ءسايف ساراي تۇركىشە گۇلستان
اتىراۋ قالاسى،
№35 مەكتەپ-گيمنازياسى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
تەمىرعالييەۆا اعيلا سەرىك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءسايف ساراي «تۇركىشە گۇلستان»
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىك: شىعارمانى ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، مازمۇنىن اشۋ؛ ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا باستى ءرول اتقاراتىن ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار تۋرالى اڭگىمەلەسۋ؛ ءسايف ساراي ەڭبەگىنىڭ رۋحاني ءنارىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ.
دامىتۋشىلىق: اڭگىمەلەردى وقي وتىرىپ، بايانداۋدا سويلەۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ، بايلانىستىرۋ، ويلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: ادامگەرشىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، اڭگىمەلەسۋ، وقۋلىقپەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما ءرابعۋزيدىڭ قيسسالارى.
4 توپقا ءتورت اڭگىمەسى تاپسىرىلدى. وقۋشىلار ءوز توپتارىندا اڭگىمەنى تالداپ، ءبىر وقۋشى ءتۇيىندى ويدى ايتادى.
باسقا وقۋشىلار دا ءوز پىكىرلەرىن ايتىپ، تولىقتىرىپ وتىرادى. وقۋشىلار جاۋابى باعالانادى.
III. جاڭا ساباق.
كىرىسپە. وتكەن ساباقتارعا شولۋ. ديسكىدەن «كۇلتەگىن»، «وعىز قاعان»جىرلارى تۋرالى مالىمەتتى كورسەتۋ.
- بۇگىنگى تاقىرىبىمىز التىن وردا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى ءسايف ساراي تۋرالى بولماق. ءسايف ساراي التىن وردانىڭ ساراي قالاسىندا تۋىپ، ەگيپەتتى قىپشاق ءناسىلدى بەيبارىس سۇلتان بيلەپ تۇرعان كەزدە، ءبىلىم ىزدەپ، سوندا بارادى. ءوزى: «قامىستى»دەگەن جۇرت مەنىڭ تۋعان ەلىم ەدى، - دەيدى. قامىستى اتالاتىن مەكەندەر قازاق جەرىندە وتە كوپ، سون- دىقتان ءدال قايدا تۋعانى ءازىر انىقتالعان جوق.
ءسايف ساراي «تۇركىشە گۇلستان» (ارابشا اتالۋى: «گۇلستان بي-ت-تۇركي»اتتى كىتاپ جازعان. بۇل پارسى اقىنى ءساعديدىڭ «گۇلستان كىتابىنان» (1258ج)تۇركى تىلىندەگى اۋدارما نۇسقاسى.
كىتاپ سەگىز تاراۋ، كىرىسپە، قورىتىندىدان تۇرادى. العاشقى جەتى تاراۋى بولەك-بولەك قىسقا اڭگىمەلەردەن قۇرالعان. سەگىزىنشى تاراۋى ناقىل، ماقال-ماتەلدەردى جيناقتاعان. ەجەلگى ادەبيەت داستۇرىنە ساي، قارا سوزبەن جازىلىپ (پروزا)، اراسىنا ولەڭدەر كىرىستىرىلىپ وتىرعان. تارۋلارى: «پاتشالاردىڭ ءومىرى تۋرالى»، «ازعا قاناعات ەتۋدىڭ ارتىقشىلىعى»، «ماحاببات پەن جاستىق»، «كارىلىك پەن السىزدىك»، «تاربيەنىڭ ىقپالى»، «قارىم-قاتىناس ەرەجەلەرى»، ت. ب دەپ اتالادى.
ءسايف ءسارايدىڭ ءوز ويىنان جازعان ءتول تۋىندىسى - «سۋھايل مەن كۇلدىرسىن». بۇل داستاندا اقساق تەمىر شاپقىنشىلىعىندا قازا بولعان جىگىت پەن قىزدىڭ وقيعاسىن بايانداۋ ارقىلى ءوز ءداۋىرىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن كوتەرەدى. سوعىس زارداپتارىن، ونىڭ قاراپايىم حالىققا اكەلەتىن قيىنشىلىعىن سۋرەتتەيدى. بۇل، اسىرەسە، وسيەت-ونەگە باعىتىندا جازىلعان، ادامگەرشىلىك، جاقسى قاسيەتتەرگە ۇندەيتىن شىعارما.
