ءولىارا
كەشقۇرىم شاق. قاراعايلى سايدىڭ باسىنان باس-اياعى وتىز التى ۇل-قىز قۇلديلاپ كەلەمiز. بiرازى ات مiنگەن. ەندi بiرازى قاراجاياۋ. اتقا مiنگەن جiگiتتەر بiر-بiر قىزدان مiنگەستiرiپ العان. جاياۋلارى قىزدىڭ يىعىنا قولىن ارتىپ قۇشاقتاپ بارادى. وسى بiر “القاكول سۇلاما، اقتابان شۇبىرىندىدان” ماڭىزى بولەك شۇبىرعان توپقا قاراپ كوڭiلiم بوساپ كەتتi. نەگە دەسەڭiز بiز وسى ساتتە ماڭگi باقي ءدال وسىلاي تولىققاندى باسىمىز قوسىلماسقا تاراپ بارا جاتىرمىز.
ۇزاق جىلدارعا سوزىلىپ، بiتپەستەي بولعان مەكتەپتi دە بiتiردiك. كەشە تۇندە قولىمىزعا ورتا مەكتەپتi تولىقتاي بiتiردi دەگەن كۋالiگiمiزدi الدىق. باسقا-باسقا وسى اتتەستات ايبول ەكەۋمiزگە دە بۇيىردى-اۋ. مەكتەپتەن انە قۋىپ جiبەرەدi، مiنە قۋىپ جiبەرەدi دەپ جۇرگەندە ءاۋپiرiمدەپ وسى كۇنگە دە جەتiپ تىندىق. تۇندەگi سالتاناتتى كەشتەن سوڭ بۇگiن بارلىق سىنىپتاستار تاۋعا دەمالىسقا شىققانبىز. ەرتەڭ بارلىعى جوعارعى وقۋعا قۇجاتتارىن تاپسىرۋ ءۇشiن الىپ قالاعا اتتانباق. ءارقايسىسى ءار قيىرعا تارتادى. دەمەك، بiز ەندi ەشۋاقىتتا وسىلاي باس قوسا المايمىز. جەكە-جەكە كەزدەسiپ تۇرۋىمىز، مەكتەپتi بiتiرگەنiمiزگە پالەنباي جىل تولۋ قۇرمەتiنە ون-جيىرمامىزدىڭ باسىمىز قوسىلۋى مۇمكiن-اۋ. ال بiراق ءدال وسىلاي ءتورت كوزiمiز تۇگەل جينالماسىمىز مەن ءۇشiن انىق. مەن بۇنى مەكتەپتi ەرەكشە كۋالiككە بiتiرiپ ماسايراپ بارا جاتقان اناۋ سەكپiل بەت سارى قىزدان دا جاقسى ءتۇيسiندiم. اۋىلعا جەتكەندە اركiم ءار كوشەگە بۇرىلىپ، ءۇيدiء-ۇيiمiزگە بىتىراپ تاراپ كەتتiك. بiتتi. قانداي ايانىشتى.
ەرتەڭنەن باستاپ بارلىعى جولعا شىعادى. الماتى مەن اۋىلدىڭ اراسىنداعى 347 شاقىرىمدىق جول ءوزiنشە بولەك، ولار ۇلكەن جولعا اتتانادى. الدىندا كiمدi نە كۇتiپ تۇرعانىن ۋاقىت كورسەتەر. بiرەۋ باعى جانىپ ستۋدەنت اتانىپ، ەندi بiرەۋi قولورامالىن سۋلاپ قايتار. باعى جانعانداردىڭ اتا-اناسى گۇلشاتتiكiنە بالا جۇگiرتiپ، قارىزعا اراق الىپ، اتاپ وتەر. ءسۇرiنگەندەردiڭ اتا-انالارى كەلەر جىلعا ءۇمiت ارتار. كەيبiر قىزدار باسىنا باس بوستاندىعىن الا سالا كۇيەۋگە شىعار. ونى ۋاقىت كورسەتەر. نە دە بولسا بiز ۇلكەن ءومiرگە بەت الدىق. شەشەم ايتپاقشى “اركiمدi قۇداي ەسiركەسiن”.
