا)
317-جاتتىعۋ.كوركەم ادەبيەتتەن وداعايدىڭ تۇرلەرىنە مىسالدار جازىپ كەلۋ، تىنىس بەلگىسىن ءتۇسىندىرۋ.
№35 مەكتەپ-گيمنازياسى،
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
تەمىرعالييەۆا اعيلا سەرىك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: وداعايدىڭ تۇرلەرى
ماقساتى:
بىلىمدىلىك: وداعاي، ونىڭ تۇرلەرى، جازىلۋىنا جاتتىعۋ،وقۋشىلاردىڭ شىعارماشىلىقپەن جۇمىس جۇرگىزۋى، ديالوگ، ءبىلىم مەن ءداستۇردى ۇشتاستىرۋ.
دامىتۋشىلىق:سينتاكسيستىك تالداۋ، وداعايدى تاۋىپ، تۇرلەرىنە قاراي تالداي ءبىلۋى، شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى، داۋىس ىرعاعى ورفوەپيا زاڭدىلىعىنا ساي وداعايلى سويلەمدى ايتا الۋى، مانەرلەپ وقۋ.
تاربيەلىك: ۇلكەندى سىيلاۋ، قۇرمەتتەۋ، اتا-بابا مۇراسىن قاستەرلەۋ، كىتاپ وقۋعا قۇشتارلىعىن ارتتىرۋ.
كورنەكىلىك: «ءبىلىم مەن ءداستۇر» ويىن،كەستەلەر.قورجىن، اسىقتار.
ءادىسى: پراكتيكالىق شىعارماشىلىق جۇمىس، سۇراق-جاۋاپ، اڭگىمە ت.ب
ءتۇرى: ارالاس ساباق (تەاترلانعان، ديالوگ)
بارىسى: ءۇي تاپسىرماسى «ءبىلىم مەن ءداستۇر» ويىنى ارقىلى تەكسەرىلمەكشى.
شارتى: قورجىنداعى اسىقتاردى سۋىرىپ، وسى سۇراقتارعا دۇرىس جاۋاپ بەرۋى ءتيىس.
1) –جەتى قازىنانى اتا (جۇيرىك ات، قۇماي تازى، العىر قىران، ءتۇزۋ مىلتىق، قارا قازان، الماس كەزدىك، شاڭىراق)
2) – ناۋرىز جىرىنا بايلانىستى وداعايى بار ولەڭ جولدارىن ايت. ( وداعاي بولسىن)
-ناۋرىز كەلدى،بالاقاي ،
الاقاي-اۋ، الاقاي!
II - ارزان نە،قىمبات نە، داۋاسىز نە؟ (ارزان-وتىرىك، قىمبات-شىندىق، داۋاسىز-كارىلىك)
- ۇلكەن اداممەن امانداسقان كەزدە قاي وداعايدى قالاي پايدالانار ەدىڭ؟ (اسسالاۋماعالەيكۋم، سالەمەتسىز بە؟)
III تۇساۋكەسەر جىرىن ايتا الاسىڭ با؟
- قاز-قاز بالام، قاز بالام!
قادام باسساڭ، ءماز بولام.
تۇساۋىڭدى كەسەيىن،
كۇرمەۋىڭدى شەشەيىن
ماقال-ماتەل
اقىل توزبايتىن تون، ءبىلىم تاۋسىلمايتىن... (كەن)
IV- دۇنيەدە نە ادال، الەمدە نە مىقتى؟
- ادال بولساڭ - سۋداي بول،سۋ ارامدى كەتىرەدى،
مىقتى بولساڭ - جەردەي بول، جەر جيھاندى كوتەرەدى.
- بەسىك جىرىنان وداعايعا مىسال كەلتىر.
- ءالدي-الدي، بوبەگىم،
الديلەسىن ولەڭىم.
كوڭىل-كۇي وداعايلارى: الاقاي...
جەكىرۋ وداعايلارى: ...
شاقىرۋ وداعايلارى: ...
ساباقتىڭ ءون بويىندا وسى تابليسا تولتىرىلا بەرەدى،ءار كەزدەسكەن وداعايلار جازىلا بەرەدى.
ءۇي تاپسىرماسىنىڭ II ءبولىمى.ۇيگە وداعايعا بايلانىستى ولەڭدەر ،ديالوگتار جاتتاپ كەلۋ تاپسىرىلعان سونى تىڭدايىق. (داۋىس ىرعاعىنا ءمان بەرىلەدى)
وداعايلار – ەرتەگىدە «قاڭباق شال»ەرتەگىسى بويىنشا
- ءاي، كەمپىر! ەرتەڭ داۋلەر قوناققا كەلەدى.
