قارلۇق قاعاناتى (756 - 940 جىلدار)
قارلۇق قاعاناتى (756 - 940 جىلدار)
كونسپەكت
اراب تاريحشىسى ءال - مارۆازي قارلۇقتاردىڭ قۇرامىندا توعىز تايپا بولعان دەپ جازعان: ءۇش جىكىل، ءۇش بەسكىل، بۇلاق، كوكەركىن، تۋحسي. بۇدان باسقا لازانا مەن فاراكيا رۋلارى اتالادى. قارلۇق تايپالارىنىڭ نەگىزگى توپتاسقان جەرى – التاي تاۋىنان بالقاش كولىنە دەيىنگى ارالىق. التاي تاۋىنان سىرداريانىڭ ورتالىق اعىسىنا دەيىنگى ايماقتى الىپ جاتقان قارلۇقتار 756 جىلى تۇرگەشتەردەن بيلىكتى الىپ، ءوز مەملەكەتتەرىن قۇردى. قاعانات ورتالىعى – سۋياب قالاسى. 840 جىلى قارلۇقتار قىرعىزدارمەن بىرىگىپ، ۇيعىر قاعاناتىن جەڭدى. وسى جەڭىستەن كەيىن يسپيدجاب قالاسىنىڭ بيلەۋشىسى بىلگە كۇل قادىر - حان ءوزىن قاعان دەپ جاريالايدى. ساماني اۋلەتى مۇسىلمان ءدىنىن تاراتۋ سىلتاۋىمەن “عازاۋات سوعىس” جاريالاپ، يسپيدجابتى باسىپ الادى. قالا بيلەۋشىسى سامانيلەرگە الىم - سالىق تولەپ تۇرۋعا مىندەتتى بولدى. سامانيلەر تارازدى باسىپ الىپ، قالادا مەشىت سالدىردى. سامانيلەرگە قارسى كۇرەستى بازار ارسلان مەن وعۇلشاق (بىلگە كۇل قادىر - حاننىڭ بالالارى) جۇرگىزگەن. قارلۇقتاردىڭ ارابتارعا قارسى كۇرەسى 2 عاسىرعا جۋىق مەرزىمگە سوزىلدى. قارلۇق قاعاناتىن ىشكى تارتىستار مەن بيلىك ءۇشىن كۇرەس السىرەتتى. وسىنى پايدالانعان قاشعاردىڭ تۇرىك بيلەۋشىلەرى 940 جىلى بالاساعۇندى باسىپ الدى. قاعانات تالقاندالدى. بالاساعۇندى ەكى جىلدان كەيىن ساتۇق بوعرا حان (ارسلاننىڭ بالاسى) قايتارىپ الادى. وسى حاننىڭ كەزىندە قارلۇقتار اراسىندا يسلام ءدىنىن قابىلداۋ باستالدى.
“حۋدۋد ءال - الام” قولجازباسىندا: “قارلۇقتار تۇرعان ايماق – حالىق نەعۇرلىم ءجيى قونىستانعان جانە ەڭ باي جەرلەر. قارلۇقتار ەلىندە 25 قالا مەن قونىس بار” دەپ جازىلعان.