كەز-كەلگەن توپتان ءبىر وقۋشى داۋىستاپ، مانەرلەپ وقيدى. وقۋشىلار توپ ىشىندە ءوزارا تالدايدى. ءبىر وقۋشى شىعىپ، ءوز ويىن ايتادى، باسقا توپتار دا ءوز پىكىرلەرىن قوسىپ وتىرادى.
اڭگىمەلەر بويىنشا سۇراقتار
1. كەمەدەگى قۇلدى سۋعا تاستاعاننان كەيىن ول نەگە جىلاۋىن توقتاتتى؟
2. «ۇزىن بويلى اقىماقتان، قىسقا بويلى اقىلدى ارتىق»دەگەننىڭ ءمانىسى نە؟
3. ناۋشارۋانىڭ «اۋەلدە زۇلىمدىق از ەدى، كەيىن اركىم از-ازداپ قوسقاندا، كوبەيىپ كەتتى» دەگەن ءسوزى قازىرگى ومىرگە ساي كەلە مە؟
4. اقىماق ادام شىنىمەنەن جوندەلمەي مە؟
5. ولگەن كىسىنىڭ باسىنا ءزاۋلىم كۇمبەزدەر سالعان دۇرىس پا؟
ءتاج ماحال، ايشا ءبيبى، ارىستان باب ەسكەرتكىشتەرى شە؟
6. ادەپتىلىك دەگەن نە؟
7. تاربيەنىڭ بەرىلۋى بىردەي بولعانىمەن قابىلداۋى ءار ءتۇرلى بولۋى نەگە بايلانىستى؟
8. داۋلەتتى ادام دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
اڭگىمەنى تولىق تالداپ بولعان سوڭ، جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ ماقساتىندا «تەست-ينتەرۆيۋ»جۇرگىزىلەدى.
ءسايف ءسارايدىڭ «تۇركىشە گۇلستان»شىعارماسىنان قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟ جاۋابى
ا).....ءا).....ب).....ۆ)....گ)....ع).....
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟ جاۋابى
ا).....ءا).....ب).....ۆ)....گ)....ع).....
ەكى-ۇش وقۋشىنىڭ جازعانى تىڭدالادى. باسقا وقۋشىلاردىكى جينالىپ الىنادى. بۇل تاقىرىپ ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى بويىنشا سوڭعى تاقىرىپ بولعاندىقتان وتكەن تاقىرىپتاردى قىسقاشا قايتالاپ وتەمىز.
ۇلىلار شىعارماشىلىعىنداعى ۇندەستىك نەدە؟
ءجۇسىپ بالاساعۇني احمەت ياسساۋي قورقىت
رابعۋزي ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك، ءوقۋ-بىلىم، ءال-فارابي
قاناعاتشىلدىق ماحمۇت قاشقاري ءسايف ساراي
جاۋاپ «ادامگەرشىلىك»، «ىزگىلىك»، «قارا نيەتتى بولماۋ»، «ءوقۋ-بىلىم»، «قاناعاتشىلدىق»ەكەنى ايتىلادى.
ۇيگە: «ادامگەرشىلىك –ۇلى قاسيەت»دەگەن تاقىرىپتا شاعىن شىعارما جازۋ
№35 مەكتەپ-گيمنازياسى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ ءمۇعالىمى
تەمىرعالييەۆا اعيلا سەرىك قىزى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: ءسايف ساراي «تۇركىشە گۇلستان»
ساباقتىڭ ماقساتى
بىلىمدىلىك: شىعارمانى ومىرمەن بايلانىستىرا وتىرىپ، مازمۇنىن اشۋ؛ ادامنىڭ ادام بولىپ قالىپتاسۋىنا باستى ءرول اتقاراتىن ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتار تۋرالى اڭگىمەلەسۋ؛ ءسايف ساراي ەڭبەگىنىڭ رۋحاني ءنارىن وقۋشى بويىنا ءسىڭىرۋ.