- ويباي، نەمىزدى بەرەمىز؟
- ءتايت! ويبايلاماي:- ۇيدە ەت جوق،نەنى اسامىز؟- دەسەڭ بولدى. (داۋلەر كەلەدى)
كەمپىر:- ويپىرىم-اي، شال-اي، نەنى اسامىز،ۇيدە دىم جوق؟
- ءتۇۋ، سول دا ءسوز بوپ پا، باسقى ءداۋدىڭ باسىن، ورتاڭعى ءداۋدىڭ ءتوسىن اس،بولماسا، دوسىم ءداۋدىڭ ءوزىن اس!
داۋلەر:- استاپىراللا، قاشايىق! (ءبارى شىعىپ كەتەدى)
جالپى تۇسىنىك. وداعايدى كۇندەلىكتى ومىردە ءجيى قولدانامىز. اتا-بابالارىمىز بالا تاربيەسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەن.مىسالى، ءبىر عانا «ءتايت!»دەگەن وداعاي ءسوز بالانىڭ ارتىق كەتكەن ىسىنە تىيىم سالعان. ونى بالا تۇسىنە قويىپ، ءوز قاتەلىگىن قايتالاماۋعا تىرىسقان.
تاقتاداعى وزدەرىڭ تولتىرىپ شىققان كەستەگە ءمان بەرەلىك. جازىلۋىنا كوڭىل اۋدارالىق.سويلەمنەن سوڭ لەپ بەلگىسى، كەي جاعدايدا وداعايدان كەيىن دە ،سويلەم سوڭىنان دا لەپ بەلگىسى قويىلادى.
وداعاي ءتۇبىر كۇيىندە تۇرىپ سويلەمنەن وقشاۋلانادى، ياعني سويلەم مۇشەسى بولا المايدى. تەك قانا جالعاۋ، جۇرناقتار قابىلداپ بارىپ، ءبىر سويلەم مۇشەسىنىڭ قىزمەتىن اتقارادى.
وداعايدىڭ باسقا ءسوز تاپتارىنان ەرەكشەلىگى:
1 تولىق لەكسيكالىق ماعىناسى جوق
2 سويلەمدەگى باسقا ءسوز تاپتارىمەن بايلانىسقا تۇسپەيدى،وقشاۋ تۇرادى.
3 بەلگىلى ءبىر سويلەم مۇشەسى قىزمەتىن اتقارا المايدى.
4 وداعاي تۇرلەنبەيدى.
كوڭىل-كۇي...
شاقىرۋ...
جەكىرۋ...
تۇرمىستىق...
ءوز قاتارىنا جاز.
پاي-پاي! ءتۇۋ! ءپالى! ءباسا! اپ-بالەم! ءماسساعان!ءا! ويپىرىم-اي! الدا-اي! ءاي! وللاھي-بەللاھي! موھ-موھ، شورە-شورە، سوراپ-سوراپ، كوس-كوس، ءشاۋىم-شاۋىم، اۋكىم-اۋكىم، ايتاق! ءاي! ەي!ءتايت! ءجا! ساپ-ساپ! مارش! ستوپ! كانە! تەك! تاك! مالىك كەلگىر! حوش! حايىر! راحمەت! كەش جارىق! اسسالاۋماعالەيكۋم! قۇپ! ءلابباي!
316-جاتتىعۋ وداعايلاردى تاۋىپ تۇرلەرىنە اجىراتۋ.
«وداعايدى سەن تاپ، باسقاسىن ءبىز ايتالىق!»
1 ... كەلگەنىڭ جاقسى بولدى عوي! 2 ...ايدوس، بەرى قاراشى! 3 ... سەن نە ىستەپ قويعانسىڭ؟! 4 ...جاۋىننان بۇرىن كەتىپ قالماعان ەكەنبىز! 5 ... ناعىز ءانشى مۇنان شىقتى، مىنە! 6... ونداي ءسوزدى ايتپا! 7 ... وسىنشا كەشىككەندەرىڭ-اي! 8...بەرىكتىڭ بەت-اۋزىن قارا!
تەرمە ديكتانت
وي، اررام قات، اررام قاتقىر! تاناۋ قۇرت كەلگىر! ويباي-اۋ، ەندى قايتەيىن، ويباي! قۇدايى قۇرعىر، قۋ قۇداي! ءاي، ءيتتىڭ عانا مالى-اي، شاشىمدى اعارتتىڭ-اۋ، ويباي! (س. مۇقانوۆ)
- وھو، قاراشى اتا!
- بارەكەلدى! مىنە، ناعىز جىگىت!
ساباق قورىتىندىلانىپ، باعالانادى.
ۇيگە تاپسىرما: ديالوگ قۇرۋ( وداعايعا)
317-جاتتىعۋ.كوركەم ادەبيەتتەن وداعايدىڭ تۇرلەرىنە مىسالدار جازىپ كەلۋ، تىنىس بەلگىسىن ءتۇسىندىرۋ.
You Might Also Like