قالىڭ توپپەن بiرگە مەن دە “بازارعا بارىپ باعىمدى سىناپ قايتپاقپىن”. مەنiڭ وقۋعا تاپسىراتىنىمدى ەستiگەندە ورىس تiلiنەن ساباق بەرگەن ابايدىلدانوۆا جاعاسىن ۇستاپ: “ساعان نە جوق؟..” دەگەن. دەسە دەي بەرسiن. ەڭ قۇرىماسا قالا كورiپ قايتارمىن. وقۋ وقىپ، قارىق قىلايىن دەپ تۇرعانىم شامالى. ونسىز دا ون جىل بويىنا بەكەرگە باس قاتىرعانىم جەتەر. قۇداي-اۋ «ا قالاسىنان شىققان الدەقانداي ۆەلوسيپەدشiنiڭ ب قالاسىنا قانشا ۋاقىتتا جەتەتiنiن تابۋ» ءۇشiن بەكەرگە ۋاقىت وتكiزدiك ەمەس پە. وم زاڭىن بiلمەي-اق وڭالىپ كەتiپ جاتقانداردى كوزiمiز كورiپ ءجۇر عوي. سونىڭ بارلىعىن ويلاپ، ون جىلىمنىڭ بەكەرگە وتكەنiنە وكiنiپ جۇرگەندە، ەندi تاعى بiر ءتورت جىلىمدى قۇربان قىلعىم كەلمەيتiنi انىق. مەن وسىلاي ويلاعانمەن اكە مەن شەشە كونەر ەمەس. ولار مەنi قايتسە دە وقۋعا ءتۇسiرمەك. انە، اناۋ سوعىمداي سەمiز ەكi سومكە مەنiڭ ەرتەڭ جولعا شىعاتىنىمدى ايعاقتاپ تۇر. ءىشiندە قۇرت، ماي، بiر جاپىراق ەت پەن ەكiء-ۇش كەلi كارتوپ بار. قالادا مەنi وقۋدىڭ ءتۇبiن ءتۇسiرiپ، قازiر الدەقانداي قىزمەت iستەپ جۇرگەن اعالارىم كۇتiپ الماق. اعام مەنi وقۋعا ءتۇسiرۋ ءۇشiن پارا بەرەمiن دەپ قوماقتى قارجى ۇستاپ وتىرعانىن دا ەستiگەم.
ەرتەڭ قالاعا جۇرەتiنiمدi ەستiگەن ايبول تاڭعا دەيiن بiرگە بولايىقشى دەگەن نيەت تانىتقان. جالعانداعى جالعىز ادال دوسىمنىڭ تiلەگiن جەرگە تاستاعىم كەلمەي، كەلiسiمدi بەرگەنمiن. قورا جاقتا جيناۋلى تۇرعان قاراعايدىڭ ءۇستiنە وتىرىپ الىپ iشتiك. ايبول قىزىڭقىراپ قالدى. كوڭiلi بوسادى-اۋ دەيمiن، ۇيگە كەتپەك بولعانىمدا ايبول قولىمدى الىپ تۇرىپ:
— جولىڭ بولسىن. مەنi ۇمىتپا. ەرتەڭ تاۋعا كەتەم. اكەمنiڭ جولىن جالعاپ، مىڭعىرعان قوي ايداعان شوپان بولامىن، — دەدi ىقىلىق اتىپ.
دالا تاستاي قاراڭعى ەدi. بiراز جەر ۇزاعانىمدا اڭعال دوسىمنىڭ ايقايىن ەستiدiم.
— المات، اداسىپ كەتپە. قازiر ءولiارا عوي، — دەدi. ءيا، شىندىعىندا ءولiارا كەزەڭ بۇل. مەزگiلدiڭ عانا ەمەس، بiزدiڭ ءومiرiمiزدiڭ دە ءولiارا كەزەڭi. اداسپاۋىم كەرەك دەپ ويلادىم اياعىمدى تالتەكتەپ ارەڭ باسىپ كەلە جاتىپ.