دامىتۋشىلىق: اڭگىمەلەردى وقي وتىرىپ، بايانداۋدا سويلەۋ داعدىلارىن ارتتىرۋ، بايلانىستىرۋ، ويلاۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ.
تاربيەلىك: ادامگەرشىلىك، ىزگىلىككە تاربيەلەۋ.
ساباق ءتۇرى: جاڭا ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: سۇراق-جاۋاپ، اڭگىمەلەسۋ، وقۋلىقپەن جۇمىس
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح
كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا
ساباقتىڭ بارىسى.
I. ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى. وقۋشىلاردى تۇگەلدەۋ.
II. ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ. ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرما ءرابعۋزيدىڭ قيسسالارى.
4 توپقا ءتورت اڭگىمەسى تاپسىرىلدى. وقۋشىلار ءوز توپتارىندا اڭگىمەنى تالداپ، ءبىر وقۋشى ءتۇيىندى ويدى ايتادى.
باسقا وقۋشىلار دا ءوز پىكىرلەرىن ايتىپ، تولىقتىرىپ وتىرادى. وقۋشىلار جاۋابى باعالانادى.
III. جاڭا ساباق.
كىرىسپە. وتكەن ساباقتارعا شولۋ. ديسكىدەن «كۇلتەگىن»، «وعىز قاعان»جىرلارى تۋرالى مالىمەتتى كورسەتۋ.
- بۇگىنگى تاقىرىبىمىز التىن وردا ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن سالۋشى ءسايف ساراي تۋرالى بولماق. ءسايف ساراي التىن وردانىڭ ساراي قالاسىندا تۋىپ، ەگيپەتتى قىپشاق ءناسىلدى بەيبارىس سۇلتان بيلەپ تۇرعان كەزدە، ءبىلىم ىزدەپ، سوندا بارادى. ءوزى: «قامىستى»دەگەن جۇرت مەنىڭ تۋعان ەلىم ەدى، - دەيدى. قامىستى اتالاتىن مەكەندەر قازاق جەرىندە وتە كوپ، سون- دىقتان ءدال قايدا تۋعانى ءازىر انىقتالعان جوق.
ءسايف ساراي «تۇركىشە گۇلستان» (ارابشا اتالۋى: «گۇلستان بي-ت-تۇركي»اتتى كىتاپ جازعان. بۇل پارسى اقىنى ءساعديدىڭ «گۇلستان كىتابىنان» (1258ج)تۇركى تىلىندەگى اۋدارما نۇسقاسى.
كىتاپ سەگىز تاراۋ، كىرىسپە، قورىتىندىدان تۇرادى. العاشقى جەتى تاراۋى بولەك-بولەك قىسقا اڭگىمەلەردەن قۇرالعان. سەگىزىنشى تاراۋى ناقىل، ماقال-ماتەلدەردى جيناقتاعان. ەجەلگى ادەبيەت داستۇرىنە ساي، قارا سوزبەن جازىلىپ (پروزا)، اراسىنا ولەڭدەر كىرىستىرىلىپ وتىرعان. تارۋلارى: «پاتشالاردىڭ ءومىرى تۋرالى»، «ازعا قاناعات ەتۋدىڭ ارتىقشىلىعى»، «ماحاببات پەن جاستىق»، «كارىلىك پەن السىزدىك»، «تاربيەنىڭ ىقپالى»، «قارىم-قاتىناس ەرەجەلەرى»، ت. ب دەپ اتالادى.