قارلۇقتاردا اتالارىنىڭ زيراتىنىڭ باسىنا تاستان جاسالعان بالبالداردى قويۋ كەڭ تاراعان. تۇرىك جازبالارىندا “باتىر ەرلەرىن بالبال ەتىپ قويدى” دەگەن جازۋ تابىلدى. 7 - 8 عاسىرلاردان قۇلپىتاس ورناتۋ ءداستۇرى دامي باستادى. ورحون - ەنيسەي، تالاس - شۋ وزەندەرى بويىنان تابىلعان تۇرىك جازۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىلارى – “كۇلتەگىن” مەن “تونىكوك” جازبالارى. بۇل ەسكەرتكىشتەر قارلۇق قاعاناتىنىڭ كەزىندە تۇرىك جازۋىنىڭ جاڭا تۇردە دامي باستاعانىن كورسەتەدى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. تۇرىك جازۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىلارى:
2. زيرات باسىنا قويىلاتىن تاس مۇسىندەر:
3. قارلۇقتاردىڭ قىستاۋداعى باسپانالارى سالىندى:
4. “قارلۇقتار تۇرعان ايماق ەڭ باي جەرلەر” – دەپ جازىلعان قولجازبا:
5. قارلۇقتاردىڭ قوسالقى شارۋاشىلىعى:
6. قارلۇقتاردىڭ قىستاۋلاردا تۇراقتاعان ۋاقىتى:
7. قاشعاردىڭ تۇرىك بيلەۋشىلەرى باسىپ العان قارلۇق قاعاناتىنداعى قالا:
8. قارلۇقتاردىڭ ارابتارعا قارسى كۇرەسى سوزىلدى:
9. سامانيلەردىڭ ءدىني ىقپالى تاراعان ايماق:
10. قارلۇقتارعا “عازاۋات سوعىسىن” جاريالاپ، شابۋىلدادى:
11. قارلۇقتاردىڭ ۇيعىر قاعاناتىنا قارسى كۇرەسى سوزىلدى:
12. قارلۇقتاردىڭ مەملەكەت قۇرىپ، كۇشەيە باستاعانىن كورسەتەتىن دەرەك:
13. قارلۇق قاعاناتىنىڭ ءومىر سۇرگەن مەرزىمى:
14. قارلۇقتاردىڭ جەتىسۋعا جىلجۋ سەبەبى:
15. قارلۇق تايپالارىنىڭ نەگىزگى توپتاسقان جەرى:
16. قارلۇقتاردى “ەجەلگى تۇرىكتەر” دەپ جازعان:
17. 7 عاسىر باسىنداعى قارلۇقتار قۇرامىنداعى تايپا سانى:
18. قاي تايپا 756 جىلى تۇركەش قاعاندىعىن قۇلاتىپ، بيلىكتى ءوز قولىنا الدى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
كونسپەكت
اراب تاريحشىسى ءال - مارۆازي قارلۇقتاردىڭ قۇرامىندا توعىز تايپا بولعان دەپ جازعان: ءۇش جىكىل، ءۇش بەسكىل، بۇلاق، كوكەركىن، تۋحسي. بۇدان باسقا لازانا مەن فاراكيا رۋلارى اتالادى. قارلۇق تايپالارىنىڭ نەگىزگى توپتاسقان جەرى – التاي تاۋىنان بالقاش كولىنە دەيىنگى ارالىق. التاي تاۋىنان سىرداريانىڭ ورتالىق اعىسىنا دەيىنگى ايماقتى الىپ جاتقان قارلۇقتار 756 جىلى تۇرگەشتەردەن بيلىكتى الىپ، ءوز مەملەكەتتەرىن قۇردى. قاعانات ورتالىعى – سۋياب قالاسى. 840 جىلى قارلۇقتار قىرعىزدارمەن بىرىگىپ، ۇيعىر قاعاناتىن جەڭدى. وسى جەڭىستەن كەيىن يسپيدجاب قالاسىنىڭ بيلەۋشىسى بىلگە كۇل قادىر - حان ءوزىن قاعان دەپ جاريالايدى. ساماني اۋلەتى مۇسىلمان ءدىنىن تاراتۋ سىلتاۋىمەن “عازاۋات سوعىس” جاريالاپ، يسپيدجابتى باسىپ الادى. قالا بيلەۋشىسى سامانيلەرگە الىم - سالىق تولەپ تۇرۋعا مىندەتتى بولدى. سامانيلەر تارازدى باسىپ الىپ، قالادا مەشىت سالدىردى. سامانيلەرگە قارسى كۇرەستى بازار ارسلان مەن وعۇلشاق (بىلگە كۇل قادىر - حاننىڭ بالالارى) جۇرگىزگەن. قارلۇقتاردىڭ ارابتارعا قارسى كۇرەسى 2 عاسىرعا جۋىق مەرزىمگە سوزىلدى. قارلۇق قاعاناتىن ىشكى تارتىستار مەن بيلىك ءۇشىن كۇرەس السىرەتتى. وسىنى پايدالانعان قاشعاردىڭ تۇرىك بيلەۋشىلەرى 940 جىلى بالاساعۇندى باسىپ الدى. قاعانات تالقاندالدى. بالاساعۇندى ەكى جىلدان كەيىن ساتۇق بوعرا حان (ارسلاننىڭ بالاسى) قايتارىپ الادى. وسى حاننىڭ كەزىندە قارلۇقتار اراسىندا يسلام ءدىنىن قابىلداۋ باستالدى.