* * *
ۇلتتىق قاۋiپسiزدiك كوميتەتi قاھارىنا مiنiپ تۇرعاندىقتان مەنi وقۋعا ءتۇسiرمەك بولعان ادام جەمە-جەمگە كەلگەندە باس تارتىپتى. اعالارىم ءوزiمنiڭ تاپسىرىپ كورگەنiمنiڭ ءجون ەكەندiگiن، تەست دەگەننiڭ بiر قىزىق جەرi بەيبەرەكەت بەلگiلەي بەرسەڭ بولدى، باعىڭ جانىپ ءتۇسiپ كەتۋدiڭ مۇمكiن ەكەندiگiن ايتىپ، سىناققا كiرگiزگەن. نەدەن باستاپ، نەدەن اياقتارىمدى بiلمەي وتىرعانىمدا الدىما ءسال قيعاشتاۋ جايعاسقان قىزدىڭ قالتاسىنان تiلدەي قاعاز شىعارعانىن كوردiم. دايىن جاۋاپتار ەكەنiن سەزدiم. ول ەشكiمگە بiلدiرمەي كوشiرە باستادى. ودان قالىسپاي مەن دە كوشiردiم. بارلىق جاۋابىم دۇرىس بولىپ كەتسە، سەنبەي قايتا قاراپ جۇرە مە دەپ قورقىپ، ارا-اراسىندا بiردi-ەكiلi قاتە جiبەرiپ قويامىن. ءجۇز جيىرما سۇراقتىڭ جيىرماسىن ءوز بiلگەنiممەن (ياعني قاتە قىلىپ) بەلگiلەپ، قالعان ءجۇز سۇراقتى اينا-قاتەسiز كوشiردiم. بار شارۋانى تىندىرىپ بiتiسiممەن سىرتقا شىققىم كەلدi. العاشقى بiر-ەكi ادام شىعىسىمەن مەن دە سىرتقا تاپ بەردiم. وقۋعا تۇسەتiنiمە سەنiمدi بولدىم. سىرتتا كۇتiپ تۇرعان تۋىستارىمنىڭ سۇراعىنا:
— قورىقپاڭدار. بiلەتiن سۇراقتارىم كەلiپتi. تۇسەتiن شىعارمىن، — دەدiم.
— سەن دە بiرنارسە بiلەسiڭ بە؟ — دەدi اپكەم تاڭ قالىپ.
— بiلمەگەندە شە. ەرتەڭ كورەسiڭ، — دەدiم ماڭعازدانىپ. اعام بولسا:
— اينالايىن، ايدى اسپانعا شىعارماي-اق، قىرىق بالل جيناشى، سوعان ىرزا بولايىق. ەڭ بولماسا اقىلى وقۋعا iلiگەرسiڭ، — دەدi.
ءسويتiپ اقشالى اكەنiڭ تالەيلi قىزىنىڭ ارقاسىندا ۇلكەن ءۇمiتپەن ۇيقىعا باس قويدىم.
ەرتەسi كۇنi ءوزiم سىندى قاپتاعان تالاپكەرلەردiڭ بiرi بولىپ كەشەگi تاپسىرعان تەستتiڭ قورىتىندىسىن بiلۋ ءۇشiن ۋنيۆەرسيتەتكە كەلگەنمiن. تاقتاداعى تiزiمنەن ءوزiمنiڭ ءاتى-جونiمدi iزدەي باستادىم. بiر كەزدە ءوزiمنiڭ قانشا بالل العانىمدى كورiپ، كوزiم شاراسىنان شىقتى. اعام قولى تيمەيتiن بولعاندىقتان مەنiڭ ءوزiمدi جiبەرگەن. «ءاتى-جونiڭنiڭ تۇسىنداعى سيفرعا قاراساڭ بولدى. باسقا جۇمىسىڭ جوق» دەپ جiبەرگەن. مەنiڭ ءاتى-جونiمنiڭ تۇسىندا 117 دەپ تۇر. دەمەك 117 بالل. بويىمدى سەنiمسiزدiك بيلەپ، قايتا-قايتا قارايمىن. تۇپ-تۋرا 117. اينالىپ قانا كەتەيiن تالەيلi قىزىم-اي، سەنiڭ ارقاڭ دەپ قويام iشتەي. سوندا دەيمiن-اۋ ءوز بەتiممەن جاۋاپ بەرگەن جيىرما سۇراقتىڭ ون جەتiسi دۇرىس بولعانى ما. شىنىمەن-اق تەست دەگەننiڭ وسىنداي قۇدiرەتi بار ەكەن-اۋ. ەگەر بەلەت الىپ تاپسىراتىن بولساق، جۇمعان اۋزىمدى اشپاي-اق قايتار ەدiم عوي. اعاما حابارلاستىم. قۋانىشى قوينىنا سىيماعان اعام:
— قۇدايىڭ بار ەكەن، — دەدi.
— اجەمنiڭ ءارۋاعى قولداعان شىعار، — دەدi جەڭگەم، قازاقى ءتۇسiنiككە سالىپ.
