وعىز مەملەكەتى (9 عاسىردىڭ سوڭى – 11 عاسىردىڭ باسى)
وعىز مەملەكەتى (9 عاسىردىڭ سوڭى – 11 عاسىردىڭ باسى)
كونسپەكت
9 عاسىردىڭ اياعى – 10 عاسىردىڭ باسىندا سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەنگى اعىسىندا وعىز مەملەكەتى قۇرىلدى. ورتالىعى – يانگيكەنت قالاسى (جاڭا گۋزيا). ماحمۋد ءقاشعاريدىڭ دەرەگى بويىنشا، وعىزدار العاشىندا 24 تايپادان تۇرعان. بۇل – وعىزداردىڭ جاڭادان ءار ءتۇرلى تايپالاردان قالىپتاسا باستاعان كەزى. ءال - مارۆازي وعىزداردىڭ 12 تايپاسى عانا جايلى جازادى. بۇل كەزەڭ وعىز تايپالارىنىڭ ءبىر - بىرىنە قوسىلىپ، حالىقتىق حالىقتىق دارەجەگە كوتەرىلە باستاعان مەزگىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
وعىزدارداعى جوعارعى بيلىك يەسى – جابعۋ. جابعۋدىڭ مۇراگەرى ينال دەپ اتالدى. ونى اتابەكتەر تاربيەلەدى. اسكەرباسى سيۋباشى دەپ اتالعان. جابعۋدىڭ كەڭەسشىلەرى كۇل - ەركىن دەپ اتالدى. “وعىزناما” دەرەگىندە كورسەتىلگەندەي، جابعۋ ءوزىنىڭ جەرىن 12 ايماققا ءبولىپ باسقارعان.
وعىزدار قارلۇق، قيماق تايپالارىمەن بىرىگىپ، ەدىل مەن جايىق ارالىعىنداعى پەچەنەگتەردى جەڭەدى. 965 جىلى وعىز جابعۋى كييەۆ كنيازى سۆياتوسلاۆپەن حازارلارعا قارسى اسكەري وداق قۇردى. ناتيجەسىندە حازار قاعاناتى تالقاندالدى. ورىس جىلنامالارىندا 985 جىلى كنياز ءۆلاديميردىڭ وعىزدارمەن وداقتاسىپ، بۇلعارلارعا جورىق جاساعانى تۋرالى ايتىلادى. 10 عاسىردىڭ سوڭى مەن 11 عاسىردىڭ باسىندا ءالي جابعۋدىڭ كەزىندە مەملەكەت جاعدايى كۇرت ناشارلادى. ۇزدىكسىز سوعىس پەن شەكتەن تىس الىناتىن الىم - سالىق وعىزداردىڭ نارازىلىقتارىن تۋعىزدى. جەنت قالاسىن سالجۇقتار باسىپ الادى. الايدا قالا تۇرعىندارى سالجۇقتاردى جەنتتەن قۋىپ شىعادى. ءالي جابعۋدىڭ مۇراگەرى شاحمالىك تۇسىندا وعىز مەملەكەتى كۇشەيدى. ول 1041 جىلى حورەزمدى جاۋلاپ الادى. الايدا 1043 جىلى سالجۇقتاردىڭ قولىنان قازا تاپتى. قىپشاقتار وعىزداردى سىرداريا، ارال بويىنان ءبىرجولا ىعىستىرادى. اقىرىندا، 11 عاسىردىڭ باسىندا وعىز مەملەكەتى قۇلادى.
سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىندا جانكەنت، جۋارا، جەنت اتتى قالالاردىڭ ورنالاسۋى وعىزداردىڭ وتىرىقشىلىعىن دالەلدەيدى. ال سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنداعى قارناق، سۇتكەنت، فاراب، سىعاناق، ساۋران قالالارى تۋرالى ماحمۋد قاشعاري جازعان.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 11 عاسىردا وعىزداردى سىرداريا، ارال بويىنان ىعىستىرعان تايپا:
2. وعىزداردىڭ كۇزگى جايىلىمدارى تۋرالى دەرەك قالدىردى:
3. وعىزداردا ەلتىرى بەرەتىن قويلار كوپ وسىرىلەتىن ايماق:
4. جانكەنت، جەنت، جۋارا قالالارى ورنالاستى:
5. “تۇرىك قولونەردىڭ بارلىق ءتۇرىن ءوزى ىستەيدى…” دەپ جازعان تاريحشى:
6. شاحمالىك حورەزمدى جاۋلاپ الدى:
7. سالجۇقتار باسىپ العان قالا:
8. 985 جىلى وعىزدار شابۋىلداعان ەل:
9. وعىزداردىڭ كييەۆ كنيازىمەن بىرىگىپ، حازارلاردى تالقانداعان جىلى:
10. وعىزداردىڭ قارلۇق جانە قيماقتارمەن بىرىگىپ جەڭگەن تايپاسى:
11. وعىزدار جەرىندەگى ايماقتار سانى:
12. وعىزدارداعى شونجارلار كەڭەسى:
13. وعىزدارداعى جوعارعى بيلىك يەسىنىڭ لاۋازىمى:
14. وعىزدار 24 تايپادان تۇرعان دەپ جازعان ورتاعاسىرلىق عالىم:
15. وعىز مەملەكەتىنىڭ اۋماعى:
16. جەتىسۋدا قارلۇق قاعاناتى قۇرىلعاننان كەيىن وعىزدار ىعىستى:
17. حازارلارعا قارسى سوعىستا كييەۆ كنيازى سۆياتوسلاۆ كىمدەرمەن وداق قۇردى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
وعىز مەملەكەتى (9 عاسىردىڭ سوڭى – 11 عاسىردىڭ باسى). جۇكتەۋ
كونسپەكت
9 عاسىردىڭ اياعى – 10 عاسىردىڭ باسىندا سىرداريانىڭ ورتا جانە تومەنگى اعىسىندا وعىز مەملەكەتى قۇرىلدى. ورتالىعى – يانگيكەنت قالاسى (جاڭا گۋزيا). ماحمۋد ءقاشعاريدىڭ دەرەگى بويىنشا، وعىزدار العاشىندا 24 تايپادان تۇرعان. بۇل – وعىزداردىڭ جاڭادان ءار ءتۇرلى تايپالاردان قالىپتاسا باستاعان كەزى. ءال - مارۆازي وعىزداردىڭ 12 تايپاسى عانا جايلى جازادى. بۇل كەزەڭ وعىز تايپالارىنىڭ ءبىر - بىرىنە قوسىلىپ، حالىقتىق حالىقتىق دارەجەگە كوتەرىلە باستاعان مەزگىلى بولىپ ەسەپتەلەدى.
وعىزدارداعى جوعارعى بيلىك يەسى – جابعۋ. جابعۋدىڭ مۇراگەرى ينال دەپ اتالدى. ونى اتابەكتەر تاربيەلەدى. اسكەرباسى سيۋباشى دەپ اتالعان. جابعۋدىڭ كەڭەسشىلەرى كۇل - ەركىن دەپ اتالدى. “وعىزناما” دەرەگىندە كورسەتىلگەندەي، جابعۋ ءوزىنىڭ جەرىن 12 ايماققا ءبولىپ باسقارعان.