“حۋدۋد ءال - الام” قولجازباسىندا: “قارلۇقتار تۇرعان ايماق – حالىق نەعۇرلىم ءجيى قونىستانعان جانە ەڭ باي جەرلەر. قارلۇقتار ەلىندە 25 قالا مەن قونىس بار” دەپ جازىلعان.
قارلۇقتاردا اتالارىنىڭ زيراتىنىڭ باسىنا تاستان جاسالعان بالبالداردى قويۋ كەڭ تاراعان. تۇرىك جازبالارىندا “باتىر ەرلەرىن بالبال ەتىپ قويدى” دەگەن جازۋ تابىلدى. 7 - 8 عاسىرلاردان قۇلپىتاس ورناتۋ ءداستۇرى دامي باستادى. ورحون - ەنيسەي، تالاس - شۋ وزەندەرى بويىنان تابىلعان تۇرىك جازۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىلارى – “كۇلتەگىن” مەن “تونىكوك” جازبالارى. بۇل ەسكەرتكىشتەر قارلۇق قاعاناتىنىڭ كەزىندە تۇرىك جازۋىنىڭ جاڭا تۇردە دامي باستاعانىن كورسەتەدى.
كونسپەكت سۇراقتار
1. تۇرىك جازۋلارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىلارى:
2. زيرات باسىنا قويىلاتىن تاس مۇسىندەر:
3. قارلۇقتاردىڭ قىستاۋداعى باسپانالارى سالىندى:
4. “قارلۇقتار تۇرعان ايماق ەڭ باي جەرلەر” – دەپ جازىلعان قولجازبا:
5. قارلۇقتاردىڭ قوسالقى شارۋاشىلىعى:
6. قارلۇقتاردىڭ قىستاۋلاردا تۇراقتاعان ۋاقىتى:
7. قاشعاردىڭ تۇرىك بيلەۋشىلەرى باسىپ العان قارلۇق قاعاناتىنداعى قالا:
8. قارلۇقتاردىڭ ارابتارعا قارسى كۇرەسى سوزىلدى:
9. سامانيلەردىڭ ءدىني ىقپالى تاراعان ايماق:
10. قارلۇقتارعا “عازاۋات سوعىسىن” جاريالاپ، شابۋىلدادى:
11. قارلۇقتاردىڭ ۇيعىر قاعاناتىنا قارسى كۇرەسى سوزىلدى:
12. قارلۇقتاردىڭ مەملەكەت قۇرىپ، كۇشەيە باستاعانىن كورسەتەتىن دەرەك:
13. قارلۇق قاعاناتىنىڭ ءومىر سۇرگەن مەرزىمى:
14. قارلۇقتاردىڭ جەتىسۋعا جىلجۋ سەبەبى:
15. قارلۇق تايپالارىنىڭ نەگىزگى توپتاسقان جەرى:
16. قارلۇقتاردى “ەجەلگى تۇرىكتەر” دەپ جازعان:
17. 7 عاسىر باسىنداعى قارلۇقتار قۇرامىنداعى تايپا سانى:
18. قاي تايپا 756 جىلى تۇركەش قاعاندىعىن قۇلاتىپ، بيلىكتى ءوز قولىنا الدى:
تاقىرىپتىڭ تەستى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
قيماق قاعاناتى (9 عاسىردىڭ سوڭى – 11 عاسىردىڭ باسى)