سونىمەن جەڭگەمنiڭ تiلiمەن ايتقاندا “قۇداي وڭلاپ، ءارۋاق قولداپ” وقۋعا ءتۇستiم دە كەتتiم. اعام مەنi وقۋعا ءتۇسiرگەن ادامعا بەرەمiن دەپ جيعان اقشاسىن ءوز كۇشiڭمەن ءتۇستiڭ عوي، ءوزiڭ جۇمسا دەپ قولىما ۇستاتتى. اعامنىڭ دا، مەنiڭ دە، اۋىلداعى اكە-شەشەمنiڭ دە قۋانىشىندا شەك جوق. ەل قاتارلى وقۋعا تۇسكەنiمە، تۇسە العانىما عانا قۋاندىم. ايتپەسە، ءتۇسۋiن تۇسكەنiممەن وقي المايتىن شىعارمىن دەپ قورىقتىم. ەڭ باستىسى ءتۇستiم عوي. ابايىلدانوۆا ەستiدi مە ەكەن-ەي، دەپ قويام iشتەي.
قالاعا كەلگەن كلاستاستارىمنىڭ بiر-ەكەۋiن شاقىرىپ، ايدا كەپ جۋدىق. ءابدان قىزعان كەزiمiزدە، كوزi اشىق، كوكiرەگi وياۋ ابزال دەگەن دوسىم:
— وسى سەن شىنىمەن جوعارعى بالل الدىڭ با؟ — دەدi سەنiمسiزدiك تانىتىپ.
— سەنبەسەڭ ءوز كوزiڭمەن كور، — دەدiم.
ءوزiمنiڭ دە تاعى بiر كورگiم كەلiپ كەتتi. تاكسيمەن ۋنيۆەرسيتەت الدىنا كەلiپ توقتادىق. سۇيكiمدi تاقتاعا جاقىنداعان سايىن كوڭiلiم ورەكپي ءتۇستi. اسقار ۇلى المات 117 بالل دەپ تۇر-اۋ شىنىمەن. دوسىم قاراپ تۇردى دا ءۇنسiز قالدى. بiراز ۋاقىتتان كەيiن قارقىلداپ كۇلدi. “ەسۋاسسىڭ، كەششەسiڭ” دەپ بالاعاتتادى. سويتسەم ونىڭ كۇلەتiندەيi بار ەكەن. بالل دەپ قۋانىپ جۇرگەنiم، رەت سانى ەكەن. مەن 117 بالل جيناماپپىن. بار بولعانى 117ء-نومiرلi تالاپكەر ەكەنمiن. كوزiمنiڭ الدى تۇماندانىپ كەتتi. الدەن كەيiن ەسiمدi جيىپ، باسە دەدiم تiستەنiپ. “باسە، مەنi قاي قۇداي جارىلقاي قالدى؟“ دەسەم.
الىپ ۇشقان قۋانىش ۇزاققا سوزىلماي، ارتى وكiنiشكە اينالدى. ەڭ قۇرىماسا جۇرتقا كەلەكە بولماي، اعام ارمانداعانداي اقىلى ءبولiمگە لايىق بالل دا جيناماپپىن. ياعني رەت سانى بويىنشا 117 تۇرعان اسقار ۇلى المات بار بولعانى 22 بالل جيناپتى. ءولiم بولدى. ماعان دۇرىس جاۋابىن كوشiرتكەن تالەيلi قىزىمنىڭ ۆاريانتى باسقا ەكەن. ۆاريانت دەگەن پالەنi مەن قايدان بiلەيiن. مەنi ءسويتiپ قارا باسىپتى.
سونىمەن اۋىل ەلدi شۋلاتىپ، سەنساسيا جاساعان مەنiڭ اۋىلعا قايتۋىما تۋرا كەلدi. اكەم مەن شەشەم: “جۇمىس iستەسە دە سول جاقتا ءجۇرسiن. بيىل كەلمەسiن”، — دەپتi. دوسقا كۇلكi، دۇشپانعا تابا قىلعان بالانى كiم جاقسى كورسiن. مەنiڭ قالعىم كەلمەيدi. “كەلمە” دەگەن اكەنi دە، “قال” دەگەن اعانى دا تىڭداماي اۋىلعا تارتتىم. اۋىلعا كەلسەم مەنiڭ قوجاناسىر اتاعىم ءدۇرiلدەپ تۇر ەكەن. كەزدەسكەن ادامداردىڭ بارلىعى كۇلەدi. نامىستاناتىن نەسi بار، مەن دە كۇلدiم. تەك شەشەم بايعۇس جۇرتتان ۇيالىپ، بiرەر كۇن جيىن-تويلارعا بارا الماي ءجۇردi…
You Might Also Like
-
«امەريكا ارمانىن» بىلمەيتىن ادام از شىعار، ءسىرا. ءبىراق بۇل يدەيا كەزىندە «تۇرىك ارمانىنىڭ» كوشىرمەسى دەسەم سەنەسىز بە؟ مۇنى ءتۇسىنۋ ءۇشىن تاريحقا ءسال شەگىنىس جاسايىق.