وعىزدار قارلۇق، قيماق تايپالارىمەن بىرىگىپ، ەدىل مەن جايىق ارالىعىنداعى پەچەنەگتەردى جەڭەدى. 965 جىلى وعىز جابعۋى كييەۆ كنيازى سۆياتوسلاۆپەن حازارلارعا قارسى اسكەري وداق قۇردى. ناتيجەسىندە حازار قاعاناتى تالقاندالدى. ورىس جىلنامالارىندا 985 جىلى كنياز ءۆلاديميردىڭ وعىزدارمەن وداقتاسىپ، بۇلعارلارعا جورىق جاساعانى تۋرالى ايتىلادى. 10 عاسىردىڭ سوڭى مەن 11 عاسىردىڭ باسىندا ءالي جابعۋدىڭ كەزىندە مەملەكەت جاعدايى كۇرت ناشارلادى. ۇزدىكسىز سوعىس پەن شەكتەن تىس الىناتىن الىم - سالىق وعىزداردىڭ نارازىلىقتارىن تۋعىزدى. جەنت قالاسىن سالجۇقتار باسىپ الادى. الايدا قالا تۇرعىندارى سالجۇقتاردى جەنتتەن قۋىپ شىعادى. ءالي جابعۋدىڭ مۇراگەرى شاحمالىك تۇسىندا وعىز مەملەكەتى كۇشەيدى. ول 1041 جىلى حورەزمدى جاۋلاپ الادى. الايدا 1043 جىلى سالجۇقتاردىڭ قولىنان قازا تاپتى. قىپشاقتار وعىزداردى سىرداريا، ارال بويىنان ءبىرجولا ىعىستىرادى. اقىرىندا، 11 عاسىردىڭ باسىندا وعىز مەملەكەتى قۇلادى.
سىرداريانىڭ تومەنگى اعىسىندا جانكەنت، جۋارا، جەنت اتتى قالالاردىڭ ورنالاسۋى وعىزداردىڭ وتىرىقشىلىعىن دالەلدەيدى. ال سىرداريانىڭ ورتا اعىسىنداعى قارناق، سۇتكەنت، فاراب، سىعاناق، ساۋران قالالارى تۋرالى ماحمۋد قاشعاري جازعان.
كونسپەكت سۇراقتار
1. 11 عاسىردا وعىزداردى سىرداريا، ارال بويىنان ىعىستىرعان تايپا:
2. وعىزداردىڭ كۇزگى جايىلىمدارى تۋرالى دەرەك قالدىردى:
3. وعىزداردا ەلتىرى بەرەتىن قويلار كوپ وسىرىلەتىن ايماق:
4. جانكەنت، جەنت، جۋارا قالالارى ورنالاستى:
5. “تۇرىك قولونەردىڭ بارلىق ءتۇرىن ءوزى ىستەيدى…” دەپ جازعان تاريحشى:
6. شاحمالىك حورەزمدى جاۋلاپ الدى:
7. سالجۇقتار باسىپ العان قالا:
8. 985 جىلى وعىزدار شابۋىلداعان ەل:
9. وعىزداردىڭ كييەۆ كنيازىمەن بىرىگىپ، حازارلاردى تالقانداعان جىلى:
10. وعىزداردىڭ قارلۇق جانە قيماقتارمەن بىرىگىپ جەڭگەن تايپاسى:
11. وعىزدار جەرىندەگى ايماقتار سانى:
12. وعىزدارداعى شونجارلار كەڭەسى:
13. وعىزدارداعى جوعارعى بيلىك يەسىنىڭ لاۋازىمى:
14. وعىزدار 24 تايپادان تۇرعان دەپ جازعان ورتاعاسىرلىق عالىم:
15. وعىز مەملەكەتىنىڭ اۋماعى:
16. جەتىسۋدا قارلۇق قاعاناتى قۇرىلعاننان كەيىن وعىزدار ىعىستى:
17. حازارلارعا قارسى سوعىستا كييەۆ كنيازى سۆياتوسلاۆ كىمدەرمەن وداق قۇردى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
وعىز مەملەكەتى (9 عاسىردىڭ سوڭى – 11 عاسىردىڭ باسى). جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
جارتىلاي كوشپەلى جانە وتىرىقشى مادەنيەتتەردىڭ ءوزارا اسەرى