ءسايف ءسارايدىڭ ءوز ويىنان جازعان ءتول تۋىندىسى - «سۋھايل مەن كۇلدىرسىن». بۇل داستاندا اقساق تەمىر شاپقىنشىلىعىندا قازا بولعان جىگىت پەن قىزدىڭ وقيعاسىن بايانداۋ ارقىلى ءوز ءداۋىرىنىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن كوتەرەدى. سوعىس زارداپتارىن، ونىڭ قاراپايىم حالىققا اكەلەتىن قيىنشىلىعىن سۋرەتتەيدى. بۇل، اسىرەسە، وسيەت-ونەگە باعىتىندا جازىلعان، ادامگەرشىلىك، جاقسى قاسيەتتەرگە ۇندەيتىن شىعارما.
كەز-كەلگەن توپتان ءبىر وقۋشى داۋىستاپ، مانەرلەپ وقيدى. وقۋشىلار توپ ىشىندە ءوزارا تالدايدى. ءبىر وقۋشى شىعىپ، ءوز ويىن ايتادى، باسقا توپتار دا ءوز پىكىرلەرىن قوسىپ وتىرادى.
اڭگىمەلەر بويىنشا سۇراقتار
1. كەمەدەگى قۇلدى سۋعا تاستاعاننان كەيىن ول نەگە جىلاۋىن توقتاتتى؟
2. «ۇزىن بويلى اقىماقتان، قىسقا بويلى اقىلدى ارتىق»دەگەننىڭ ءمانىسى نە؟
3. ناۋشارۋانىڭ «اۋەلدە زۇلىمدىق از ەدى، كەيىن اركىم از-ازداپ قوسقاندا، كوبەيىپ كەتتى» دەگەن ءسوزى قازىرگى ومىرگە ساي كەلە مە؟
4. اقىماق ادام شىنىمەنەن جوندەلمەي مە؟
5. ولگەن كىسىنىڭ باسىنا ءزاۋلىم كۇمبەزدەر سالعان دۇرىس پا؟
ءتاج ماحال، ايشا ءبيبى، ارىستان باب ەسكەرتكىشتەرى شە؟
6. ادەپتىلىك دەگەن نە؟
7. تاربيەنىڭ بەرىلۋى بىردەي بولعانىمەن قابىلداۋى ءار ءتۇرلى بولۋى نەگە بايلانىستى؟
8. داۋلەتتى ادام دەگەندى قالاي تۇسىنەسىڭدەر؟
اڭگىمەنى تولىق تالداپ بولعان سوڭ، جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ ماقساتىندا «تەست-ينتەرۆيۋ»جۇرگىزىلەدى.
ءسايف ءسارايدىڭ «تۇركىشە گۇلستان»شىعارماسىنان قانداي قاسيەتتەردى بويىڭا ءسىڭىردىڭ؟ جاۋابى
ا).....ءا).....ب).....ۆ)....گ)....ع).....
وسى قاسيەتتەردىڭ قايسىسى قازىرگى جاستار بويىندا كەزدەسپەيدى؟ جاۋابى
ا).....ءا).....ب).....ۆ)....گ)....ع).....
ەكى-ۇش وقۋشىنىڭ جازعانى تىڭدالادى. باسقا وقۋشىلاردىكى جينالىپ الىنادى. بۇل تاقىرىپ ەجەلگى ءداۋىر ادەبيەتى بويىنشا سوڭعى تاقىرىپ بولعاندىقتان وتكەن تاقىرىپتاردى قىسقاشا قايتالاپ وتەمىز.
ۇلىلار شىعارماشىلىعىنداعى ۇندەستىك نەدە؟
ءجۇسىپ بالاساعۇني احمەت ياسساۋي قورقىت
رابعۋزي ادامگەرشىلىك، ىزگىلىك، ءوقۋ-بىلىم، ءال-فارابي
قاناعاتشىلدىق ماحمۇت قاشقاري ءسايف ساراي
جاۋاپ «ادامگەرشىلىك»، «ىزگىلىك»، «قارا نيەتتى بولماۋ»، «ءوقۋ-بىلىم»، «قاناعاتشىلدىق»ەكەنى ايتىلادى.
ۇيگە: «ادامگەرشىلىك –ۇلى قاسيەت»دەگەن تاقىرىپتا شاعىن شىعارما جازۋ
You Might Also Like
